You are on page 1of 97

Algemene Trendanalyse

Openbare Bibliotheken

Trudy Raymakers CC: BY-NC-CA

Inleiding

Foto: http://www.ickr.com/photos/nasamarshall/

Verantwoording

De bibliotheek staat, misschien nog wel meer dan andere maatschappelijke organisaties, midden in een complex veld van veranderingen en paradigmaverschuivingen. Er wordt op bijna alle voor de bibliotheek belangrijke terreinen gesproken van een overgang van 1.0 via 2.0 naar 3.0. Het gaat dan over de overgang naar een nieuwe wereld, andere percepties en gedragingen van burgers, klanten, nieuwe vormen van informatieverwerking, organiseren, werken, leren, communiceren en samenleven. Essentieel voor het begrip van de nieuwe organisaties is dat zij alleen door de buitenwereld te #TABibliotheken Via #bibliotheektrends krijg je op Twitter de laatste trends te horen en kun je mee discussiren over de inhoud van deze algemene trendanalyse spiegelen hun toegevoegde waarde kunnen bevestigen of hervinden. Dit vraagt van die nieuwe organisaties, dus ook van de bibliotheek, om anders denken n anders doen. Dit heeft gevolgen voor alle domeinen van de organisatie en haar manifestatie in de (lokale) gemeenschap. Op de bekende Extinction Timeline van Ross Dawson wordt het uitsterven van bibliotheken voorzien in 2019. Niet vreemd dat bibliotheken bezig zijn met het heruitvinden van hun organisatie. Maar die heruitvinding verloopt traag en wordt bemoeilijkt door paradoxen.

Extinction timeline
De Extinction timeline is een overzicht uit 2007 van Whats Next en Future Exploration Network. In deze tijdlijn die tot 2050 loopt is een overzicht gegeven van instellingen, begrippen en concepten die op kort, middellange of lange termijn overbodig zullen zin. 2009: Dingen repareren 2014: Verdwalen 2015: Pensioen 2019: Bibliotheken 2020: Copyright 2022: Bloggen, Spelling en de Malediven 2030: Sleutels 2033: Munten 2036: Autos met verbrandingsmotor 2037: 2038: Rust 2049: Fysieke kranten en Google Na 2050: Lelijk zijn, Naties, de dood Bron: http://rossdawsonblog.com/weblog/archives/2007/10/extinction_time.html
2019 - Bibliotheken

De digitalisering lijkt bibliotheken overbodig te maken maar tegelijkertijd vragen ontwikkelingen om een revitalisering van de rol van onafhankelijke informatiemakelaar. Een rol die nu ook door allerlei anderen, veelal niet onafhankelijk commercile organisaties, wordt ingevuld. Willen we een samenleving waar de meeste informatie commercieel wordt gestuurd? De overgang naar de kenniseconomie vraagt om nieuwe vaardigheden van burgers, toegespitst op de 21e eeuw. Wie gaat hier, naast het onderwijs, een rol in spelen? Kan en wil de nieuwe bibliotheek als huis van kennis fungeren? Educatie staat midden in de overgang van het oude naar het nieuwe leren; lezen en literatuur krijgen nieuwe vormen. Kunst en cultuur worden wegbezuinigd en vercommercialiseerd; terwijl er net een voorzichtige verbreding van bibliotheken in die richting was ingezet. Bibliotheken twijfelen over de keuze tussen een vernieuwde inzet van volksverhefng, emancipatie (in nieuwe termen wellicht empowerment), of een retail-formulemodel in een belevingsbibliotheek. En sluiten die twee elkaar uit; of is dat helemaal niet het geval? In een tijd waar de publieke ruimte steeds kleiner wordt, lijken bibliotheken een third place te kunnen zijn; een veilige haven in het publieke domein. Hernieuwde functies voor de bibliotheek zijn er ook bij de maatschappelijke roep om actief burgerschap, sociale cohesie en duurzaamheid. In het algemeen kun je zeggen dat we in een tijd leven die gekenmerkt wordt door chaos, complexiteit, beweging en tegenbeweging. Voorbeelden hiervan zijn: de weg naar voren (innovatie)- de weg terug (heimwee, business as it was); individualiserencollectiviseren; centraliseren- decentraliseren, verbreding

(vermaatschappelijking) versus het teruggaan naar kerntaken en terug naar oude leerprincipes tegenover het nieuwe leren. We starten met een i-book reeks. Dit is deel I: het in kaart brengen van de omgeving van de bibliotheek op basis van de DEPEST-analyse (Demograsche, Economische, Politieke, Environmental (milieu), Sociale en Technische omgevingsfactoren). toegevoegd zijn twee hoofdstukken over trends in bibliotheken en trends in boeken en uitgeven. In ieder geval zullen verdiepingen verschijnen van: De informatieve bibliotheek van de 21ste eeuw Trends in educatie Trends in het nieuwe werken Consumententrends Deze trends en ontwikkelingen hebben een grote invloed op de vorming van de bibliotheek van nu en die van de toekomst. De projectgroep bestaande uit Jan de Waal, Jeroen van Beijnen, Marjan Middelkoop, Jan van Avezaath, Stephan Kienhuis Denise van de Pas en Saskia Dellevoet speelde een stimulerende rol. Mijn dank gaat in het bijzonder uit naar Jeroen van Beijnen die het document onvermoeibaar in een iBook omzette. Veel plezier met het lezen van deze algemene trend analyse,

Trudy Raymakers Adviseur beleids- en organisatieontwikkeling Cubiss

Trends
De wereld breekt open
strategisch inspelen op de nieuwe tijd Auteur: Wim de Ridder ISBN: 978-90-430-2174-6

Het beschrijven van trends


Het waarnemen en vooral vertalen van trends is moeilijk, zeker nu in een tijd waarin crisis, onzekerheid en transformatie leidend zijn. Daarom wordt in toenemende mate gebruik gemaakt van methoden als futuring en scenarioplanning. Bij scenarioplanning worden de trends met de grootste impact en de hoogste mate van onzekerheid in een vierassenstelsel vertaald naar mogelijke toekomsten. De bedoeling is niet om de toekomst te voorspellen maar vooral om lenig te worden in het denken en snel te kunnen inspelen op nieuwe ontwikkelingen. Ook bibliotheken wagen zich de laatste jaren meer aan scenarios. Bekend zijn het Bookends scenario (hier als PDF te downloaden) de scenarios van de Koninklijke Bibliotheek en ook de Brabantse Netwerk Bibliotheek heeft in juli De Bibliotheek op scherp gepubliceerd (hier als PDF te downloaden). De gezaghebbende futuroloog Wim de Ridder geeft in zijn boek De wereld breekt open; strategisch inspelen op de nieuwe tijd nog meer redenen waarom trends beschrijven en daar een strategie uit destilleren moeilijk is: tunnelvisie, complexiteit als schijnzekerheid en zwarte zwanen (het boek van Nassim Taleb). We kunnen hier de hypecirckel van Gartner aan toevoegen.
5

Aanvragen link
http:// www.futuresstudies.nl/

Zwarte Zwanen
de impact van het hoogst onwaarschijnlijke Auteur: Nassim Nicholas Taleb ISBN: 978-90-5712-267-5

Aanvragen link

De Gartner Hype Cycle

Trends
Trends Peak oil Duurzaamheid Civil society/actief burgerschap Veranderend onderwijs/ levenlang leren/ veranderende lees-en leerstijlen/mediawijsheid Individualisering Veranderende vrijetijdsbesteding Bron: http://en.wikipedia.org/wiki/Hype_cycle Beeldcultuur Zingeving (autenthiciteit) Sociaal-cultureel Sociaal-cultureel Technologisch Depest Ecologisch Ecologisch Sociaal-cultureel

Sociaal-cultureel

Sociaal-cultureel Sociaal-cultureel

Doordat visie op mens en maatschappij en de bril waarmee naar ontwikkelingen van de eigen organisatie en branche allesbepalend zijn voor de waarneming en interpretatie van trends, is het trenddocument dan ook minder een eindrapport maar meer een levend document. Actueel op de hoogte zijn van trends, verwijs ik hier graag naar mijn Scoop-its en Pinterest borden. En de borden en Scoop-its van anderen.
Social media en democratisering productie Tablets, smartphones en de opmars van het e-book Big data en ICT-Cloud Digitalisering (van informatie) Informatieovervloed/content curation!

Technologisch

Technologisch Technologisch Technologisch

Trends Vervagende grenzen De multiculturele samenleving: diversiteit neemt verder toe Vergrijzing en ontgroening Verstedelijking en krimp Kleiner wordende huishoudens en de toename van het aantal alleenwonenden Crisis recessie De 24-uurseconomie Het nieuwe werken Kenniseconomie Beleveniseconomie Hervorming van waarde Identiteit en privacy Cultureel ondernemerschap Decentralisering versus centralisering Privaatrechtelijke werking mediaen informatiemarkt Transparantie en accountability Groene politiek Grassroots

Depest All over trend Demograsch Demograsch Demograsch Demograsch

Trends Brandpunt van veranderingen Recessie Bibliotheek als samenwerkingspartner-ook buiten de branche Nieuwe concepten Herdeniring van de 5 functies

Depest Bibliotheektrend Bibliotheektrend

Bibliotheektrend

Bibliotheektrend Bibliotheektrend Bibliotheektrend Bibliotheektrend Bibliotheektrend Bibliotheektrend

Economisch Economisch Economisch Economisch Economisch Economisch Politiek-juridisch Politiek-juridisch Politiek-juridisch Politiek-juridisch Politiek-juridisch Politiek-juridisch Politiek-juridisch

Functie in plaats van gebouw Gedeelde en betere huisvesting Onderwijs als belangrijke strategische partner Retail /belevenisbibliotheek Forse impact HRM Cost accounting/ander verdienmodel

Bibliotheektrend

Bibliotheektrend

Context of overall trend: vervagende grenzen


Een belangrijke trend die zich over alle domeinen manifesteert is die van vervagende grenzen. Globalisering is een doordringend verschijnsel dat niet alleen economische en technologische, maar ook sociale dimensies omvat. Niet alleen verdwijnen en
7

vervagen geograsche, maar ook conceptuele grenzen. Fysieke afstanden die spelen in de globale economie steeds minder een rol en de snelle netwerken maken het mogelijk om op elk moment en op elke plaats (samen) te werken. Dat betekent ook dat we uit alle delen van de wereld op vrijwel alle terreinen omvangrijke concurrentie kunnen verwachten. We zien snel groeiende netwerkende netwerken in de stromen van mensen, kapitaal, goederen, services, informatie, technologien en cultuur. Globalisatie is niet nieuw maar zal meer dan in het verleden het gezicht van de toekomst

wereld kunnen - en moeten - aanpassen. Het wordt een briljant en verontrustend boek genoemd. Thomas L. Friedman heeft in de Editie 3.0 twee nieuwe hoofdstukken opgenomen waarin hij twee nieuwe thema's behandelt: De manier waarop je in een platte wereld zowel een politiek actievoerder als een sociaal ondernemer kunt zijn en hoe we onze reputatie kunnen beschermen in een wereld waarin we allemaal uitgever en dus ook allemaal een publieke guur aan het worden zijn! Grenzen vervagen tussen lenen en kopen, tussen branches en binnen branches. In de bedrijfsketen worden verticale stappen gezet: leveranciers worden distributeurs, uitgevers gaan boeken verkopen, boekhandelaren gaan boeken uitgeven en "communities" starten dwars door bestaande structuren heen. Uitgeverijen zien steeds meer brood in de exploitatie van nevenrechten terwijl de concurrentie van niet-boekachtige content (apps, videos, social media) groeit. Er is niet n verkoopmethode of n uitgeefmodel maar er zijn er vele. De consument wordt zelf producent (nieuwe termen prosument en co-sument) en zoekt via crowdfunding zijn eigen publiek en nanciering. In toenemende mate wordt hier op ingespeeld door uitgevers. Een voorbeeld hiervan is de uitgever TenPages. Er ontstaan steeds meer nieuwe concepten en winkeltypen. In de boekhandels verkopen ze Cds, brillen en wijn, en in de supermarkt en het tuincentrum boeken. Een mooi recent voorbeeld is de aankoop van Bol.com door het Ahold concern.
8

De aarde is plat
Ontdekkingsreis door een geglobaliseerde wereld

bepalen. Baanbrekend hierin was het werk van Thomas Friedman die stelde dat door globalisering de wereld steeds platter wordt.

Editie 3.0
Thomas L. Friedman geeft een meeslepende beschrijving van de 'platte aarde', de voorgoed veranderde wereld waarin professionals uit alle windstreken met elkaar Auteur: Thomas L. Friedman ISBN: 978-90-468-0371-4 samenwerken of wedijveren alsof hun kantoren vlak naast elkaar liggen. Friedman legt uit hoe wij ons aan deze nieuwe

Aanvragen link

Een ander voorbeeld is de site life-hacking. Lifehacking gaat over slimmer werken n slimmer leven. Een groeiende groep auteurs schrijft over het snijvlak van kennismanagement, persoonlijke ontwikkeling, time-management en Web2.0. Alles met een Do It Yourself mindset. Hoe word je een lifehacker? Er is geen opleiding voor, er zijn geen diplomas, geen certicaat. Het is een mindset, een manier van denken en naar de wereld kijken. Een Lifehacker heeft een open kijk naar de wereld, is niet bang voor (technologische) vernieuwing, durft zijn nieuwsgierigheid te delen met anderen, is positief kritisch over de toekomst en durft de status quo aan te vechten.

100 lifehackingtips om prettiger en efcinter te werken


de nieuwe manier van timemanagement

Auteur: Martijn Aslander ISBN: 978-90-8965-009-2

Aanvragen link

Downloade
9

Demograsche factoren

Foto: http://www.ickr.com/photos/thisparticulargreg/362937046

Demograsche factoren
DEMOGRAFISCHE FACTOREN 1. De multiculturele samenleving: diversiteit neemt verder toe 2. Vergrijzing en ontgroening 3. Verstedelijking en krimp 4. Kleiner wordende huishoudens en de toename van het aantal alleenwonenden.

De multiculturele samenleving: diversiteit neemt verder toe


Nederland is het "thuis" voor heel veel verschillende culturen. Culturen die gevormd en ontwikkeld zijn vanuit het land van oorsprong, het geloof, de etniciteit en het stelsel van normen en waarden. Het aandeel migranten in de bevolking is toegenomen van ruim 17% in 1999 tot bijna 21% in 2011. De stijging komt vooral door de toestroom van migranten van niet-westerse en Oost-Europese herkomst. Het aandeel van de allochtonen in de bevolking zal tot 2060 stijgen naar 30,6 procent. Niet-westerse allochtonen nemen het grootste deel van de verwachte bevolkingsgroei voor hun rekening. In 2060 bedraagt hun aantal 3,27 miljoen, tegen 1,90 miljoen op 1 januari 2011. Het aandeel van de niet-westerse allochtonen in de totale bevolking groeit daarmee van 11,4 naar 18,5 procent. De toename van het aantal westerse allochtonen is, zowel absoluut als relatief, iets minder sterk. In 2060 telt Nederland 2,16 miljoen westerse allochtonen, waarmee hun aandeel in de bevolking dan 12,2 procent bedraagt.
11

De etnische diversiteit zal verder toenemen mede doordat vier van de vijf Turkse en Marokkaanse jongeren trouwt met iemand uit de eigen herkomstgroep. Gemiddeld is een op de tien huwelijken van allochtonen een migratiehuwelijk, waarvoor de partner naar Nederland komt. Na een daling in het begin van deze eeuw is het aandeel migratiehuwelijken sinds 2006 op of net iets onder de 10 procent gebleven. Huwelijksmigranten uit Turkije en Marokko hebben een taalachterstand, blijven vaker werkloos, zijn laagopgeleid en kampen met culturele conicten. Bibliotheekgebruik Onderzoek van het Sociaal Cultureel Planbureau toont aan dat Turkse en Marokkaanse Nederlanders een tegengestelde trend binnen het teruglopend bibliotheekgebruik vertonen. Het bibliotheekgebruik onder deze groep neemt toe en is onder tieners en jongvolwassenen opvallend hoog. Jonge Marokkanen en Turken zijn veel vaker in de bibliotheek te vinden dan oudere. In de vijftig grootste steden komt de Marokkaanse tiener ruim zes keer en de Turkse ruim vier keer zo vaak in de openbare bibliotheek als de autochtone leeftijdgenoot. Als de leeftijd stijgt, daalt de belangstelling voor de bibliotheek snel. Surinamers en Antillianen laten hetzelfde patroon zien, zij het minder uitgesproken. Onder autochtonen is het andersom: daar stijgt de bezoekfrequentie met de leeftijd. Op het gebied van multicultureel beleid voor bibliotheken zijn er een aantal documenten verschenen: De multiculturele samenleving- Richtlijnen voor de bibliotheek (3e editie, 2009). Deze richtlijnen zijn opgesteld en gepubliceerd om te bevorderen dat de bibliotheek toegankelijk is voor multiculturele groepen. Ze zijn een vertaling van de IFLA-publicatie Multicultural Communities: Guidelines for Library Services. Het Manifest De Multiculturele Bibliotheek (IFLA, 2008), het visiedocument Culturele diversiteit (PriceWaterhouseCoopers, 2006), en het rapport Culturele diversiteit (Bertelsmann, 2004). Over het multiculturele beleid in bibliotheken in Nederland is weinig te vinden, m.u.v. het educatieve aanbod rond
12

taalachterstanden. Buiten de G4 gemeenten (Amsterdam, Utrecht, Den Haag en Rotterdam) lijkt er weinig expliciete aandacht voor in beleidsplannen. De enige echte verwijzing naar het aandeel allochtonen in het personeelsbestand werd gevonden bij de OBA die op haar site vermeldt dat hun personeelsbestand voor ruim 20% uit allochtone medewerkers bestaat. Lang werd diversiteit bij organisaties gepositioneerd als een sociaal thema. Er werd sterk gedacht in doelgroepen, die als slachtoffergroepen werden behandeld. Diversiteitbeleid werd dan ook politiek aangestuurd. Tegenwoordig wordt diversiteit als business issue benaderd. Het is niet zo interessant hoe een organisatie tegen immigratie aankijkt, maar om het werk goed te kunnen doen zijn nieuwe kennis en nieuwe competenties nodig. Bij de politie noemt men dit multicultureel vakmanschap. Het helpt namelijk als er bij een rechercheafdeling een aantal politiemensen werkt met een Marokkaanse achtergrond. Helpt het ook in bibliotheken? Jonge mensen zien publicaties en congressen over multiculturele diversiteit als overbodig. Multiculturaliteit is voor hen geen issue meer. De gevarieerde samenstelling van onze bevolking heeft ook gevolgen voor literatuuronderwijs, voor het bevorderen van het lezen in het algemeen en voor het informeren van bepaalde doelgroepen door middel van schriftelijke communicatie. Er zitten leerlingen in klassen met sterk verschillende culturele achtergronden en er is dan ook aandacht voor interculturele

kinder- en jeugdboeken. In een volgend iBook: Trends in leer- en leesstijlen zal dit verder worden uitgewerkt

Het land van aankomst


De rol die Paul Scheffer gespeeld heeft in het debat over immigratie en integratie is opvallend. Hij werd bekend met het essay Het multiculturele drama in NRC Handelsblad in het jaar 2000. Het stuk wordt nu beschouwd als mijlpaal in deze discussie. Scheffers boek, Het land van aankomst, is een zoektocht naar een nieuwe weg om het debat en het land verder te brengen in de discussie over immigratie en immigranten. Auteur: ISBN: Paul Scheffer 978-90-234-7070-0

Aanvragen link

13

Vergrijzing en ontgroening
Sinds 1950 is de wereldbevolking in omvang meer dan verdubbeld. De VN, die de wereldbevolking op 31 oktober 2011 schat op 7 miljard, verwacht dat die groei zal doorzetten tot bijna 9 miljard mensen in 2050. Volgens de laatste prognoses zal de Nederlandse bevolking in de periode 20112060 met 1,09 miljoen toenemen (van 16,65 naar 17,74). Wereldwijd ligt het percentage 65-plussers in de bevolking op circa 8%, tegen 2030 is dat opgelopen tot 12% en in 2050 17%. Bijna alle landen vergrijzen in de komende decennia, maar niet in dezelfde mate en in hetzelfde tempo. Europa blijkt het meest vergrijsde continent. In Nederland loopt het percentage 65 plussers tussen 2010 en 2040 op van 15 naar 26% (van 2,4 naar 4,6 miljoen). In 2030 staan tegenover n potentile arbeidskracht (20-64 jaar) vier 65- plussers, in 2050 is dat opgelopen tot meer dan vijf. Dit wordt ook wel grijze druk genoemd. Vergrijzing en ontgroening hebben belangrijke gevolgen voor de arbeidsmarkt: de strijd om talent en, als gevolg daarvan, een toenemende druk op de lonen. Daarnaast zijn migranten in Europa vaak veel lager geschoold als in de VS, Australi en Canada, wat de concurrentiepositie eveneens vermindert.

Grijze druk van 1900 tot 2050 Bron: CBS , Bevolkingsstatistiek

Vergrijzing en ontgroening leiden ook tot leegloop van perifere gebieden en tot toenemende leegstand in krimpgebieden, onbetaalbare lokale voorzieningen en wegkwijnende gemeenschappen. De verwachting is dat deze ontwikkeling
14

krachtig zal doorzetten. Gemeenten werken hierin overigens in toenemende mate samen, voornamelijk in regionaal verband. Voor bibliotheken is het aantal leden nog steeds een belangrijke factor. Het aantal leden wordt mede benvloed door de toe- of afname van het aantal inwoners van Nederland. De indruk bestaat dat bibliotheken tot nu toe meer gericht zijn geweest op de kleiner wordende jonge generatie (ontgroening) dan op de vergrijzing en de compleet nieuwe eisen die de nieuwe 50 plussers aan de samenleving en dienstverleners stellen. Dit is aan het veranderen! Wl lijken zij, vooral in kleinere kernen een belangrijke rol te spelen in het gevecht voor het behoud van hun basisvoorzieningen. Vergrijzing en ontgroening spelen, naast andere factoren, ook een rol in het toenemende samenvoegen van voorzieningen in multifunctionele accommodaties (MFAs). Er wordt veel geschreven over de nieuwe generatie, met telkens weer een andere alfabetnaam. In Nederland is er nog weinig over geschreven maar in Amerika wordt er veel over de 50 plus markt geschreven.

