Speels beton

Ideenprijsvraag

Inhoud
Voorwoord 4
Cement&BetonCentrum 4
Wedstrijdreglement 5
Jury 6
Juryrapport 7
Inzendingen 8
Colofon
151

Voorwoord

Cement&BetonCentrum

Wedstrijdreglement

In de kiem gescoord
In de wetenschap dat de beste ideen dikwijls van buiten komen,heeft
het Cement&BetonCentrum in de zomer van 2009 de eerste editie van
de prijsvraag In de kiem gescoord uitgeschreven.

Doelstelling
Het Cement&BetonCentrum behartigt de gemeenschappelijke belangen
van de toonaangevende cementindustrien met een commercieel belang
op de Nederlandse markt. Doelstelling is het gebruik van cement in
Nederland te bevorderen, zowel in kwantiteit als in kwaliteit.

Ideenprijsvraag In de kiem gescoord Speels beton is een initiatief van

het Cement&BetonCentrum.
In de kiem gescoord is een openbare ideenprijsvraag.

Deze prijsvraag wordt jaarlijks uitgeschreven, steeds met eenander

specifiek thema.Het algemene doel van dit initiatief is innovatie in de
betonproductie en toepassing te stimuleren.

Werkwijze
Het Cement&BetonCentrum richt zich als communicatie- en netwerkorganisatie op diegenen die beslissen en adviseren over materiaaltoepassing in de bouw. De werkwijze richt zich op promotie door kennisoverdracht en het onderling verbinden van diverse doelgroepen in ontwerp
en uitvoering van bouwconstructies.

De ideenprijsvraag wordt bewust laagdrempelig gehouden; er worden

geen grote inspanningen gevraagd voor deelname.
Er wordt een oproep gedaan aan iedereen die denkt iets te kunnen bijdragen aan de innovatie van beton binnen het jaarlijkse thema.

Organisatie
Het Cement&BetonCentrum heeft de juridische entiteit van een vereniging. De volgende bedrijven zijn lid van de vereniging: CCB S.A., CEMEX
Deutschland AG, Dyckerhoff AG, ENCI BV (HeidelbergCementGroup),
HOLCIM Nederland BV.

Ideen kunnen betrekking hebben op geheel nieuwe producten en

toepassingen, maar ook op verbeteringen van bestaande processen,
producten en systemen. Het ideenveld wordt dus bewust breed en open
gehouden.

Wat we doen


De activiteiten van het Cement&BetonCentrum omvatten marktonderzoek, communicatie, kennisoverdracht, technisch onderzoek en public
affairs, gericht op wet- en regelgeving voor cement en beton. We streven
hierbij naar functionele samenwerkingen binnen de betonsector.

En om te benadrukken dat het in de kern gaat om een stimulans tot

ontwikkeling, is gekozen voor een prijs in de vorm van een voucher ter
waarde van 5.000,- te besteden aan consultancy of research voor de
verdere ontwikkeling van het idee.
Thema 2012: Speels beton

We richten ons in de eerste plaats op algemene betoninformatie, niet

gebonden aan een specifieke toepassing. Onderwerpen als duurzaamheid, gezondheid, veiligheid, schoonheid en bruikbaarheid behoren tot
ons domein.

Andr Burger, directeur Cement&BetonCentrum

s-Hertogenbosch, december 2012

Wordt door een inzender meer dan n idee ingezonden, dan moet voor
elk idee een nieuw registratienummer worden aangevraagd en krijgt elk
idee een ander motto. Inzendingen kunnen in de Nederlandse of in de
Engelse taal zijn. Inzendingen moeten worden gepload en bestaan uit:
een digitaal tekstdocument (Word) bestaande uit maximaal twee
paginas met motivatie, vrij van persoonsnaam, bedrijfsnaam en/of
bedrijfslogo, wel voorzien van motto en registratienummer; motto en
registratienummer dienen links bovenaan te worden vermeld.
digitale beelddocumenten (pdf, jpg, eps, tiff, maximaal 15 MB), vrij van
persoonsnaam, bedrijfsnaam en/of bedrijfslogo, eveneens voorzien
van motto en registratienummer links bovenaan
verklaring dat het idee geestelijk eigendom is van de ontwerper
(verplicht veld bij inzending)
overig aangeboden materiaal, anders dan bovenstaand, wordt niet in
de beoordeling betrokken

Artikel 2 Doel
Met deze prijsvraag wil het Cement&BetonCentrum een stimulans geven
aan innovatie in ontwerp en toepassing van beton als functie in de openbare ruimte.
Artikel 3 Thema
Het thema voor de editie 2012 is Speels beton .
Speels: zowel letterlijk als figuurlijk op te vatten, zowel qua vorm,
materiaal als gebruik;
Beton: als belangrijkste materiaal Het idee moet toepasbaar zijn in de
openbare ruimte buiten ten dienste van infrastructuur of gebruikers
van de openbare ruimte.

Artikel 6 Tijdschema
Bekendmaking prijsvraag: voorjaar 2012.
Sluitingsdatum inzendingen: 18 november 2012.
Jurering: 6 december 2012.
Bekendmaking en prijsuitreiking: 18 januari 2013.

Artikel 4 Deelname
Deelname aan deze openbare ideenprijsvraag staat open voor iedereen
die denkt een bijdrage te kunnen leveren aan de toepassing van beton in
de openbare ruimte. Uitgesloten van deelname zijn de juryleden en hun
bureaus/bedrijven, evenals degenen die op enigerlei wijze betrokken zijn
geweest bij de voorbereiding en uitvoering van de ideenprijsvraag.

Artikel 7 Jury
De inzendingen worden beoordeeld door een vakkundige jury bestaande
uit vijf leden. De vakjury bepaalt n winnaar uit maximaal drie nominaties, en maximaal twee eervolle vermeldingen.
De jury wordt door het Cement&BetonCentrum voor 1 jaar benoemd.
De jury is onafhankelijk en doet een autonome uitspraak.
De jury beoordeelt de inzendingen in een besloten zitting.
De jury heeft de vrijheid om aanvullende informatie bij een inzending
te verzamelen en te betrekken.
Tegen het oordeel van de jury staat geen bezwaar open en over de beslissing kan niet worden gecorrespondeerd.

Artikel 5 Aanmelding en Inzendingen

Aanmelding vooraf via de website www.indekiemgescoord.nl is noodzakelijk. Inschrijvers ontvangen een uniek registratienummer en informatie
over het uploaden van de ideen. Alle ideen moeten worden ingezonden
onder registratienummer, dit nummer moet zichtbaar zijn op alle bij de
inzending behorende bescheiden. De informatie op de inzendingen dient
anoniem te zijn, vrij van persoonsnaam, bedrijfsnaam en/of bedrijfslogo.

Artikel 8 Beoordelingscriteria
De jury zal de inzendingen beoordelen op de volgende criteria:
originaliteit;
haalbaarheid;
bijdrage aan duurzame toepassingen van beton;
relevantie voor functionaliteit in de openbare ruimte;
innovatiegehalte.
Artikel 9 Prijs en prijsuitreiking
De prijs voor het beste idee bestaat uit:
een voucher ter waarde van 5.000 als bijdrage in nader onderzoek/uitwerking van het idee, te besteden in overleg met Cement&Betoncentrum;
een in de kiem gescoord Award;

Jury

Juryrapport

Genomineerden

De inzendingen voor de prijsvraag werden beoordeeld door een vakkundige, onafhankelijke jury bestaande uit vijf personen.
De criteria voor beoordeling waren originaliteit, haalbaarheid, bijdrage
aan duurzame toepassingen van beton, relevantie voor functionaliteit in
de openbare ruimte en innovatiegehalte.

De jury was onder de indruk van de grote aantallen inzendingen, maar

liefst 99 stuks. Beton leeft!
Dat beton op verschillende manieren kan worden ingezet in de openbare
ruimte was mooi te zien in de grote diversiteit aan ideen. Niet alleen
nieuwe ontwerpen, ook andere toepassingen, vernieuwende materialen
en bijzondere combinaties passeerden de revue. Beton leent zich voor
productie van gelijke eenheden. Echter, door deze eenheden op een
originele manier te ordenen en combineren, of op een bijzondere plek toe
te passen, biedt beton veel mogelijkheden. De veel gebruikte 30x30-tegel
bleek bijvoorbeeld verrassende ideen op te leveren. Wordt beton niet
op productieschaal gebruikt maar als maatwerk, is het een bijzondere
materiaal voor kunstzinnige objecten. Kortom, een lastige klus voor de
jury om hier ordening en een ranking in aan te brengen.

De jury heeft uiteindelijk gekozen voor de volgende nominaties:

Ballonbeton
Niet zozeer het voorgestelde eindresultaat, maar vooral het proces trok
de aandacht van de jury. Door met water en lucht te werken, ontstaan
unieke vormen. In de categorie proces & experiment scoorde de inzending Betonballon dan ook de hoogste punten. Ook de verschillende
mogelijke toepassingen zijn interessant. De jury is nieuwsgierig naar de
verdere uitwerkingsmogelijkheden.

Samenstelling van de jury

Jan van Ginkel MCM, gemeentesecretaris / algemeen directeur
gemeente Schiedam (voorzitter)
Ineke Westerbroek, projectmanager CROW (secretaris)
Ruud Kuijer, beeldhouwer
Han Thijssen, MTD landschapsarchitecten
Arie-Cees de Jong, bureaumanager Stadsbeheer gemeente Zoetermeer

De jury kan maximaal twee inzendingen onderscheiden met een eervolle

vermelding.

Watertegels
Een prachtig voorbeeld in de categorie kracht & eenvoud, zijn de 30x30tegels die op een bijzondere manier op reguliere plaatsen in de openbare ruimte ingezet kunnen worden. De combinatie tegel plus groef
levert een 1+1=3 effect op. Er komen bij de Watertegels verschillende
aspecten bij elkaar: het (starre) rasterpatroon van de tegelvloer wordt op
luchtige wijze doorbroken door de (schijnbaar) toevallige loop van het
water. Maar ook de uitsparingen zijn volgens een intelligent systeem ontwikkeld, dat heb je niet direct door omdat er vele vormen mee gemaakt
kunnen worden. Creativiteit kan in iets heel kleins zitten en in iets wat
iedereen kent!

Naast de beoordelingscriteria vond de jury het vooral belangrijk dat

beton het echte middelpunt was van het idee. Niet dat beton slechts als
uitgangspunt werd genomen en de vernieuwing in andere toegevoegde
waarden zat. De opdracht speels is heel breed beoordeeld en kan op
verschillende manieren worden uitgelegd.

Artikel 10 Auteursrechten
Ingezonden ideen blijven het intellectuele eigendom van de inzender,
met behoud van de bijbehorende rechten.
Artikel 11 Publiciteit
Het Cement&BetonCentrum heeft het recht de inzendingen te publiceren, op haar websites en in folio-publicaties.

De inzendingen zijn door de jury kritisch getoetst aan de beoordelingscriteria. Daarnaast heeft de jury de inzendingen ingedeeld in een aantal
categorien. Mooie voorbeelden uit een aantal van deze categorien
werden beloond met een eervolle vermelding en zullen tijdens de prijsuitreiking worden getoond:
Categorie Kracht & eenvoud: Repla
Categorie Schakelsystemen: Make the bead
Categorie Groots & maatschappelijk: Strandopgang Noordwijk
Categorie Verbinding interieur/exterieur: Straatkamers

Artikel 12 - Slotbepaling
Dit reglement treedt in werking op 1 juni 2012 en kent een werkingsduur
van 1 jaar.

Kleine beestjes, groots effect

In de categorie ecologie is Kleine beestjes, groots effect een verrassend ontwerp. Het is een goed alternatief voor de (groen)wallen. Door de
eenvoud leent het zich voor verwering, wat de toegankelijk voor flora en
fauna vergroot. De jury zou het concept graag breder ingezet willen zien
dan alleen voor insecten. De maatschappelijke boodschap dat weer meer
flora en fauna in de stedelijke omgeving wenselijk is, kan met dit ontwerp
goed worden uitgedragen.

Het winnende idee is geworden: Watertegels

Inzendingen

Faunatunnel, Gert van Veldhuizen

Fountainhead, David Hess
Geschakeld beton, Jan Zwarthoed
Glijschommelspeelrek, Jan van Wolfswinkel
Heerderstrand, Werner van Drie
Hunebed, Ilse Stilkenboom, Marja Haring, Simone Nagel
Industrieel erfgoed, Jaap Olaf van der Feer
IQ- EQ - QR, Tom Thijssen
Jardin, Erol Oztan
Jigsaw Concrete, Tineke Bronsveld
Kinderspeeltuin, Marina Arsinova
Klein duimpje, M.H. van Heel
Kleine beestjes, groots effect, vanPlan vormgevers - Genomineerd
Kleurrijk waterdoorlatend, Annemarie Schuiling
Klimwand, Oscar van Garderen
LAZi, Kamiel van Kreij
Laadmaar, Pieter Delacourt
Lappendeken, Sanne Kavelaars
LED beton, Georges Taminiau
Levenslang ZHSB, Roy Fakiera
Lightgewicht, Tineke Bronsveld
Lounge on concrete, Tineke Bronsveld
Make the bead, Huub Looze & Marjan Ketner - eervolle vermelding
Nieuw gezicht, Mark Gjaltema
Octaaf, Huub Swillens
Ontmoetingstuin Nazareth, Josien Falkenberg
Openbare kruidentuin, Paula van Langen
Organisch beton, Sigrid van Roosmalen
Overdekte skatebaan, Gijsbreght Mombers
Playful concrete, Franz Bourgeois & Joost Oosterwijk
PMB bakken spoorwegen, Gert van Veldhuizen
Pottegel, Bjrn Andreassen
Publieke ruimte voor iedereen, Kodjo Kouwenhoven

3D printbaar gewapend beton, Koen Cornelisse

60x60, Martijn Al
Aangenaam beton, Petrit Kabashi
All of beton, Jennifer Rivire
Archimedes, J.W. ter Steege
Ballonbeton, Kees Valentijn - Genomineerd
Beton om op te vreten, Henk van der Weijst
Betonbeek, Merel Koomen
Betonboom, Koen Bonekamp
Betonnen ballonnen, Tineke Bronsveld
Betonprinter, Wouter de Haas
Betontekenen, Marcel Eekhout
Breaking the grid, Marije Weijers
Breibeton, Tineke Bronsveld
Bulb.Up, Eddy Verbeek
Bushokje van de toekomst, Femke Baten
Chaos Parking, Vincent Schuurman
Coincidence, Bjrn Zielman & Eva de Grood
City Beads, Jurrijn Huffenreuter
Communiceren met licht, Bernadette Bijkerk
Communits, Caspar ten Berge
Concrete +, Maxim Alexander Melching
Concrete connection, Thijs van Oostveen
Concread, Tineke Bronsveld
Concrete Seat, Tineke Bronsveld
Concrete Power, Geert van der Aa
Connection, Jeff Beysens
C-U-Wel, Catharinus Schuurmans
Doorbraak, Dirk Oomen
e-Stand, Paul Broekhuisen
Enjoying public life, Michael Schuurman

Vervolg

Repla, Frank Immerzeel - eervolle vermelding

Round and Round, Tineke Bronsveld
Shelters, Robin Beusink
Sculpturaalbeton, Adrianne van Dijken
Skatesnake, Annemarie van Splunter
Sleutel onder de deurmat, Werner van Drie
Speelbaar beton, Joachim van Dinther
Steengoed strooigoed, Reny ten Ham-Van Deutekom
Stille hart, Lotte Bronswijk
Stop hanging, start honqing, Wilfred Hilbers
Straatkamers, Lena van der Wal - eervolle vermelding
Straatmakers maatwerk, Danny van Kessel
Strandopgang Noordwijk, LINT landscape architecture - eervolle vermelding
Tegeltuin, Bennie Meek
The high tea, Tineke Bronsveld
Tongelrese trappen, Babak Jabery
Triangle seat, Tineke Bronsveld
UHSB Dipping, Jan van Wolfswinkel
Uitgekleed beton, Tom van der Eng
Urban Puzzle, Chris Noteboom
Visgraat, Maaike Vellinga
Vloer als routing, Nina Lenting
Watertegels, Kathlijn de Booij - WINNAAR
Weefsels, Tirza Verrips & Ed Euser
Welkom, Jos Molmans
Wiebelvoeten, Inge Tegels
You-Tube, Robin de Pagter
Zandfabriek, Elske Oost-Mulder
Zo dun als beton, Hans van Daal
Zweven beleven, Jill Brouns
Zwevend beton, Sanne Bakker
[On]voltooid tegelijkertijd, Else Marijn Kruijswijk

De hier gepubliceerde ideen zijn een rijke inspiratiebron die stimuleert

tot verder doordenken over verbetering en innovatie. Met deze publicatie
houdt het niet op. Veel ideen zijn te waardevol om in een la te verdwijnen. Wij zullen daarom nog geruime tijd aandacht besteden aan de
inzenders en hun ideen, uiteraard in overleg en in samenwerking met de
inzenders.
Enkele ingezonden ideen zijn op verzoek van de deelnemers niet
opgenomen in deze publicatie.
Wil je op de hoogte blijven, bezoek dan regelmatig onze website
www.indekiemgescoord.nl

3D printbaar gewapend beton

De bevrijding van beton
Beton staat in mijn beleving vaak voor logge, onaangenaam koude en
harde constructies. Dit terwijl het zo een veelzijdig materiaal is waar
zoveel mee kan. Wat maakt beton speels? Hoe kun je beton zo gebruiken
dat het een levendig en vriendelijk karakter krijgt? Door wat proeven en
onderzoek vond ik voor mezelf het antwoord: structuren, diepteverschillen, kleur en openheid bevrijden beton van haar logheid.