Het Nieuwe Werken volgens Generatie Y


Auteur: Ronald Katoen, Tamar vd Riet ISBN: 978-90-430-2174-6

Aanvragen link

Generatie Einstein
Slimmer, sneller en volwassener Auteur: Jeroen Boschma ISBN: 978-90-430-1495-3

Aanvragen link

The 50-Plus Market


Why the Future Is Age Neutral When It Comes to Marketing & Branding Strategies Auteur: Dick Stroud ISBN: 0-7494-4258-1

Generatie Z
Ken ze, begrijp ze en inspireer ze voor een beter leven Auteur: Jos Ahlers ISBN: 978-94-6156-025-4

GOOGLEBOOKS

http://
15

De grenzeloze generatie
En de onstuitbare opmars van de B.V. IK Auteur: Frits Spangenberg ISBN: 978-90-468-0989-1 http:// aanvragen.webservice.aquabro

Het generatie raadsel


Ontdek de kracht van generaties Auteur: Aart C. Bontekoning ISBN: 978-94-904-6309-0 http:// aanvragen.webservice.a

The new old


How the boomers are changing everything Auteur: David Cravit ISBN: 978-15-549-0211-8 http://books.google.nl/ books? In de wereld van human resources (HR) zie je een toenemende aandacht voor Leeftijdsfasebewust personeelsmanagement Generatiemanagement- en retentiestrategieen. Generatiemanagement is erop gericht zo efcint mogelijk met de kenmerken, kansen en risicos van alle generaties op de werkvloer om te gaan. Met als uiteindelijk resultaat de duurzame inzetbaarheid van alle huidige n toekomstige werknemers!

Generaties, werk in uitvoering


Hoe alle generaties onze cultuur veranderen Auteur: Aart C. Bontekoning ISBN: 978-94-904-6321-2

Meer algemener en ook verder doorgezet is het diversiteitsmanagement. Onder diversiteitsmanagement verstaan we alle activiteiten binnen een organisatie die bijdragen aan het optimaal en duurzaam benutten van alle medewerkers, rekening houdend met al hun verschillen n overeenkomsten. De markt van. is natuurlijk ook een onderwerp. Doelgroepenmarketing :babymarketing, kinderen, en

16

jongerenmarketing, marketing across the generations, marketing to generation x, y, z Er is een hele nieuwe generatie ouderen, die ook wel the new generation wordt genoemd.In absolute aantallen zullen er de komende 20 jaar maar liefst twee miljoen meer 45-plussers zijn dan op dit moment. Een stijging van 6 naar 8 miljoen. The New Generation is dus niet alleen anders qua mentaliteit dan de vorige generatie ouderen, ze voert voor het eerst getalsmatig echt de boventoon in onze maatschappij. Nog een belangrijk verschil met vroeger is de bestedingsruimte. Ruim tweederde van de ouderen heeft een bovenmodaal inkomen. Een commercieel interessante groep dus. Herman Konings roept bibliotheken op zich meer op deze groep te richten.

Herman Konings

Voor een strategische conferentie van de Brabantse Netwerk Bibliotheek heeft Herman Konings zijn verhaal ook mondeling toegelicht. Bron: http://vimeo.com/14989961

Verstedelijking en krimp
Nederland is in belangrijke mate een stedelijke samenleving. Ongeveer de helft van de bevolking woont in een sterk stedelijk gebied en slechts n derde deel van de bevolking woont in een weinig stedelijk gebied. Dit is een mondiale ontwikkeling. Volgens de VN zal n 2025 70% van de wereldpopulatie in steden leven (tegenover 30% in 1950). Er ontstaan ook in snel tempo zogeheten megasteden: London, Tokio, New York, Sydney, Singapore, Seoul, Mumbay, Dubay etc. Ook op dit onderwerp vinden we de hallelujah denkers (Edward Glaeser Triumph of the city) en de meer sombere denkers (Paraq Khanna The second world). De stad is middelpunt van ontwikkelingen en vooral ook innovatie geworden.
17

Latte Machiato
trends voor het volgende decennium

Auteur: Herman Konings ISBN: 978-90-209-8624-2 http:// aanvragen.webservice.aquab rowser.nl/ol2?

Een slimme stad een lerende stad


Auteur: Gerard Schouw ISBN: 978-90-6224-483-6

De stad biedt niet alleen allerlei vormen van sociale, culturele en economische bedrijvigheid maar wordt ook gekenmerkt door een grote heterogeniteit van wijken. In de zeer stedelijke gebieden is 26% van de bevolking van niet- westerse herkomst. Vooral de jongere bevolking in de grote steden is van niet-westerse herkomst. In de sterk stedelijke gebieden is het aandeel alleenstaanden (50%) twee keer zo groot als in de meer landelijke gebieden (25%). Verder valt op dat vooral de grote steden gekenmerkt worden door een grotere inkomens ongelijkheid.

http:// aanvragen.webservice.aqua

Slimme Steden
van Antwerpen tot Zrich : cultuur, creativiteit, innovatie Auteur: Edo Dijksterhuis ISBN: 978-90-4700-123-2 http:// aanvragen.webservice.aquabrow

Demograsche krimp is een actueel en urgent onderwerp. Gemeenten in Noordoost-Groningen, Zeeuws-Vlaanderen en Zuid-Limburg hebben er nu al mee te maken, en in 2025 zal meer dan 60% van het huidig aantal gemeenten een teruglopend inwoneraantal hebben. VNG schreef hierover een position paper: Demograsche krimp: een (inter)nationaal vraagstuk met een lokale transformatieopdracht. Dit gaat gepaard met een toenemende regionalisering en samenwerking van gemeenten. De bibliotheken zullen aansluiting kunnen vinden op deze strategische agendas door vooral hun functie voor een leefbare democratische samenleving.

Whos your city?


How the creative economy is making where to live the most important decision of your life Auteur: Richard Florida ISBN: 978-14-5876-007-4 http://books.google.nl/ books?

18

De kleiner wordende huishoudens en de toename van het aantal alleenwonenden


Huishoudens worden kleiner en het kostwinnersmodel verdwijnt steeds meer. Nederland telt ruim 2,6 miljoen alleenwonenden. Verwacht wordt dat er tot 2030 elk jaar zon 37.000 alleenstaanden bijkomen, wat betekent dat er maar liefst 3,4 miljoen singles in Nederland rond zullen lopen. Ook het aantal alleenstaande ouders neemt toe. In 2020 zijn er naar verwachting ruim 490.000 voornamelijk alleenstaande ouders, waarvan het merendeel moeders (85%).

19

Economische factoren

Foto: http://www.ickr.com/photos/petrick/2291498814/

Economische factoren
ECONOMISCHE FACTOREN 1. Crisis en recessie 2. de 24-uurseconomie 3. Het nieuwe werken 4. Kenniseconomie 5. Beleveniseconomie 6. Hervorming van Waarden

Crisis en recessie
Nederland zit op dit moment ofcieel in een recessie, al groeide de economie in 2011 nog wel. Voor 2012 verwachte het Centraal Planbureau (CPB) een krimp van de economie van 0,75 procent. Bij een vorige voorspelling ging het CPB nog uit van 0,5 procent. Groei van het Bruto Binnenlands Product (BBP): o o o o o 2012: -0,75 procent 2013: 1,25 procent 2014: 1,5 procent 2015: 1,5 procent 2015 ten opzichte van 2011: 3,5 procent

Lynda Gratton, professor of London Business School in Reimagining the path to growth.

De werkloosheid zal stijgen en de regering moet fors extra bezuinigen. Het aantal faillissementen neemt toe; integratie en sanering gaan verder door evenals de creatieve initiatieven en innovaties. Een mooi voorbeeld van die contradicties geeft Lynda Gratton, professor of London Business School in Reimagining the path to growth. Nederland is nog steeds de best presterende economie op het Europese continent en scoorde in 2010 met 35.600 euro het hoogst op het BBP per inwoner en het laagst op de misre-index. Het niveau van zowel werkloosheid, inatie als begrotingstekort behoort tot de laagste in Europa. Om te kunnen blijven

Bron: http://www.youtube.com/watch?v=p5Q_NT44u-8
21

concurreren in een verder globaliserende arbeidsmarkt zijn de uitdagingen echter groot. Investeren in scholing, onderzoek, de kenniseconomie en innovatie is hoogst noodzakelijk, wil Nederland kunnen blijven met opkomende Aziatische economien. Zie ook de kenniseconomie monitor 2010.

De cultuur van het nieuwe kapitalisme


De cultuur van het nieuwe kapitalisme van socioloog Richard Sennett wordt een onrustbarende kritiek op het moderne werken genoemd Een leven lang werken bij dezelfde baas is er allang niet meer bij. Jong en dynamisch zijn de sleutelwoorden en werknemerservaring doet er niet meer toe. Werd er vroeger van je verwacht dat je je settelde, nu ben je ouderwets als je dat doet. Talent en vakmanschap, solidariteit en gemeenschapszin lijken niet meer te tellen. Bedrijven veranderen zelf om de haverklap van identiteit, ze reorganiseren en fuseren. Sennett stelt dat de nieuwe economie nieuwe sociale en emotionele traumas veroorzaakt. Slechts een bepaald soort persoonlijkheid oreert in een fragmentarische, onstabiele werkomgeving.

De 24-uureconomie
We leven in een 24-uureconomie. Bedrijvigheid beperkt zich al lange tijd niet meer tot werkdagen, ook nachten en weekenden wordt er gewerkt, zijn bedrijven, instellingen en winkels open. Mensen zijn steeds meer gewend om 24 uur per dag 7 dagen per week te kunnen consumeren. Collectieve ritmes zijn verleden tijd; ieder deelt zn eigen tijd in. Er zijn echter niet alleen voordelen maar ook nadelen: zo dreigt een teloorgang van kleine winkels, die voor bepaalde bevolkingsgroepen een belangrijke functie hebben. Het einde van winkels. Veel werknemers vinden onregelmatige werktijden onaangenaam en bovendien kent het gezondheidsrisico's. Deze zullen vooral bij de slecht georganiseerde groepen op de arbeidsmarkt terecht komen. Een belangrijke criticus van het nieuwe kapitalisme is de socioloog Richard Senett.

Auteur: Richard Sennett ISBN: 978-902-9079-21-1 http:// aanvragen.webservice.aquabr

Connected
24 hours in the global economy Auteur: Daniel Altman ISBN: 978-037-4135-32-4 http://books.google.nl/ books? ISBN:

The craftsman
Auteur: Richard Sennet 978-030-0119-09-1 http://books.google.nl/ books/about/
22

Het nieuwe werken


Vaak wordt nieuwe technologie centraal gesteld in wat het nieuwe werken is gaan heten. Andere begrippen die hiermee geassocieerd worden zijn: organisatie 2.0/3.0, werk 2.0/3.0, leiderschap 2.0/3.0 en werknemer 2.0/3.0. In het nieuwe werken, versterkt doordat de net-generatie zich op de arbeidsmarkt begeeft, doen medewerkers onafhankelijk van tijd en plaats hun werk, thuis, bij de klant of op kantoor. De drijfveren voor het nieuwe werken liggen echter veel dieper en de implicaties zijn omvattender als op het eerste gezicht lijkt. Het gaat om innovatie, een nieuwe wijze van organiseren (platter) kennisdeling, kostenbesparing, aantrekkelijk werkgeverschap, een hogere klanttevredenheid of duurzaamheid. Werk bevindt zich in een ingrijpende transitieperiode, vergelijkbaar met het tijdperk van de industrile revolutie. Er is allesbehalve een eenduidige denitie van het nieuwe werken te geven. Een belangrijke auteur op het gebied van nieuwe organisaties is Menno Lanting. Hij is aan het uitvinden wat digitaal leiderschap nu eigenlijk is. Hij schreef de trendsettende boeken. Iedereen CEO en Connect.

Het nieuwe werken ontrafeld


Auteur: Ruurd Baane ISBN: 978-902-3245-85-8 http:// aanvragen.webservice.aquab

De toekomst van werk


Auteur: Adjiedj Bakas ISBN: 978-908-5161-55-4 http:// aanvragen.webservice.aquabr
23

Het nieuwe werken ontrafeld

Iedereen CEO
Auteur: Menno Lanting ISBN: 978-90-470-0387-8 http:// aanvragen.webservice.aqua browser.nl/ol2?

Highlights onderzoek van Bright & Company naar Het Nieuwe Werken in opdracht van Stichting Management Studies. http://www.youtube.com/watch?v=LM844Ess9Fs

Connect
Auteur: Menno Lanting ISBN: 978-90-470-2297-8 http:// aanvragen.webservice.aqua browser.nl/ol2?

Het nieuwe werken

Onzichtbaar Leiderschap

Mathieu Weggeman - Leiderschap http://www.youtube.com/watch?v=e7QbR1rcJgs


24

Kenniseconomie
Als we het hebben over de kenniseconomie dan bedoelen we dat het grootste deel van de economische groei in de samenleving voortkomt uit kennis. Het is een maatschappij waarin kennis als productiefactor de plaats heeft ingekomen van de drie traditionele productiefactoren arbeid, natuur en kapitaal. Scholing en opleiding bepalen hierin, meer dan ooit, de kansen die mensen, landen en werelddelen hebben in de nieuwe wereld. Landen die voldoende talent weten voort te brengen en aan te trekken blijven overeind in de mondiale concurrentie. De kenniseconomie wordt ook wel een lerende economie genoemd waarin het vermogen om nieuwe vaardigheden te leren en snel toe te passen steeds belangrijker zijn geworden. Naast leren is innoveren in de kenniseconomie cruciaal. In de kern gaat het dan om het maximaal benutten van de mogelijkheden van mensen in alle lagen van de bevolking. Mensen op alle niveaus zodanig opleiden en faciliteren dat ze in staat worden gesteld naar hun vermogen een bijdrage te leveren aan de samenleving. Innovatieprocessen kenmerken zich dan ook door voortdurende interacties tussen bedrijven, kennisinstellingen en intermediaire organisaties.

Beleveniseconomie
De belevenis economie is een vertaling van Experience Economy. De term is beschreven in het gelijknamige boek uit 1999 door B. Joseph Pine en James H. Gilmore. 'De beleveniseconomie' vertegenwoordigt een nieuw economisch tijdperk. De klant wil meer dan een product, hij is bereid te betalen voor een belevenis. Ondernemingen vormen podia voor het creren van die belevenis, een gedenkwaardige gebeurtenis, waar de klant een warm gevoel bij krijgt. De waarde die de klant hecht aan die bijzondere ervaring bepaalt het prijskaartje van het specieke product of goed. De bibliotheken sluiten ook bij deze trend aan, soms letterlijk, door te spreken van belevenisbibliotheek, of beleveniswerelden. Zie het artikel in NRC: 05-07-2007 Hoe boeken lenen een beleving wordt en www.beleefbibliotheek.nl in Drachten. Er verschijnen steeds meer boeken over het ontwerpen van belevenissen(nog niet zo eenvoudig) maar volgens de auteurs zelf is de belevenishype voorbij ten gunste van authenticiteit.

De belevingseconomie
werk is theater en iedere onderneming creert zijn eigen podium

Auteur: B. Joseph Pine ISBN: 978-905-2617-41-1 http:// aanvragen.webservice.aquabr owser.nl/ol2?


25

Joseph Pine - The experience economy

Hervorming van waarde


"nowadays, people know the price of everything and the value of nothing - Oscar Wilde We kunnen niet alles in geld uitdrukken maar zo zijn we geconditioneerd. Het businessmodel is almachtig en nancile instellingen leken onaantastbaar. Toch heeft het kapitalistische model volgens velen haar langste tijd gehad (NRC van 27-07-2012 Gij zult herverdelen de moraal is terug in de economie). Nieuwe waarden zoals mate van aandacht, online participatie en de maatschappelijke footprint worden steeds belangrijker. Hierbij gaat het er niet meer om dat te vertalen naar winst zoals lang gedaan is, maar naar de toegevoegde waarde van bijvoorbeeld een organisatie. Begrippen als waarde, winst en groei krijgen een nieuwe lading zoals groei realiseren in kwaliteit in plaats van kwantiteit. De trend 'herdenitie van waarde' zal de komende jaren snel zichtbaar worden en krijgt vergaande gevolgen.
'Tegenwoordig kennen mensen van alles de prijs, maar van niets de waarde.' Met deze beroemde woorden van Oscar Wilde opent Raj Patel zijn boek, waarin hij aantoont dat het een misvatting is om de prijzen van artikelen te beschouwen als een manier om de wereld te waarderen. De kosten van hamburgers bijvoorbeeld zijn veel hoger denk aan overgewicht en hartkwalen dan hun prijs in fastfoodketens doet vermoeden. We krijgen gsms haast gratis bij een abonnement, maar vergeten dat het noodzakelijke erts (coltan) gedolven wordt in de mijnen van Congo door vrouwen die in slechte omstandigheden en met het risico op mishandeling en verkrachting nog geen 140 euro per jaar verdienen. Aan de hand van deze en andere voorbeelden vraagt Patel zich af op welke andere manier we de waarde van de wereld kunnen uitdrukken en hoe we de balans in de maatschappij kunnen
26

http://www.youtube.com/watch?v=pXv3cfvJ9F8

James Gilmore- The experience economy

http://www.youtube.com/watch?v=IjaMSCO8SjQ

hervinden. Hij focust daarbij op de rol van de politiek in de mondiale economische crisis in combinatie met de klimaat- en voedselcrisis.

Raj Patel on The Value of Nothing

Free
Met Free schreef Anderson een overtuigend betoog waarin hij stelt dat bedrijven er in veel gevallen beter aan doen om hun producten of diensten gratis aan te bieden dan er geld voor te vragen. Gratis is niet alleen een promotionele stunt, maar tevens een business strategie. Natuurlijk is het mogelijk om het volledige boek van Chris Anderson in de Nederlandse vertaling gratis te downloaden als PDF!
http://www.youtube.com/watch?v=6P03nNeYiJo

Auteur: Chris Anderson ISBN: 978-904-6805-08-4

http://lifehacking.nl/gratisdownloads/?did=6 http:// aanvragen.webservice.aquabr

De waarde van niets


waarom alles zo veel meer kost dan we denken

Auteur: Raj Patel http:// ISBN: 978-904-4516-11-1 aanvragen.webservice.aquabr

27

Politiekjuridische factoren

Foto: http://www.ickr.com/photos/grrrl/4672222893/

Politiekjuridische factoren
POLITIEK-JURIDISCHE FACTOREN 1. Identiteit en pricacy 2. Cultureel ondernemerschap 3. Decentralisering versus centralisering 4. Privaatrechtelijke werking media- en informatiemarkt 5. Transparantie en accountability 6. Groene politiek 7. Grassroots

Identiteit en privacy
We zijn steeds meer online terug te vinden met verschillende identiteiten professioneel of persoonlijk. Maar elk van die identiteiten laat ook digitale sporen na. Via Twitter wordt gezien wat we aan het doen zijn en wat we belangrijk vinden, via Foursquare /Plazes waar we ons bevinden, via LinkedIn welke personen er zich in ons professionele netwerk bevinden en via Facebook wie onze vrienden zijn en welke producten we leuk vinden. Ook werkgevers kijken meer online wat er over sollicitanten terug te vinden is. In een pre-digitaal tijdperk was privacy uiteraard ook belangrijk, maar de persoonlijke levenssfeer beschermen was toen veel eenvoudiger en vooral meer transparant. In een digitaal tijdperk wordt informatie over ons verzameld langs diverse wegen en vaak zonder dat we ons daar bewust van zijn. Er wordt in toenemende mate gewaarschuwd (o.a. in Proling the European Citizen Springer) dat het gebruik van algoritmes en persoonlijke proelen een serieus probleem aan het worden is.

29

Het einde van privacy


Auteur: Adjiedj Bakas ISBN: http:// aanvragen.webservice.aquabr 978-905-5948-58-1

Cultureel ondernemerschap
Culturele instellingen krijgen van de verschillende overheden de opdracht om meer eigen inkomsten te genereren: musea, dansgezelschappen, orkesten n bibliotheken. De Raad voor Cultuur heeft percentages eigen inkomsten vastgesteld voor de door hen gesubsidieerde instellingen. Dit is een van de voorwaarde om vanaf 1 januari 2013 nog voor rijkssubsidie in aanmerking te komen. De raad wijst er op dat de mogelijkheden om eigen inkomsten te verwerven minder geworden zijn en dat de stimulerende maatregelen van de overheid nog te gering zijn. De analyse en adviezen voor bibliotheken zijn ook te vinden op de site van de raad van cultuur (www.cultuur.nl) Met cultureel ondernemerschap geven overheden aan dat zij het

Privacy in het internettijdperk


Auteur: Brenno de Winter ISBN: http:// aanvragen.webservice.aquab 978-901-2582-41-4

Proling the european citizen


Auteur: Mireille Hildebrandt ISBN: 978-1-4020-6914-7 http://www.dis.net/leadmin/ dis/deliverables/Proling %20the%20European

belangrijk vinden dat kunstenaars, producenten en programmeurs minder afhankelijk worden van subsidies en ruimte maken voor eigen initiatief. Cultureel ondernemerschap is een containerterm voor verschillende facetten die ertoe bijdragen dat een instelling (nancieel) gezond is. Deze facetten zijn bijvoorbeeld het vinden van nieuwe nancieringsvormen, het creren van een band met de klant, goede bedrijfsvoering en vrijwilligersbeleid.