Koen Cornelisse
Nijmegen

De oplossing
Beton printen is mogelijk. Staal printen is mogelijk. Dus waarom beide
technieken niet combineren zodat er gewapend beton geprint kan
worden? Met deze techniek kan beton bevrijd worden van haar logge
verleden. Een nieuwe vormentaal is mogelijk, en kunnen er lichte draagkrachte structuren en vormen gemaakt worden.

Idee
Beton printen is mogelijk.
Staal printen is mogelijk.
Beide technieken gecombineerd levert printbaar gewapend beton op.
Is het mogelijk dit te combineren?
De bevrijding van beton
Het printen van gewapend beton bevrijdt beton van haar slechte imago.
Vanaf dan zijn sterke speelse draagkrachtige constructies mogelijk, flexibele vormen en een nieuwe vormentaal is mogelijk. Complexe mallen behoren tot het verleden en onmogelijkheden van beton worden mogelijk.
Mogelijkeden
Nieuwe complexe (speelse) vormentaal mogelijk
Nieuwe vormen en mogelijkheden die eerder niet mogelijk waren
Fijne afwerking en oppervlakte structuur mogelijk
Kleine draagkrachtige constructies mogelijk en nieuwe
mogelijkheden met beton
Minder verbruik en minder massa

Het probleem
Het probleem bij het maken van beton in open structuur constructies is
dat het praktisch onmogelijk is een mal te construeren waarin n bewapening n beton kan worden aangebracht.

Het betreft een idee voor een techniek in plaats van een daadwerkelijk
product voor de openbare ruimte. Echter met de techniek kan alles gemaakt worden; dingen die de beleving van de openbare ruimte drastisch
kunnen veranderen.

10

Betonnen lichtbol door middel van 3D betonprint&wapening

Diverse bollen beton zijn volgens een honingraatstructuur in
elkaar geprint en voorzien van een lamp in het midden.
Het resultaat is een sterke betonnen bol, open welke dient als
straat/sfeerverlichting in een park, of op straat.
Het is slechts n illustratie. Andere voorbeelden zijn open muren,
vloeren, banken, stoelen, paden, tegels etc.

11

60 x 60

Martijn Al
Martijn Al landschapsarchitect
Haarlem

Aangenaam beton

Petrit Kabashi
p-851 architecture
Rotterdam

De enorme roterende vlakke plaatcollector is naast functioneel ook een

esthetisch object. Daarnaast is de 1 op 1 wisselwerking tussen de zonnecollector en het betonnen blok een statement dat natuurlijke energie/
warmte voor iedereen bedoeld is.

Beton heeft de reputatie grauw en koud te zijn. Daarentegen is het ook

massief en eeuwig. Vanwege zijn massa heeft beton ook de eigenschap
goed warmte vast te houden en evenredig over een vlak te verdelen. Het
gevoel van koel beton tegen je rug tijdens de zomerhitte kent iedereen.

60x60 is een beton-object voor trottoirs bestraat met de 30 x 30 betontegel, een van de meest succesvolle betonproducten in Nederland.
Het 60 cm brede en hoge betonnen object sluit door zijn formaat aan op
de 30 x 30 betontegels en bouwt bestaande trottoirs om tot levendige
openbare ruimtes met nieuwe vormen van gebruik en uitstraling.
60 x 60 kan worden geplaatst in oneindig veel opstellingen, afhankelijk
van de locatie en het gewenste gebruik. Het object kan bovengronds, en
door het object 180 graden te draaien, ook ondergronds worden toegepast.
De ondergrondse toepassing wordt ingezet voor het vergroenen van de
straat of voor het maken van geveltuinen. Doordat het object wortelgroei
in toom houdt is er minder snel conflict met kabels en leidingen. De
bovengrondse toepassing biedt vele aanleidingen tot gebruik: als speel- of
zitobject, of bijvoorbeeld het voorkomen van ongewenst parkeren.
60 x 60 wordt op verzoek van buurtbewoners geplaatst door de gemeente, die de objecten op voorraad heeft op de gemeentewerf. Vervolgens
kan in het trottoir een geleidelijke overgang van openbaar naar priv worden gemaakt die uitnodigt tot gebruik van de openbare ruimte: men zal
eerder een praatje maken met de buren wanneer de straat niet anoniem
is maar functioneert als een verlengstuk van het huis door groen en gebruiksaanleidingen. Hiermee versterkt 60 x 60 het contact met buurtgenoten en daarmee de binding met de buurt waar men woont.

12

Minder bekend is men met thermische wanden die eveneens zeer fijne
contactvlakken zijn. Het 1 op 1 overbrengen van warmte of kou is het
uitgangspunt van ons ontwerp. Wij willen dat men beton leert voelen.
Leert genieten van de langzame afdracht van warmte en kou. Het concept
is daarom het ontwerpen van een uitgeholde betonnen blok dat altijd
een andere temperatuur heeft dan zijn omgeving. Het betonnen blok
kent veel afzonderlijke plekken die visueel of direct met elkaar verbonden
zijn. Samen op een warm eiland zitten maar met genoeg eigen ruimte.
Om het betonnen blok ook in de wintermaanden een warmere temperatuur te geven dan zijn omgeving, hebben we ervoor gekozen om twee
duurzame systemen te combineren. Enerzijds zetten we zonnecollectoren
in om alle aanwezige zonnewarmte in te zetten en anderzijds gebruiken
we een grondwarmtewisselaar om de overtollige warmte op te slaan voor
de wintermaanden.
De zonnecollector draait om zn middelpunt om afhankelijk van de zonnestand maximaal direct zon op te vangen. De Zuidzijde van de Collector
is afgesloten met een glasvlak met microscopische bolletjes om zonnstralen vanuit een scherpe hoek alsnog op de collector te weerkaatsen. De
Noordzijde van de vlakke plaatcollector is uitgevoerd met verlichting
met daarvoor een translucent vlak. In de avonduren verandert de vlakke
plaatcollector in een straatverlichtingselement.

13

All of beton

Jennifer Rivire
Breda

Focus on PUBLIC spaces

Station, garden, terrace, parking, street, hall, subway, bus, square, transport, pool, playground, school, crossing place, bicycle, bench, library,
entrance, informations, restroom, skatepark ...

This project can be produced in a small industry process. The material

used and the techniques are at moderate costs.

All of beton undermind usual conceptions of public space objects. It

encourages the observer to look carefully and wonder about the nature of
what he sees or thinks he is seeing. Public objects should awake curiosity.
They should propose a reconfiguration of the relation between man and
object. All of beton isnt the common publics furniture, and therefore attracts the eyes of the prospect by the real identity of the object.

The innovative technique employed to make All of beton avoids the

usual way of pooring concrete with wood mold. It uses a unique flexible
mold that gives the concrete an authentic look for each piece. The iron
structure makes the form stand up and is the skeleton of the final object
which also shows the technique used.

Archimedes

J.W. ter Steege

Architectenbureau Popma & ter Steege
Leiden

Wat is speels?
Wij hebben het in de context van deze prijsvraag genterpreteerd als
een situatie die uitnodigt tot spelen. Er zijn materialen en situaties die
onweerstaanbaar uitnodigen tot spelen.
Denk aan zand: in een ervoor bestemde bak, of niet, er kan eindeloos mee
worden gespeeld. Water heeft vergelijkbare eigenschappen.

Beton op zn lichtst, beton op zn gladst, beton op zn natst, beton op

zn speelst
In het inwendige van het eiland bevindt zich een systeem voor een
fontein, bediend door een handpomp. Zo wordt de benodigde waterdruk
opgebouwd waardoor de fontein bovenop het eiland gaat stromen.
Zowel de actie van het pompen als het resultaat van stromend water
draagt bij aan de speelse ervaring op dit drijvende betonnen eiland.

Beton?
In hoeverre kan beton een rol spelen in speelse situaties. Het is een hard
materiaal, maar het kan ook heel glad zijn en zacht ogen. Beton is loodzwaar, maar kan drijven.
Zolang ze maar voldoet aan Archimedes Wet: De opwaartse kracht die
een lichaam in een vloeistof of gas ondervindt is even groot als het gewicht van de verplaatste vloeistof of gas.
De meest fascinerende speelplekken die wij kennen zijn speeleilanden
midden in een meer. Je zwemt ernaar toe. Je klimt erop, je springt of
glijdt er vanaf. De aantrekkingskracht van deze plekken lijkt eindeloos.
Ons idee noemen we Archimedes Slide. Het sluit aan op de fascinatie
voor speeleilanden in een meer en combineert deze met de specifieke
eigenschappen van beton: beton kan in elke vorm worden gegoten, beton
kan drijven, en beton kan heel glad worden toegepast.
Archimedes Slide is een drijvend speeleiland van beton in een meer, je
moet ernaar toe zwemmen. Iets horizontaler aan n zijde en wat steiler
aan de andere, die zich leent voor glijden.

14

15

Ballonbeton
Wat is speels?
Speels is de dingen opvatten als een spel. Dat betekent: niet serieus maar
luchtig. De omgeving kunnen zien zoals een kind dat doet. Het functionele aspect niet op de eerste plaats, maar het experiment, het plezier.

Kees Valentijn
Amsterdam

Uitgangspunt
Het luchtige beton ontstaat door het gebruik van ballonnen of andere
luchtcontainers. De ballonnen, gevuld met lucht of water, zijn een vormgevend element. Door deze leeg te laten lopen ontstaan er ruimtes die
met elkaar verbonden zijn.
Werkwijze
De bekisting, in dit geval een bolvorm van piepschuim, wordt volgestapeld met ballonnen. Daarna of tijdens het stapelen van de ballonnen,
is beton toegevoegd. Als de droogtijd is verstreken wordt de bekisting
eraf gehaald.De ballonnen worden een voor een lek geprikt, wat een
speels effect geeft,als er water in zit.De ontstane holtes lijken door een
natuurlijk proces te zijn ontstaan.
Resultaat
Omdat de ballonnen tegen elkaar gedrukt zijn, ontstaan op die plek openingen van de ene holte naar de andere. Aangezien het proces van zwaartekracht en drukverdeling afhankelijk is, ontstaat er een holtestructuur
die organisch aandoet. Met enige ervaring blijkt het toevals-effect redelijk
te sturen. Verrassingen blijven echter onderdeel van het maakproces.
Toepassing
Kunstzinnig beton: Kunst/licht-object
In de holtes kun je verlichting plaatsen. Kunstlicht, maar ook waxinelichtjes. Het spel van licht en donker in de holtes komt dan goed tot zijn
recht. Kan binnen of buiten worden geplaatst. Bij groter formaten kan
gebruik worden gemaakt van steviger opblaasvormen, die echter ook lek
geprikt moeten kunnen worden.

16

Om het resultaat wat meer in de hand te houden kunnen de opblaasvormen verankerdworden in de buitenvorm of bekisting.Bijvoorbeeld
wanneer je wilt dat er in het centrum een grotere holle ruimte ontstaat,
bijvoorbeeld om het gewicht te beperken of vanuitesthetische motieven.
Vogelvriendelijk beton: Drinkgelegenheid voor vogels
In de holtes blijft regenwater staan waar vogels uit kunnen drinken.

Sportief beton: Klimbol

In een groter formaat en ontdaan van scherpe kanten kan de bol dienst
doen als speel- en klimgelegenheid.
Memorabilia beton: Gedenksteen
In de holtes kunnen voorwerpen worden gelegd met een symbolische
betekenis of herinnering.

Natuurlijk beton: Rotstuin

Er kunnen rotsplanten groeien in de uitsparingen, waardoor het betonnen object opgenomen wordt in de natuurlijke omgeving.

17

Beton om op te vreten
Spelen...
met blokken van zand, hout, plastic, groot en klein. Elk kind is er mee
opgegroeid. De een stapelt ze tot een massief blok dicht tegen elkaar,
keer op keer, terwijl een ander steeds weer een nieuw ruimtelijk 3-D
model uitprobeert. Al naar het lef enkel breder op de grond, of als een
super hoge toren in een klein hoekje. De architecten in wording kunnen
zo binnen de mogelijkheden van de blokken bouwen wat ze bedenken.
De moderne (spel)computers voegen daar nog een dimensie bij: virtuele
blokken, ja zelfs virtueel (niet) omvallen. Je kunt bouwen zoals je het
bedenkt, zonder dat je bang hoeft te zijn dat het omvalt. De off knop ingedrukt, en opgeruimd is het. Wil je het bewaren, save je het bouwwerk,
ruim je het op in de doos genaamd folder .., en kun je er later verder aan
bouwen. Dit systeem werkt zo goed, dat kinderen tussen de 2 en 102
ermee kunnen werken.

Henk van der Weijst

Zevenbergen

Een moderne variant op hoge bomen vangen veel wind.

Zie je wel ! Op 1 na, snapt nog niemand er wat van. Was voorspeld: voor
zover was het zicht op de toekomst reel. Dat geeft toch minstens n
reden, om aan te nemen dat ook dit speelse ontwerp iets van realiteitswaarde heeft. Een reden om verder te lezen, en hier niet al af te haken
met het woord onzin in gedachte.

Ook de soort blokken doen er niet toe. Het is toch nep. Maar als het
resultaat bevalt, wordt er in de wereld van de Dollars en Euros , toch vaak
over nagedacht hoe men deze nepperd in een echte om kan zetten. Geld
is immers de motor van onze maatschappij.
Een zon nepperd ziet u hier afgebeeld: uiteraard met blokken van beton.
Een knappe kop, die kan raden wat het voorstelt. Al vertel ik het, zal
menigeen nog zijn wenkbrauwen fronzen. Ontwerpen out of the box,
noemt men dat tegenwoordig: klinkt wat volwassener dan fantasievol,
maar blijft evengoed spelen met de mogelijkheden van hier dus beton.
Vooruit dan, ik zal je vertellen wat het is.
Het is: een Maglev rotor, opgebouwd uit twee dubbelringen van verlijmde
schuimbeton plantpotblokken.