Handboek cultureel ondernemen


Auteur: B. Franssen ISBN: http:// 978-902-3245-08-7
30

aanvragen.webservice.aqua browser.nl/ol2?

Kunst en Cultuur in beeld


De gids Kunst & Cultuur is een mooi voorbeeld van de nieuwe manier van kijken. Een groot aantal prominente personen binnen- en buiten de sector hebben meegewerkt aan interviews en hun mening gegeven over cultureel ondernemen en alternatieve verdienmodellen. Het Mecenaatschap: de ondernemingszin van het Concertgebouw Interview met Jolien Schuerveld, directeur Concertgebouw Fonds Mecenaatschap: scale aftrek van giften Culture of Asking: het belang van een sterk cultuurmerk, interview met Jeroen van erp, creatief directeur van Fabrique Crowdfunding: het innovatief investeren Crowdfunding: tips voor succesvol crowdfunden Tips voor cultureel ondernemen in de theater- en amusementindustrie Veelgemaakte beginnersfouten in het cultureel ondernemen Aandachtspunten bij cultureel ondernemerschap De kunst van het ondernemen: wat is cultureel ondernemen Interview met Erwin van Lambaart, CCO Stage Entertainment Literair: naslagwerk omtrent behandelde onderwerpen Fondsenwerving: CultuurFondsen op Naam voor bedrijven Interview met Menno Tummers, senior fondsenwerver Prins Bernhard Cultuurfonds Ideenfabriek: Ammodo en Dutch Masters, de nieuwe cultuurfondsen http:// www.fondswervi ngonline.nl/ node/5218

Decentralisering versus centralisering versus samenwerking


Samenwerken is van alle tijden, maar de wijze waarop is aan verandering onderhevig. Lees de onderbouwing in de boeken van Clay Shirky. Waar de afgelopen decennia steeds meer organisaties werden samengevoegd tot een groter geheel, zien we nu voorzichtig de omgekeerde ontwikkeling. Cycli van ideen en producten worden steeds korter. Grote ondernemingen hebben moeite om het tempo te blijven volgen en gaan opsplitsen om zo slagvaardig en exibel op nieuwe marktontwikkelingen in te kunnen spelen (bijv. bouwwereld met veel ZZP-ers). Deze exibele bedrijfseenheden kunnen sneller handelen, zijn exibel inzetbaar en verbinden zich snel als het nodig is en vallen weer uiteen als de economische noodzaak is verdwenen. In de toekomst zullen beide ontwikkelingen (van klein naar groot, en van groot naar klein) naast elkaar bestaan en naargelang de wensen en behoeften zich in de ene of andere richting ontwikkelen. Enerzijds brengt dit exibiliteit met zich mee, anderzijds een zekere mate van onvoorspelbaarheid. Samenwerken 3.0 strekt zich uit van samenwerking tussen bedrijven, tussen overheden (stad en platteland, stedennetwerken), en tussen bedrijven en overheden, en is niet (meer) per denitie geograsch gebonden. De toenemende vergrijzing in de samenleving inspireert niches in de economische sectoren om hierop te anticiperen (bijv. dementie in de zorgsector) en versterkt daarmee de trend.
31

De trend naar decentralisering heeft haar weerslag gehad op de inrichting van de branche. De laatste tijd is er weer een tendens naar vooral regionalisering.

Recent in Nederland het initiatief van Jeroen de Boer en Edwin Mijnsbergen http://openbibliotheken.nl/ Omdat bibliotheken de hoeders van informatie zijn, niet van uitgevers, luidt de openingszin. De vrijheid van het internet staat onder druk en het

Decentralisatie in perspectief
Auteur: dr. Ard Schilder http://www.bmc.nl/les/ uploads/ Final_Decentralisatie_binnen_

(her)gebruiken van auteursrechtelijk beschermd materiaal wordt de consument steeds lastiger gemaakt. Daarnaast wordt ook aan het publieke domein getornd, bijvoorbeeld met verlenging van de termijn van naburige rechten op geluidsdragers met 20 jaar. Deze ontwikkelingen stellen openbare bibliotheken voor een dilemma. Willigen zij de eisen van de uitgevers in en wordt gekozen voor een gereguleerd web, of staan zij pal voor netneutraliteit en daarmee voor vrije toegang tot informatie? OpenBibliotheken wil op kleine schaal een voorbeeld stellen en tonen hoe die vrije toegang eruit ziet. Daarbij benadrukken zij dat een eerlijke prijs voor contentmakers hen na aan het hart ligt. OpenBibliotheken is een voorbeeldsite en wil gebruikers niet aanzetten tot onrechtmatig gebruik van content.

Privaatrechtelijke werking media- en informatiemarkt


Toegang bieden tot informatie in het digitale domein stuit op weerstand van commercile partijen die ervoor terugdeinzen hun content open te stellen voor een zo grote groep gebruikers. Dus er is een tendens om van een publiekrechtelijke naar een privaatrechtelijke werking van de media- en informatiemarkt te bewegen. Langzamerhand zien we ook tegengestelde ontwikkelingen zoals open source, werken onder creative commons e.d. Creative Commons biedt auteurs, kunstenaars, wetenschappers, docenten en alle andere creatieve makers de vrijheid om op een exibele manier met hun auteursrechten om te gaan. Met een keuze uit beschikbare standaardlicenties bepaalt de auteursrechthebbende f, en in welke mate zijn of haar werk verder verspreid mag worden.

32

The Pirates Dilemma


Auteur: Matt Mason http:// thepiratesdilemma.com/ download-the-book

Lawrence Lessig - Remix

Remix
Making art and commerce thrive int the hybrid economy
http://www.youtube.com/watch?v=_yC81QhR_xk

Auteur: Lawrence Lessig http://archive.org/details/ LawrenceLessigRemix

Matt Mason - The Pirate's Dilemma

The future of ideas


The fate of commons in a connected world

Auteur: Lawrence Lessig http://www.the-future-ofideas.com/download/


http://www.youtube.com/watch?v=NyOcto0uBr4

33

Transparantie en accountability
Governance is zowel in de protsector als in het publieke domein een actueel thema. Enerzijds hebben we te maken met steeds grotere en complexere organisaties, die in een steeds dynamischer omgeving moeten functioneren, anderzijds zijn de eisen die wij aan deze organisaties stellen ten aanzien van openheid, transparantie en accountability steeds dwingender geworden. Bij het vraagstuk van transparantie en verantwoording gaat het zowel om interne als om externe verantwoording. De interne verantwoording richt zich vooral op het nancieel toezicht en op audit, control en informatiemanagement. Bij de externe verantwoording gaat het om de rol en positie van de stakeholders. Bij de bibliotheek zijn dit burgers in het algemeen, klanten, partners en opdrachtgevers. In de overheidssfeer maken programma-evaluatieve benaderingen en benchmarks het meer en meer mogelijk resultaten te kwanticeren en te toetsen. Inspanningsverbintenissen maken daardoor steeds meer plaats voor resultaatsverplichtingen. Bibliotheken lopen hierin nog achter op andere branches in de non-protsector.

wat energie op maar is eeuwenlang gevaarlijk. Daarmee stond groene politiek veraf van de belevingswereld van de meeste kiezers. Daar is langzaam verandering in aan het komen. Bijna iedere zichzelf respecterende overheid, zeker ook de lokale, is duurzaamheid als thema gaan oppakken. De bibliotheek in Nederland bleef daarbij achter, maar is daar nu voorzichtige stappen aan het zetten.

Grassroots
Grassroots ("graswortels") is een Engelse term voor politieke processen die aan de basis worden ontwikkeld. Vaak betekent dit dat burgers in plaats van beleidsmakers initiatieven ontwikkelen en beslissingen nemen. Ook activisme vanuit gemeenschappen valt onder het begrip. In de huidige samenleving wordt dit begrip steeds sterker geladen: van de Arabische lente tot Occupy Wallstreet. Ook de cultural creatives, de beweging rond transition towns en de reclaim the media beweging vallen hieronder.

The transition handbook


From oil dependency to local resilience

Groene politiek
Groene politiek ging altijd over de lange termijn: klimaatverandering benvloedt pas de volgende generatie, de zee is pas over 50 jaar leeggevist en radioactief materiaal levert nu

Auteur: Rob Hopkins http://www.transitie.be/ userles//transitionhandbook(1).pdf


34

The rise of the creative class


And how its transforming work, leisure, community, and every day life

Auteur: Richard Florida ISBN: 978-046-5024-76-6 http://books.google.nl/books/ about/

Enterprising communities: Grassroots sustainability innovations


Auteur: Anna Davies ISBN: about/ Enterprising_Communities.ht 978-178-0524-85-6 http://books.google.nl/books/

35

Ecologische factoren

Bron: http://www.ickr.com/photos/mayhem/462625736/

Ecologische factoren
ECOLOGISCHE FACTOREN 1. Peak oil 2. Duurzaamheid

De groei van de wereldbevolking en de welvaart zorgen voor een toenemende druk op het milieu. De manier waarop de mensheid leeft en wil leven heeft veel invloed gehad op het milieu, maar de laatste 50 en vooral de laatste 20 jaar wordt duidelijk dat de ruimte voor menselijke activiteiten begrensd is. De samenleving raakte er begin jaren 90 steeds meer van overtuigd dat de productie en consumptie op een andere wijze zal moeten geschieden. Een wijze die meer rekening houdt met het milieu (ecologisering van de economie). De omslag verloopt als het keren van een mammoettanker. Het principe People Planet Prot wint terrein: people (mensen), planet (planeet/milieu) en prot (opbrengst/ winst) zullen op harmonieuze wijze gecombineerd dienen te worden.

Peak oil
Gevoelens van angst en onzekerheid worden gevoed door ecologische problemen. De vraag naar olie overtreft binnenkort, of nu al, het aanbod een situatie die aangeduid wordt met het begrip peak oil. Deze schaarste vereist ingrijpende transitie naar vervangende energiebronnen. Er dreigt echter niet alleen een tekort aan olie. Ook de beschikbaarheid van voedsel en andere grondstoffen, zoals op korte termijn fosfaaterts, staat onder druk. Peak everything de titel van een boek van Richard Heinberg.

37

Why your world is about to get a whole lot smaller


Oil and the end of globalization

Duurzaamheid
Duurzamer produceren en consumeren is een trend die al langere tijd in gang is gezet maar nu pas het tipping point bereikt of gaat bereiken. Het Bibliotheekblad van juni 2012 gaat over De Boekenberg (bibliotheek in Spijkenisse) een ecologisch statement. In Amerika is er al langer de beweging van green Libraries (www.greenlibraries.org). In ieder geval is duidelijk dat de komende 10-20 jaar nog veel werk moet worden verzet om straks te kunnen spreken van een duurzame samenleving. Traditionele energie wordt steeds duurder, waardoor transportkosten stijgen. En waarschijnlijk transport van goederen

Auteur: Jeff Rubin ISBN: 978-030-7357-51-9

http://books.google.nl/ books/about/

The Long Emergency


Surviving the converging catastrophes of the twenty-rst century

over lange afstanden zal afnemen. Energiegebruik en energieproductie zullen de samenlevingsstructuur veranderen. Energie wordt enerzijds schaars (gas, olie), anderzijds is het voldoende aanwezig (zon, water, wind, bodem) waardoor de productie zal veranderen. Steeds meer particulieren zullen 'energieproducent' worden. Daar staat tegenover dat het energiegebruik (mede aangewakkerd door de ontwikkelingen op ICT-gebied) per huishoudens steeds meer zal toenemen. Verder verduurzamen vraagt om technologische, economische en sociale innovaties. De aanjaagfunctie ligt niet alleen meer bij 'planet' (ecologie, milieu), maar people en vooral ook bij 'prot' (economie). Ook zien we steeds meer de trend naar maatschappelijk verantwoord en duurzaam ondernemen.

Auteur: James Howard Kunstler ISBN: about/ 978-087-1138-88-0 http://books.google.nl/books/

38

Sociaalculturele factoren

Foto: http://www.ickr.com/photos/zigazou76/6970326145

Sociaalculturele factoren
SOCIAAL-CULTURELE FACTOREN 1. Civil society/actief burgerschap 2. Veranderend onderwijs/levenlang leren/ veranderende lees- en leerstijlen/ mediawijsheid 3. Individualisering 4. Veranderende vrijetijdsbesteding 5. Zingeving

Civil society/actief burgerschap


De socioloog Zijderveld ontwikkelde onderstaande conceptuele democratische driehoek waarin staat (burgers, rechtsobjecten), civil society (leden) en de markt (klant, consument) staan afgebeeld.

De werking van ieder element in de driehoek is afhankelijk van de werking van de andere elementen. De overheid ordent de samenleving via wet- en regelgeving. De markt genereert handel via concurrentie. De Civil Society, of burgermaatschappij, is het 'institutionele domein van vrijwillige associaties van organisaties en instituten buiten de sfeer van de overheid' . De burgermaatschappij staat ook voor politieke en maatschappelijke wensbeelden, zoals betrokkenheid van burgers bij de publieke zaak, vergroting van maatschappelijk zelfbestuur, beperking van commercile invloeden en versterking
40

van gemeenschapszin en tolerantie. Interessant is de vraag waar de bibliotheek zich positioneert in de driehoek tussen overheid, markt en Civil Society. Haar positie is de afgelopen jaren meerdere malen verschoven. Actueel is de aanpassing van het bibliotheekassortiment en de presentatie daarvan in 'winkels' met gebruikmaking van retailtechnieken. De collecties worden minder diep en breed, maar bevatten meer actuele, veelgevraagde titels. Dit komt bij bibliotheken als thema terug in de discussie over klantwaarde en maatschappelijke waarde. Zijn dit tegengestelde waarden of omvat maatschappelijke waarde klantwaarde? Een mooi uitgangspunt voor deze discussie ligt in de onlangs verschenen scriptie van Astrid Kraal, directeur bij Bibliotheek Heusden. Voor haar scriptie schreef zij Vitaal en vernieuwend: de bibliotheek van de toekomst waarbij zij gebruik maakte van het gedachtengoed van prof. Mark Moore, de goeroe van het begrip van publieke waarde.

verdwijnt. In relatie tot de herpositionering van de bibliotheek kan de vraag gesteld worden welke collectieve zaken via particulier initiatief opgepakt kunnen worden (de vrijwilligersvraag o.a.), en waar er sprake is van een maatschappelijk tekort waar de overheid verantwoordelijk voor is. De uitkomst zal ook consequenties te hebben voor de relatie tussen overheid en burger en tussen overheid en het middenveld. Overheid en burger verhouden zich soms als partner en soms als klant-leverancier waarbij Partnerschap op gespannen voet kan staan met marktdenken.

De oplossing van de civil society


Over vrijwillige associaties in tijden van vervagende grenzen

Verzakelijking relatie overheid en instellingen


Een ander aspect van de driehoek is dat de relatie tussen overheid en bibliotheek verzakelijkte. De overheid besteedt publieke taken in toenemende uit. Mede door de nancieel-economische crisis en de bestaande vertrouwenscrisis wordt de publieke verantwoordelijkheid opnieuw afgebakend en ingeperkt. Er wordt weer een groter beroep gedaan op de Civil Society, op zelforganisatie en vrijwilligers. Betrokken burgers organiseren zich rondom themas en langs de lijnen van dorpen en wijken. Het oude publieke domein van het gesubsidieerde maatschappelijke middenveld is aan het verdwijnen en de vraag is of dat publieke domein op een nieuwe manier zal worden ontwikkeld in de civil society of dat het

Auteur: Paul Dekker ISBN: 903-77-0107-8 http://www.scp.nl/Publicaties/ Alle_publicaties/ Publicaties_2002/

The waning of the welfare state


The end of comprehensive state succor

Auteur: Anton C. Zijderveld ISBN: 978-156-0004-05-9 http://books.google.nl/ books/about/ The_Waning_of_the_Welfare_


41

Werkmodellen gebaseerd op routineuze handelingen en

Civil society
Auteur: Michael Edwards ISBN: 978-074-5645-86-5 http://books.google.nl/ books? id=wuDtzShVw3EC&lpg=PR 1&hl=nl&pg=PR1#v=onepag

feitenkennis, worden vervangen door modellen gebaseerd op interactiviteit, creativiteit, techniek en exibiliteit. De nieuwe vormen van leren schieten, gecombineerd met oudere tradities, als paddestoelen uit de grond: connectivisme, netwerkleren, sociaal leren, participatief leren, blended learning, invisible learning en technogy enhanced learning. E-learning rukt op in allerlei vormen (Khan-Academy is hiervan een voorbeeld), multitasking en multi-mapping worden normaal. Ook spelend leren, onder andere via games wordt steeds belangrijker. Leren wordt meer dan naar school gaan. Het wordt op allerlei manieren ervaringen opdoen (via dagelijkse omgeving, musea, bibliotheek, bedrijven, internet, etc.). Het gaat in de 21ste eeuw om wendbare en veranderlijke kennis, competenties en talenten. Een innovatief klimaat, een spannende omgeving, en open staan voor vernieuwingen dragen sterk bij aan deze trend. Internationaal en intercultureel leren denken en werken worden noodzakelijk.

Veranderend onderwijs/levenlang leren/ veranderende lees- en leerstijlen/ mediawijsheid


De verwachting is dat het traditionele klassikale onderwijs de komende jaren drastisch maar niet meteen zal veranderen om bij te kunnen blijven met de snelle kennisgroei. We gaan naar een tijdperk van levenslang leren waarin er meer verwevenheid is tussen onderwijs en bedrijfsleven. Er wordt veel gesproken over de Triple Helix. De samenwerking tussen overheid, onderwijs en het bedrijfsleven. De 21e eeuw vraagt nieuwe werknemers met nieuwe vaardigheden. Leerlingen van nu worden opgeleid voor banen die we nu nog niet kennen. Hadden mensen in de vorige eeuw gemiddeld 1 of 2 banen in hun leven, deze eeuw zijn dat er 10 tot 15. Vroeger werd er vooral specialistische kennis op n bepaald gebied gevraagd. Nu moet men tegelijkertijd veel snel veranderende terreinen beheersen. Linda Gratton denkt overigens dat er ook een tijdperk van hyperspecialisatie aanbreekt.

Out of our minds


learning to be creative

Auteur: Ken Robinson ISBN: 978-190-7312-47-2 http://books.google.nl/books? id=9gOOjW66GeQC&lpg=PP1 &hl=nl&pg=PP1#v=onepage&


42

Levenlang leren
Een leven lang leren is een belangrijk actueel politiek thema. Zeven jaar nadat iemand van een opleiding komt is nog maar 10% van de opgedane kennis bruikbaar. Hierdoor zal naar verwachting een groeiende groep volwassenen na het verlaten van het voltijds onderwijs cursussen en verdere opleidingen volgen. Het opleidingsniveau van de bevolking zal verder stijgen, maar minder hard dan voorheen. Mensen blijven gemiddeld langer in het schoolsysteem en volgen vaker tertiair onderwijs.

Sir Ken Robinson: Bring on the learning revolution!

Mediawijsheid
Informatie zoeken is eenvoudiger geworden, maar er bestaan twijfels over de kwaliteit en de vaardigheden van mensen om in de groeiende hoeveelheid beschikbare informatie hun weg te vinden. De economische macht van giganten als google en microsoft versterken dit gegeven.
http://www.ted.com/talks/ sir_ken_robinson_bring_on_the_revolution.html

Eli Pariser: Beware online "lter bubbles"

Did you know?

http://www.youtube.com/watch?v=TZjRJeWfVtY

http://www.ted.com/talks/lang/en/ eli_pariser_beware_online_lter_bubbles.html

43

Individualisering
Mensen zijn steeds meer op zichzelf gericht en dit laat hun bestedingspatroon ook zien. De individuele gebruiker wordt regelmatig benaderd op basis van zijn koop- of leengedrag en dat van anderen en heeft daar, tot nu toe, over het algemeen geen problemen mee. Van gerichtheid op het algemene publiek naar op het individu toegesneden dienstverlening. De consument heeft steeds meer behoefte aan service op maat en gemak en is steeds minder merkentrouw. Er wordt overigens langs vele kanten gewaarschuwd voor de grote risicos van het niet transparant gebruiken van deze zogeheten proling De grotere keuzevrijheid heeft als gevolg dat de diversiteit tussen mensen toeneemt, men wil niet allemaal hetzelfde en men hoeft zich niet meer volgens een bepaald stramien te gedragen. Doordat er steeds meer voor iedereen te kiezen is zal het aantal onzekerheden ook toenemen. Een mooi contrageluid is dat van schrijver Thomse, (NRC-serie) die spreekt over de vrijheid om allemaal hetzelfde te kopen en te doen. Daarnaast confronteert de informatiesamenleving individuen met steeds meer mogelijkheden en opties, en dwingt hen voortdurend tot het maken van keuzes. Communicatiemedia reecteren enerzijds die grote hoeveelheid aan keuzes, en leiden daarmee tot fragmentatie en individualisering. Anderzijds bieden communicatiemedia ook juist de mogelijkheden om nieuwe verbanden te genereren ver buiten de directe fysieke omgeving.

Invloedrijke studies op dit vlak zijn Bowling alone van Robert Putnam. en Alone Together van Sherry Turkle. Putman stelt dat de Verenigde Staten aan het einde van de twintigste eeuw een belangrijke verandering hadden ondergaan met betrekking tot het burgerlijke, sociale, verenigings- en politieke leven. Het sociaal kapitaal heeft aan betekenis ingeboet. Daarop slaat de titel van het boek: het aloude bowlen gebeurde niet meer in clubverband, maar individueel.

Bowling alone
Auteur: Robert Putnam ISBN: 978-074-3203-04-3

http://books.google.nl/ books/about/ Bowling_Alone.html?

Alone together
Why we expect more form technology and less from eachother

Auteur: Sherry Turkle ISBN: books? id=hc7SYAPVlXwC&lpg=PP1


44

978-145-9609-02-0

http://books.google.nl/

In "Alone Together" laat Sherry Turkle vooral mensen aan het woord die worstelen met de nieuwe sociale media. Vijftien jaar geleden dacht Turkle nog dat internet een venster op de wereld zou bieden. Nu concludeert zij dat alles draait om digitale communicatie. Zij waarschuwt voor het groeiende onvermogen om authentieke emoties rechtstreeks, dat wil zeggen zonder computer, te delen met anderen: Connectivity offers to many of us the illusion of companionship without the demands of friendship.

Sherry Turkle: Connected, but alone?

Sherry Turkle - Alone Together


http://www.ted.com/talks/sherry_turkle_alone_together.html

Veranderende vrijetijdsbesteding
Meer mensen combineren arbeid en zorg, vooral door toegenomen arbeidsdeelname van vrouwen. Met name werkende ouders hebben minder vrije tijd dan voorheen. Het verhogen van de AOW-leeftijd heeft eveneens invloed op de vrijetijdsbesteding. De culturele orintatie van de jongere generaties is minder gericht op literatuur & lezen dan die van oudere generaties. Er is een toenemend aanbod aan vrijetijdsbestedingen.
http://www.youtube.com/watch?v=MtLVCpZIiNs

In de vrije tijd wordt minder gelezen en meer tijd achter de computer doorgebracht. Gaming is met name voor jongeren een belangrijke vrijetijdsbesteding. Bij veel jongeren vervangt het de computer het tv-scherm. TV kijken doen zij op en andere manier dan de vorige generatie.
45

Attitudes tegenover het lidmaatschap van verenigingen en organisaties veranderen. Lidmaatschappen worden tijdelijker en meer aan veranderingen onderhevig. Toenemende behoefte aan kwali-tijd en onthaasting (uit De hyperactieve samenleving: op zoek naar de verloren tijd door prof. dr. Theo Beckers).

eenvoudig te bewerken. Denk daarbij aan de successen van bijvoorbeeld YouTube en Pinterest. Het is dus eenvoudig en mogelijk om beelden te gebruiken in communicatie. De komende periode neemt dit toe met de doorontwikkeling van bijvoorbeeld augmented reality in de vorm van augmented projection en diminshed reality, FaceTime, Qwiki enzovoort. De bloei van de beeldcultuur zorgt ervoor dat alle communicatie meer visueler wordt. Digitalisering zorgt ervoor dat we meer via beeld en video communiceren en dit vindt ook steeds meer in realtime plaats. Schriftelijke (tekstuele) communicatie staat in toenemende mate onder druk. Ook hier wordt het gevaar gesignaleerd dat door deze ontwikkeling een stuk cultuur verloren gaat. Maar what else is new? dat werd ook gezegd bij het ontstaan van het schrift en de boekdrukkunst.

De hyperactieve samenleving
op zoek naar de verloren tijd Auteur: Theo Beckers ISBN: 90-72725-69-7 http://telos.projecttoolkit.nl/ Telos/Medewerkers/ Mbeckers/55436.aspx?t=De

beeldcultuur
Communicatie gedreven door beeld. Een cultuur waarin de visuele mens optimaal gedijt. Beeld is duidelijk in opmars. Iedereen kan eenvoudig in beeld zijn leven vastleggen want iedere mobiele telefoon beschikt over een camera. We zijn allemaal connected en kunnen deze beelden eenvoudig wereldwijd delen en bewerken. We denken en doen steeds meer in beeld en nieuwe technologie zal dit nog sterker maken. De beeldcultuur wordt vooral gestimuleerd door gemak en mogelijkheid. Camera's zijn toegankelijker dan ooit en bevinden zich in iedere gadget. Beeldmateriaal is online vrij toegankelijk en

Hans van Driel - Mediawijsheid en de bibliotheek

46

http://www.slideshare.net/hvdriel/mediawijsheid-en-bibliotheek

Meer informatie over Hans van Driel is te lezen in het artikel Niks web 3.0, Samenleven 3.0!

Authenticity
Real faith in a phony supercial world.

Beeldcultuur
Auteur: Hans van Driel ISBN: http:// aanvragen.webservice.aqua 978-908-5060-04-8

Auteur: Chad Young ISBN: 978-083-0856-05-3 http://books.google.nl/ books?id=c13-

samenleving omdat zij het medium vormt waarin de overige technische, sociaal economische en culturele ontwikkelingen plaats vinden en worden gecommuniceerd. Bovendien heeftzij een belangrijke impact op de maatschappelijke organisatiestructuren waarbinnen persoonlijke en culturele identiteit gestalte krijgt. Deze zijn niet langer aan een geograsche plaats gebonden, maar worden tot exibele, interactieve netwerken die zich steeds minder aantrekken van nationale grenzen en wetten. De veelheid aan informatie die via de nieuwe media wordt verspreid betekent dat identiteiten veranderlijker worden en eigenlijk altijd onder constructie zijn. De trendwatchers van Second sight vonden dat ze niet meer met het woord authenticiteit konden aankomen en noemden het echtheid en oprechtheid Het begrip wordt in hun optiek te vaak gebruikt terwijl steeds minder duidelijk is waar het om gaat. Authenticiteit heeft vele gedaanten: echt, onvervalst, natuurlijk, oorspronkelijk en vertrouwd, schreef Greet Sterenberg, global director qualitative van onderzoeksbureau Research International,
47

Zingeving en Authenticiteit
The revolution of our time is the uncertainty revolution an uncertainty which covers all aspects of everyday life, including especially the sense of identity. Jean Baudrillard Met bovenstaand citaat beginnen losoof Jos de Mul en antropoloog Valerie Frissen hun studie Under construction. Zij stellen dat de vraag naar onze culturele identiteit er door diverse maatschappelijke en culturele ontwikkelingen niet eenvoudiger op geworden. Het met elkaar (of langs elkaar heen) leven van bevolkingsgroepen met uiteenlopende etnische en culturele achtergronden confronteert onvermijdelijk zowel oude als nieuwe Nederlanders met de vraag naar de eigen culturele identiteit. Uit hun studie blijkt dat de wijze waarop mensen en groepen in de informatiesamenleving hun identiteit samenstellen veranderd is. ICT heeft een allesomvattende invloed op de

in juni 2004. Toegepast op marketing gaat het bijvoorbeeld om de manier waarop producten gemaakt worden, de ingredinten die worden gebruikt en waar het product vandaan komt. Authenticiteit als beleving, zoals Joseph Pine en James Gilmore dat in hun boeken The experience economy (1999) en Authenticity (2007) beschrijven. Ook producten waar wat aan schort kunnen authentiek overkomen. Want wat echt is, is imperfect, schreef Susanne Pit begin dit jaar in een ode aan de fout. Jacqueline Wolfs, Brand & Business Consultant van DDB, vond toen dat authenticiteit eerder door oprechtheid als echtheid wordt opgeroepen. Een bijzonder interessante site is de site van trendwatcher Carl Rohde The science of the time, waarop een internationaal netwerk van trendwatchers hun observaties delen. De meest sterke trends volgens de site zijn: de vele gezichten van de beleveniseconomie (experience economy), alles wat te maken heeft met een betere wereld, de roep om verhalen, de behoefte om te ontstressen, de waardering van authenticiteit en onafhankelijkheid, de behoefte aan zingeving, betekenisverlening. Vooral de behoefte aan een betere wereld en zingeving springen eruit. Veel mensen weten eigenlijk niet wat er voorbij Maslow nog te doen, te groeien en te beleven valt. Mensen willen geen consument zijn maar participeren, niet voor niets geleefd hebben. Bovenop de behoeftepiramide van Maslow wordt wel een wijd open V geplaatst die een heel nieuw bereik aan ambitie en zingeving opent.
48

Authenticiteit
Wat consumenten cht willen Auteur: James H. Gilmore ISBN: 978-905-5948-58-1 Gilmore en Pine gaan verder waar ze hun baanbrekende bestseller 'De beleveniseconomie' eindigden. Ze leggen uit dat beschikbaarheid, prijsstelling en kwaliteit niet langer voldoende zijn. De consument van nu zoekt authenticiteit, waar en wat hij ook koopt. In 'Authenticiteit' wordt onderzocht hoe succesvolle ondernemingen zich identiceren met het zelfbeeld en de wensen van hun klanten. Van Disneyland tot Nederland, van Veneti tot het gelijknamige hotel in Las Vegas, alles komt aan bod in dit uitgebreide onderzoek naar authenticiteit en de manieren waarop succesvolle ondernemers zich identiceren met het zelfbeeld en de wensen van hun klanten. http:// aanvragen.webservice.aquabr Lees ook: De bespreking van dit boek door Jan Klerk

Technologische factoren

Foto: http://www.ickr.com/photos/camknows/3726757043/

Technologische factoren
TECHNOLOGISCHE FACTOREN 1. Social media en democratisering productie 2. Tablets, smartphones en de opmars van het e-book 3. Big data en ICT-Cloud 4. Digitalisering (van informatie) 5. Informatieovervloed/content curation

Technologie is de systematische en praktische toepassing van kennis. Een geweldig groot terrein wat we hier geenszins kunnen benoemen. We beperken ons tot een aantal onderwerpen die een grote invloed hebben op bibliotheken waarbij niveaus door elkaar lopen (zie afbeelding).

Social media en democratisering productie


Social media is een verzamelnaam voor alle internet-toepassingen waarmee het mogelijk is om informatie met elkaar te delen op een gebruiksvriendelijke en vaak leuke wijze. Het betreft niet alleen informatie in de vorm van tekst (nieuws, artikelen). Ook geluid (podcasts, muziek) en beeld (fotograe, video) worden gedeeld via social media websites. Met andere woorden, social media staat voor 'Media die je laten socialiseren met de omgeving waarin je je bevindt'. Bekende voorbeelden van internationale social media website zijn Facebook, YouTube, Linkedin en Twitter, maar ook bijvoorbeeld WikiPedia en MySpace. Voorbeelden uit Nederland zijn Hyves, NuJij en Schoolbank. Bij social media draait het vooral om de rol van de website bezoeker. Die zorgt meestal voor de inhoud van de website (bij YouTube uploaden de gebruikers de video's en bij WikiPedia kan iedereen zelf artikelen maken en bewerken). Dit wordt ook wel User generated content genoemd. Daarnaast zorgt het social medium
50

soms ook voor de rangschikking van de content (ranking). Het woord "social" zegt al voldoende; Social media zijn omgevingen waar een hoge mate van interactie plaatsvindt. Groepen mensen komen er samen om te communiceren over onderwerpen die zij belangrijk vinden. Meestal zijn ze daarbij op zoek naar gelijkwaardige personen die dezelfde normen en waarden hebben (ook wel negatief de echokamer genoemd). Over de voor- en nadelen van sociale media en internet wordt nog volop gediscussieerd. Hier een aantal belangrijke opiniebepalers.

The dumbest generation


How the digital age stupees young americans an jeopardizes our future

Auteur: Mark Bauerlein ISBN: 978-158-5426-39-3

http://books.google.nl/books/ about/

Het ondiepe
hoe onze hersenen omgaan met internet Auteur: Nicholas Carr ISBN: http:// 978-94-905-7413-0 ISBN: http://

Iedereen
Auteur: Clay Shirky 978-904-7000-80-8

aanvragen.webservice.aquabro

aanvragen.webservice.aquab rowser.nl/ol2?

Slimmer The cult of the amateur


Auteur: Andrew Keen ISBN: http:// aanvragen.webservice.aquabro 978-038-5520-80-5 hoe sociale media ons effectiever, creatiever en actiever maken Auteur: Clay Shirky ISBN: http:// 978-904-7003-95-3

aanvragen.webservice.aquab rowser.nl/ol2?
51

Clay Shirky: How cellphones, Twitter, Facebook can make history

Door de snelle ontwikkeling van o.a. 3D printing wordt een verdere democratisering van productie verwacht; de bekende FabLabs (Fabolous Factories) zijn hiervan een voorbeeld. Daarnaast groeit, o.a. als reactie op de crisis een parallelle economie: ruilen, delen, huren, toegang hebben tot worden belangrijker dan bezit. De aankoop en verkoop tussen particulieren onderling van gebruikte artikelen- waaronder tweedehands boeken- neemt toe, evenals het ruilen van diensten

Tablets, smartphones en de opmars van ebooks


http://www.ted.com/talks/lang/en/ clay_shirky_how_cellphones_twitter_facebook_can_make_hist ory.html

Clay Shirky: How cognitive surplus will change the world

In vrijwel alle onderzoeken hebben de tablet en vooral de smartphone de toekomst. Maar in deze innovatieve markt weet je nooit wat op de langere termijn gaat gebeuren. LG heeft bijvoorbeeld Triptych ontworpen. Pranav Mistry demonstreerde een hele nieuwe technologie in een TED talk (november 2009) The thrilling potential of SixthSense (http://www.ted.com/talks/ pattie_maes_demos_the_sixth_sense.html ). Sixth Sense is een draagbaar middel dat met handbewegingen een hele nieuwe interactie tussen de fysieke en de informatiewereld mogelijk maakt. Ook de Google bril (Project Glass) maakt furore. Fenomenen die vallen onder de term Ubiquitos computing (ook wel pervasive computing, ambient intelligence of everyware genoemd). Onzichtbaar, gentegreerd in allerlei alledaagse voorwerpen

www.ted.com/talks/lang/en/ clay_shirky_how_cognitive_surplus_will_change_the_wo rld.html

Digitaal lezen is ook in Nederland bezig aan een onstuitbare opmars. Vijftien procent van de Nederlanders beschikt nu over
52

Pattie Maes demos the Sixth Sense

Op Manuscripta presenteerde Stichting Marktonderzoek Boekenvak de cijfers over de boekenbranche uit 2010 en 2011. Momenteel hebben ebooks in Nederland een marktaandeel van 1,4 procent. Het Nederlandse aanbod van ebooks is nog steeds niet erg hoog: slechts 4 procent van alle Nederlandstalige titels wordt digitaal aangeboden. De gemiddelde prijs van een ebook ligt tussen de 8 en 10 euro en de meeste downloads zijn legaal of gratis. De redenen van consumenten om digitaal te lezen zijn de laagdrempelige toegang en vanwege het gebruiksgemak. Een andere belangrijke reden is het lage gewicht in vergelijking met het sjouwen van zware boeken. Een recent rapport uit De Verenigde Staten laat zien dat er ondanks de crisis sprake is van een gezonde uitgeendustrie. Mede dankzij de opkomst van ebooks, is er sprake van groei. In het rapport Bookstats wordt vermeld dat ebooks in 2008 0,6 procent uitmaakten van de algemene boekenmarkt. In 2010 was dit aandeel gegroeid tot 6,4 procent, dit komt neer op 114 miljoen verkochte exemplaren. In het rapport is nog niet het jaar 2011 opgenomen, een jaar waarin de verkoop van ebooks aanzienlijk groeide. Nederland blijkt in dit opzicht vaker wel dan niet de Amerikaanse trend te volgen. Ook voor Nederland wordt een omzetstijging verwacht. Price Waterhouse Coopers voorspelt zelfs een groei van 0,9% voor de komende jaren. En uit dit onderzoek blijkt dat het lezen van ebooks aanzet tot meer lezen. Waarom verkopen boekhandels dan minder boeken? Dat komt grotendeels door de internetwinkels met hun schijnbaar onuitputtelijk assortiment. Bol.com pluste in
53

een apparaat waarmee e-boeken gelezen kunnen worden: bijna zes procent heeft een e-reader, ruim negen procent beschikt over een tablet-computer. Beide percentages zullen binnen afzienbare tijd verdubbelen, blijkt uit onderzoek in opdracht van de Stichting Marktonderzoek Boekenvak. In vergelijking met april 2011 ligt eind 2011 het aantal lezers dat over een e-reader of tablet beschikt, bijna vier procent hoger. De e-reader is nog wel steeds het favoriete apparaat om digitaal te lezen, blijkt uit het consumentenonderzoek dat in juli 2011 is uitgevoerd door Intomart GfK. Bijna de helft van de lezers denkt e-boeken het liefst op dit apparaat te gaan lezen. Maar het verschil met de tablet-computer is niet groot: 42 procent van de lezers noemt de tablet het favoriete medium om e-boeken te lezen.

2009 maar liefst 20% en in 2010 15%. Een van de groeifactoren bij Bol blijkt de tweedehands boeken te zijn. Boeken worden niet meer automatisch verkocht via de boekhandel, maar bereiken hun lezers elektronisch, via webwinkels, marktplaats etc.

komende jaren zijn meerwaarde kan bewijzen. Met automatisering alleen kun je je als bedrijf tegenwoordig niet tot nauwelijks nog onderscheiden, terwijl in potentie uit Big Data enorme concurrentievoordelen zijn te halen. Cloud computing is een ict-ontwikkeling die voor een fundamentele verandering in het gebruik van ict zorgt, ook voor bijvoorbeeld het onderwijs. Met cloud computing kan alle functionaliteit en de gegevens die gemaakt en gebruikt worden beschikbaar worden gemaakt via de internetbrowser waardoor organisaties de techniek niet meer zelf in huis hoeven te hebben.

Big data en ICT-cloud


Big Data draait om wat de naam al aangeeft: enorme verzamelingen gegevens. Al sinds mensenheugenis doet de mens zijn best informatie op te slaan. De opkomst van het schrift, en later de boekdrukkunst, waren doorbraken op dat gebied, maar sinds de opkomst van de digitale opslagtechnieken is het hek van de dam. Data-expert EMC rekende onlangs voor dat tegen 2020 op aarde zo'n 35 Zettabytes aan data zal zijn opgeslagen. 90% daarvan is niet gestructureerd. Hoewel er geen eensluidende denitie van de term bestaat, draait Big Data om de vraag hoe dat soort enorme hoeveelheden gegevens nog hanteerbaar zijn te maken. Nu probeert de ITindustrie al jaren ondernemingen enige houvast te geven in de wereld van de immer uitbreidende data door o.a. Business Intelligence, Data Deduplicatie en Data Warehousing Met name de grote opslag- en dataspecialisten (zoals EMC en IBM) zien mogelijkheden om uit de schat aan ruwe, ongestructureerde gegevens die in talloze datacentra liggen opgeslagen zinvolle strategische informatie te peuteren. In feite hebben we het dan over datamining, maar dan op ongekende schaal. Als we de grote partijen in deze branche mogen geloven, is Big Data (samen met de cloud) het volgende onontgonnen terrein waar IT in de

Nieuwe digitale tweedeling


Er is in toenemende mate sprake van digitalisering van informatie. Informatie is toegankelijker en sneller beschikbaar. De mogelijkheden tot personaliseerbaarheid van informatiestromen worden groter. Door deze ontwikkeling wordt de kloof versterkt tussen mediawijze en mediaonwijze mensen. Vooral in Amerika spreekt en schrijft men veel over de digital divide. Meer arme mensen maken gebruik van informatie mbv. de mobiele telefoon. Juist dit instrument is het minst open van alle middelen. De democratisering van productie- en distributiemiddelen levert nieuwe interessante verschijnselen en producten op, die nog sterk in ontwikkeling zijn. Ook hierdoor zou een digitale kloof kunnen ontstaan.

54

Informatieovervloed/content curation
Functioneerde de openbare bibliotheek vroeger in een wereld waar informatie schaars was; nu is er sprake van datasmog, een explosieve groei van direct beschikbare digitale data. Overigens is de digitale informatie niet per denitie voor iedereen kosteloos en makkelijk beschikbaar. Daarnaast is het voor burgers door de overvloed aan informatie steeds moeilijker om te kunnen vinden wat bruikbaar en waardevol is. Nog vrij recent kwamen gegevens van de boekhouding van Google in het nieuws (september 2010) waarin duidelijk werd dat er bedrijven zijn die miljoenen dollars per maand betalen aan ads en zoekmachinemarketing. De informatie is dus meer dan ooit commercieel gestuurd. Mediaeducatie is noodzaak geworden en onafhankelijke assistentie bij de duiding van de waarde, herkomst en betekenis van informatie is een nieuwe publieke behoefte. Uit de overvloed ontstond de behoefte om content slim te aggregeren (verzamelen). Het volgende stadium is dat van Content Curation. Dit is het proces van content selecteren en gerelateerd aan een speciek onderwerp of thema publiceren. In feite wordt bestaande content hiermee gecontextualiseerd. Dus: naast het verzamelen van interessante content (content aggregation) is het belangrijk deze content van een context te voorzien en hiermee de relevantie van de informatie voor klanten, de lokale gemeenschap of een ander relevant netwerk inzichtelijk te maken. http://books.google.nl/books? id=WTk_Zx5KPRYC&lpg=PP1&hl=
55

Information overload
A system for better managing everyday data

Auteur: Guus Pijpers ISBN: books? 978-047-0649-01-5 http://books.google.nl/

Informatie
van tamtam tot internet

Auteur: James Gleick ISBN: http:// aanvragen.webservice.aquab 978-902-3466-17-8

Curation nation
Why the future of content is context

Auteur: Steven Rosenbaum ISBN: 978-007-1760-39-3

Data smog
Auteur: David Shenk ISBN: 978-006-0187-01-9

http://books.google.nl/books/ about/Data_smog.html?