Energie, de motor van onze maatschappij. Wat de energiedrager ook is,

deze moet in 99,9 % omgezet worden in elektriciteit, voor we er wat mee
kunnen. Dus de energie van de wind kunnen we pas gebruiken, als windmolens deze omgezet hebben. Oer Hollands zon windmolens. Die oude
types leveren niet genoeg per stuk, dus verschijnen er grote malende

18

stalen rossen in het landschap. Velen zeggen dat het zo niet moet, maar
vertellen niet hoe het dan wel zou kunnen. Dit idee doet dit wel. Opbouwende kritiek derhalve. En daar is beton goed in: opbouwen.
De gekste vormen kunnen uit schuimbetonblokken samengesteld
worden. Dus ook die van een windmolen. Ik heb de gemakkelijkste
vorm gekozen, zijnde de grote variant van de Maglev-rotor. Voor nietbetonliefhebbers worden de betonelementen beplant met bomen. Om
de wortels te laten groeien, kwam een dubbelring systeem naar voren.
Simpelweg pluggaten vrijhouden als de schuimbetonblokken gemaakt
worden. De blokken worden op de bouwlocatie tot een dubbelring
systeem opgebouwd. Tegelijkertijd telen boomkwekers zaailingen op in
pluggen die passen in de pluguitsparingen. De zaailingen kunnen in de
duizenden plugopeningen gezet worden, de ruimte tussen de twee ringen
worden gevuld met wortelgroei medium. De boompjes kunnen nu verder
groeien. Met tientallen naast en boven elkaar, aan zowel binnen- als
buitenzijde, is binnen een groeiseizoen een voor het oog 1 enkele grote
boom ontstaan. En.. hoge bomen vangen veel wind. Juist wat nodig
is voor een windmolen. Bovendien zie je, zowel van dichtbij als van veraf,
een wiegend bos in het landschap. In de polder, maar ook in het park of
het plein in de stad. Opwekking gespreid, dicht bij de afnemers. Niet in
grote parkeenheden en hoogspanningsmasten, maar als grote bomen en
grondkabels.

soort. In het begin hebben de jonge boompjes ruimtelijke ondersteuning

om in de gewenste 3-D vorm op te groeien. De stammen en wortels hebben ruimte genoeg om in de pluggen en de grond ertussen uit te groeien.
Al groeiend worden de boompjes bomen, en gaan ze steeds meer druk
op hun omgeving uitoefenen. Het schuimbeton kan deze druk bufferen,
door zich samen te laten persen. Van een druk van 500 NM naar 2000
NM. Het betonskelet wordt ieler, maar wel compacter terwijl de bomen
de skeletfunctie overnemen. Via de verdeling van de pluggen over de
duizenden blokken, blijft de algemene vorm in stand.
Na jaren zullen de bomen het betonskelet geheel opgevreten hebben.
Het samenstel van wortels, stammen en takken houdt het geheel in een
verweven gewenste vorm. Het geheel van het beginnende beton skelet is
omgevormd tot een boomskelet. In dit voorbeeld een skelet dat fungeert
als windmolen.

Waarom schuimbeton en niet gewoon beton? Sterk beton geeft een sterk
skelet, waarin jonge bomen kunnen groeien. Maar oude bomen kunnen
zelf ook een heel stevig skelet maken, die geen betonskelet meer nodig
hebben. Schuimbeton, in stapelbare blokvorm, is de aangewezen beton-

19

Betonbeek

Merel Koomen
Team Kompleks
Amsterdam

Voordelen
positieve aandacht voor beton als speelelement in de openbare ruimte;
vergroten van de sociale interactie;
invulling van een leeg plein;
terrassen aan het plein krijgen meer aanloop door speelruimte;
functie van het plein wordt positief veranderd van doorstroom naar
verblijf;
levendigheid van de buurt wordt vergroot.

Mensen voelen zich van oudsher aangetrokken tot water. Water vervult
voor ons een primaire levensbehoefte. Omdat iedereen water nodig
heeft, zorgde dit ervoor dat waterbronnen uitgroeiden tot ontmoetingsplekken. Weer later werd water ook transportmiddel. Ook worden
mensen aangetrokken tot water omdat het ontspanning biedt; je kunt er
naar kijken en er in spelen. Water is daarom een enorm sociaal bindmiddel in onze samenleving.
Idee
Een plein komt vaak tot stand om mensen te binden en te verenigen.
Toch zijn er heel veel pleinen zonder water. Gek is dat eigenlijk als je
bedenkt hoe gemakkelijk mensen worden aangetrokken tot water. Beton
biedt de oplossing om op kleine schaal water op pleinen te introduceren.
Prefab geproduceerde betonnen onderdelen kunnen gezamenlijk een
beek vormen. Door verschillende beekvormen te produceren en deze als
lego blokjes aan elkaar te klikken, kan er voor iedere situatie gemakkelijk
een unieke waterstroom worden gecreerd. Om het spelen te bevorderen,
kunnen er spelelementen als sluisjes en beweegbare dammen worden
bijgeleverd.
Deze beken zullen zeker in de zomer mensen aantrekken. Op die
manier bevordert beton het sociale leven in de stad. Om het idee in te
bedden in een bestaand plein kijken we naar het Marie Heinekenplein in
Amsterdam. Dit is een typisch voorbeeld van een plein dat suboptimaal
wordt gebruikt. Uit observatie bleek dat het plein nu functioneert als
doorstroomplein, mogelijk gemaakt door de aanwezigheid van veel asfalt
en de afwezigheid van speelelementen. Bezoekers blijven niet hangen
rond het plein want er is geen ruimte voor ontmoeting of activiteit. Hierdoor draagt het plein weinig bij aan de sociale integratie van de bewoners.

Ook kun je met water gemakkelijk benvloeden waar mensen wel en niet
lopen. Door op bewuste plekken een overgang te maken, stuur je mensen
bepaalde richtingen op. Zo kunnen de betonnen beekplaten ook worden
ingezet om verschillende vervoersstromen van elkaar te scheiden.
Ten slotte geeft het beekconcept de mogelijkheid om hofjes en eilanden
te maken. Deze kleine mini arenas creren plekken van sociale beschutting en afsluiting van de rest van het plein. Bezoekers kunnen deze
hofjes claimen voor hun eigen activiteiten. Zo creren we een zogenaamd
defensible space. Binnen elk eiland of hofje kunnen mensen doen wat
ze willen: het levert bijvoorbeeld mogelijkheden voor ouders om te zitten
en te observeren terwijl hun kinderen spelen. De waterelementen leveren
op deze manier structurele, inhoudelijke en sociale ingredinten voor een
plein.

Uitdagingen
Niet op alle plaatsen is een ondergrondse beek of gracht aanwezig. In
dat geval moeten andere creatieve oplossingen worden gezocht, want
het gebruik van kraanwater is niet bijzonder duurzaam. Een optie is om
het betonwater-concept te leveren met een waterpomp, die regenwater
laat circuleren vanuit een centrale, gefilterde opvangbak. Op deze manier
stroomt er altijd water verkregen uit de natuur.

Ons voorstel
Van het Marie Heinekenplein willen we een actieve speelruimte maken
van beton. Water is hierbij het sleutelelement dat door verschillende
speeltoestellen en over het plein zal stromen. Het water wordt door
speel- en fitnessapparatuur opgepomt vanuit reservoirs die gevuld zijn
met gefilterd regenwater. Tevens wordt het water gebruikt als druppelbevloeiingssysteem voor plantenbakken.

20

Pleinen worden vaak ook gebruikt om evenementen te organiseren.

Daarom is het handig om de beek afsluitbaar te maken. Door kleine uitsparingen en betonstukken in de beek te plaatsen, kun je er op een solide
manier platen op plaatsen om de beek af te sluiten.
Nog meer voordelen
Je kunt water gemakkelijk gebruiken als afsluiter. Daar waar een hek vaak
lelijk gevonden wordt en de mogelijkheid biedt om er dingen tegen aan te
zetten, wordt een waterstroom als positief beoordeeld. Mensen bedenken
zich wel twee keer voor dat ze er iets bij zetten; het kan er immers zo
invallen.

21

Betonboom

Koen Bonekamp
Apeldoorn

Ruimte voor de boom in de binnenstad De ideale boom

Mijn concept van het project Speels Beton is de ideale boom. Ik heb
gekozen voor dit concept omdat ik een speciale boom wil creren van het
materiaal beton. Het idee van deze boom is dat het een boom wordt die
zowel voordelen biedt in de zomer als in de winter en herfst.
Normaal gesproken in de herfst verliest een boom zijn bladeren, wat
zorgt voor een troep in de openbare ruimtes en straten. In de winter is de
boom erg kaal en meestal saai en armoedig om te zien. Ik denk dat beton
een geschikt materiaal is hiervoor en ik vind het een uitdaging om een
boom te creren uit beton.

Naast de voordelen voor de zomer, winter en herfst wil ik een constructie

aan de boom maken waardoor je het design ervan enigszins kan veranderen. Hierdoor kan je bijvoorbeeld inspelen op de tijd van het jaar,
vakanties en feestdagen zoals Koninginnedag en een voetbaltoernooi.
Deze bomen kunnen dus zorgen voor een mooie uitstraling, maar ook
als bescherming en opvulling in steden.
Een ander voordeel van deze bomen is dat als je de boom in de winter
kaal wilt houden je niet een saaie kale boom hebt maar ook een soort van
kunst.

Betonnen ballonnen
Het eerste wat bij mij opkwam toen ik aan het woord speels dacht, was
een ballonnetje dat danst in de wind. Dus toen was mijn onderwerp
gauw bedacht, een betonnen ballon!
Twee tegenpolen bij elkaar in 1 ontwerp: het lichtste wat er is, een ballon,
tegenover n van de zwaarste materialen, beton!
Deze betonnen ballonnen kunnen tegen elke muur worden geplaatst,
zodat deze helemaal opvrolijkt! Ook tegen huizen of openbare gebouwen
zouden ze zeker tot hun recht komen.
Op de ballonnen kan ook reclame geplaatst worden, net zoals dat op
echte ballonnen gedaan wordt.
De betonnen ballon kan gebruikt worden als huisnummer bord door het
plaatsen van cijfers op de ballon, welk huis wil dit niet!
In stadscentra, stationspleinen, parken en speeltuinen, overal zullen deze
betonnen ballonnen de omgeving wat speelser en vrolijker maken!

Ik wil niet n boom ontwerpen die op elke plaats komt en dat is het,
maar ik wil net als bij echte bomen dat er veel variatie is tussen alle betonbomen. Ik wil graag dat steden, gemeentes en ontwerpers hun eigen
boom kunnen kiezen. Ze moeten een connectie hebben met de locatie en
de tijd van het jaar.

Ik wil ontwerpers en steden laten zien wat je kan met beton, de vorm van
de boom en dergelijke kan men zelf ontwerpen. Het design van de boom
kan veranderen naar de eigen stijl die past in de omgeving.

22

23

Tineke Bronsveld
Hilversum

Betonprinter

Wouter de Haas
Lab03
Westzaan

aan gekoppelde prijs bepaald. Indien nodig kan een nabewerking worden
geselecteerd. De consument kan afrekenen met iDeal en het product
wordt geprint en verzonden. Uiteraard schuilt niet in ieder persoon een
ontwerptalent. Vandaar dat het voor (professionele) ontwerpers mogelijk
is een ontwerp in de online database te plaatsen. Consumenten kunnen
ervoor kiezen een ontwerp naar keuze uit te zoeken om het vervolgens te
printen. De consument betaalt naast het product dan ook een percentage
aan de ontwerper.

Beton is het materiaal van de vormvrijheid. De aanvankelijk vormloze,

vloeibare massa kan in elke vorm gegoten worden. Tot voor kort had het
materiaal een keerzijde: er moest voor elke vorm een mal gemaakt worden. Nu is dat verleden tijd. Er is een begin gemaakt met het printen van
beton. Over niet al te lange tijd kunnen zeer complexe vormen in beton
zonder mal gemaakt worden. De mogelijkheden van het materiaal lijken
hiermee oneindig te zijn.
De openbare ruimte is van en voor ons allemaal. Voor iedereen toegankelijk en door iedereen te gebruiken. Het wedstrijdreglement heeft het over
ideen die toepasbaar moeten zijn in de openbare ruimte buiten ten gunste van de infrastructuur of gebruikers van de openbare ruimte. Ons idee
heeft betrekking op beide en gaat daarin zelfs nog een stap verder. Het
internet kan ook gerekend worden onder openbare ruimte, voor iedereen
te gebruiken en voor iedereen toegankelijk. Online communities zijn niet
meer weg te denken, evenals de sociale netwerken.
Ons voorstel betreft een online webshop voor geprinte betonartikelen.
De fantasie van de koper is de grens van de mogelijkheden. Met de komst
van open source 3D programmas als bijvoorbeeld Google Sketch-up is
het voor nagenoeg iedereen mogelijk 3D te modelleren. Te denken valt
aan bijvoorbeeld vazen, schalen, tuinmeubilair, lampen etcetera. Oneindige mogelijkheden om te spelen met beton.
Scenario 1 | de particulier
Achter de pc kunnen mensen hun ontwerp vormgeven. Het ontwerp kan
op een site gepload worden. Software controleert vervolgens het ontwerp op fouten. Meteen wordt het gewicht, de productietijd en de daar-

Het kan ook zo zijn dat er iemand is met een fantastisch idee, maar
dit niet in 3D kan modelleren. In dit geval is het mogelijk, tegen een
vergoeding, het model door een ervaren 3D tekenaar te laten vormgeven.
De consument is in dit geval de ontwerper en het ontwerp zal onder zijn
naam in de database worden opgenomen.
Scenario 2 | de professional
Professionele partijen zoals overheden kunnen ook terecht bij de online
betonprintcentrale. Gemeenten kunnen hier terecht voor elementen ten
behoeve van de openbare ruimte. Nieuwe initiatieven voor de openbare
ruimte kunnen aangeboden worden, zodat bijvoorbeeld buurtcommissies
onder supervisie hun eigen ontwerp kunnen maken.
Als voorbeeld gebruiken we een nieuw initiatief voor een plaskruis. Deze
plastic elementen zijn uitermate praktisch, maar ontsieren de openbare
ruimte. Middels de vormvrijheid die het 3D printen biedt, kunnen de urinoirs worden opgenomen in een betonnen boom: de plasboom! De plasboom kan in n keer geprint worden. Er kunnen diverse types gepload
worden zodat de plasboom in elke boomsoort kan worden uitgevoerd.

24

25

Betontekenen

Marcel Eekhout
Parklaan landschapsarchitecten
s-Hertogenbosch

Knelpunt wordt kwaliteit

Roestwater of roestende objecten laten roodbruine vlekken achter op en
in een betonnenoppervlak. Deze vlekken zijn zeer hardnekkig en zijn
vrijwel niet te verwijderen. Stel dat we van deze nood een deugd maken.

Parkeerplaats bij fort Vechten

Voor fort Vechten hebben wij een nieuwe parkeerplaats ontworpen waarbij de wandelpaden zijn gemaakt van beton.

We hebben tot nu toe in een tweetal projecten gexperimenteerd met

dit fenomeen, waarbij een heel bijzonder materiaal, zogenaamd metaalzand, zeer verrassende resultaten opleverde.
Staalzand bestaat, net als gewoon zand, uit een heel fijne korrelstructuur.
Doordat het staalzand, onder invloed van oxydatie, een hygroscopische
werking ondergaat, hecht het na een paar dagen heel sterk aan zichzelf
waardoor het zich gedraagt als een harde, homogene laag. Maar wat ons
nog het meest verrastte was dat het staalzand heel sterk hecht aan de
ondergrond, in dit geval het beton.
Er zijn geen dure, milieubelastende, chemische kleurstoffen nodig. We
maken gebruik van een restproduct uit de metaalindustrie.
Verkleuringen

Waar de middeleeuwse veenkolonie Houwingaham ooit is verzwolgen

door de zee ligt nu een natuur- en recreatiegebied met waterbergingsfunctie. Bij recent archeologisch onderzoek zijn onder het huidige maaiveld een hallenkerk en twee zogenaamde steenhuizen aangetroffen.
Zowel bij archeologische opgravingen als bij de moderne magnetometing
worden sporen uit het verleden zichtbaar als verkleuringen in de Nederlandse bodem. Hier wordt dit fenomeen van verkleuring verbeeld door
verkleuringen op een betonnen oppervlak. Oxydatiesporen van staalzand
tekenen een landkaart met kades en dijken als roestbruine verkleuringen
in en op het beton.

Om deze paden in het waterlinielandschap een natuurlijke uitstraling

te verlenen, hebben we hier staalzand heel gelijkmatig over het beton
uitgestrooid. Na enkele regenbuien nam het zand een heel mooi en natuurlijk patroon aan (iets wat wij zelf nooit zo mooi kunnen nabootsen).
Na enkele dagen ontstond de hechting en werd het patroon als een soort
fossiel regenspoor duurzaam op het beton vastgelegd. Een bijbedoeling
van dit experiment bij fort Vechten is dat door regelmatige betreding van
de paden door het publiek natuurlijke slijtsporen ontstaan die weer een
eenheid gaan vormen met het organische regenpatroon.
Betontekenen
We zijn op zoek naar een kader waarbinnen we de effecten, die we tot
nu toe bij toeval tegen zijn gekomen, doelgerichter kunnen toepassen en
uitbouwen. Deze prijsvraag biedt ons de kans om dit experiment uit te
werken in een grondig en analytisch onderzoek.
We willen graag antwoord op de vragen:
Wat is de werking van verschillende gradaties metaalzand?
Wat is het effect op verschillende betonsoorten?
Welke kleurnuances en verdichtingen zijn mogelijk?
Hoe kunnen we invloeden, zoals regen en wind, optimaal gebruiken
voor het verkrijgen van natuurlijke patronen en structuren?
Welke verrassende en toevallige effecten kunnen wij nog meer op het
spoor komen en hoe kunnen we die vervolgens verduurzamen?

26

Kunnen we het metaalzand als het ware met een pen aanbrengen
(printer), waardoor een echt getekend beeld ontstaat.
Kortom, kunnen we deze milieuvriendelijke manier van betonkleuring
nog breder toepassen?
De toepassingsmogelijkheden zijn legio:
Speelaanleidingen op (speel)pleinen.
Bijzondere anti-sliplaag.
Kindertekeningen.
Patronen en relifs.
Verkeersaanduidingen op betonnen fietspaden.
Vervolgonderzoek
Tot nu toe hebben we een aantal mooie experimenten gedaan waar
enthousiaste reacties op zijn gekomen. Het toeval speelde hierbij een
belangrijke factor.
We willen in samenwerking met betonspecialisten gestructureerder
onderzoek doen naar het betontekenen.
Op welke manier kunnen we echt tekeningen op beton maken?
Kunnen we met mallen werken, hoe scherp blijft het beeld?
Wat is er nodig om op andere dan horizontale vlakken te werken?
Hoeveel metaalzand is er nodig voor welke betonsoort en welk type
oppervlak?
Wat is het effect van verschillende gradaties metaalzand?
Wat is de kleurechtheid?

27

Breaking the grid

Marije Weijers
Atelier Blik
Arnhem

Uitganspunt
Hoe de openbare ruimte is ingevuld en vormgegeven is bepalend voor
hoe wij het ervaren. De openbare ruimte is zo ingericht en gladgetrokken dat je er niet meer op hoeft te letten en het daarom ook niet meer
ervaart. De elementen zijn herkenbaar en vertrouwd. Geen verwonderingen meer over de straatelementen.
Veel mensen hebben hetzelfde beeld in hun hoofd als ze denken aan een
prullenbak, bankje of fietsenrek. Het zijn herkenbare elementen in de
openbare ruimte, maar het meest herkenbare zijn de betontegels! Dit is
(denk ik) het meest toegepaste element van Nederland in de openbare
ruimte. Het voegt niets meer toe aan onze beleving. Het is t herkenbaar
om je er nog over te verwonderen.
Het concept
Het is maar een betontegel, iets waar niet meer naar gekeken wordt en
wat als bekend wordt aangenomen. Maar door een simpele ingreep te
doen wordt er een ander beeld gecreerd. Door het standaard raster te
doorbreken krijgt de vertrouwde stoeptegel weer aandacht. De voegen
dansen, ze verkreukelen, ze gaan hun eigen weg.

Het standaard grid verandert, maar waarom? Waarom op deze plek? Is er

iets te zien in de omgeving? Doordat de bekende stoeptegel-grid verandert, word je alert en zet het je aan het denken. Het verwondert je!
De tegels kunnen bijzondere plekken markeren. Iedereen kan een plek in
de stad bedenken waar hij/zij zich even heeft verwonderd. Een plek die
een kleine ontdekking in zich heeft. Bijvoorbeeld:
omdat het licht zon mooie schaduw geeft op de weg;
omdat op deze plek een mooi doorkijkje is in een bijzonder steegje;
omdat op deze plek niets is veranderd t.o.v. vroeger.
Als je deze tegels ziet liggen, weet je dat er hier iets bijzonders aan de
hand is. Middels een QR code is het verhaal van de plek te achterhalen.
Een website vertelt het verhaal bij de verschillende plekken. Iedereen
mag een plek in de stad aandragen, een team bepaalt welke plekken daadwerkelijk de tegels krijgen en het verhaal op de website komt. Zo kan je
jouw verwondering/ontdekking delen middels de bekende stoeptegel!

Breibeton

Tineke Bronsveld
Hilversum

Voor de Ideenprijsvraag In de kiem gescoord Speels beton heb ik een

ontwerp gemaakt dat zeker speels en vernieuwend is.
Zitelementen gemaakt van beton, maar met het uiterlijk van zacht breiwerk, twee tegenovergestelden samen in n ontwerp.
Daardoor zal het ook heel verrassend werken als je de poef van dichtbij
bekijkt en bevoelt, niet zacht, maar hard!
Een leuk element op een saai plein of in een wachtruimte.
Het maakt een buitenruimte in een gezellige binnenruimte, doordat normaliter dit soort poefs alleen maar binnen worden gebruikt.
Ook voor bij een restaurant of bistro, buiten op het terras zijn het verrassende zitplaatsen!

Vervolg onderzoek
In dit ontwerp zijn er 14 nieuwe stoeptegel-types nodig om 28 tegels te
vervangen en een patroon te creeren. Ik zou willen onderzoeken hoe we
een zo groot mogelijk resultaat kunnen creeren met zo min mogelijk
type tegels.

28

29

Bulb.Up
Prikkels voor restruimte
Bulb.Up is een bolvormige module met een doorsnede van 4 meter. Deze
wordt geplaatst op een onbestemde plek binnen de openbare ruimte. De
bol blijft eerst 3 dagen in statisch gesloten vorm staan met de bedoeling
nieuwsgierigheid op te wekken. Daarna opent Bulb.Up zich... De inhoud
en functie van Bulb.Up kan per locatie verschillen.

Eddy Verbeek
Amsterdam

leen, sport en spel, etc. Doordat Bulb.Up in zijn geheel of gedeeltelijk te

openen is kan het al deze functies flexibel in zich opnemen.
Uitvoering
Bulb.Up is een bol met een doorsnede van 4 meter, gemaakt van gekleurd, vezelversterkt beton. De bol is opgebouwd uit 24 schilvormige
elementen. Deze zijn aan de onderzijde scharnierend bevestigd zodat
ze zich kunnen openen als de kelk van een bloem. In gesloten toestand
is de bolvorm zeer sterk, vandaalbestendig en duurzaam. De uitvoering
van het inwendige is afhankelijk van de functie en kan uit ieder materiaal
bestaan zoals hout, staal, cellenbeton, polyester, karton etc.
Locatie
Bulb.Up wordt geplaatst op een openbare plek in stad, dorp of landschap die ervaren wordt als restruimte. Ruimtes die braakliggen, geen
bestemming hebben, ruimtes tussen gebouwen in, onder viaducten, in de
periferie, op een te groot plein, tussen parking en winkelstraat, naast een
supermarkt, in een leegstaande hal, fabriek of kerk, kortom ruimtes die
wel een oppepper of prikkel kunnen gebruiken. Bulb.Up blijft tijdelijk op
locatie en verhuist daarna naar een andere plek.

Functie
De inhoud van Bulb.Up is variabel en kan verschillende functies omvatten zoals: kinderspeelplek, kruidentuin, muziekoptreden, productpresentatie, kiosk, minibios, infopunt, koffiebar, kippenren, modeshow,
boeksignering, straattheater, ontmoetingsplek, knutselplek, kunstuit-

Bushokje van de toekomst

Openbaar Vervoer
Reizen met het openbaar vervoer is voor niemand een pretje, het begint
al bij het wachten. Terwijl je op de bus wacht, voel je de kou langzaam in
je spieren trekken door de tochtige zitplek en het koude bankje.
Warmte
Door het toepassen van het principe van vloerverwarming in de zitplekken wordt een aangenaam warme plek gecreerd.
Projectie
Intussen wordt men op de hoogte gehouden van actuele reisinformatie
door een projectie in de glazen wand. Dit geeft tevens een mogelijkheid
tot reclame.

Milieu
Om dit alles mogelijk te kunnen maken is er stroom nodig,
daarom is er een ingebouwd zonnepaneel.
Fiets stallen
Ook biedt dit bushokje de mogelijkheid tot het
stallen van je fiets, ook zeker een vorm van comfort.
Omdat elke situatie om een andere maat vraagt,
kan het bushokje worden geproduceerd in
verschillende onderdelen. Zo ontstaat de
mogelijkheid een hokje voor 1 maar
ook voor 14 personen te maken.
Het koepelgedeelte zorgt voor wat extra
afscherming van wind en regen.

Tijdelijk
Bulb.Up is bedoeld als tijdelijke interventie in de openbare ruimte. Na
het openen blijft de bol, afhankelijk van functie en locatie, tussen 1 dag
en 3 weken staan. Daarna verhuist hij naar een andere plaats en krijgt
desgewenst een andere functie. In het land kunnen meerdere Bulb.Up
modules tegelijkertijd functioneren op diverse plekken en voor verschillende doeleinden.

30

31

Femke Baten
Breda

Chaos Parking

Vincent Schuurman
Deventer

Ontwerp
Beton wordt meestal gezien als een koude materiaalsoort. Ons idee is om
het beton in een totaal ander licht te plaatsen. Wij hebben niet gekozen
voor het ontwerpen van een object maar voor het creren van een evenement.
Onze uitgangspunten waren hierbij:
mensen betrekken;
beton moet als kunst gezien worden;
het materiaal beton staat centraal;
overal toepasbaar zijn.

Het idee is tot stand gekomen door het tekortkomen van fietsenrekken.
Nederland is een land met veel fietsen die iedere dag geparkeerd moeten
worden. In de winkelstraten worden willekeurig fietsen geplaatst. Uit
persoonlijke ervaring is gebleken dat dit storend is omdat het de straat
ruimtelijk verkleint, het hinderlijk kan zijn om een winkel binnen te
komen en het het straatbeeld verstoort.
Oplossing
Voor een oplossing is er gekeken naar wat het snelparkeren doet en
wat het veroorzaakt. Het antwoord daarop is: Het snelparkeren zorgt
ervoor dat de gebruiker zijn fiets snel ergens heeft staan, maar dat hij de
gebruiker van de straat hindert. De oplossing hiervoor is om de chaos te
behouden maar te concentreren naar een punt zodat het geordend wordt.
Inspiratie
De inspiratie kwam mede doordat snelparkeren iets is wat je eigenlijk weg
wilt laten zinken. Drijfzand is een belangrijke term geworden binnen het
project. Het laat de fietsen gedeeltelijk verdwijnen maar niet helemaal
zodat er een chaotisch straatbeeld wordt gecreerd. De constructie biedt
meerdere mogelijkheden dan is aangetoond en kan zowel onder de grond
als boven de grond.

Coincidence

Bjrn Zielman & Eva de Grood

Nijmegen

Voor verder ontwerp

Bij verder ontwerp zou er gedacht kunnen worden aan het maken van
spelregels. Dit om enige houvast te hebben over het ontwerp.
Er zou ook gedacht kunnen worden aan het ontwerpen
van speciale schoenen. Hier zou structuur onder
kunnen worden geplaatst om er nog enig effect
aan toe te voegen.

Het idee
Bij het evenement willen we de bewegingslijnen van de bewoners vastleggen. Aan bewoners wordt gevraagd om zich door het beton voort te bewegen als het beton nog nat is. Dit zou op verschillende manier kunnen.
Denk aan het voortbewegen op een fiets of te voet. Zo krijg je verschil in
de lijnen en geeft dit een speels effect.
Dit idee is perfect toepasbaar in een nieuwbouwwijk. Bewoners komen in
contact met elkaar n vereeuwigen hun bewegingslijnen. Dit creert een
saamhorigheidsgevoel.
Dingen als waterafvoering en fietsenstandaards zijn nog toe te voegen of
reeds te veranderen. Transport in een winkelstraat is erg belangrijk maar
zal of opgeofferd moeten worden, of er moet gebruik worden gemaakt
van elektrische busjes die makkelijker langs de constructie kunnen rijden.

32

Verder willen wij het toeval een rol laten spelen. Op deze manier worden
de bewegingslijnen gevormd door de bewoners zelf en is het niet iets wat
gepland zal worden. Er zullen wel kleine spelregels aan vast zitten om
de meest fanatieke spelers wat te bedaren.
Beton zal gestort worden in een dun laagje. Dit vanwege het behalen
van het mooiste resultaat en om te voorkomen dat men weg zakt in het
beton. Het idee is overal toepasbaar, zowel op een plein als in een straat.

33

City Beads

Jurrijn Huffenreuter
Haarlem

eindproduct. Op deze manier ontstaat er een flexibel systeem met veel

mogelijkheden, wat een contrast geeft met het statische van beton.
Daarnaast geeft het zachte touw ook een contrast met het harde beton.

City Beads is een serie betonnen kraalelementen die op verschillende

manieren met elkaar te verbinden zijn. Door middel van touw ontstaat
op deze manier een groot sieraad voor in een stedelijke omgeving.

Wanneer de kralen verticaal geschakeld worden, ontstaat een soort van

totempaal, die gebruikt kan worden als ontmoetingsplaats. Het kan een
centraal punt vormen op bijvoorbeeld een plein. Twee van deze totems
zouden weer gebruikt kunnen worden als doelpalen op een speelplein of
in een park.

De kralen zouden door middel van pigmenten gekleurd kunnen worden waardoor er nog meer diversiteit ontstaat, afhankelijk van de eisen
die men stelt aan de publieke omgeving. Een speeltuin voor kinderen
zou verrijkt kunnen worden door middel van fellere objecten. Bij een
plaatsing in bijvoorbeeld de natuur zouden neutralere kleuren gekozen
kunnen worden.
Door de massiviteit van de kralen zijn deze hufterproof en duurzaam.
Wat dit speelse object extra duurzaam maakt is de mogelijkheid om bij

Dankzij City Beads krijgt beton dus een flexibele en speelse rol op verschillende niveaus. Door het gebruik van de losse kraalelementen kunnen
diverse objecten gemaakt worden, met elk een eigen functie. De simpele
plaatsing van de kettingen maken het mogelijk dat City Beads in vele
omgevingen geplaatst kan worden.
Zo krijgt de ketting, afhankelijk van de plaatsing, een andere sociale rol:
als ontmoetingsplaats, speelplaats, rustpunt of bijvoorbeeld als speelse
afscheiding.