The information
Auteur: James Gleick ISBN: 978-037-5423-72-7

http://books.google.nl/ books/about/

56

Bibliotheek trends

Foto: http://www.ickr.com/photos/gerardstolk/7204247898

Bibliotheek trends
BIBLIOTHEEK TRENDS 1. Brandpunt van veranderingen 2. Recessie 3. Bibliotheek als samenwerkingspartner-ook buiten de branche 4. De 5 kernfuncties invulling en keuzes. 5. Nieuwe concepten 6. Functie in plaats van gebouw 7. Gedeelde en betere huisvesting 8. De bibliotheek op school 9. Retail /belevenisbibliotheek 10.HRM 11.De digitale bibliotheek
Onderwerp Fundamentele relaties Structuur Relatie tussen delen Wereldbeschouwing Oorzaak-gevolg Veranderingsproces Realiteit Plaats Paradigma 1.0 Simpel Hirarchisch Mechanisch Deterministisch Lineair Assembly Objectief Lokaal 2.0 Complex Heterachisch Holograsch Niet deterministisch Indeterminatie Wederkerig (mutual) Morphogenic Perspectivistisch Globaliserend 3.0 Complex-creatief (teleologisch) Zelforganiserend, intentioneel Synergetisch Ontwerp (design) Anticausaal Creatieve destructie Contextueel Geglobaliseerd Glocal

Brandpunt van veranderingen


De bibliotheek staat, net als veel andere maatschappelijke organisaties, midden in het complexe veld van veranderingen en paradigmaverschuivingen. Er wordt op bijna alle voor de bibliotheek belangrijke terreinen (educatie, informatievoorziening) gesproken van een overgang van 1.0 via 2.0 naar 3.0. Het gaat dan over de overgang naar een nieuwe wereld, andere percepties en gedragingen van burgers, klanten, nieuwe vormen van informatieverwerking, organiseren, werken, leren, communiceren en samenleven.

Afbeelding: overzicht paradigmashift 1.0-2.0-3.0 door John Moravec

58

Essentieel voor het begrip van de nieuwe organisaties is dat zij alleen door de buitenwereld te spiegelen hun toegevoegde waarde kunnen bevestigen of hervinden. Dit vraagt van die nieuwe organisaties, dus ook de bibliotheek, om anders denken n anders doen. Dit heeft gevolgen voor alle domeinen van de organisatie en haar manifestatie in de (lokale) gemeenschap.

Bibliotheken Drenthe melden: We gaan niet kaasschaven als dat ertoe leidt dat de collectie, de openingstijden en het niveau van de dienstverlening daardoor beneden het niveau van de certiceringeisen komen, zo valt in het masterplan te lezen. Een bibliotheek dient aan bepaalde minimumeisen te voldoen wil zij zich bibliotheek mogen noemen. En het is belangrijk te constateren dat een aantal vestigingen op dit moment maar net aan die minimumeisen voldoen. We kiezen voor kwaliteit i.p.v. spreiding: liever meer kwaliteit in minder vestigingen, dan minder kwaliteit in hetzelfde aantal vestigingen. Dat zal in een aantal gevallen dus betekenen dat een traditionele bibliotheekvestiging moet sluiten, waarbij we nastreven de bibliotheekfunctie zo veel mogelijk te behouden.

Bibliotheek als samenwerkingspartner-ook buiten de branche


We zien ook dat bibliotheken radicalere keuzes gaan maken. De VOB constateert in de voorbereiding van haar nieuwe strategie dat steeds vaker spraken is van samenwerking binnen en buiten de branche met bijvoorbeeld: Fondsen Musea Clusters (cultuur / welzijn / educatie) Hoger onderwijs!! Archieven
59

Afbeelding: Het uitdovend en opkomend paradigma

Recessie
Er wordt fors bezuinigd op het bibliotheekwerk. Niet allen door de gemeentes, maar ook door de provincie. Aanvankelijk werden de bezuinigingen nog opgevangen met het zogenaamde kaasschaven; dit is aan het veranderen.

Gemeente (op gebied van informatiefunctie - Wijkwinkels / Stadswinkels) Spelotheken / Kunstuitleen Amateurveld Woningbouwcorporaties / projectontwikkelaars Mobiliteitspartners Gezondheids- / welzijnsclusters (ziekenhuizen, consultatiebureaus, WMO, Voedselbank) OBs / UKB Media lokale omroepen Recreatiebranche Wikipedia / zoekmachines Bioscopen Uitgevers Boekhandels / Bol.com In 2016 nog exotischere samenwerkingspartners? Out of the box: met wie zouden we graag samen willen werken? HEMA Starbucks Seats to meet / Spaces Telegraaf (digitale shop-in-shop) AH to go

IKEA Lokale ondernemers (oppascentrale in de bibliotheek) MC Donalds Benzinepomp Apple / Samsung DEN HAAG - In een poging te overleven in tijden van bezuingingen willen openbare bibliotheken intrekken bij Albert Heijn, restaurants, warenhuizen en tankstations. Het plan komt van de Vereniging Openbare Bibliotheken (VOB), meldt de Telegraaf. Bibliotheken worden door gemeenten jaarlijks gezamenlijk voor een half miljard euro gesubsidieerd, maar ze krijgen inke bezuinigingen voor de kiezen. In sommige gemeenten wordt een derde van het jaarbudget geschrapt, zegt VOB-woordvoerder Francien van Bohemen. Daarom moet het roer drastisch om en verdwijnt de traditionele bibliotheek. De bibliotheken zoeken samenwerking met lialen van Albert Heijn, Ikea, Hema, Starbucks, tankstations en McDonalds. Jaarlijks krijgen de bibliotheken vier miljoen bezoekers, van wie de helft jonger is dan 18 jaar. Volgens Van Bohemen isde middenstandbijzonder genteresseerd in het idee. maandag 13 februari 2012 9:16, de Telegraaf , door Jos Poels

60

Op een ink aantal plaatsen in Nederland is de bibliotheek bijvoorbeeld een samenwerking aangegaan met de Rabobank

De 5 kernfuncties, invulling en keuzes


Volgens de Richtlijn voor basisbibliotheken (hierna richtlijn genoemd) wordt een basisbibliotheek als volgt gedenieerd: Een basisbibliotheek is een zelfstandige organisatie met n of meer

Bibliotheek en Rabobank onder n dak in Breda

vestigingen die in n of meer gemeenten een bibliotheekvoorziening aanbiedt. De basisbibliotheek is verantwoordelijk voor de uitvoering van de vijf, in de Richtlijn vastgelegde, kernfuncties (de informatieve, culturele, educatieve, maatschappelijk en de lees- en literaire functie). Daarnaast zal zij voor haar opdrachtgevers (gemeenten, provincie, derden) nog andere betekenisvolle taken uitvoeren op basis van gezamenlijk overeengekomen speerpunten. De Nederlandse bibliotheken zijn zich, zoals gezegd aan het heruitvinden. Nieuwe concepten zijn verrassend, mooi maar stoelen tot nu toe nog vooral op- een veelzijdige bibliotheek met uiteenlopende, vaak klassieke functies. Over het algemeen hanteren de bibliotheken nog steeds de vijf kernfuncties zoals omschreven in de richtlijn, die verscheen in december 2005. Ze stoeien met het overlappende, niet uitsluitende karakter van die functie. De bezuinigingen hebben de behoeften van bibliotheken en gemeenten om focus aan te brengen in een versnelling gebracht. Meer bibliotheken gaan de functies bundelen en/ of prioriteren. Omdat veel bibliotheken een beleidsplan tot en met 2011 hadden zijn er inmiddels een aantal nieuwe aangescherpte beleidsplannen. Zo zien we in het nieuwe
61

Bron: http://www.youtube.com/watch?v=ALB0axBgx8I

beleidsplan (een vernieuwend e-book) van Bibliotheek MiddenBrabant: Verbinden door verhalen en kennis de digitale bibliotheek, de fysieke bibliotheek en de educatieve bibliotheek. In een aantal gevallen vindt samenvoeging van de functies plaats bijvoorbeeld: Warenhuis van kennis en informatie, Centrum voor educatie en cultuur en de Digitale bibliotheek. Bibliotheek Rivierenland maakt er ook drie van: lezen, leren en informeren. Deventer kiest voor uitwerking op drie kerngebieden waarop de bibliotheek actief wil zijn: 1. Informatie en Lezen, 2.Educatie, 3. Podium en Cultuur. In de missie tot uiting komend in kennis, ontwikkeling en verbeelding. Kennis omvat een laagdrempelige toegang tot bronnen van informatie en de mogelijkheden om zich te bekwamen in het omzetten van informatie naar kennis. Ontwikkeling stimuleert groei van individu en samenleving. Verbeelding omvat de toegang tot een rijk scala aan bronnen op het gebied van kunst, cultuur en ontspanning. Verbeelding omvat ook inspiratie en het scheppen van nieuwe vormen van cultuur. De bibliotheek als de stationshal van de verbeelding. Bibliotheek Den Haag maakt weer een andere indeling: Inspiratiebron (collecties, cultuur/informatie/educatieve programmas en activiteiten), ontmoeting en participatie (gericht op burgerschap en eenzaamheidsbestrijding), blijven leren (gericht op lezen, taalverwerving, taalonderhoud, huiswerkondersteuning), springplank (positionering individuele

burger in complexe maatschappelijke omgeving met o.a. wijkmedia-ateliers, stageplaatsen, leer-werk bibliotheken) en de Internationale stad. Soms wordt er onderscheid gemaakt tussen kernfuncties en plusfuncties waarbij meestal lezen, educatie en informatie kernfuncties zijn en ontmoeting, debat, culturele evenementen en culturele informatie, en maatschappelijke informatie plusfuncties zijn. We zien een aantal gemeenten (bibliotheken) ook keuzen maken in de kernfuncties: zo focust bijvoorbeeld bibliotheek Zwolle op de volgende twee kernfuncties: 1. De bibliotheek als makelaar, als het gaat om de kernfunctie Warenhuis van Kennis en Informatie. 2. De bibliotheek als ondersteunende, faciliterende instelling als het gaat om de kernfunctie Centrum voor Ontwikkeling en Educatie Waarbij beide functies zijn gericht op een brede doelgroep, waarbinnen weer extra aandacht wordt gevraagd voor de doelgroep jongeren en de doelgroep allochtonen. De Bibliotheek Noord-Veluwe legt prioriteit bij de kernfuncties "lezen en literatuur, "educatie en ontwikkeling" en "kennis en informatie". De Heuvelland bibliotheken prioriteren 1. Kennis en informatie en 2. Gedeelde plaats voor educatie en
62

leesbevordering. Het kan ook voorkomen dat men de kernfuncties 1 t/m 3 ziet als landelijk uniform uit te voeren en de functies 4 en 5 bij uitstek geschikt ziet voor lokale inkleuring De vijf kernfuncties zijn van toepassing op de fysieke n de digitale bibliotheek. Waar de fysieke bibliotheek haar bestaansrecht heeft bewezen, geldt dit voor de digitale bibliotheek veel minder. Vandaar zien we de digitale bibliotheek op verschillende manieren als speerpunt van beleid terugkomen in bijvoorbeeld: mediawijsheid, digitale informatiebronnen, digitale toepassingen die het gebruiksgemak vergroten en specieke digitale producten en diensten die alleen bij de gratie van de digitalisering kunnen ontstaan. De functie is veelal lastig te onderscheiden van de informatieve, educatieve en culturele functie. De collectie vormt de basis (ondergebracht bij functie 1 het warenhuis) Bibliotheken hebben vaak een unieke crossmediale collectie die ze maximaal willen aanwenden voor de eigen gemeenschap en in toenemende mate onderdeel willen laten zijn van de regionale, provinciale en landelijke collectie (regionaal/provinciaal collectioneren, gastlenen). De bibliotheek wil op laagdrempelige wijze het lesplezier en de leesvaardigheid van de burger vergroten maar het gaat ook om het inlopen van taalachterstanden van jeugdigen en het stimuleren van hun taalontwikkeling en woordenschat. Zo zien we bij deze functie ook de doorlopende leeslijn en aansluitende collecties, terugkomen. Evenals literaire lezingen, lees luister-en kijkkringen.

Aanvankelijk dacht ik dat er misschien een verschil zou zijn tussen bibliotheken die zich focussen op n van de vijf kernfuncties kennis- en informatievoorziening, educatie, cultuur, lezen & literatuur of ontmoeting & debat - en bibliotheken die van alles wat doen. Dat kon ik echter niet duidelijk terugvinden. Ook in de gesprekken die ik in de tweede fase van mijn onderzoek had met een twaalftal mensen uit de branche, de meesten van hen bibliotheekdirecteuren, kwam dit onderscheid niet naar voren. Vrijwel alle bibliotheken doen, in meer of mindere mate, iets aan alle functies. Het verschil in strategie zit m veel meer in een onderliggende verschillende visie op welke vernieuwingen belangrijk zijn voor de bibliotheek. Bron: Bibliotheekblad Femke van den Berg 2011 http://www.nvb-online.nl/leadmin/bestanden/NVB_documenten/ALVdocumenten/Bibliotheekblad-j2011-n03-p40_interviewPolderman.pdf

Nieuwe bibliotheekconcepten
Er zijn andere bibliotheekconcepten ontstaan in Nederland zoals de belevingsbibliotheek (Amsterdam), het warenhuis (Almere), de bibliotheek van 100 talenten (Heerhugowaard), de modernste bibliotheek ter wereld (Delft), het huis in de stad (Wageningen) en de programmerende bibliotheek (Oss). Tot nu toe, en dat kan wellicht niet anders, stoelen die vooral opeen veelzijdige bibliotheek met uiteenlopende, vaak klassieke functies. De meeste aandacht ging het afgelopen jaar uit naar de bibliotheek als winkelmodel (retail). Het gaat dan om het
63

aantrekkelijk houden van de bibliotheek als verblijfsplek en permanente aandacht voor verbetering van bewegwijzering en presentatie. De ingezette beweging is tot nu toe succesvol in termen van klanttevredenheid (zie onder), toename van het aantal leden en toename van het aantal uitleningen. Meer en meer dringt het besef door dat, ook het retailmodel, vooral sociale innovatie, het nieuwe werken en/of organisatieontwikkeling nodig heeft. Met de notie van het warenhuis wordt volop gevarieerd. De Centrale bibliotheek als warenhuis, het Selexys model, vestigingen als 'buurtsuper' of Bruna en kleine varianten als bieb-to-go, jeugdagentschap maar ook verrijdbare, verhuisbare vormen zoals Optearbibliotheek (een opvouwbare, verrijdbare, multi-inzetbare kasten set met variabele media-inhoud) en zelfs pop-up en guerillastores. Internationaal kennen wij concepten als de hyperlinked library, the embedded library en de hybrid library. Nieuwe spannende concepten ontstaan rond de nieuwe informatieve bibliotheek. Hier alvast een voorproefje, in een volgend iBook gaan wij hier uitvoerig op in. De nieuwe informatieve bibliotheek: content curation- next gen.resource fab lab-hackers lab Bibliotheken zijn ontstaan in een tijd van schaarste terwijl er nu sprake is van informatieovervloed. De rol van bibliotheken als informatiemakelaar werd lange tijd zowel in-en extern betwijfeld (teruglopende vraag, concurrentie google, sterk veranderde

gebruikersbehoeften). Recent is het belang van een onafhankelijke makelaarsrol weer volop actueel, samen te vatten onder de term contentcuratie (in enge zin) en in brede zin als veilige haven in het publieke domein(monitor kenniseconomie); the third place, Een van die ideen is the next generation resource centre van het bureau Gartner. Gepresenteerd door Allen Weiner op het Axiell symposium rethinking libraries 2011. Fab lab (Fabrication fabulous Factory ) hackerspaces Een FabLab is een kenniscentrum, ontmoetingsplek en een digitale ontwerp- en productiewerkplaats die fungeert als ontwikkelpartner voor de industrie, als leeromgeving voor het onderwijs, als laboratorium voor de kunsten, als incubator voor technostarters en ontwerpers en als openbare werkplaats (model FabLab) voor ambachtslieden en modelbouwers. Met een FabLab wordt dezelfde revolutie verwacht als decennia terug met personal computers.

Public Libraries, 3D Printing, FabLabs and Hackerspaces

64

Bron: http://www.youtube.com/watch?v=HCXlJ36x-q0

Toen was het de overgang van peperdure mainframes naar betaalbare computers voor thuis. Nu is het de overgang van miljoenen kostende 3D printers naar betaalbare 3D printers voor het MKB en zelfs voor thuis! Dat geeft enorme mogelijkheden voor innovatieve bedrijven en personen, essentieel om te kunnen overleven in de wereldwijde concurrentiestrijd. In een FabLab komen niet alleen verschillende disciplines bij elkaar maar ben je ook onderdeel van een wereldwijd netwerk van ruim 50 FabLabs. In Nederland in Amsterdam, Groningen en Arnhem Onlangs in het nieuws doordat een bibliotheek in Amerika - deze functie gaat vervullen. Digital Media Labs Deze plaatsen hebben content creatie middelen die het gebruikers mogelijk maken om video, muziek, fotograe en ontwerpprojecten te delen en te creren . Ook in Nederland kennen we deze vorm met bijvoorbeeld de wijkmedia-ateliers in Den Haag. De beste voorbeelden in Amerika zijn : Skokie Public Librarys Digital Media Lab and Chicago Public Librarys YouMedia project. De Plug-In bibliotheek De eerste daarvan werd op 28 januari 2011 in Rotterdam feestelijk geopend De Plug-In bibliotheek is een onbemande en modulair in te richten minibibliotheek naar een idee van het bedrijf H2 interactive en ontwikkeld in opdracht van Stichting Bibliotheek.nl. Binnenin staan boeken en aan de buitenkant staan ingebouwde

stoelen, iPads met draadloos internet en een digitale etalage (Rotunda), waarmee je via een touchscreen de catalogus kunt raadplegen en boeken kunt reserveren. Het is een zelfbedieningsbibliotheek, maar voor wie geen raad weet met deze digitale hoogstandjes, is er ook een hulplijn. Met een ouderwetse telefoonhoorn en een webcam kom je in contact met een bibliotheekmedewerker Met de komst van de Plug-In worden de openingstijden van de bibliotheek daar verruimd van twintig naar tachtig uur per week. Hiermee kan de Plug-In bibliotheek wellicht een bijdrage leveren aan zoeken naar oplossingen voor de bezuinigingen waarmee veel openbare bibliotheken worstelen, zoals ook de Bibliotheek Gouda, waar de tweede pilot-Plug-In dit jaar zal worden geplaatst. Stationsbibliotheek

De eerste Bibliotheek op het station is gevestigd op het station van Haarlem in het voormalige telegraafkantoor/seinhuis aan de westzijde van het middenperron. Deze bibliotheekvoorziening bestaat uit een haastruimte die is ingericht om bezoekers snel te voorzien van een boek of tijdschrift. In de rustruimte kan een
65

bezoeker onder het genot van een kopje kofe een krant of tijdschrift lezen of internet raadplegen. De bibliotheek is ingericht volgens retailprincipes, als een winkel (http:// www.bibliotheekophetstation.nl/). Oppervlakte: 150 m2 Circa 1500 boeken Vier internet pcs Drie zelfbedieningsstations voor inname en uitlening van boeken Tien comfortabele zitplaatsen met oplaadpunten voor laptop Draadloos internet Kofeautomaat Cultuurmeubel met culturele informatie van de stad Haarlem Vijf werkdagen per week gedurende spitstijden geopend De eersteBibliotheek op het stationis mogelijk gemaakt met nanciering van provincie Noord-Holland

Airport library

Schiphol proleert zich niet als een gewone luchthaven maar als een AirportCity, met alle voorzieningen van een grote stad. Vanuit de gedachte dat een stad ook een bibliotheek heeft, is een vertegenwoordiging van de Nederlandse openbare bibliotheken in 2006 gestart met het ontwikkelen van ideen voor een bibliotheek op Schiphol. Airport Library richt zich op passagiers van intercontinentale vluchten. Deze moeten vaak lang wachten op hun (vervolg)vlucht. Airport Library biedt deze reizigers een verrassende, inspirerende manier om hun wachttijd te besteden en energie op te doen voor het vervolg van hun reis. Tegelijkertijd kan de Nederlandse cultuur zich op een aantrekkelijke wijze presenteren. Airport Library is de eerste permanente luchthavenbibliotheek ter wereld.

66

Media-Mover In het toekomstige Kulturhus in Kootwijkerbroek (gemeente Barneveld) maakt de bibliotheek gebruik van de nieuwe mobiele bibliotheekdienstverlening Media-Mover van Biblioservice Gelderland. Deze nieuwe bibliotheekvoorziening, een exibele verrijdbare kast, is door Biblioservice Gelderland, in afstemming met 7 basisbibliotheekdirecteuren, ontwikkeld. De Media-Mover kan aansluiten bij andere voorzieningen dan de bibliotheek. En heeft de mogelijkheid van digitale dienstverlening, waardoor het meer dan een boekencollectie biedt. Optear Bibleteek De 'Optear Bibleteek' bestaat uit n of meer mediakasten (Optear modules) en wordt gekenmerkt door de begrippen exibel, doelgericht en mobiel. De 'Optear Bibleteek' kan als tijdelijke bibliotheekvoorziening worden ingezet voor scholen, buurthuizen, zorgcentra en desgewenst (dorps)winkels. Het is een innovatief concept dat naar de mensen toe gaat. De 'Optear Bibleteek' is vooral een bibliotheekvoorziening die gekoppeld wordt aan de bestaande bibliobus.