Wanneer de objecten horizontaal geschakeld worden, kan men met de

kralen een gebied afbakenen op een zeer eenvoudige manier. Door middel van het touw dat de objecten schakelt ontstaat een hekwerk.
Door de kralen dicht op elkaar te plaatsen ontstaat een bank, door ze verder uit elkaar te plaatsen zouden ze gebruikt kunnen worden als losse zittingen. Het touw dat de blokken aan elkaar schakelt zou gebruikt kunnen
worden als rugleuning. Wanneer verschillende kralen geclusterd zouden
worden, ontstaan juist weer kleine gebieden binnen een groter gebied.

Door de verschillende manieren waarop de kralen geschakeld kunnen

worden, ontstaat telkens een nieuw object. De basis en de productiewijze
blijft dus hetzelfde, maar de toepassing is per eindproduct verschillend.
De kralen zijn in de basis erg eenvoudige objecten, maar door de verschillende mogelijkheden ontstaat een gecompliceerder eindproduct.
De hoeveelheid en de afstand van de kralen geeft dus telkens een ander

Al deze objecten zouden ook weer aan elkaar verbonden kunnen worden,
waardoor een ketting ontstaat met meerdere functies. Zo zouden de
kinderen rond een deel van de ketting kunnen spelen terwijl de ouders
met elkaar in gesprek zijn.
Als speelobject kunnen de kinderen zelf bepalen hoe ze met het object
gaan spelen. Ze kunnen erop balanceren, of het touw dat de kralen schakelt zou gebruikt kunnen worden als handvat.
Door de diversiteit aan mogelijkheden is City Beads een product dat zich
aan kan passen aan de vraag van de gene die het product aanschaft.

34

een defect een kraal te vervangen in plaats van de hele ketting.

Daarnaast zou de mal aan de binnenkant door mensen uit een buurt
versierd kunnen worden met rubber. Dit zou, wanneer de mal verwijderd
wordt, mooie uitsparingen en afbeeldingen geven. Zo krijgt de ketting
een sociale laag en vormt het letterlijk een bindend effect binnen een
stedelijk gebied.

35

Communiceren met licht

Concept
Het concept bestaat uit betontegels met gentegreerde en aangestuurde
LED-verlichting.
Deze tegels hebben de mogelijkheid om via deze LED-verlichting visueel
informatie te communiceren in verschillende openbare plaatsen en
gelegenheden. Denk hierbij aan treinstations, bushaltes, winkelcentra,
speeltuinen en pretparken. Het idee is geboren uit de observatie van
treinstations in Nederland waar veel informatie gecommuniceerd wordt
en dit allemaal door middel van tekst.

Bernadette Bijkerk
Burgh-Haamstede

analfabeten bijvoorbeeld). Daarnaast kan specifieke informatie zoals een

precieze aankomsttijd op de minuut op een treinperron beter met cijfers
aan worden gegeven.

Het is de bedoeling dat de informatie visueel door middel van licht kan
worden gecommuniceerd. De tegels kunnen in verschillende formaties bij
elkaar worden gevoegd. Elke tegel kan apart geprogrammeerd worden en
tegels kunnen ook samenwerken om de juiste informatie met bewegende
lichtpatronen te communiceren.
Het mooie aan deze betontegels is dat als de lichten uit zijn, de tegels
wegvallen in de normale betonnen stoeptegels. Dit is eigenlijk een vorm
van information decoration; alleen aanwezig zijn als dit ook daadwerkelijk nodig is. De tegels zijn afgeleid van het fenomeen lichtdoorlatend
beton. Het verschil is dat dit beton alleen natuurlijk en ongestuurd licht
gebruikt.
Informatie
Het soort informatie dat kan worden gecommuniceerd is vooral abstract. Communicatie met licht moet snel en direct duidelijk zijn voor de
gebruiker. Verder is het communiceren door middel van licht voor een
heel groot publiek toegankelijk (denk aan verschillende nationaliteiten en

Een voorbeeld van wat voor soort informatie gecommuniceerd kan

worden met het interactieve licht in de tegels zal worden uitgelegd aan de
hand van de publieke ruimte treinstations.
Op de treinperrons wordt tegenwoordig veel en snel specifieke informatie
gecommuniceerd aan de reizigers zoals vertragingstijden. Er is daarentegen nog informatie die nog helemaal niet gecommuniceerd wordt en wel
kan bijdragen aan de algemene beleving van reizigers op het perron. Het
gaat hierbij om informatie zoals het binnen komen rijden van een trein
(veiligheid), van welke kant een trein komt binnenrijden (moet een reiziger voor of achterin gaan staan), de lengte van een trein en de locaties
van de deuren van de aankomende trein. De laatste twee zorgen voor een
goede verspreiding van reizigers over het perron wat weer leidt tot het
sneller instappen in de trein. De communicerende tegels worden in het
verlengde van het spoor gelegd.
Een andere toepassing op een treinstation zou het sturen van grote
massas mensen in de loopgangen naar de perrons zijn. Dit zou kunnen
worden bereikt als er lichtpatronen in de vloer lopen in de richting van
de stroom bijvoorbeeld. Deze toepassing zou ook in een winkelcentrum
gebruikt kunnen worden.
Technologie
Wat onderhoud betreft zijn de tegels goed te onderhouden doordat de
oppervlakte vlak en glad is en dus geen gaten heeft waar eventueel vuil
in kan. De LED-verlichting in de tegel zit er permanent in. Dit betekent

36

dat als er een lichtje kapot gaat, de hele tegel het makkelijkste vervangen
kan worden. De LEDs zouden in principe 20 jaar mee moeten gaan. Het
electronicaplaatje waar de LEDs op gevestigd zijn, is verder helemaal
waterdicht. Het licht dat uit de tegel komt, gaat door een lichtdoorlatend
buisje en is fel genoeg om bij daglicht te zien. In het geval dat je meerdere
tegels met elkaar verbindt, kunnen deze aan de zijkant aan elkaar geklikt
worden.
De grootte van de tegel is 40 x 40 cm net als een basis stoeptegel. Deze
maat kan natuurlijk altijd worden aangepast aan de omgeving waar hij
komt te liggen. De dikte van de tegel is 5 cm. Verder zitten er nu 16 LEDs
in 1 betonnen stoeptegel. Dit aantal en de diameter zou ook kunnen worden aangepast. Verder is het ook mogelijk om RGB LEDs te gebruiken.
Mogelijkheden
Eigenlijk is alles mogelijk qua bewegende patronen, kleuren en communicatie door de pixels die in de tegel zitten.
Een hele andere toepassing van de tegels zou een verticale kunnen zijn;
het plaatsen van de tegels in een muur bijvoorbeeld en dan gebruiken om
een route aan te geven.
Verder geven de tegels (vooral met gekleurde LEDs) een bepaalde sfeer
aan een omgeving.
Het sterke punt van deze tegels is dat ze kunnen communiceren en dit
een extra dimensie geeft aan het beton, de toepassing en licht. Maar het
is ook voor te stellen dat deze tegels in een moderne tuin worden aangelegd waarbij een pad of sfeer wordt gecreerd.

37

Communits

Caspar ten Berge

Studio Caspar ten Berge
Utrecht

Umfeld
Gemeenten worden economisch gedwongen steeds meer mean and lean
te gaan werken. Beheerskosten, onderhoudskosten, schoonmaakkosten,
ordehandhavingkosten komen onder druk en moeten omlaag. Hierdoor
ontstaat de vraag van overheden aan bedrijven en particulieren om meer
verantwoordelijkheid en initiatief te nemen.

Bijvoorbeeld in straatmeubilair dat de openbare ruimte vergroot als

huiskamer van allen.
Concreet ontstond zo het idee van modulaire opbouw met units: vaste
vormen, die in combinatie geschakeld n geheel vormen, zoals zitbanken met bloembakkan; we noemen ze daarom communits.

Om een gedegen onderhandelingspartij te vormen tegenover gemeenten

leidt dit er steeds meer toe dat bewoners de handen in n slaan en zich
verenigen in zogenaamde beheergroepen van hun woonwijk. Verantwoordelijkheid en zeggenschap stoppen niet meer bij het eigen tuinhekje,
maar bewoners krijgen letterlijk meer invloed en zeggenschap over hun
leefomgeving.
Plaatsen in de openbare ruimte zoals stoepen, pleinen en parkjes worden
steeds meer door bewoners zelf onderhouden. Dat alles al dan niet gesteund vanuit het leefbaarheidbudget van een gemeentelijk wijkbureau,
stadsdeelbureau of gemeente. Dit bevordert het welzijn in een (woon)
wijk in een tijd waarin we steeds meer samen zullen moeten werken.
Communits
Uitgangspunt is het idee dat alle bewoners in een woonwijk hun deel
bijdragen aan het geheel. Iedere bewoner, gezin of huisnummer draagt
een zekere verantwoordelijkheid voor de leefomgeving, al is het maar in
letterlijke vorm van schoonmaak, onderhoud, sneeuwvrij houden e.d..
Pleinen, parken, trottoir voor de deur zijn de sociale ontmoetingsplaatsen en juist daar willen wij faciliteiten creren met meubilair.
Wij vinden het t mooist als het commune idee ook echt te ervaren is.

Als jij energie steekt in het vormen van jouw wens, wordt het resultaat
een beetje van jezelf. Dit begint met het inrichten van de openbare leefomgeving: bewoners kunnen zelf inrichten door met units te schuiven op
papier. Denk hierbij aan het bekende IKEA maak-zelf-je-keukenplan.
Daarnaast biedt het ontwerp specifieke ruimte voor een eigen herkenbare
bijdrage van de bewoners en gebruikers. In de voorbeeld case gaat het om
mozaekwerk, maar dit kan natuurlijk ook schilderwerk, een tekst o.i.d.
zijn.
Modulair meubilair met beton
De units zijn als een ketting te plaatsen als een meanderende bank,
waarop aan weerzijden gezeten kan worden en aan beide zijden is afgesloten met bloembakken. Zo is in principe elke openbare plek te voorzien
van dit modulaire meubilair.
Vele varianten van zithoeken, picknickplaatsen en rustbankjes zijn mogelijk. Bloembakken zijn eveneens los of als tussenbak te plaatsen.
De gemeenschappelijke huiskamer is een feit!
Het doel is om uiteindelijk een reeks basisunits te ontwikkelen waarmee
we functionaliteiten kunnen creren, die het samenzijn bevorderen (zie
bijgeleverde schetsen). Denk daarbij aan de bloembakvormen die te
gebruiken zijn als BBQs, voorziening met tafelbladen, marktstalletjes of
een complete verlichte overkapping.

38

Gelet op duurzaamheid en de hedendaagse vormmogelijkheden is beton

een materiaal bij uitstek voor in de openbare ruimte. Daarbij is het een
solide basis om andere materialen aan te verbinden.
Pilot case Beheergroep Muntplein/Utrecht
Het Muntplein te Utrecht valt al aantal jaren onder de zorg van
Beheergroep Muntplein. Hiervoor is
een leefbaarheidbudget beschikbaar
van Wijkbureau Utrecht-West. Destijds
is door deze beheergroep zelf het plein
voorzien van bloembakken en bankjes,
maar ze waren in 2011 echt aan vervanging toe. Zo ontstond de vraag naar
nieuwe zitbanken en bloembakken.
Resultaat is vernieuwd pleinmeubilair
van beton, hier afgewerkt met hardhouten zittingen en voorzien van mozaekwerk op de rugleuningen. Met het
mozaekwerk hebben wij de bewoners
in onze pilot case de gelegenheid gegeven om een bijdrage te leveren. Onder
begeleiding hebben zij zelf dit mozaek
aangebracht op de bankjes. Het meubilair krijgt zo van en voor iedereen een
persoonlijke touch.

39

Concrete connection

Thijs van Oostveen

van Oostveen architectuur
Amsterdam

Probleemstelling
Veel Nederlandse steden hebben een verfijnd waternetwerk dat ingezet
werd/wordt voor strategische, transport-, afwateringsysteem- en hyginische doeleinden. Tegenwoordig is daar de recreatieve functie bijgekomen.
Stedelingen maken met name in de zomer gebruik van het waternetwerk
in de openbare ruimte om op te varen en zelfs om in te zwemmen.
De grachten van een stad maken onderdeel uit van dat waternetwerk. De
grachten zijn voor meerdere doeleinden te gebruiken, maar ze zijn nooit
echt goed voor recreatie ingericht. De recreanten in een boot lijken vaak
drijvende eilanden die los staan van de omgeving. In sommige steden
schiet dat zo ver door dat het gedrag van de recreanten ook verandert en
de remmen op sociaal gedrag die normaal in de openbare ruimte werken,
geheel los gaan.

flexibel te gebruiken is en met click on elementen bijzondere faciliteiten kan herbergen;

eenvoudig te produceren moet zijn en simpel als Lego;
verplaatsbaar is zodat deze elders ingezet kan worden bij evenementen.
Materiaalkeuze
Het materiaal beton voldoet aan de randvoorwaarden die gesteld zijn.
Het is een ideaal materiaal om te gebruiken omdat het waterdicht is, niet
roest in water, stootvast is, makkelijk stroef is af te werken en als drijvend element makkelijk te verplaatsen is. Als stootrand wordt een strip
gerecyclede autoband opgenomen langs de rand van het element.
ten bent vergeten en ook wel een krantje zou willen kopen zonder eerst
te moeten aanleggen en op zoek moet gaan naar een kiosk op de kade.
Ook vanuit de kade gezien, is er een tussenniveau gewenst tussen de
hoge kade en het lage water. Op dat tussenniveau kan de stedeling afdalen tot het niveau van het water en de recreanten. De tussenruimte moet
verblijf aan het water faciliteren. Er kan ontmoeting plaatsvinden. Er kan
worden uitgekeken over het water. Je kunt je iets terug trekken van de
drukte op de kade. De tussenruimte van kade en water, biedt dus zowel
voor de persoon op het water als de persoon op de kade faciliteiten en
brengt ze daarbij met elkaar in contact.

Maar niet alleen het contact met de kade, maar ook omgekeerd heeft de
gebruiker van de openbare ruimte op land in de meeste gevallen geen
contact met het water. Visueel is er nog wel contact met het water van de
gracht, als er geen woonboten voor liggen. Maar de situaties waar men
het water kan aanraken, tot de waterlijn kan komen, zijn schaars. Dat
maakt de beleving van het water minder sterk.
Analyse
Vanuit de recreant gezien ontstaat de behoefte aan faciliteiten langs bestaande vaarroutes. Stel je voor dat de buitenboordmotor plotseling stopt
en de benzine op blijkt te zijn. Of dat er opeens iemand nodig naar het
toilet moet en niet zoals de andere in de gracht wil urineren. Of dat het al
laat wordt en er behoefte is aan een hapje eten. Of dat je wijn en sigaret-

De randvoorwaarde voor deze verbinder of connector van water en

kade is dat hij:
betrouwbaar is en altijd blijft drijven;
stootvast is en botsingen van boten en van ijsschotsen kan weerstaan;
te vergroten/verkleinen naar gelang de behoefte op de specifieke plek;

42

Productie
Het element is seriematig te maken in een kist en daardoor kostenefficint. De losse units zijn verplaatsbaar. Bij de productie van het element
wordt een herbruikbare bekisting gebruikt. Om het element drijvend te
krijgen, is een holle binnenkant nodig. Daarvoor willen wij de volgende
duurzame innovatie in het leven roepen. Een stevige kunststof zak die
gevuld is met water, of een zwaardere vloeistof, wordt opgenomen binnen de wapening tijdens het storten. Als het beton is uitgehard wordt
via een ventiel het water uit de kunststof waterzak afgevoerd. Daarna
wordt het ventiel weer afgesloten en ontstaat een luchtkast waardoor
de unit altijd blijft drijven. Er hoeft op deze manier geen piepschuim te
worden gebruikt. Het beton moet waterdicht zijn maar wordt voor zover
mogelijk voorzien van gerecycled beton als toeslagmateriaal. Daardoor
is er sprake van hergebruik van beton. Als er ook nog sprake is van CO2
compensatie door de leverancier, kan gesproken worden van een duurzaam product.

Vormgeving
Omdat de functie op het drijvende betonlichaam zal variren, is een eenvoudige aanpassing wat betreft het oppervlak van de drijvende elementen gewenst. Ook moet het betonelement qua vormgeving met water te
maken hebben.
Als elementen worden geschakeld ontstaat snel een mannetje-vrouwtje
aansluiting met eentonig beeld. Stel nu dat de onderkant van het element
een andere vorm heeft. Dan kan het element in het water worden omgedraaid en kan zoals in een afbeelding van Escher een positief en negatief
beeld worden gemaakt. In plaats van twee verschillende betonelementen
kan dan met n betonelement worden gewerkt. Door een schakeling
van elementen mogelijk te maken, kan een lijnvormig patroon zoals een
doorlopende golf worden gevormd. Doordat ze te koppelen zijn tot een
drijvend veld, kunnen ze gebruikt worden als podium tijdens evenementen zoals Koninginnedag, Gay pride, Prinsengrachtconcert.
Oplossing
Tussen de woonboten die nu het zicht op de gracht ontnemen of tussen
de plezierbootjes aan de kade die nu het contact met de gracht verbreken,
komen straks kleine drijvende elementen. Concrete connectors. De elementen liggen langs de belangrijkste vaarroutes in een stad. De functies
op de elementen variren al naar gelang de wens op die bepaalde locatie
en vormen chronologisch een aanbod aan faciliteiten voor de recreant op
het water en de kade. Daarmee neemt het gebruiksgemak, ontmoeting en
de kwaliteit van de openbare ruimte toe.

43

Concread

Tineke Bronsveld
Hilversum

Concrete Seat

Tineke Bronsveld
Hilversum

Quote
De openbare ruimte is voor en van ons allemaal; voor iedereen toegankelijk en door iedereen te gebruiken. Maar we willen ons er wel prettig
en veilig voelen. De beleving van de openbare ruimte is dus van groot
belang. Hoe de openbare ruimte is ingevuld en vorm gegeven is medebepalend hoe wij het ervaren.

Voor de Ideenprijsvraag heb ik een ontwerp gemaakt voor een bank als
boek of een boek als bank, gemaakt van beton. Erachter staat een betonnen muur, ook in de vorm van een boek en ook gemaakt van beton
Vandaar ook de naam conc- read: een combinatie van concrete en read.
Op de bank kan een gedicht of leus geplaatst worden, of reclame van
bijvoorbeeld sponsors.
Ook op de boekmuur kunnen aan een kant gedichten, spreuken of namen van mensen die er toe doen, gezet worden.
Aan de andere kant kunnen affiches geplaatst worden, op een manier dat
het onderdeel van het boek wordt, wel opvallend, maar niet storend.

Toen ik bovenstaand stukje las van de ideenprijsvraag bedacht ik dat

men zich het veiligst en prettigst voelt als je thuis bent.
Dus ben ik een soort huiskamer voor buiten gaan ontwerpen, zitbanken
net als thuis, maar dan van beton.
Geen tuin- of parkbankjes, maar een echte relaxplek voor iedereen.
Een plek om samen te komen en af te spreken, een plek waar iedereen
zich thuis voelt!

Dit ontwerp zou niet misstaan in een stadscentrum, op een plein en

natuurlijk bij een bibliotheek of museum.
Door de boekmuur zo te plaatsen, dat mensen meer priv en windvrij
zitten, zal er veel gebruik van gemaakt worden.

Met daarbij natuurlijk een salontafel, aangepast aan buitenmaten en met

planten erin.
Op elk plein, in elk park, winkelcentrum of wat voor ruimte dan ook bij
openbare gebouwen, overal is de concrete seat toepasbaar!

Ook als wachtruimte voor openbaar vervoer is het zeer geschikt, dan
zou natuurlijk de dienstregeling op de betonnen muur kunnen worden
geplaatst!

44

45

Concrete Power

Geert van der Aa

Architectuurstudio Breda
Breda

De openbare ruimte
In de openbare ruimte is beton een goed vertegenwoordigd materiaal.
Dat is niet voor niets. De lange levensduur en de lage kosten zijn grote
voordelen. Het grijze beton staat daarentegen helaas wel vooral bekend
als een koud materiaal wat voor veel mensen unheimisch aanvoelt. Met
Concrete Power wordt op een subtiele manier beton als materiaal ingezet
voor een positieve beleving.
Speels beton
Een eerste associatie bij het thema 'Speels beton' geeft een toepassing
van beton als onderdeel van een speelattribuut. Bij het lezen van de prijsvraag wordt echter duidelijk dat met Speels beton juist de nadruk ligt
op de ervaring van het beton in de openbare ruimte. Door een innovatief
idee of speelse manier de beleving van beton positiever maken. Met dit in
het achterhoofd is Concrete Power bedacht. Er is geen specifiek
nieuw attribuut bedacht, maar juist gebruik gemaakt van veel gangbare
betonnen onderdelen uit de ruimte.
Deze gangbare betonnen onderdelen zijn op een speelse manier omgetoverd tot een element met een concrete functie en een positieve beleving.
Toekomstgericht
Het concept Concrete Power is niet kant en klaar en uitgekauwd, maar
verdient nog onderzoek. Dit heeft te maken met het innovatieve karakter
en met de huidige ontwikkelingen. De technologie gaat snel, elektriciteit
wordt een steeds belangrijkere energiebron voor de samenleving. Concrete Power haakt in op deze ontwikkeling en maakt met gebruik van beton
een belangrijk onderdeel uit van de toekomstige energievoorziening.

Het concept 'Concrete Power'

Het concept voor Concrete Power bestaat uit maar twee onderdelen, met
als voorwaarde dat altijd beide onderdelen toegepast worden:
rust het betonnen product uit met een stopcontact;
geef het betonnen product een groene toeslagstof.
Het doel hiervan is dat deze betonnen producten voor iedereen in de
openbare ruimte elektriciteit kunnen aanbieden, zodat men bij de skatebaan of op de parkeerplaats altijd de mogelijkheid ziet om het mobieltje,
de fiets of de auto op te laden.
Technische uitwerking
In de openbare ruimte is al een groot stroomnetwerk aanwezig. Het
verdient onderzoek op welke manier dit netwerk het beste aangesproken
kan worden. Het is wel duidelijk dat met de laadpalen voor elektrische
auto's voldoende mogelijkheden zijn om hierop aan te takken.
Daarnaast moet bekeken worden hoe het eenvoudigst een gebruiker van
stroom voorzien kan worden. Het systeem dat bijvoorbeeld bij de NS
gebruikt wordt om de toiletten te gebruiken is voor Concrete Power het
meest geschikt. Het betonnen product kan dan voorzien worden van een
code die per sms verzonden wordt, zodat het specifieke product voor
bijvoorbeeld een half uur stroom gaat leveren en het levert een verdienmodel.
Als laatste is natuurlijk de uitwerking van het product belangrijk. Voor
Concrete Power kan het beste gebruik gemaakt worden van een buitenstopcontact. Per product zal gekeken moeten worden of bijvoorbeeld een
ip44 of ip47 stopcontact toegepast moet worden, afhankelijk van de
omgevingsfactoren.

46

47

Connection

Jeff Beysens
Beysens & ter Veer architecten
Rotterdam

Het idee
Verbinding van openbare ruimte en een ontmoetingsplaats voor gebruikers. Uitgangspunt is het creren van nieuwe ruimten of plekken
ten dienste van gebruikers in de openbare ruimte, niet alleen met wat
bankjes maar een structuur, gevormd door zitelementen inpasbaar in een
stedelijk weefsel, een vorm van micro-stedenbouwkundige plekken. De
mogelijkheid om middels een gering aantal elementen verschillende vormen te maken, door ze in verschillende richtingen te kunnen koppelen.
Toepassingen
De afmeting van de elementen is
in de basis een kubus van
800 mm, gedacht kan worden aan
een kleinere maat voor kinderen
toepasbaar op een schoolplein,
ook als klim/klauterobject of
gedeeltelijk ingegraven in een
grasveld of zand, het kan ook zelf
een zandbak vormen. Bestaande
of nieuwe beplanting of bomen
kunnen worden opgenomen in
de opstelling van de elementen,
tevens is het mogelijk om plantenbakken te vormen met de elementen.
Door verticale stapeling is het mogelijk een markering te maken. De elementen zijn ook ondersteboven te stapelen zodat er een holte ontstaat,
en je in de schaduw kunt zitten als in een ouderwetse strandstoel, of een
holletje voor kinderen. Bij een combinatie van een bepaald aantal elementen ontstaat een nieuwe ruimtelijkheid binnen de bestaande openbare

ruimte, dit zou ook kunnen binnen semi-openbare ruimten zoals atria,
stationshal of schoolpleinen.
De elementen
Er zijn drie basiselementen: het rechte element, de hele hoek en het
diagonale element. Vooral de diagonaal is als koppelstuk belangrijk , hierdoor is het mogelijk om meer ruimtelijkheid te creren door van richting
te veranderen.

Technische aspecten
Overweging is uitvoering in massief beton of hol. Aandachtspunten zijn
nog de afwatering, de verticale koppeling door naspanwapening en voor
transport de toepassing van schroefhulzen om een hijsoog te bevestigen.
Met name bij toepassing als zand- of plantenbak is de afwatering van
belang.

48

C-U-Wel

Catharinus Schuurmans
Wergea

hangplek voor jongeren of gewoon een zitplaats voor ouderen. Het kan
op meerdere manieren worden gebruikt, zodat er een sociale cohesie tussen alle leeftijdscategorien ontstaat. Het object en desbetreffende plek
begint te leven.

De C-U-Wel (ik zie je wel) is een object dat vraagtekens oproept en

kinderen en ouderen uitdaagt om het te gaan onderzoeken. Hierdoor
worden ze uitgenodigd om ook in het voorwerp te gaan. Door de kronkelende doolhofstructuur in het object ontstaat er een wisselend spel
tussen kinderen. Ze monden soms uit op bijvoorbeeld een glijbaan, of de
gangen lopen dood, of fungeren als verstopplaats.
Ontwerp
Schaal en abstract zijn belangrijke sleutelwoorden in het ontwerp. Omdat
de kubus een ongebruikelijke schaal heeft, zal het met zijn omgeving
contrasteren. Abstract heeft hierbij twee betekenissen. door het figuurlijk te abstraheren, dus het object lichter te maken door middel van de
gangen. Abstract is ook het niet kunnen zien van iets, dus het object op
een manier te ondersteunen dat het vragen oproept.

s Nachts geeft de verlichting een nadruk op de vorm van het object en

slechtwillenden worden geweerd. Omdat het object geheel uit beton
bestaat, is het hufterproof .

Technisch
Voor het maken van het object zijn er drie onderdelen nodig: een bekisting, een negatief(piepschuim) en natuurlijk beton. De bekisting houdt
het beton op zijn plek wanneer het vloeibaar in zijn vorm wordt gegoten.
Voor de vorm van de gangen in het object is er een negatief nodig. Het
negatief zorgt ervoor dat de gangen niet vol lopen met beton. Piepschuim
is een uitermate geschikt materiaal voor het negatief. Het is eenvoudig
om het in elk gewenste vorm te maken. Er zijn zelf bedrijven die het uit
kunnen frezen. Tot slot het storten van het beton. Door het piepschuim
na het storten van het beton te verwijderen, ontstaan de gangen.
Sociaal
Overdag is het een plek waar kinderen kunnen spelen of het is een

49

Doorbraak

Dirk Oomen
Oomenlandschap
Nijmegen

e-Stand

Paul Broekhuisen
Schiedam

openbare ruimte net zo normaal

zijn als het gebruik van mobiele
telefoons nu. Hoog tijd dus om
het gebruik van tablets in de
buitenruimte te faciliteren.

Nederland is het land van dijken. Deze bezweken soms in het verleden
bij hoog water. Grote delen van het achterliggende land met dorpen en
boerderijen werden dan overstroomd. De vele kolken langs de dijk zijn
de stille getuigen van vroegere rampen. Tegenwoordig is het moeilijk te
beseffen dat dijken vroeger op honderden plekken zijn doorgebroken.

De e-Stand is vormgegeven
als een betonnen zuil met een
speelse vorm. De bovenzijde is
afgewerkt met een stroef materiaal en een opstaande rand
om wegglijden van de tablet te
voorkomen. Het beton geeft de
e-Stand een robuuste uitstraling
die hem geschikt maakt voor het
gebruik in de buitenlucht of in
grote (overdekte) ruimtes. Door
het gebruik van verschillende soorten beton en toeslagen kan de uitstraling aangepast worden aan de vormgeving van de buitenruimte.

De Doorbraak is een landschapskunstwerk, dat de plaats van een vroegere doorbraak markeert. Deze wordt verbeeld als een golf die door de

e-Stand is een table for tablets; een speels vormgegeven betonelement

bedoeld als hulp bij het gebruik van tablets, iPads, notebooks en E-readers. De e-Stand kan overal worden toegepast in de publieke ruimte: in
de buitenlucht, op plekken waar mensen verblijven en recreren, zoals in
parken en op pleinen. Maar ook op semi-openbare plekken waar mensen
veelvuldig moeten wachten, zoals vliegvelden, treinstations en winkelcentra.

dijk slaat. De onderrand is een zitbank en een trap door de golf verbindt
deze plek met de kruin van de dijk, waar mensen uitzicht hebben op het
water. Het kunstwerk kan op verschillende manieren gebruikt worden,
als zitplek, uitzichtpunt, als schuilplek bij regen, als bushalte of als
monument. Zo kunnen openbare functies gecombineerd worden met
landschapskunst en een verhaal uit het verleden.

Het gebruik van tablets neemt een steeds grotere vlucht door de mogelijkheden van gratis draadloos internet (WiFi). Via tablets staan we in
contact met de rest van de wereld, zoeken we informatie en vermaak, zijn
we in staat te werken, lezen we boeken en kijken we naar films en televisie. In de nabije toekomst zal het veelvuldig gebruik van tablets in de

50

Meerdere ad-random geplaatste e-Stands vormen een speelse informatieplek als verbijzondering van de stedelijke ruimte. De e-Stand kan worden
uitgevoerd in verschillende hoogtes voor mensen van verschillende
lengtes. Het gebruik van meerdere e-Stands met verschillende hoogtes
verhoogt de gebruikswaarde en het speelse effect in de buitenruimte.