Strandbibliotheek

De Strandbibliotheek is een openbare bibliotheek op het strand. Op initiatief van de provincie Zuid-Holland is in 2005 een proef gedaan met drie strandbibliotheken op de stranden van Katwijk, Scheveningen en Hoek van Holland. Het was een proef in het kader van het "Landelijk proces van Bibliotheekvernieuwing" en de bedoeling was om op een nieuwe en verrassende manier het publiek te bereiken. Het werd een groot succes en de jaren daarna kwamen er ook vestigingen in Noordwijk, Kijkduin, Wassenaar, Monster en Brouwersdam, waarmee elke bibliotheek in Zuid-Holland een vestiging op het strand had. Ook andere provincies haakten aan en zo ontstonden er strandbibliotheken in Makkum (Friesland), Zandvoort, IJmuiden, Wijk aan Zee, Castricum en Egmond aan Zee (Noord-Holland). Lenen in de strandbibliotheek is gratis. De strandbibliotheken zijn in de zomerperiode elke dag geopend (met uitzondering van
67

gemeentes waar de zondagsrust gerespecteerd wordt) van 11 tot 17 uur. Boeken worden voor n dag uitgeleend, daarom zijn er geen dikke boeken te vinden in de collectie van de Strandbibliotheek. Er zijn nieuwe, populaire boeken en daarnaast tijdschriften en dagbladen te vinden, ook voor kinderen. Bij sommige Strandbibliotheken kan naar iPods of naar luister-cd's op een discman of op een mp3-speler worden geluisterd. De strandbibliotheken organiseren tijdens de zomervakantie verschillende activiteiten voor een breed publiek: van piratenfeesten voor kinderen tot lezingen over het milieu en onthaastingsprogrammas voor volwassenen. Open air bibliotheek Australie Bondi Beach Ikea

The peoples library

68

Functie in plaats van gebouw


De belangrijkste traditionele aspecten van de bibliotheekfunctie zijn: selecteren, verzamelen, ontsluiten, beschikbaar stellen, bewaren, attenderen. Essentieel in de virtuele bibliotheek is het verschaffen van toegang tot informatie die voor het overgrote deel ergens anders is opgeslagen. In feite heeft de bibliotheek in deze situatie geen eigen collectie meer maar wordt toegang gegeven, of wordt verwezen naar, informatie die ergens anders is opgeslagen. Men zou wellicht kunnen zegen dat de door de bibliotheek als relevant aangemerkte informatiebronnen, of de bronnen waarvoor de bibliotheek een licentie heeft, de collectie van de bibliotheek vormen. De bibliotheek door toegang te verschaffen tot alle mogelijke informatiebronnen, stelt de gebruiker in staat zelf zijn eigen collectie te vormen. Dit gebeurt dan met behulp van door de bibliotheek ontwikkelde tools en een systeem van persoonlijke attenderingen, veelal automatisch op basis van een door de gebruiker zelf gedenieerd proel (Savenije & Grygierczyk, 2000). De toekomst van de traditionele aspecten van de bibliotheekfunctie ziet er dan als volgt uit. De functie selecteren heeft met name betrekking op het identiceren van informatiebronnen waartoe de bibliotheek toegang verschaft. Dit kent de volgende aspecten. Het als relevant aanmerken van gratis internetbronnen. Het afsluiten van licenties voor bronnen die tegen betaling toegankelijk zijn.

De functie verzamelen verdwijnt. het begrip collectie verliest nu zijn betekenis, zoals hierboven reeds is uitgelegd. De functie ontsluiten blijft van groot belang, zeker naarmate de hoeveelheid informatie toeneemt. Er is een sterke behoefte aan gebruikersvriendelijke interfaces die het mogelijk maken zoveel mogelijk informatie in n zoekactie te doorzoeken en aan search engines die de zoekactie adequaat uitvoeren. De functie beschikbaar stellen verdwijnt of, anders gezegd, wordt vervangen door het verschaffen van toegang en ontsluiten van informatiebronnen, inclusief het afsluiten van licenties die de nancile randvoorwaarden van de toegang bepalen. De functie bewaren is minstens zo belangrijk als in het nietdigitale tijdperk. Het kan echter nauwelijks als een functie van een afzonderlijke bibliotheek worden gezien om de informatie die van elders wordt betrokken, zelf te bewaren. De functie attenderen wint, evenals de functie ontsluiten, aan belang als de hoeveelheid beschikbare informatie toeneemt.

Gedeelde en betere huisvesting


Samenwonen" brengt voordelen met zich mee. Een "stand alone" bibliotheek vraagt meer m2 dan huisvesting van de bibliotheek in een gebouw waarvan meer instellingen gebruik maken. Het gezamenlijk gebruik verlicht bovendien de totale exploitatielasten, omdat verschillende ruimten gedeeld worden. De voordelen van n gebouw beperken zich niet tot efciency. De instellingen kunnen elkaar inspireren en samen nieuwe wegen inslaan om aan toekomstige eisen te voldoen. Bezoekers krijgen in het cultuurgebouw, kulturhus, een one-stop-aanbod van
69

voorzieningen met ruimere openingstijden en meer mogelijkheden. Dat is een meerwaarde, die verrijkend werkt en op ideen brengt. Ook worden er nieuwe combinaties gemaakt (cultureel caf, cursusruimte, uitvoeringsruimte), en andere functies geproleerd, zoals ruimte voor mensen die er willen werken.

Kulturhus is een Scandinavisch begrip en staat voor een veelzijdig gemeenschapscentrum waarbij meer wordt gedeeld dan alleen de voordeur. Vergaande samenwerking tussen participanten is de sleutel naar een goed Kulturhus. In 2000 is het concept gentroduceerd in Overijssel, waarna het zich als een olievlek over Nederland heeft verspreid. Een Kulturhus is een voorziening onder n of meerdere daken in een dorp of stadswijk. Participanten in een Kulturhus hebben een gezamenlijke visie over de rol van de voorziening in het dorp of de wijk. Een gezamenlijk beheer en een gezamenlijke programmering zijn daarin de basis. Binnen een Kulturhus worden inventieve verbindingen gelegd tussen organisaties en verenigingen. Dit levert meerwaarde op. Het Kulturhus is een belangrijke ontwikkeling op het gebied van vitaliteit in dorpskernen en stadswijken. Participanten Naast de bibliotheek verschillende partners, afhankelijk van de lokale situatie: muziekschool, Bureau Vrijwilligerswerk, Bureau Inburgering en Integratie, Jongerencentrum, Radio, Cursuswerk, ROC, Gastouderbureau, Rabobank Peuterspeelzaal Muziekvereniging St. Henricus, Parochiesecretariaat. toneelverenigingng, dorpsraad Heemkundegroep, een en soms meerdere basisscholen, kinderopvang, sociaal cultureel werk, gezondheidscentrrum, woningcorporatie. Politie, omroeporganisatie, Voetbalvereniging, Klootschietvereniging, De Zonnebloem, Oranjecomit, Zondagschool, Vrouwenverenigingen, gemeentelijk servicepunt, volksuniversiteit, consultatiebureau, VVV, Fysiotherapie, EHBO, Zorggroep, huisarts, eerste lijns psycholoog,
70

Onderwijs als belangrijkste strategische partner: De bibliotheek op school


De bibliotheken willen zich de laatste jaren als partner voor het onderwijs manifesteren: op operationeel, tactisch en strategisch niveau. De deelname aan de LEA, strategische leesbevorderingsnetwerken en De Bibliotheek op school. DBos biedt bibliotheken in Nederland een strategische aanpak voor de invulling van de educatieve functie voor het primair onderwijs. Aan deze aanpak wordt een landelijk dienstenpakket gekoppeld. Dit wordt in 2012 ontwikkeld en gepresenteerd in januari 2013 tijdens de Nederlandse Onderwijs Tentoonstelling. De Bibliotheek op school is gebaseerd is op de programma's: Kunst van lezen de bibliotheek in de basisschool, Biebsearch junior, Boek1Boek en Schoolbieb. De Bibliotheek op school bevat fysieke en digitale componenten rondom de drie inhoudelijke pijlers collectie (media-aanbod), lezen en mediawijsheid.

De modellen waren doelbewust, voor de argumentaties, zwart-wit neergezet. In het winkelmodel gaat het om de burger als consument, om leveren wat de consument vraagt. In het verhefngsmodel gaat het om de burger als burger, om de maatschappelijke waarde van de bibliotheek. In een notitie van de VOB wordt het goed verwoord: De bibliotheek levert maatschappelijke waarde en klantwaarde. De bibliotheek is een maatschappelijke onderneming, grotendeels bekostigd uit publieke middelen. Deze bekostiging vindt zijn grond in de maatschappelijke waarde. Deze maatschappelijke waarde kan worden omschreven als het bevorderen van het vrije verkeer van informatie, het scheppen van voorwaarden voor een leven-lang-leren, de culturele ontwikkeling van individuen en maatschappelijke groeperingen (UNESCO), of de ondersteuning van burgers bij hun persoonlijke ontwikkeling (SIOB). Maar die hooggestemde waarden worden alleen gerealiseerd als bibliotheken waarde aan klanten leveren wat overigens niet wil zeggen dat voldoen aan klantwensen voldoende is om

Retail /belevenisbibliotheek versus het verheffingsmodel


Beide modellen leiden op den duur naar de ondergang. Dat zei Frank Kalshoven, directeur van de ArgumentenFabriek, op 11 november 2010 tijdens een forumdiscussie op de door het Netwerk van Directeuren georganiseerde themabijeenkomst over winkel- of retailformules in het openbare bibliotheekwerk tegenover de aloude volksverhefng.

71

maatschappelijke waarde te leveren of dat iedere vervulde klantwens vanzelf tot maatschappelijke waarde leidt. Volgens Polderman staan in de ene visie vernieuwingen in het distributiemodel centraal (retailbenadering), terwijl in de andere visie sterker de nadruk wordt gelegd op het betekenis geven aan de collectie (contextbenadering). Zoals bekend verleidt de eerste benadering bezoekers met behulp van marketingtechnieken tot het gebruiken van producten en diensten. De bibliotheek krijgt in deze visie veel meer de uitstraling van een winkel; bezoekers zijn klanten die in de winkel van alles kunnen beleven. De tweede benadering kan gezien worden als een voortzetting van het oude ideaal van de bibliotheek als instituut voor volksverhefng. De bibliotheek is een cultuurpolitiek instrument ien dus per denitie niet een business. Het is de cultuurpolitieke opdracht de burger toe te rusten. Deze benadering benadrukt het belang van de collectie en van deskundig personeel. Het leggen van verbindingen tussen onderdelen van de collectie, het bieden van context aan de collectie en dit ontsluiten voor de burgers staan centraal. Beide visies hebben veel aanhangers, constateert Polderman. NvD-themabijeenkomst http://www.argumentenfabriek.nl/ argumentenkaart-winkel-en-verhefngsmodel-voor-bibliothekenset-van-twee-0

72

Forse impact HRM


Op het gebied van HR zijn verschillen tussen retail- en contextbibliotheken, groot. Als een bibliotheek voor de retailbenadering kiest, worden medewerkers veel meer gastheer en gastvrouw die klanten bedienen als in een winkel. Competenties als verkoopkwaliteiten, zelfbewustzijn, ondernemerschap en extraversie zijn dan gewenst. Bibliotheken die de nadruk leggen op contextualiseren, hebben vooral behoefte aan hoogopgeleid personeel met kennis van de collectie. Zij zijn op zoek naar vakmanschap zegt Polderman. Door de retailbenadering zijn nieuwe functies ontstaan, maar vooral naast de oude. In de contextbenadering zijn de oude functies vooral verbreed, met name waar het gaat om nieuwe media. Discussies over taakverdeling, specialisatie, front- en backofce worden overal gevoerd en vallen niet samen met een bepaald type bibliotheek. Opvallend is wel dat de aanhangers van de retailbenadering een sterke voorkeur vertonen om aan de achterkant van de dienstverlening meer samen te werken in de vorm van een franchiseorganisatie, terwijl de aanhangers van de contextbenadering juist voor lokale verankering pleiten.

HRM 21st Century Skills Framework Adapted for Libraries LEARNING AND INNOVATION SKILLS Critical Thinking and Problem Solving Creativity and Innovation Communication and Collaboration Visual Literacy Scientic and Numerical Literacy Cross-Disciplinary Thinking Basic Literacy INFORMATION, MEDIA, AND TECHNOLOGY SKILLS Information Literacy Media Literacy Information, Communications and Technology (ICT) Literacy LIFE AND CAREER SKILLS Flexibility and Adaptability Initiative and Self-Direction Social and Cross-Cultural Skills Productivity and Accountability Leadership and Responsibility 21ST CENTURY THEMES Global Awareness Financial, Economic, Business, and Entrepreneurial Literacy Civic Literacy Health Literacy Environmental Literacy

73

Trends in boeken en uitgeven

Bron: http://www.ickr.com/photos/anniemole/5354202837

Trends in boeken en uitgeven


TRENDS IN BOEKEN EN UITGEVEN 1. Trends vergelijkbaar met bibliotheken 2. Books in browsers 3. Verandering in leesstijlen 4. Lezen in het digitale tijdperk 5. Andere uitgeefmodellen 6. Electronisch publiceren

De basis van de bibliotheek is natuurlijk het boek. Bibliotheek betekent letterlijk boekenbewaarplaats. Nauw verwant aan de bibliothekenbranche is de uitgeendustrie,de toekomst van het boek en de toekomst van het lezen. Er wordt veel geschreven over het einde van het boek, of juist de onzin van de voorspelling van het einde van het boek. In de New York Times verscheen op 10 augustus 2012 het essay Dead again. In De Groene Amsterdammer van 29 maart 2012 wordt het zo gezegd: met het einde van het papieren boek is het net als met het einde der tijden: het wordt steeds aangekondigd, maar het gebeurt niet. Sterker, het scherm lijkt het boek juist opnieuw te hebben voortgebracht. Kijk maar, zeggen ze, naar the instructions van Adam Levin en Womans world van Graham Rawle. Bibliotheken, boekhandels en uitgevers doen weinig voor elkaar onder in het organiseren van congressen over de toekomst, strategien en scenarios. Ook komen ze aardig overeen in de mate waarin ze altijd naar binnen gericht waren. Een uitgever zei het treffend:The conversation is happening and were not part of it. Gaat het papieren boek de LP, de typemachine en de videoband achterna? Schrijver en radiomaker Jeroen van Bergeijk ontdekt dat zijn boeken illegaal worden gedownload en begon een zoektocht naar wat de onstuitbare opmars van e-books gaat betekenen voor boekwinkels. De VPRO zond een radiodocumentaire uit over de toekomst van het boek, 'De laatste bladzijde?'. Uitgeverijen luiden de noodklok. De boekenwereld gaat de

Books are the training wieghts of the mind (From Sharon Lebells translation of Epictetus The art of living: the classical manual on virtue, happiness and effectiveness)

75

muziek- en lmindustrie achterna. De maker van de documentaire vond op internet moeiteloos zevenduizend gekraakte Nederlandse e-books. Dat is driekwart van het legale online aanbod. http://boeken.vpro.nl/artikelen/2012/dag-boek.html http://www.hollanddoc.nl/kijk-luister/documentaire/l/de-laatstebladzijde.html De impact van de digitalisering is enorm. Het uitgeven van boeken maakt op dit moment een (r)evolutionaire ontwikkeling door. Van fysieke voorraden die zijn opgeslagen in pakhuizen en naar verkopers worden vervoerd, naar digitale bestanden die zijn opgeslagen in de cloud en altijd en overal kunnen worden verzonden en bekeken. Tot op heden is het oude model gekopieerd naar het digitale domein. Uitgevers sturen digitale les naar distributeurs en retailers die ze verkopen aan lezers die ze downloaden op verschillende devices en het lezen waar en wanneer ze maar willen. De grond onder de uitgeendustrie begon pas goed te shaken toen Amazon de kindle en Apple de I-phone lanceerde. De digitale revolutie (al invloed sinds de jaren zeventig) had de muziek en de nieuwsindustrie al radicaal veranderd maar met de kindle en de Iphone (de eerste nog zonder apps) kwam de boekenbusiness voor consumenten pas goed in beeld. Het gebeurt nu en sneller dan voorzien. Mensen lezen e-books en gaan dat steeds meer doen op een willekeurig medium.

Het future book manifesto vraagt zich af of hier alleen sprake is van een milde herorientatie (format- of distributieshift) of van een meer fundamentele herstructurering. Door de digitalisering veranderde de prijsstructuren; verkleinden de blokkades voor binnenkomst (print on demand, self publishing) en staat meer dan ooit de rol van uitgevers en distributeurs ter discussie. De fundamentele verandering zit in het gegeven dat digitaal zowel het proces van het maken van een boek als het (gezamenlijk) gebruik van het boek verandert. De manier waarop we denken over het boek, het tijdschrift of de krant wordt beheerst door de fysieke containers die we altijd hebben gebruikt voor het overdragen van informatie. Die containers negeren de context. Context wordt in het future book manifesto gedenieerd als getagde content, onderzoek, voetnoten en links, bronnen, audio en video achtergrond en metadata. Ray Wang noemt in zijn blog Why context matters 7 contextdrivers. De context drivers zijn verdwenen!

Trends vergelijkbaar met bibliotheken


In het boekblad van januari 2012 verscheen het artikel 2012 in 12 trends (achter een betaalmuur) http://www.boekblad.nl/2012in-12-trends.183732.lynkx. 1. Krimp: de omzet van de fysieke boekenmarkt blijft dalen en de verschuiving naar online aankopen groeit door.
76

2. Do it yourself 3. Erop of eronder De tijd is voorbij dat de uitgever zijn mooie boeken in de winkel kon inladen en dat de boekverkoper achter zijn welgekozen assortiment kon wachten op de kopende klant. Het komt er nu op aan te ondernemen. 4. Consolideren en saneren: minder personeel, minder titels, goedkopere locaties. Tussen een derde tot de helft van de boekhandels zullen ophouden te bestaan is de verwachting. 5. Propaganda 6. Vervagende grenzen 7. Digitaal lezen 8. Mobiel internet 9. Crosschannel 10.Kansen voor winkelgebieden 11.Internationalisering 12.Piraterij

4. Books have a big future, Readmill is a curious community of readers, sharing and highlighting the books they love. Welcome to a world of reading. 5. Eli James : Pandamian http://www.pandamian.com/ 6. Hugh McGuire : Pressbooks http://pressbooks.com/wpsignup.php 7. Mogens Nielsen : Flatleaf http://atleaf.com/ 8. Miral Sattar : BiblioCrunch http://bibliocrunch.com/ 9. Ricky Wong : Mobnotate http://www.mobnotate.com/ 10.Justo Hidalgo : 24Symbols http://www.24symbols.com/en/ 11.Mikkel Ricky : Systime iBogen

Verandering in leesstijlen
Over ontlezing en de vraag of google ons dommer of slimmer maakt wordt zoals gezegd heftig gedebatteerd; je zou kunnen zeggen dat dit hoort bij een goede paradigmashift. Dommer denkt Mark Bauerlijn die het boek the dumbest generation schreef. Slimmer zegt Clay Shirky (Slimmer; cognitive surplus) Slimmer zegt Steve Johnson in Everything bad is good for you. Tv series (Lost, 4400, Damages, Breaking bad, Fringe) en computergames zijn steeds complexer geworden zeggen sommige en zijn beter geworden in het stimuleren van het denkvermogen. Ook de serieuze auteurs (Marc Prensky, James Paul Gee, Henry Jenkins) bevestigen de educatieve waarde van (serious) games. Nicholas Carr (Atlantic Magazine july august 2008) zwengelde het debat goed aan met het artikel Is google
77

Books in browsers
Voorbeelden van ondernemingen die de toekomst van lezen en publiceren bepalen. 1. Brewster Kahle: Open Library http://openlibrary.org/ 2. Rochelle Grayson : BookRiff http://www.bookriff.com/ Riffs are remixes of published books, essays, magazine articles, and even your own content. or browse categories: 3. Henrik Berggren : Readmill http://readmill.com/

making us stupid- what the internet is doing to our brains. Zijn bevinding is dat het internet ons brein verandert en niet op een goede manier. We lezen misschien alles bij elkaar meer dan ooit maar het is een ander soort lezen en daarachter ligt een andere manier van denken (misschien wel een andere manier van zelfwaarneming). Belangrijke wetenschapper is ontwikkelingspsycholoog Maryanne Wolf . De leesstijl die gepromoot wordt door het web is een stijl die efciency en directheid boven alles plaatst en het vermogen tot diep lezen (deepreading) verzwakt. Op het net zijn we decodeerders van informatie maar als we diep lezen interpreteren we en maken rijke mentale connecties. Lezen is geen instinctieve vaardigheid zoals spreken maar een aangeleerde. We moeten leren symbolische karakters te vertalen in iets dat we begrijpen. Op het net zijn het short tastes, impulsen, die domineren. Richard Foreman beschreef de nieuwe mensheid als pancake people; we spreiden wijd en worden heel dun. Onderzoek van Stichting Digivaardig en digibewust kopt: Einstein bestaat niet. .Volgens deze studie lezen jongeren slecht, zoeken matig, zijn ongeduldig en maken veel fouten op het web. Koren op de molen van de romantici, Beter Onderwijs Nederland, en andere, naar de tijd van Bildung terugverlangende, cultuurcritici. Aan de andere kant van het spectrum vinden we Larissa MacFarquar die schreef: Who cares if Johnny cant read The

Value of Books is overstated. We vinden er ook Danil Lechner die in 2008 schreef dat literatuur een reliek is van een vervlogen tijd. Jonathan Fanton (president van de MacArthurfoundation) meent dat de jeugd een nieuw soort geletterdheid creert die buiten de kaders van lezen en schrijven uitstrekt. Belangrijk voor het bepalen van of het nu iets uitmaakt of er nu literair of anderszins gelezen wordt is het begrip literaire competentie. Literaire competentie veronderstelt kennis van taal. Maar om een verhaal te kunnen volgen is ook kennis van sociaalculturele conventies nodig, of kennis van de wereld. Meta lingustisch inzicht is nodig; het inzicht dat iemand iets zegt, maar het wel of niet letterlijk zo bedoelt. Dan is er nog het metarepresentationele vermogen, dat helpt bij het herkennen van ironische gebeurtenissen. Prentenboeken zitten er vol mee; situaties die anders uitpakken dan ze zijn bedoeld. Het metarepresentationeel vermogen helpt om boven de situatie zoals die zich aandient, uit te stijgen. Het door Hans Giehrl (Der Junge Leser 1977) gemaakte onderscheid naar leeswijzen en lezerstypen wordt door recente onderzoekers nog steeds gebruikt. Giehrl onderscheidt drie met elkaar samenhangende en elkaar aanvullende grondmotieven die aanzetten tot lezen: 1. Het verlangen om de wereld te begrijpen; 2. Het verlangen om aan de menselijke beperktheid te ontsnappen; en
78

3. De drang om ordening en zin te geven aan de wereld en het leven. Hieruit leidt Giehrl vier leeswijzen af, 1. Informatief lezen (de lezer heeft vooral aandacht het eerste grondmotief, de inhoud: hij/zij wil grondbegrippen en de kern van de inhoud begrijpen) 2. evasief lezen (het tweede grondmotief overheerst, het verlangen om aan de menselijk beperktheid te ontsnappen; weliswaar staat ook hier de inhoud centraal, maar anders dan bij informatief lezen, is het ontsnappen aan de werkelijkheid een doel op zich). 3. cognitief lezen: een combinatie van het eerste en derde grondmotief) en 4. literair-esthetisch lezen ( een combinatie van het tweede en derde grondmotief) De lezerstypen zijn dan de functioneel-pragmatische lezer, de emotioneel-fantastische lezer, de rationeel-intellectuele lezer en de literair esthetische lezer. De indeling wordt nog steeds gebruikt en is nog steeds weinig empirisch onderbouwd. Douglas en Hunt maakte een onderscheid tussen story-driven reading, information driven reading en point-driven (literair) reading. Er is veel onderzoek naar leesgedrag, leesvoorkeuren en leesbevordering. Een recent voorbeeld daarvan is mijn leukste, spannendste, coolste, vetsteboek waarin onderzocht wordt welke boeken in welk leerjaar het meest gelezen worden, verschillen tussen jongens en meisjes hierin en de invloed van

leesattitude. Veel onderzoek wordt ook verricht naar het verband tussen sociale klasse en leesvoorkeur Het voert te ver om daar in dit trendonderzoek op in te gaan. Bovendien geven de onderzoeken weinig indicatie voor veranderingen in leesgedrag, leesstijlen en voorkeuren in de (nabije) toekomst.

Lezen in het digitale tijdperk


Er is weinig reden om aan te nemen dat de grondmotieven om te lezen en leeswijzen an sich zullen veranderen; eerder dat veranderingen in de samenleving in het algemeen en de digitalisering in het bijzonder, de vorm van het lezen en het lezen van literatuur verandert. Ondanks de vele speculaties is er geen eenduidig eindpunt van literaire ontwikkeling en leesvoorkeuren. Het lezen moet zijn plaats steeds meer delen met andere vormen van culturele en niet-culturele participatie. De verwachting is dat er een grote toename van digitaal lezen plaatsvindt en daarmee ook van multichannel content distributie. Mooie voorbeelden hiervan zijn te bekijken in de bijgaande lmpjes.

Ideo: the future of book

Bron: http://www.youtube.com/watch?v=ISxgVmRnFq8

79

Mike Mantas

Fundels worden wel het kinderboek 3.0 genoemd Fundels staan voor "bundels of fun" en zijn kinderboeken verrijkt met animaties en spelletjes. .Beschikbaar op de iPhone en de iPad, waar ze perfect tot hun recht komen. Het concept wordt breed ondersteund wordt door zowel Vlaamse als Nederlandse uitgevers. Ook het uitleenmodel is uniek. De uitgevers krijgen voor het uitlenen een jaarlijkse vergoeding.

Bron: http://www.ted.com/talks/mike_matas.html

De beeldcultuur, ofcieel omschreven als een maatschappelijke ontwikkeling waarbij visuele beelden een indringende rol spelen in communicatieve situaties, zal een steeds grotere rol spelen. De beeldcultuur bestaat al jaren maar versnelt nu door nieuwe technologische mogelijkheden. Er lijkt dan een meer visuele leeren leesstijl te ontstaan. We zullen bijvoorbeeld een doorontwikkeling zien van augmented reality in de vorm van augmented projection en diminshed reality, FaceTime, Qwiki fotoen video- search (eyeplorer) http://www.wordia.com/ een visueel woordenboek. De opkomst van de Graphic Novel valt ook binnen dit kader. Bij de kinderen zien we een ware revolutie ontstaan met de digitale (interactieve) prentenboeken. Zie bijvoorbeeld de fantastic ying books mr.Morris Lessmore en de Fundels van het Belgisch technologiebedrijfje Playlane. High tech high touch Storytelling en de beleveniseconomieEen combinatie van high tech en high touch.

80

De combinatie van high tech-high touch, beleveniseconomie, maar ook trend authenticiteit zien we bij volwassenen terugkomen in een herwaardering voor het verhalen vertellen en het toenemend aantal leesclubs en verhalentafels. Bij kinderen komt het terug met bv de kamishibai, een vorm van Japans verteltheater. Social (publishing) en samen iets doen met boeken gaat over het faciliteren van conversaties met het boek, de auteur en met anderen. De boekensalon Noemt zich de grootste boeken community van Nederland met boekrecensies, auteursportretten, achtergrondinformatie, en op het persoonlijke proel afgestemde John Naisbitt, de maestro van de megatrends publiceerde al in 1999 het boek high tech-high touch In de bibliotheekwereld bleef dit niet onopgemerkt. Beleveniseconomie Het ontstaan van de beleveniseconomie is samen te vatten als een zoektocht naar waardetoevoeging. De soorten die Pine en Gilmore onderscheiden lijken weer heel erg op de leesmotieven/ lezerstypen: 1. 2. 3. 4. Amuserende belevenissen; Lerende belevenissen; Ontsnapping; Esthetiek.
81

boekentips. Er zijn ruime mogelijkheden voor discussie met andere boekenliefhebbers en het geven van meningen en beoordelingen. Bol.com, Querido, arbeiderspers de Geus en ook boekhandels hebben allemaal selecties, tips, vragen bij boeken voor o.a.leesclubs Er is inmiddels ook een Boek-delen prijs, de prijs voor het leesclubboek van het jaar waarbij leesclubs kunnen stemmen op hun favoriete boek. Stichting Senia , die honderden leesclubs door heel het land organiseert, brengt mensen bij elkaar met eenzelfde interesse. Senia richtte zich tot 2009 alleen op leesgroepen die Nederlandse literatuur of in het Nederlands vertaalde literatuur behandelden. Vanaf 2009 zijn daar Franse, roze en geschiedenis leesgroepen bijgekomen.

Naast de leeswijzers worden excursies aangeboden die in het verlengde van de boeken op de lijst staan. Excursies naar Veenhuizen, naar aanleiding van het boek Het Pauperparadijs zijn daar een goed voorbeeld van. Concepten die aansluiten bij deze nieuwe concepten zijn de hyperlinked library, een concept van Michael Stephens (febr. 2011), gedenieerd als een open participatief instituut dat gebruikers input en creativiteit verwelkomt. Een instituut gebouwd op menselijke verbindingen en conversaties. Het model is breder dan alleen online communicatie en samenwerking. Het omvat zowel fysieke als virtuele ruimtes. Er wordt een library tribe( term afkomstig van Godin) gecreerd. Als voorbeeld hierbij noemt Michael Stephens het Agora project van Dok Delft. De embedded library begon met de publicatie (1993!) van Tom Davenport en Larry Prusak Blow Up the Corporate Library In dit artikel gingen ze in op de marginalisering van de bibliotheek. In hetzelfde jaar publiceerde Michel Bauwens Cybrarians Manifesto waarin hij zijn ervaringen beschrijft als bibliothecaris zonder bibliotheek. Hybrid library en De samenwerkende bibliotheek Bibliotheek die in toenemende mate samenwerkt met andere, vooral ook lokale partners (lokale verankering). In de brede school, aan de LEA tafel, met onderwijs, andere culturele

instellingen, erfgoed en heemkunde, zorg- en welzijnsinstellingen..

Andere uitgeefmodellen
Bij tenpages bijvoorbeeld: http://www.tenpages.com/? gclid=CM6JuJL3_K8CFRQrfAodmE7eEA TenPages.com is een online platform waarop talentvolle schrijvers vanaf de eerste, vers geschreven paginas ontdekt en gesteund worden door aandeelhouders. Dit met als doel om hun manuscripten uiteindelijk uitgegeven te zien worden door een bekende uitgeverij.

Electronisch publiceren
De onwil van veel uitgevers om e-boeken in de bibliotheek beschikmaar te maken is wereldwijd een punt van aandacht. Een aantal experts geven ze gelijk in hun angst, een aantal kan zich experimenten voorstellen en een aantal vinden het niet terecht.

82

http://whatever.scalzi.com/2011/03/20/the-electronicpublishing-bingo-card/ March 20, 2011 By John Scalzi

83

Bronvermelding

bron: http://www.ickr.com/photos/innitewilderness/261892743

Bronvermelding

Anderson, Chris (2006) The Long Tail: Why the future of business is selling less of more, Hyperion. Anderson, Chris (2009) Free:Hoe het nieuwe gratis de markt radicaal verandert,Nieuw Amsterdam. Aslander, Martijn, Meeuwsen, Frank,Oosterkamp, Taco, Roemen, Sandra en andere lifehackers (2008) 100 lifehackingtips om prettiger en efcinter te werken, Culemborg: Van Duuren Management. Bakkas, Adjiedj (2005) Megatrends in Nederland, Scriptum. Bakkas, A. en van der Wouden, M. (2009) De toekomst van werk, PiCompany. Bakkas, Adjiedj (2012) Het einde van privacy: Megatrends EBusiness, internetveiligheid en digitale identiteit, scriptum. Bauerlijn, Mark (2008) The Dumbest Generation: How the Digital Age Stupees Young Americans and Jeopardizes Our Future, Jeremy P. Tarcher/Penguin. Benkler, Yochai (2006) The Wealth of Networks: How Social Production Transforms Markets and Freedom, Yale University Press. Berger, Peter, l., Zijderveld, Anton, C. (2010) Lof der twijfel, hoe we overtuigingen kunnen koesteren zonder daarbij fanatiek te worden, Cossee, Uitgeverij. Bontekoning, Aart C. (2010) Het generatieraadsel, ontdek de kracht van generaties, Mediawerf.

McGuire,Hugh, OLeary, Brian Book: A Futurists Manifesto: Essays from the bleeding edge of publishing, OReilly Media Boschma, Jeroen, Groen, Inez (2006) Generatie Einstein slimmer sneller en socialer, Communiceren met jongeren van de 21e eeuw, Pearson Education. MacDonald, Liz (2012) Public Library Services in the 21st Century Carnegie UK Trust: http://www.carnegieuktrust.org.uk/ publications/2012/a-new-chapter Carr, Nicholas (2010)The shallows, How the Internet is Changing the Way we Think, Read and Remember, Atlantic Books. In het Nederlands uitgebracht: Carr,Nicholas (2011) Het Ondiepe:Hoe onze hersenen omgaan met het internet, Maven Publishing. Castells, Manuel (1996) The Information Age: Economy, Society and Culture. Volume I: The Rise of the Network Society. Oxford: Blackwell Publishers. Castells, Manuel (1997) The Information Age: Economy, Society and Culture. Volume II: The Power of Identity. Oxford: Blackwell Publishers.. Christensen, Clayton (1997) The Innovator's Dilemma: When New Technologies Cause Great Firms to Fall, Harvard Business Press Cutler, Todd en Jurewicz, Lynn (2003) High tech, high touch library customer service through technology, Chicago: American Library Association.

85

Davies, Ann (ed) (2012) Enterprising Communities: Grassroots Sustainability Innovations, Emerald books, advances in ecopolitics, vol.9 Dekker,Paul (2002) De oplossing van de civil society, Over vrijwillige associaties in tijden van vervagende grenzen. Sociaal en Cultureel Planbureau. Te downloaden: http://www.scp.nl/ Publicaties/Alle_publicaties/Publicaties_2002/ De_oplossing_van_de_civil_society Diamandis bundance | Peter H. Diamandis & S. Kotler, The Future Is Better Than You Think Driel, Hans van, e.a. (2004) Beeldcultuur, Boom Lemma Uitgevers. Dijksterhuis, Edo (red.) (2009) SLIMME STEDEN, Van Aveiro tot Zagreb, Business Contact. Edwards,Michael (2004) Civil society, John Wiley & Sons. Etzioni, Amitai (1998) The new Golden rule Morality and Community in a Democratic Society, Basic Books. Fine, Joseph, James H.Gilmore (1999) The experience economy Harvard:Harvard Business School Press. Florida, Richard en Harris, Daniel (2003) The rise of the creative class-and how it's transforming work, leisure, community and everyday life, The Perseus Books Group. Florida, Richard (2009) Whos your city:How the Creative Economy is Making Where You Live the Most Important Decision of Your Life, The Perseus Books Group. Foreman, Richard (2005)The pancake people, or the gods are pounding my head Edge, The Third Culture: http:// www.edge.org/3rd_culture/foreman05/foreman05_index.html (augustus 2012) Franssen, B., Scholten, P. (2009) Handboek cultureel ondernemen, Gorcum B.V.

Friedman, Thomas L. (2007) The world is at, The Globalized World in the Twenty-First Century, Penguin Uk 2nd rev ed. Furedi, Frank (2011) De terugkeer van gezag; waarom kinderen niets meer leren, Meulenhoff. Giddens, Anthony (1991) Modernity and Self-Identity: Self and Society in the Late Modern Age, Cambridge:Polity Press. Gladwell, Malcolm (2001) Tipping Point, How Little Things Can Make A Big Difference Little Brown Us. Opnieuw in het Nederlands uitgebracht onder te titel Het beslissende moment door Business Contact (2009). Gladwell,Malcolm (2006) Blink, the Power of Thinking without Thinking, Little, Brown and Company Gleick, James (2012) The Information, A history, A theory, A ood, HarperCollins Publishers Godin, Seth Purple Cow Transform Your Business By Being Remarkable Godin, Seth Tribes: We Need You to Lead Us Goffman, Erving (1959) The presentation of self in everyday life, Garden City, N.Y.,: Doubleday. Gratton, Lynda De Werkrevolutie | Lynda Gratton De Vijf Krachten Die Onze Manier Van Werken Fundamenteel Gaan Veranderen Gutwirth, Serge en Hildebrandt Mireille (red) (2008) Proling the European Citizen Cross-disciplinary Perspectives, Springer-Verlag New York Inc. Greenhalg, Worpole en Landry (1995) Libraries in a world of cultural change, Londen: UCL Press.

86

Haan, Jos de, Huysmans, Frank (2010) Alle kanalen staan open De digitalisering van mediagebruik, Het culturele draagvlak, deel 10, Den Haag: Sociaal en Cultureel Planbureau. http:// www.scp.nl/Publicaties/Alle_publicaties/Publicaties_2010/ Alle_kanalen_staan_open (laatst bezocht:augustus 2012) Hopkins, Rob (2008) The Transition Handbook: From Oil Dependency to Local Resilience, Chelsea Green Publishing. Ook te downloaden: http://www.transitie.be/r/transitiegereedschap Huysmans,F.& Hillebrink,C.(2008) De openbare bibliotheek tien jaar van nu, Den Haag:Sociaal Cultureel Planbureau. Download: http://www.scp.nl/Publicaties/Alle_publicaties/Publicaties_2008/ De_openbare_bibliotheek_tien_jaar_van_nu (laatst bezocht augustus 2012). Jenkins, Henry (2008) Convergence Culture: where old and new media collide, New York University Press | Revised edition. Johnson, Steve;(2006) Everything Bad Is Good for You: How Today's Popular Culture Is Actually Making Us Smarter, Penguin Books. Katoen, Ronald, Riet, Tamar van der (2011) Het nieuwe werken volgens Generatie Y, Eburon. Keen, Andrew (2008) The cult of the amateur:How Blogs, MySpace, YouTube and the Rest of Today's User Generated Media are Killing Our Culture and Economy, Broadway Business. Konings, Herman (2009) Latte Machiato: Trends voor het volgende decennium, Lannoo Kuipers, J.W, Gampelaere, M.E van Dunning. B.R. met medewerking van: prof. mr. dr. J.A. de Bruijn (2010) Eindrapport de rol van de bibliotheek bij het stimuleren van mediawijsheid, Advies Kwinkgroep in opdracht van het SIOB, http://www.siob.nl/ publicaties/de-rol-van-de-bibliotheek-bij-het-stimuleren-vanmediawijsheid/item322 (bezocht augustus 2012)

Kunstler, James Howard (2005) The Long Emergency: Surviving the Converging Catastrophes of the Twenty-rst Century, Atlantic Monthly Press. Kwartiermakersgroep Mediawijsheid (2008). Programma Mediawijsheid, De inrichting van een expertisecentrum voor Mediawijsheid. Meerjarenplan 2008-2010 en jaarplan: versienummer: 1.0 (14 maart 2008). Lankes, David Atlas of new librarianship: http:// www.newlibrarianship.org/wordpress/ Lanting ,Menno (2010) Connect, De impact van sociale netwerken op organisaties en leiderschap, Business Contact. Lanting, Menno (2011) Iedereen CEO: Netwerkleiderschap en de nieuwe organisatie, Business Contact. Lessig, Lawrence (2008) Remix: Making Art And Commerce Thrive In The Hybrid Economy, Bloomsbury Publishing PLC. Marteijn thomas, Pijpers, Remco (red) Einstein bestaat niet, over usability en surfgedrag van jongeren oktober 2010 Einstein bestaat niet is gratis te downloaden (pdf) via www.mijndigitalewereld.nl en www.mijnkindonline.nl http:// www.mijndigitalewereld.nl/media/images/Rapport-Einsteinbestaat-niet.pdf Mason, Matt (2008) The Pirate's Dilemma: How Youth Culture Is Reinventing Capitalism, Simon and Schuster. MacDonald, Liz (2012) Public Library Services in the 21st Century, Carnegie UK Trust http://www.carnegieuktrust.org.uk/publications/2012/a-newchapter McGuire,Hugh, OLeary, Brian Book: A Futurists Manifesto: Essays from the bleeding edge of publishing, OReilly Media Online lezen: http://pressbooks.com/about/book-a-futuristsmanifesto
87

Meijer, W. (2001) Open poort tot kennis:Advies Stuurgroep herstructurering openbaar bibliotheekwerk. Mul, Jos de& Frissen, Valerie (2000) Under construction; Persoonlijke en culturele identiteit in het multimediatijdperk, Infodrome Amsterdam. Naisbitt (1999) High tech high touch technology and our search for meaning Broadway books. OCLC (2010) Perceptions of Libraries, 2010: Context and Community Download: http://www.oclc.org/reports/ 2010perceptions.htm OCLC (2011) Geek the Library: A Community Awareness Campaign Download: http://www.oclc.org/reports/ geekthelibrary.htm Pariser, Eli (2011) The lter bubble, what the internet is hiding from you, Penguin Ltd. Patel, Raj (2011) De waarde van niets: Waarom alles zo veel meer kost dan we denken, Uitgeverij De Geus. Pink,Danil H (2008) A Whole New Mind Why Right - Brainers Will Rule The Future, Cyan Books. Pol, C. van der (2010) Prentenboeken lezen als literatuur Een structuralistische benadering van het concept literaire competentie voor kleuters, Amsterdam/Delft: Stichting Lezen/ Eburon. Polderman, Marina (2010) De bibliotheek als ondernemend kennisinstituut; een bedrijfskundige visie op Nederlandse openbare bibliotheken, Master business administration, Nijmegen: Radboud Universiteit Nijmegen. Putnam, Robert (2001) Bowling Alone: America's Declining of Social Capital, Fireside Books. Pijpers, Guus (2010) Information Overload, A system for better managing every day data, John Wiley and Sons Ltd

Ridder, Willem de de wereld breekt open Robinson, Ken (2011) Out of our minds, Learning to be Creative, John Wiley and Sons Ltd | 2nd Revised edition. Roelofs,J. (2007) Schitterende bibliotheken:Strategische HRMagenda 2007-2010. In opdracht van: Vereniging van Openbare Bibliotheken. Rosenbaum, Steven (2011) Curation Nation: How to Win in a World Where Consumers are Creator, McGraw-Hill. Rubin, Jeff (2011) Why Your World is About to Get a Whole Lot Smaller: Oil and the End of Globalisation, Ebury Publishing. Scheffer, Paul (2008) Het Land van aankomst, Bezige Bij. Schenk, David (1997) Data smog: surviving the information glut, Harper Edge. Schenk, David (2011) the Genius In All Of Us, Why Everything You'Ve Been Told About Genes, Talent And Intelligence Is Wrong, Icon Books Ltd. Sennett, Richard (2007) De cultuur van het nieuwe kapitalisme, Meulenhoff. Shirky, Clay (2011) Slimmer:Hoe sociale media ons effectiever, creatiever en actiever maken, Business Contact. Shirky, Clay (2008) Iedereen- Hoe digitale netwerken onze contacten, samenwerking en organisaties veranderen, Business Contact. Taleb. Nassim Nicholas (2010) De Zwarte Zwaan De Impact Van Het Hoogst Onwaarschijnlijke,Nieuwezijds B.V. | 2e Editie | Trilling, B. en Fadel, C. (2009) 21st Century Skills. Learning for life in our times. San Francisco: Jossey

88

Turkle, Sherry (2011) Alone Together: Why We Expect More from Technology and Less from Each Other, The Perseus Books Group. Vermond, Bas (2010) State of print Download: http:// www.frankwatching.com/archive/2010/12/16/ebook-state-ofprint-download-nu-beschikbaar/ Volberda, H.W. (2004) De Flexibele Onderneming, Strategien voor Succesvol Concurreren. Deventer : Kluwer. Volberda, Henk & Bosma,Menno (2011) Innovatie 3.0 Slimmer Managen, Organiseren En Werken, Mediawerf. Voogt, J. (2009). How different are ICT-supported pedagogical practices from extensive and non-extensive ICT-using science teachers? Education and Information Technologies, 14, Plomp, T. & Voogt, Voogt, J.en Plomp (2009). Pedagogical practices and ICT use around the world: Findings from the IEA international comparative study SITES2006. Education and Information Technologies, 14, 285-292. Watson, Richard (2009) Future les, the 5 trends that will shape the next fty years Nicholas Brealey Publishing. Weggeman,M.(2007) Leidinggeven aan professionals ? Niet doen !Over kenniswerkers, vakmanschap en innovatie, Scriptum. Wijk, Kees van, (2011) De media-explosie: trends en issues in massacommunicatie, Academic service. Wolf, Maryanne (2008) Proust and the squid: The story and science of the reading Brain, HarperCollins. Zittrain, Jonathan (2008) The future of intenet and how to stop it Yale University Press. Zijderveld, Anton C. (1999) The waning of the welfare state: The End of Comprehensive State Succo, Transaction Publishers.