51

Enjoying public life

De toepassing van beton in de hedendaagse openbare ruimte wordt vaak
gezien als een functionele toepassing op een ontwerp. De openbare
ruimtes in steden of dorpen zijn secuur ontworpen en bieden de gebruiker de gelegenheid te ontspannen of hebben een meer functionele
betekenis.
Beton kan hierin veel meer betekenen dan alleen een toepassing.
Beton, zoals dat in het begin van de jaren 20 van de vorige eeuw is
gebruikt in de woningbouw en later in de utiliteitbouw heeft een unieke
eigenschap: het kan enorm veel drukkrachten opvangen, in combinatie
met staal, wat juist goed is in het opvangen van trekkrachten. Dit maakt
beton een uiterst sterk materiaal voor allerlei toepassingen.
De inzending richt zich op het bewust maken van beton als verrassend
element in de openbare ruimte. Hierbij wordt beton een esthetische verrijking van een anders zo dagelijkse stedelijke, danwel natuurlijke sleur.
Om het concept uit te leggen eerst het volgende:
De stedelijke openbare ruimte bestaat uit een zorgvuldige mengeling van
verschillende verkeersstromen en onroerend goed. In veel gevallen zijn
er 3 factoren: onroerend goed (gebouwen, winkels, woningen), kleinverkeerswegen (stoepen, brandgangen) en grootverkeerswegen (autowegen,
parkeerplaatsen). In sommige gevallen is het onroerend goed gedeelte
vervangen door een synthetische invoeging van natuur zoals een perkje.
Het concept
Het concept wil de puurheid van deze lagen doorgronden door ze letterlijk op te vatten. Hierbij zijn het letterlijk lagen die een orde vinden in
de juiste voor de veiligheid van de gebruiker. Zo ligt een stoeprand 15

Michael Schuurman
MEEK Architecture
Tilburg

cm hoger om de automobilist niet zomaar de stoep op te laten rijden. En

is een fietspad meestal rood geschilderd om meer op te vallen tussen al
het grijs.
De voetgangerslaag is in dit concept het best uitgewerkt en zal ook worden uitgelegd. Overal zijn bushokjes, bankjes, lantarenpalen, prullenbakken, enz. Deze vervuilen op een zekere wijze het publieke speelplein van
de gebruiker. Door ze te intergreren in het al reeds neergelegde tapijt
vloeit alles in elkaar over.

denk hierbij aan oud-papier, houtsnippers of misschien verbrijzeld

glas, wat misschien zelfs het zand zou kunnen vervangen. Toevoeging
van kristallen die door de chemische reactie van het beton magnetisch
worden geladen. Hierdoor onstaat magnetisch beton wat weer zou
kunnen dienen voor het opladen van batterijen van telefoons. Of als het
niet magnetisch maar elektrogolven zou kunnen ontvangen en zenden
zou het gebruikt kunnen worden als WiFi-Hotspot. Hierdoor wordt

niet alleen beton als chemisch proces betrokken bij een totale nieuwe
manier van het gebruik van openbare ruimte, maar ook nog eens zonder
zichtbare toevoegingen aan het esthetische karakter van beton. Uiteraard als toevoegingen als oud-papier worden gebruikt kan het leuk zijn
om bijvoorbeeld krantenkoppen te laten zien in de oppervlakte van het
beton, zodat over 50 jaar nog steeds die ene krantenkop zichtbaar blijft
in het beton.
Constructie
Zoals voor de materialen geldt, geldt dat
ook voor de constructie. Esthetisch is
het belangrijk dat duidelijk wordt dat het
om een stedelijke laag gaat waarbij de
overvloeiing van stoep en element een
subtiele overgang is. Geen kolommen of
iets dergelijks worden gebruikt.
Een manier is om de vorm te prefabriceren door deze op te delen in elementen
en ze later in het werk te verenigen.
Hierdoor krijg je een verdeling die
optisch zichtbaar is door de lijnen van de
verbindingen.
Een andere manier is om een ballon ter
grootte van het gewenste model op te
blazen tijdens het storten. De ballon
heeft dan de gewenste ronding en zorgt
dat als het beton uithardt, ook meteen
de vorm uithardt en te voorschijn komt.

Het simpel lossnijden van de laag en het omhoogtrekken zorgt ervoor

dat de onderste laag zichbaar wordt en maakt duidelijk hoe het is opgebouwd. Dit is een leuk stukje spelen met de bebouwde omgeving op
een manier zodat iedereen het beleeft. Het concept is door te voeren in
verschillende schalen, als bushokje, maar ook als bankje, of zelfs als lantarenpaal. Zolang de eenvoud van het omhoogtrekken van de laag maar
zichtbaar blijft en tastbaar is voor de gebruikers.
Materialen
De insteek van deze prijsvraag is om een puur esthetisch antwoord te
geven op de vraag hoe je met beton omgaat in een publieke ruimte.
Echter is dat niet zonder een gedegen materiaalkeuze wat beton betreft.
Beton heeft in de jaren van zijn bestaan een hoop toevoegingsmaterialen
gekregen om het lichter en sterker te maken. In de recente ontwikkeling
is het een vraag hoe we beton een duurzaam materiaal kunnen laten zijn.
Nu is dit een vraag die niet te omvatten is in een ideenprijsvraag, echter
blijft het voor nu een idee.
Het eerste idee om toevoegingen te gebruiken die hergebruikt worden,

52

53

Faunatunnel

Gert van Veldhuizenn

Lelystad

Voor sommige diersoorten is een duiker onder een infrastructureel

obstakel minder geschikt. De Comfort Animal Transfer-tunnel is van
lichtdoorlatend beton en heeft platen met warmteregulerende kristallen.
Lochem heeft de primeur.
Omdat sommige diersoorten enkel een tunnel ingaan mits er licht in
komt, worden huidige faunatunnels voorzien van stalen roosters of
bestaan de U-profielen uit een betonnen dek met uitsparingen. Aan die
stalen roosters en open betonelementen kleven problemen. Blad, afval en
strooizout raken in de tunnel. Dit betekent voor de wegbeheerder extra
onderhoud om de tunnel bruikbaar en doelmatig te houden. Een andere
belangrijk nadeel is geluidoverlast. Door passerend wegverkeer veroorzaken de roosters behoorlijk wat geluidoverlast, die nog wordt versterkt
door de vorm van de tunnel, die als een klankkast werkt. Een derde
nadeel is de passeerbaarheid door weggebruikers. Fietsers, skeelers en
rolstoelgebruikers kunnen de tunnels niet echt goed passeren. Daarom is
een nieuw soort faunatunnel bedacht.
Lichtdoorlatend beton
Om de nadelen van de open stalen roosters en dekplaten te omzeilen,
hebben wij een afdekkende betonplaat ontwikkeld die licht doorlaat.
Bij de aangelegde tunnel in Lochem zijn in totaal acht tunnelelementen
gebruikt, geschikt voor verkeersklasse 45 en een belastingklasse D400.
Voor onder andere provinciale en rijkswegen zijn de elementen eenvoudig aan te passen naar verkeersklasse 60.
De lichtdoorlatendheid van het beton wordt mogelijk gemaakt door het
aanbrengen van optische vezels. De dekplaat van de tunnel is uitgevoerd

met optische vezels met een diameter van 3 mm, waarbij in totaal 1.500
stuks per strekkende meter tunnel zijn aangebracht. De optische vezels
vangen licht op onder een hoek van 60 graden. Door het vergroten van
het oppervlak neemt de lichtopbrengst toe. Hierdoor wordt 5 procent van
de lichtbron doorgegeven via de optische vezels. De dikte van het beton
verandert de lichtopbrengst niet. Al zou het beton 10 meter dik zijn,
dan nog blijft de lichtopbrengst hetzelfde, vanwege de toepassing van de
optische vezels.
De betonnen platen hebben een ruw oppervlak om de stroefheid te
garanderen. Voor het bepalen van de stroefheid van het element is de
SRT-methode (Skid Resistance Tester) toegepast. De proef is uitgevoerd
conform Standaard RAW bepalingen 2000, proef 76. Voor de toetsing
van de onderzoeksresultaten is gebruikgemaakt van de Britse norm
BS-EN 13036-4. In Nederland is voor SRT-metingen op beton geen
toetsingskader voorhanden. Na toetsing van de onderzoeksresultaten
bleek het gemeten proefstuk ruimschoots te voldoen aan de voorgestelde
minimum stroefheidseisen voor de zwaarste categorie weg.
Warmteregulering
Om het klimaat in de tunnel te stabiliseren zijn warmteregulerende
platen aangebracht, zodat de temperatuur niet te hoog maar ook zeker
niet te laag wordt. Hiervoor wordt gebruikgemaakt van zogenaamde
PCM-platen (Phase Change Materials), die warmte opslaan in zoutkristallen voor geprogrammeerd hergebruik. Bij opname van warmte gaan deze
materialen over van een vaste naar een vloeibare vorm en omgekeerd.
Men voegt warmte toe, wat het smeltproces veroorzaakt. De opgenomen
warmte komt vrij gedurende de tijd dat het smeltwater afkoelt en zich

54

opnieuw een kristalachtige massa vormt. Overdag nemen de smeltende

kristallen dus warmte op, die s avonds of s nachts weer wordt afgegeven.
De PCM-platen worden op de bodem van de tunnel aangebracht om een
optimale situatie te creren voor reptielen en amfibien, waarbij deze
direct in contact komen met de warmteafgifte. De platen hebben
een kunststof omhulsel, waarin 7,2 kilo type HD10 is verwerkt voor de
warmteregulering. Om de platen op te ruwen, wordt een lijm gebruikt met
een mengsel van zand. De gaten in de plaat zijn voor de bevestiging van
de plaat aan het beton, en worden vr het aanbrengen opgevuld. Hetzelfde geldt voor de kieren tussen de platen en de wanden van de tunnel.
Pizo-element
Een derde toevoeging kan een pizo-element zijn. Dit zorgt voor een
potentiaalverschil en dus voor elektrische energie door samendrukking
van een metallisch kristal. Deze energie, die wordt opgewekt door het
passerende wegverkeer, is dan te gebruiken voor de nabijliggende straatverlichting.
Een andere mogelijke toepassing is integratie van de CAT-tunnel in een
verkeerstafel (lange verkeersdrempel). Er zijn situaties denkbaar dat een
faunatunnel gewenst is, maar dat de aanleg wordt verhinderd doordat de
weg een waterkerende functie heeft. Door de tunnel te integreren in een
verkeerstafel, wordt de toepassing van het pizo-element aantrekkelijk,
omdat dan de meeste energie wordt verkregen door het wegverkeer dat
de tafel op- en afrijdt. Zon combinatie vermindert de aanlegkosten, omdat tegelijkertijd verkeersremmende maatregelen worden aangelegd.
Overigens is een foutieve gedachte dat bij de toepassing van een pizoelement in een wegdek dit gepaard gaat met energieverlies van het pas-

serende voertuig en dus extra brandstof kost. Normaal gaat de energie

namelijk verloren in de schokbrekers van de auto. Bij toepassing van een
pizo-element wordt de energie verdeeld over de schokbreker van de auto
en de CAT-tunnel. Door deze extra toevoeging, naast het lichtdoorlatend
beton en de PCM-platen, kun je spreken van een energieneutrale faunatunnel ter compensatie van de productie en aanleg van de tunnel.
Monitoring
Om de effectiviteit van de CAT-tunnel te meten, voert een student biologie onderzoek uit. Hiervoor wordt een andere reguliere tunnel gebruikt
als referentie. Dit onderzoek behelst onder meer het verrichten van passeertellingen van fauna. Andere metingen zijn het temperatuurverloop
gedurende de dag en lichtsterkte. De resultaten hiervan worden eind
2012 verwacht.

55

Fountainhead

David Hess
Rotterdam

Fountainhead biedt een fysieke plek waar mensen samen komen vanuit
dezelfde primaire behoeftes als 5000 jaar geleden; beschutting, warmte,
licht en water.

ten nog steeds niet vanzelfsprekend is, draagt Fountainhead bij door het
bieden van beschutting en drinkwater.

Fountainhead laat zien dat de vanzelfsprekendheid in het voorzien van

deze eerste levensbehoeften alleen vol te houden is via duurzame energie.
Fountainhead kan ingezet worden als een sociale katalysator. Een fysieke
plek die mensen samenbrengt en verbindt. Een plek voor ontmoetingen.
Fountainhead is het moderne equivalent van een boom, een grot, een
waterput en een kampvuur .
Voor grote delen van de wereld, waar het voorzien in eerste levensbehoef-

Voor de delen van de wereld waar zo goed als iedereen een woning met
stromend water en verwarming heeft, voorziet Fountainhead in een
ontmoetingsplek.
Door de globalisering en digitalisering lijken mensen elkaar op lokaal niveau steeds minder nodig te hebben. Via Linkedin, Facebook en Twitter
blijft men in contact met zijn medemens. En via het, overal beschikbare,
eindeloze aanbod aan verschillende media blijft men op de hoogte van
wat er in de fysieke wereld om hun heen gebeurt.
Fountainhead geeft nieuwe betekenis aan plekken in de stad. Het biedt
een fysieke plek waar mensen met gedeelde belangen naar toe komen.

56

Om te schuilen tegen de regen of de hitte van de zon, om te drinken of

om licht te vinden in het donker van de nacht. En om een gesprek te
voeren met een vreemde met wie je even lotgenoot bent.
Fountainhead is 4,5 m hoog en heeft een doorsnede van 9,5 m.
Het dakoppervlakte is hiermee 80 m2. Het dak is bekleed met pv-cellen
die de opgevangen zonne-energie doorsturen naar een accu in de stam.
Het water dat op het dak wordt opgevangen, wordt door de stam via een
omgekeerde osmose filter naar een watertank van 1500 liter gevoerd.
Deze tank is aangesloten op een tappunt waar drinkwater uit komt. De
overkapping is voorzien van LED-lampen die gaan branden zodra het
donker wordt. De lampen worden gevoed door de energie die overdag
opgeslagen wordt in de accu.

Het gehele lichaam van Fountainhead wordt uitgevoerd in ultra-hoge

sterktebeton. De natuurlijke krachtenafdracht van dak naar stam wordt
opgevangen door 8 raamwerken die in het midden aan elkaar verbonden
worden. Tussen de raamwerken worden de schalen gemonteerd die de
huid van Fountainhead vormen.
Het verder doorontwikkelen van Fountainhead is een buitenkans om
innovatieve technieken; ultra-hogesterktebeton, drinkwatersystemen
en LED-verlichting, die steeds belangrijker lijken te worden en waar
Nederlandse bedrijven wereldwijd toonaangevend in zijn te bundelen in
een product dat een belangrijke rol kan spelen in het verbeteren van de
leefomgeving van de mens.

57

Geschakeld beton

Jan Zwarthoed
Alphen aan den Rijn

Het Concept
De Openbare Ruimte omvat een breed scala aan landschappen; van weg
tot park, van bushokje tot speelplein.
De openbare ruimte kan allerlei functies vervullen waarvan n altijd
zal zijn het verschaffen van een veilige en stabiele bodembedekking of
ondergrond: de straat. Beton is hiervoor het uitgelezen materiaal.
Een aantrekkelijke openbare ruimte geeft mensen het gevoel van veiligheid en welbehagen, heeft een duidelijke scheiding van functies en dient
uitnodigend te zijn. Toepassing van beton beperkt zich vaak tot bodembedekking en straatmeubilair, al dan niet in gekleurd beton. Elk onderdeel is custom-made; vlakke elementen zoals tegels en stoepranden voor
de straat en ruimtelijke elementen zoals betonnen zitbanken als straatmeubilair. Speelsheid wordt hoofdzakelijk gevonden in kleur en vorm.
Speelsheid kan ook gevonden worden in toepassing van n standaard

element om meerdere functies te vervullen, waarbij functie onderscheiden wordt in kleur, profilering en vorm. Dit concept heet Geschakeld
beton en is gebaseerd op het principe van een fietsketting.
Omschrijving
Een fietsketting is als een touw in elke vorm te leggen, en kan na verloop
van tijd door roest in deze vorm gefixeerd blijven. De ketting is opgebouwd uit schakeltjes onderling met asjes gekoppeld. In het concept
Geschakeld Beton worden de schakels uitgevoerd in beton, en bestaan
de asjes uit verduurzaamde staalkabel, wapeningstaven of draadeinden.
De ketting van beton kan in elke gewenste breedte gemaakt worden in
betonnen schakeltjes van gekleurd beton met elk gewenst oppervlak.
Vanaf nu wordt gesproken over matten in plaats van ketting. De toelaatbare hoekverdraaiing tussen twee schakels kan vastgelegd worden in de
betonschakels.

ting voor- of aangespannen worden zodat de betonnen schakels tegen

elkaar aangedrukt worden waardoor de vorm door onderlinge wrijving
gefixeerd wordt. Het voordeel van de onderlinge koppeling is dat de ketting minder gevoelig is voor ongelijkmatige zettingen.
In onderstaand figuur is een traditionele schakelvorm aangehouden.
Het is ook mogelijk om de schakels driehoekig of trapeziumvormig uit te
voeren zodat de ketting tegen zichzelf afgezet kan worden. Bij varirende
tophoeken kunnen allerlei vormen samengesteld worden. Zo kunnen
gebogen vormen gemaakt worden voor tunnels of onderdoorgangen
waarbij de mat als drukboog en verloren bekisting werkt. Bovenop de
vorm kan grond of beton gestort worden. De randschakels kunnen
bijvoorbeeld zwaarder of groter uitgevoerd worden. Er zijn legio voorbeelden te bedenken.