Bevolkingstrends, CBS 2011, statistisch kwartaalblad demograe van Nederland, jaargang 59, 2011; regionale prognose 2009-2040 PB/CBS. SCP staat van Nederland 2011, november 2011. Veel gegevens ook van het SIOB http://www.siob.nl/ bibliotheekmonitor/ Prognoses moeten regelmatig worden bijgesteld. Zie voor krimp ook Kennisplein Krimp: http:// www.vanmeernaarbeter.nl/krimp en websites sociale leefbaarheid en krimp: http://netwerkplatteland.nl/index.php? option=com_content&view=article&id=425&Itemid=65

Websites
Bibliotheekblad http://www.bibliotheekblad.nl/ Der junge leser (Giehrl)http://books.google.nl/books?id=zbCZE6gEHQC&pg=PA51&lpg=PA51&dq=giehrl+der+junge +leser&source=bl&ots=UIRSN_OsaT&sig=3-14gHv7d7l9bmgwFq T0SbGgdZE&hl=en#v=onepage&q=giehrl%20der%20junge %20leser&f=false Aangehaald in Lezen in de lengte en lezen in de breedte: de doorgaande leeslijn edited by Dick Schram, Anne-Mariken IFLA http://www.ia.org/ Kennisland http://www.kennisland.nl/lter/publicaties/ kenniseconomie-monitor-2010 (download) NCSI (Nederlands Centrum voor Sociale Innovatie) http:// www.ncsi.nl/ (is gestopt maar kennisbank nog steeds toegankelijk) OCLC http://www.oclc.org/reports/2010perceptions.htm Rebecca McKinnon: http://www.ted.com/talks/ rebecca_mackinnon_let_s_take_back_the_internet.html Shift happens http://shifthappens.wikispaces.com/ http:// www.youtube.com/watch?v=FdTOFkhaplo&feature=related
89

SIOB, Bibliotheekmonitor http://www.siob.nl/bibliotheekmonitor/ Sir Ken Robinson RSA Animate Sir Ken Robinson http:// www.youtube.com/watch?v=zDZFcDGpL4U TNO http://www.tno.nl/index.cfm Zittrain http://futureoftheinternet.org/ http://www.businessinsider.com/content-is-no-longer-kingcuration-is-king-2010-6#ixzz1YsU2Pv1phttp:// www.businessinsider.com/content-is-no-longer-king-curation-isking-2010-6 Publisher.nl Taeyke Kuyvenhoven 23-06-2011 http:// www.publishr.nl/2011/06/content-curation-%E2%80%98whythe-future-of-content-is-context%E2%80%99/ http://www.carnegieuktrust.org.uk/publications http://www.alistapart.com/articles/content-strategist-as-digitalcurator/ http://old.cultuur.nl/adviezen_vervolg.php?id=4&advies=3997 Mediawijsheid:de ontwikkeling van nieuw burgerschap Ruud de Moor Centrum: http://cop.rdmc.ou.nl/WikiRdMC/ Wikipagina's/Netwerkleren.aspx Wilfred Rubens http://wilfredrubens.typepad.com/ wilfred_rubens_weblog/2009/07/participatief-leren-de-toekomstvan-het-onderwijs-.html http://www.invisiblelearning.com/en/ http:// www.educationfutures.com/ http://www.khanacademy.org/ Wired how khan academy is changing the rules of education door clive thompson 15 juli 2011 http://www.wired.com/magazine/ 2011/07/ff_khan/all/1

http://www.slate.com/articles/news_and_politics/high_concept/ 1997/04/who_cares_if_johnny_cant_read.html http://www.beteronderwijsnederland.nl/node/4068 http://www.vives.nl/recensie/fundels http://www.deboekensalon.nl/? gclid=CKGpgdXbyasCFYdO3god0znu3Q http://www.bol.com/nl/m/boeken/mini-books-leesclubs/ index.html http://www.arbeiderspers.nl/web/Leesclubs.htm http://www.degeus.nl/leesclubs.html http://boekhandel-feijn.mijnboekhandelaar.com/index.php/ leesclubs Expertisecentrum crossmediaal bibliotheken http://www.excc.nl/ index.php?id=91

Aanbevolen websites
Bibliotheekblad http://www.bibliotheekblad.nl CPNB http://web.cpnb.nl/cpnb/home.vm Twitter: @Cpnb Informatieprofessional: http://www.informatieprofessional.nl/ Koninklijke Bibliotheek http://www.kb.nl/ Twitter: @KB_Nederland Kunst van lezen http://www.kunstvanlezen.nl/ Twitter @kunstvanlezen (niet actief) Open bibliotheken http://openbibliotheken.nl , Omdat bibliotheken hoeders van informatie zijn, niet van uitgevers Twitter: @OpenBibliotheek Raad voor Cultuur http://www.cultuur.nl/ SIOB Sectorinstituut Openbare Bibliotheken: http://www.siob.nl/

90

Het Sectorinstituut verricht onderzoek naar de stand van zaken in de bibliotheeksector. Daartoe verzamelt zij bestaande statistische en andere onderzoeksgegevens, laat onderzoek verrichten, analyseert de bevindingen en verspreidt de uitkomsten. Kengetallen uit de sector zelf (collecties, personeel, nancin, uitleningen, digitale raadplegingen, bezoekers, etc.) en rapporten worden in verband gebracht met voor de bibliotheeksector relevante ontwikkelingen Stichting bibliotheek.nl http://stichting.bibliotheek.nl/ Stichting lezen: http://www.lezen.nl/ Twitter @stichtinglezen (niet actief 1 tweet) Stichting lezen en schrijven http://lezenenschrijven.nl/ Twitter @Lezenschrijven VNG http://www.vng.nl/smartsite.dws?id=71206 Handreikingen/ Publicaties bibliotheken Handreiking 'de openbare bibliotheek in het digitale tijdperk, Vervolgonderzoek bezuinigingen op bibliotheken, Subsidiebeleid openbare bibliotheken. Een handreiking voor gemeenten, CBS-statistiek over openbare bibliotheken en gemeentelijke subsidies, VNG-ledenbrief Bibliotheekcharter 2010-2012, De multiculturele samenleving: Richtlijnen voor de bibliotheek, Altijd prijs, werpen bibliotheektarieven toegangsdrempels op?, VNG Encyclopedie Openbaar Bibliotheekbeleid: handreiking voor gemeenten, De leerfunctie van openbare bibliotheken in beeld, VNG-ledenbrief Toekomst bibliotheekbeleid, VNG-ledenbrief Rijksbeleid bibliotheekvernieuwing vanaf 2008, VNG Handreiking openbaar bibliotheekwerk : instrumentenkoffer voor gemeenten, Open poort tot kennis. VOB (Vereniging Openbare Bibliotheken): http:// www.debibliotheken.nl/

Blogs, scoop-its- pinterest en communities


Annie Maessen : http://anniemaessen.nl/. Medewerkster publieksservice at Bibliotheek Dommeldal, vestiging Son en Breugel. Astrid van Dam http://www.astridsscribbles.nl/ Astrid van Dam Projectleider (door)ontwikkeling de Bibliotheek op school, Projectleider Biebsearch Junior. Consulent Onderwijs. Bibliotheek 2.0 http://bibliotheek20.ning.com/ Bibliotheek 2.0 is een platform voor en door kenniswerkers. Tweets: @emijnsbergen.@Bibliotheek20 Dymphie Van Der Heyden http://dymphie.com/ informatiespecialist TNO Edwin Mijnsbergen Mijns Inziens http:// www.edwinmijnsbergen.nl/ Twitter: @emijnsbergen M.I. Webwerk | Bibliotheken | Informatiemanagement | Ook: @bibliotheek20, @middelburgdronk, @wikilovesbieb, @bieboschelde, @openbibliotheek Erik Boekesteijn& Jaap van de Geer This week in libraries http://www.thisweekinlibraries.com/ http://itunes.apple.com/nl/ podcast/this-week-in-libraries/id540455415, http:// www.linkedin.com/groups/This-Week-in-Libraries-3933248, http://www.facebook.com/TWILIBS Twitter: @erikboekesteijn Erna Winters http://zomer65.blogspot.nl/ Current: EBLIDA, Public Library Kennemerwaard Twitter: @ErnaW Gerard Bierens http://www.gerardbierens.nl/ Cordinator digitale bibliotheek bij Radboud Universiteit Nijmegen Huub van Dommelen http://webbiebnl.nl/ Via WebbiebNL wil hij een platform bieden waar bibliotheekmedewerkers kennis en ervaring kunnen opdoen en uitwisselen om de webbieb voor hun bibliotheek verder te verbeteren. Twitter: @WebBiebNL
91

Jan de Waal http://www.digibieb.nl/ http:// bibliotheek20.ning.com/prole/jandewaal, Digitale cordinator at Basisbibibliotheek Maasland. Twitter: @digibieb Jan Klerk http://www.janklerk.net/ persoonlijke observaties over (digitale) bibliotheken, media en (over)leven in de kennissamenleving Blogt op bibliotheek 2.0 http:// bibliotheek20.ning.com/proles/blog/list?user=Janneman Twitter:@janklerk Jeanine Deckers, militante bibliothecaris. Vindt dat bibliothecarissen veel te weinig voor zichzelf en hun eigen vak opkomen. En dat er nooit genoeg aandacht aan lezen en kunst besteed kan worden. http://tenaanval.wordpress.com/ Twitter:@Tenaanval Jeroen de Boer http://jeroendeboer.me/ http://jeroendeboer.net/ Vanaf 1 september 2012 Bibliotheekservice Frysln als domeinspecialist nieuwe media. Schrijft freelance voor Bibliotheekblad (online), Digitale Bibliotheek en Intellectueel Kapitaal. Twitter: @jtdeboer Jeroen van Beijnen http://www.scoop.it/t/mediawijsheid-ed. Adviseur ICT Cubiss. Twitter: @timon_nl Joost Heessels http://www.bibliofuture.nl Nederlandse Vereniging voor Beroepsbeoefenaren in de bibliotheek-, informatie- en kennissector (NVB), de Erfgoedstem, BiblioFuture. Twitter:@JoostHeessels Jos Debeij http://josephdebeij.blogspot.nl/ Jos Debeij is directeur van bibliotheek Deventer. Twitter: @josdebeij Mark Deckers http://www.markdeckers.net/ Directeur/bestuurder a.i. at Bibliotheek Hengelo Twitter: @markdeckers Patrick Heemstra: http://patrick23dingen.blogspot.nl/ Bibliothecaris bij Bibliotheek Noordoost Fryslan Twitter: @patrick23dingen

Pieter Offermans http://storiesguy.blogspot.nl/ Programmaondersteuner Digitale Bibliotheek @ Radboud Universiteit Nijmegen Rita Niland http://www.scoop.it/t/bibliotheek-2-0, http:// blogger.xs4all.nl/ritanila Twitter:@ritanila Trudy Raymakers http://www.scoop.it/t/innovative-libraries, http://www.scoop.it/t/librarysoul, http://www.scoop.it/t/trends-inbibliotheken Trudy Raymakers http://pinterest.com/trudyr/inspirational-library/, http://pinterest.com/trudyr/future-of-work/, http://pinterest.com/ trudyr/digital-revolution-internet/, http://pinterest.com/trudyr/ future-of-information/ Wilma van den brink http://jebibliotheek.blogspot.nl/ Wim Keizer http://bibliotheek20.ning.com/prole/blcdsdo. Zijn befaamde nieuwsbrieven zijn te vinden op http:// www.netwerkvandirecteuren.nl/

Bibliotheken Amerika
American Library Association (ALA) http://www.ala.org/ Bobbi Newman http://librarianbyday.net/ librarianbyday.net/about-me/#aboutme http://

Buffy Hamilton http://theunquietlibrarian.wordpress.com/about/ Buffy Hamilton is a high school librarian and teacher at The Unquiet Library in Canton, Georgia, with twenty years of experience as an educator as a high school English teacher, technology integration specialist, and librarian. Her masters degree is in English Education (2003) from the University of Georgia, and her Ed.S. is in School Library Media/Instructional Technology from the University of Georgia (2005). David Booker http://centeredlibrarian.blogspot.nl/# Tracking innovation, development and experimentation in information studies and library science and spotting new technologies,
92

trends, fun stuff and much more. Twitter: David Booker @dwbooker Caitlin Quinn http://bookable.wordpress.com/ A blog highlighting activism around (and general advocacy for) libraries, library workers, and library/information science education in New York City and beyond. Primary Focus: Library Advocacy, Other Foci: Quirky Library Content David Lankes http://www.newlibrarianship.org/wordpress/ http://quartz.syr.edu/blog/ Virtual DaveReal Blog News, thoughts, ideas, and more from R. David Lankes. David Lee King http://www.davidleeking.com/ creates, writes, thinks about library websites and emerging digital technology. Ellyssa Kroski. Iliabrarian http://oedb.org/blogs/ilibrarian/ News and resources on Library 2.0 and the information revolution Michael Stephens http://tametheweb.com/ Dr. Michael Stephens is an Assistant Professor in the School of Library and Information Science at San Jose State University. His research focuses on use of emerging technologies in libraries and technology learning programs. Sarah Houghton http://librarianinblack.net/librarianinblack/ She describes herself as "Amazingly informed & therefore properly opinionated." Director for the San Rafael Public Library (California), Ze schreef het boek: Technology Training in Libraries, published in 2010, ISBN: 9781555707064 en Mobile Services for Broke Libraries: 10 Steps to Mobile Success http:// www.tandfonline.com/doi/abs/10.1080/02763877.2012.679195 en vele andere publicaties: http://librarianinblack.net/ librarianinblack/publications# Twitter @TheLiB, Facebook: LibrarianInBlack Stephen Abram http://stephenslighthouse.com/

Stephen Abram is ably capable of providing tips and techniques for strategic thinking and innovation in libraries. He has visited hundreds of libraries in many different countries and is uniquely positioned to spark ideas and insights to the listeners of this blog. Tom Peters & David Rothman http://librarycity.org/ On the Digital Public Library of America, the digital divide, usability, and other elibrary-related topics. Primary Focus: Library Advocacy, Other Foci: Technology & Innovation; Ebooks & Digital Resources http://librariesandtransliteracy.wordpress.com/ Bobbi Newman, Tom Ipri, Anthony Molaro, Gretchen Caserotti, Lane Wilkinson, Guest Authors http://www.inthelibrarywiththeleadpipe.org/ Team of librarians working in various types of libraries across the United States. In addition to essays by its editors, In the Library with the Lead Pipe features articles by guests representing other perspectives including educators, administrators, library support staff, and community members. Primary Focus: Library Administration & Management, Other Foci: Library Advocacy; Library Services & Programming; Literacy. Twitter @libraryleadpipe http://libraryjuicepress.com/blog/ On the intersection of libraries, politics and culture. Authors: Rory Litwin Alison Lewis, Erik Estep, Terry Epperson, Alan Mattlage, and Melissa Morrone.

Bibliotheken Australi
Kathryn Greenhill. http://librariansmatter.com/blog/ works as Associate Lecturer in Information Studies at Curtin University in Perth, Western Australia. http://heyjude.wordpress.com/ Writing, speaking and consulting on school technology and library issues. http://connectinglibrarian.com/

93

http://asearchinglibrarian.wordpress.com/2011/08/10/aussielibrarian-blogs-worth-following/

Academic libraries
Aaron Tay: http://musingsaboutlibrarianship.blogspot.nl/ Keeping track of interesting and cool ideas that might be used for libraries for benet of users Andy Burkhardt Information Tyrannosaur , Top of the Information Food Chain http://andyburkhardt.com/ Andy Burkhardt is the Emerging Technologies Librarian at Champlain College in Burlington, VT and in 2010 won the Lyrasis Next-Gen Librarian awardBibliographic Wilderness is a blog by Jonathan Rochkind about library matters of digital systems and services, metadata, cataloging, and our collective effort to help people navigate the information wilderness we nd ourselves spending increasing time in. Eric Sieverts Eric Sieverts http://ubu-ieno.blogspot.nl/ https://sites.google.com/site/sieverts/ Jonathan Rochkind : Bibliographic Wilderness http:// bibwild.wordpress.com/ about library matters of digital systems and services, metadata, cataloging, and our collective effort to help people navigate the information wilderness we nd ourselves spending increasing time in. Sue Polanka, Head of Reference/Instruction, Wright State University Libraries and Editor of ALA Editions, No Shelf Required: Ebooks in Libraries, 2010. http:// www.libraries.wright.edu/noshelfrequired/

Bibliotheken Engeland
Public Libraries on the web : http://dspace.dial.pipex.com/town/ square/ac940/weblibs.html http://www.publiclibrariesnews.com/ Chartered Institute of Library and Information Professionals http:// communities.cilip.org.uk/blogs/informationadvice/default.aspx http://www.philbradley.typepad.com/ Where librarians and the internet meet: internet searching, Web 2.0 resources, search engines and their development. These are my personal views and not those of CILIP or any other organisation I may be associated with. Karen Blakemans Blog http://www.rba.co.uk/wordpress/ News and comments on search tools and electronic resources for business information http://www.joeyanne.co.uk/ http://www.semanticlibrary.net/ http://uollibraryblog.wordpress.com/ http://uklibraryblogs.pbworks.com/w/page/7262286/Individual %20Blogs http://uklibraryblogs.pbworks.com/w/page/7262293/Institutional %20Library%20Blogs%20-%20Professional%20Group %20Blogs

Trends algemeen
Bosma, Tony : http://www.extendlimits.nl/ Bruyckere, Pedro de, http://xyofeinstein.wordpress.com Bullinga, Marcel http://www.futurecheck.com/nl Edelkoort, Lidewij: http://www.trendtablet.com/
94

Bibliotheken Singapore
http://ramblinglibrarian.blogspot.nl/

Evers, Reinier: http://www.trendwatching.com/ Evers, Reinier & Kreinczes, Chris: http://www.springwise.com/ Frey, Thomas Futurist speaker http://www.futuristspeaker.com/ Godin, Seth: http://sethgodin.typepad.com/ Gutsche, Jeremy http://www.jeremygutsche.com/ Ostendorf, Paul: http://www.neoversum.com/ Popova, Maria : http://www.brainpickings.org/ Raymakers, Trudy: http://www.scoop.it/t/futurewaves Rohde, Carl; http://scienceofthetime.com/ Roothart, Hilde: http://trendslator.nl/bureau/trendslator/ Rubin, Josh & Orensten, Evan: http://www.coolhunting.com/ Second sight: http://www.secondsight.nl/ Singularity: http://www.hufngtonpost.com/tech/ Tikos, Bill: http://www.thecoolhunter.net/ Tchong, Michael: http://www.ubertrends.com/ Weiss, Taly: http://www.trendoriginal.com/

Up to date blijven
Emily Chang http://emilychang.com/# Frankwatching http://www.frankwatching.com/ Killer startups http://www.killerstartups.com/ Mashable http://mashable.com/ MoMB The Museum of Modern Betas http://momb.sociokybernetics.net/ Readwriteweb http://www.readwriteweb.com/ Techcrunch http://techcrunch.com/ Techdirt http://www.techdirt.com/blog/ Tim OReilly http://oreilly.com/ Wired http://www.wired.com/

Educatie
Andr manssen http://www.scoop.it/t/educatief-internet Ermo Mijland http://alleskanaltijdbeter.blogspot.nl/ Twitter @ernomijland Jeroen van Beijnen http://www.scoop.it/t/mediawijsheid-ed Pierre Gorissen http://ictoblog.nl/ @PeterMcAllister Wilfried Rubens http://www.wilfredrubens.com/ http://www.telearning.nl/blog/ Willem Karssenberg http://www.trendmatcher.nl/ Als trendmatcher en edublogger leg ik verbanden tussen trends die ik tegenkom op internet en hun mogelijk gebruik in het onderwij

Jeugd
http://www.bamberdelver.nl/ http://www.trendwolves.com/nl/we-offer/youth-trend-reports http://www.youngworks.nl/#/youngworks

95

Karin Winters http://www.karinblogt.nl/ Mijn overtuiging blijft: ICT in het onderwijs moet beter op de kaart en vooral los geweekt worden van de harde kant ICT. @karinwinters http://www.kennisnet.nl/ Kennisnet is de publieke ict-partner die met expertise, voorzieningen en innovatie instellingen en sectoren in het po, vo en mbo in positie brengt om maximale kracht uit ict te halen. http://edudemic.com/ http://www.gilfuseducationgroup.com/

http://www.ickr.com/photos/gerardstolk/7204247898 http://www.ickr.com/photos/anniemole/5354202837 http://www.ickr.com/photos/innitewilderness/261892743 http://www.ickr.com/photos/bieblein/3818002631 http://www.ickr.com/photos/charliebrewer/4317644644 http://www.ickr.com/photos/listentomyvoice/6215908157 http://www.ickr.com/photos/75527231@N02/6910048585/

Toekomst van boeken


Jane Friedman http://janefriedman.com/ Being human at electric speed: Exploring what it means to be a writer in the digital age http://futureofthebook.com/ http://pressbooks.com/about/book-a-futurists-manifesto http://www.ifbookthen.com/

Afbeeldingen (CC) via Flickr


http://www.ickr.com/photos/travelinglibrarian/7407316786/ http://www.ickr.com/photos/nasamarshall/ http://www.ickr.com/photos/thisparticulargreg/362937046 http://www.ickr.com/photos/petrick/2291498814/ http://www.ickr.com/photos/grrrl/4672222893/ http://www.ickr.com/photos/mayhem/462625736/ http://www.ickr.com/photos/zigazou76/6970326145 http://www.ickr.com/photos/camknows/3726757043/
96

You might also like