Mogelijkheden
In de fabriek kunnen de matten samengesteld worden in elk gewenst
patroon. Op locatie kunnen de matten tot eindproduct samengeregen
worden. Een straat hoeft niet voor lange tijd open te liggen, de
matten worden direct op hun plaats gehesen. Het principe is dat de mat
in n richting flexibel is. Bij het plaatsen volgt de mat de ondergrond,
maar de mat kan ook als het ware op zichzelf opgestapeld worden. Op
deze wijze zijn allerlei vormen van beton te maken zonder dat de vorm
traditioneel uitgekist hoeft te worden zoals bij regulier in-situ of prefab
beton. Figuur 3 geeft een voorbeeld van de mogelijkheden.
Nadat de mat over de ondergrond gedrapeerd is, kan deze in dwarsrich-

58

59

Glijschommelspeelrek
Het glijschommelspeelrek is een speeltoestel dat n multifunctioneel is
n maximaal gebruik maakt van de mogelijkheden van ultra-hogesterktebeton.
Het eenvoudige speeltoestel daagt uit om te beklimmen en vanaf te
glijden. Daarnaast kan het ook gebruikt worden als ophangpunt voor een
schommel of dienst doen als shelter.
Waar speeltoestellen gewoonlijk bestaan uit een combinatie van kunststof, hout en staal, biedt ultra-hogesterktebeton nieuwe mogelijkheden
die tot nu toe met het materiaal beton niet binnen het bereik lagen .
Het materiaal is zo glad en dicht dat het als speelmateriaal/glijbaan gebruikt kan worden. Door de dichtheid van het oppervlak treedt minimale
vervuiling op.

Jan van Wolfswinkel

Movares Nederland
Utrecht

De vormgeving is zo vrij dat scherpe kanten eenvoudig vermeden worden

en attributen in de vorm meegenomen zijn. In het speeltoestel maken de
treden, het glijvlak en de houdgrepen integraal deel uit van het monolithische object. Hierdoor kunnen de kwetsbare verbindingsmiddelen
tussen de verschillende onderdelen achterwege blijven.
Het materiaal is zo sterk dat het voor toepassing in de openbare ruimte
bestand is tegen vandalisme.
Met het materiaal kan zo slank geconstrueerd worden dat het materiaal
aansluit op de kleine mensenmaat van speeltoestellen.
Door de manier waarop de speelvoorzieningen in het speeltoestel zijn
verwerkt, is het object met een eenvoudige bekisting te produceren waardoor de kosten voor productie beperkt blijven.
Op deze manier komen kinderen op jonge leeftijd op een speelse manier
in aanraking met het materiaal beton.

60

Heerderstrand

Werner van Drie

Cervix Beton
Kootwijkerbroek

De opening werd muzikaal omlijst door een strijktrio. Zij brachten toepasselijke en vrolijke muziek voor het kunstwerk en het recreatiegebied
ten gehore. Op het strand ter hoogte van kiosk de Bartskamp is een plaquette geplaatst waarop het kunstwerk in gedichtvorm te bewonderen is.
Uiteraard is het aan eenieder wat het kunstwerk betekent. Het kunstwerk
is mede mogelijk gemaakt door een bijdrage van de provincie Gelderland.

Maandagochtend 2 juli 2012 is het kunstwerk De Ontmoeting op

recreatiegebied Heerderstrand in Heerde op feestelijke wijze geopend
door Jan Jacob van Dijk, gedeputeerde van de provincie Gelderland. Het
kunstwerk bestaat uit zestig sculpturen die deels op het strand en deels
in het water staan. De Ontmoeting past bij het parkachtige karakter van
Heerderstrand en prikkelt de nieuwsgierigheid van bezoekers.
Dagrecreanten belangrijk voor verblijfsrecreatie
Gedeputeerde Jan Jacob van Dijk gaf aan het kunstwerk passend te vinden in het decor van het recreatiegebied Heerderstrand. Het is belangrijk
de kwaliteit van recreatiegebieden hoog te houden. De RGV recreatiegebieden voldoen aan deze norm. Dagrecreanten zijn belangrijk voor de
verblijfsrecreatie in Gelderland. Ze stimuleren elkaar onderling waardoor
economisch groei in Gelderland ontstaat.

61

Hunebed

Ilse Stilkenboom, Marja Haring en Simone Nagel

Peter Verkade Landschapsarchitect
Boskoop

te produceren. In dit geval denken we aan speciaal wapeningsnet, dat

we vervormen en waar we spuitbeton op aanbrengen. In dit spuitbeton
wordt zaad aangebracht en groeven waarin planten en insecten zich
kunnen nestelen. Hierdoor wordt een oneindige variatie aan vormen
realiseerbaar. Door groene aders te ontwerpen, diepe groeven, kunnen
plantenkiemen en mossen zich makkelijker wortelen. Gaten en structuren kunnen een insectenhotel creren. Des te interessanter omdat som-

Wat is er mooier dan in een bos te wandelen naar een bijzondere plek
waar een markante boom de herinnering aan uw dierbare oproept? Een
levend monument in een openbaar toegankelijk herdenkingsbos. Al
eeuwenlang wordt leven en dood met de natuur geassocieerd. Wereldwijd
kan men spannende objecten vinden in bossen. Zij liggen verscholen
onder de voortlevende beplanting en vertellen een verhaal.
De laatste tijd worden er steeds meer herdenkingsbossen en natuurbegraafplaatsen gerealiseerd. In deze bijzondere recreatiegebieden wordt
vaak standaard straatmeubilair toegepast. Houten zitbanken langs de
paden, een groot informatiebord bij de entree en kleine bordjes bij de bomen van dierbaren. Hoe kunnen deze objecten vormgegeven worden op
een wijze dat ze niet conflicteren met, maar juist een meerwaarde geven
aan de natuurlijk omgeving?
Hunebedden in een bos vinden we prachtig. Deze menselijke kunstwerken zijn ware trekkers. De door de inwerking van gletsjerijs gladgeslepen
keien nodigen uit om op te klimmen of in te kruipen. Ze maken haar
directe omgeving bijzonder en zijn n met de natuur. Ook met beton
kunnen plastische vormen gecreerd worden. Een nieuwe eigentijdse
hunebed, hunebed 2.0! Een herkenbare vorm verzorgt de informatievoorziening in herdenkingsbossen. Het geeft onderscheid tussen de
diverse herdenkingsplekken en geeft het herdenkingsbos allure. Er valt
wat te ontdekken en te beleven. De ontmoetingsplek binnen een groep
herdenkingsbomen kan afleiding zijn voor de kinderen of een aanleiding
om even een lunch te nuttigen.
De vorm kan verschillende associaties oproepen, een vlam of een witte
lelie. Een spannend object opgenomen in de natuurlijke ruimte. Door

mige diersoorten zoals bijen en zwaluwen ook zelf een vorm van beton
aanmaken door leem, speeksel en water. Ook zijn er diverse groene
manieren om teksten op beton aan te brengen, bijvoorbeeld door reverse
graffiti.
Het beton krijgt een nieuwe duurzame dimensie. Een eigentijds object
geaccepteerd in een natuurlijke omgeving.

haar gedraaide vorm biedt ze dezelfde kwaliteiten van natuurlijk spelen

als de oorspronkelijke hunebedden. Dankzij nieuwe technologien zou de
informatieweergave ook op andere manieren kunnen. Bijvoorbeeld met
gentegreerde interactieve LEDschermen (buigbaar). Ook kan onderzocht
worden of de buitenlandse markt ook behoefte heeft aan deze symbolische elementen. Ze misstaan geen enkel bos.
Het beton gedraagt zich als haar omgeving. De symboliek van leven en
groei kan in het betonnen object op een speelse manier terugkomen.
Er kan met de detaillering onderzocht worden hoe beton levend kan
worden. Bij een traditionele productie moet voor deze vorm een kostbare
bekisting en wapeningsnet gemaakt worden. We zouden dan ook graag
een productieproces ontwikkelen die het mogelijk maakt om een ingewikkeld vormgegeven object van beton, op een eenvoudige, goedkope wijze

62

63

Industrieel erfgoed
Idee
Door het gebruik van binnen- en buitenruimte doorsnijdende, betonnen
dubbele muren waartussen en waarin moderne faciliterende voorzieningen zijn ondergebracht kan herbestemming van industrieel erfgoed worden vormgegeven zodat nieuwe hedendaagse publieke plekken ontstaan
waarin het verleden voelbaar blijft.

Jaap Olaf van der Feer

Breda

In mijn optiek is beton op deze plaatsen het perfecte materiaal om deze

structuur te maken. Robuust, industrieel, sterk, vormbaar en ter plaatse
te storten. De uitstraling kan door gebruik te maken van schoon beton
worden afgestemd op het doel en de omgeving. Kleur en structuur zijn
benvloedbaar per locatie of project.
Veelal zijn industrile loodsen ambachtelijk vervaardigd, stalen spanten

Door het omringende gebied te betrekken in de nieuwe structuur van

betonnen muren ontstaan er interessante openbare buitengebieden en
worden gebouw(en) en gebied in een nieuw verband gebracht. De muren
en de doorgangen sturen het publiek.
De dubbele muren kunnen alle moderne voorzieningen bevatten zoals
elektriciteit, klimaatbeheersingsystemen, faciliteiten voor moderne media, bergruimte, trappen naar verdiepingen, publieke voorzieningen zoals
toiletten of een balie. Hierdoor blijft de ruimte (binnen en buiten) schoon
en overzichtelijk.
Omschrijving van het project Locloods
In een enorme loods wordt met een groot gebaar en op doeltreffende
wijze een aantal nieuwe ruimtes gecreerd die naadloos in de omringende
buitenruimte doorlopen. Er is nauwelijks sprake van een fysieke barrire
tussen binnen en buiten. De overgangen zijn prachtig vormgegeven.
De extreme omstandigheden worden adequaat ingezet om een unieke
ruimtelijke beleving te ervaren.

Waarom beton
Leegstand van industrieel erfgoed en hun omliggende gebieden zijn voor
mij het uitgangspunt voor dit idee. Ruige grote gebieden met omvangrijke loodsen zoals te vinden in bijvoorbeeld spoor- en havengebieden.
Om deze ruimtes een nieuwe functie te kunnen geven is het noodzakelijk
hier een nieuwe structuur in aan te brengen door nieuwe ruimtedoorsnijdende muren te plaatsen en daarin de ontbrekende faciliteiten voor het
nieuwe gebruik onder te brengen.

werden ingezet om grote ruimtes zonder steunkolommen te kunnen

overkappen. Ik wil beton inzetten om de schoonheid van het bouwen van
toen te benadrukken, zonder de gebouwen aan te tasten. De tegenstelling
van de fragiele onrust van het ambachtelijk bouwen met staal wil ik een
hedendaagse tegenhanger geven door middel van het gebruik van beton,
waarvan de schoonheid in de uitstraling van rust te vinden is en waarmee
een eigentijdse signatuur in de ruimte aangebracht kan worden.

64

Uitgangspunt
Een locloods in Roosendaal uit 1907 door spoorwegarchitect Van Heukelom ontworpen. Hier werden stoomlocomotieven gestald, gerepareerd
en op stoom gebracht.
Situatie nu
De locloods is door BOEi aangekocht en de restauratie zal in het najaar
van 2012 afgerond worden. Het gebouw is industrieel erfgoed en heeft
een monumentenstatus.

Concept
Ik trek de historisch interessante locloods het heden in door het gebouw
van een duidelijke signatuur te voorzien die het oorspronkelijke gebouw
intact laat. Grote betonnen muren gaan functioneren als de ruggengraat
van de loods. Ze delen de ruimte opnieuw in, faciliteren de hedendaagse
gebruiker en verbinden de binnenruimte aan het omliggende gebied,
waardoor er o.a. ruime pleinen ontstaan.
Ik heb gekozen voor massief beton als tegenstelling tot de stalen constructie. Dat geeft rust binnen het ritme van de mooie ambachtelijke
kniespanten.
Bovenin de loods, waar zich ooit rookkappen bevonden, hang ik kleine
woonunits voor artist-in-residence kunstenaars, die daar vanuit hun
nest zich door de levendigheid beneden kunnen laten inspireren.
Een moderne, pendelende locloodstrein met een loungebar rijdt bezoekers de loods binnen. Over sporen bewegende podia maken de ruimtes
flexibel in volume en gebruik.
Doel
De locloods wordt opengesteld voor publiek en kan op deze manier als
podium worden ingezet voor culturele activiteiten en creatieve bedrijven.
Hierdoor ontstaat er een aantrekkelijke levendigheid en kan de loods
zowel een plaatselijke als een bovenregionale uitstraling krijgen. Ook kan
de herbestemde loods een aanjager worden voor stadsontwikkeling in dit
gebied.

65

IQ - EQ - QR
Ik loop rondjes in mijn berghut in Rougemont in Zwitserland.
Het bereik van mijn wifi-netwerk (tweehonderd mbit) is prima.
Ondertussen tweet ik wat en stuur een f.b.-berichtje.
Een gevoel dringt langzaam tot mij door. Wij, ik en mijn vrienden, zullen
vanaf nu altijd met elkaar verbonden zijn.
De wereld is veranderd zonder dat ik er erg in had. Inmiddels begin ik
de grootte van de problematiek te zien. Er zijn grote hiaten. Er is namelijk geen grijs gebied. Offline en Online zijn een contrast, diepzwart en
helder wit, het maakt een wereld van verschil. Dat merk je als je op zon
plek woont.
Nu graag ruimte voor het grijze gebied in de vorm van beton.

Tom Thijssen
Delft

De nodige gradint. De nodige overgang. Er moet een manier bedacht

worden om een overbrugging te maken. Zoeken naar een manier om dit
grijze gebied te overbruggen.
De eerste stap wordt genomen op straat. Dit doen we door het in acht nemen van mijn voorstel. Een project ter bewustwording van het fenomeen
grijs gebied. Een stedelijke speeldernis, een kunstwerk.

Jardin
Er komt te veel materiaal uit sloop vrij dat nu direct afgevoerd wordt.
Een deel van de materialen kan ter plekke verwerkt worden tot hernieuwd materiaal. Hoe mooi als je de geschiedenis kan vertellen door
deze materialen te hergebruiken voor andere doeleinden, tijdelijk of
tijdens en na het proces.

Erol Oztan
Studio Erol
Heerlen

Deze mobiele Tuinkas is gemaakt van beton dat vrijkomt uit sloop en
verwerkt tot betongranulaat.
Een tuinkas die op elke plek neergezet kan worden.

Het Motto: IQ-EQ-QR

Kernwoorden zijn: sociaal, intelligent, digitaal, facebookwall
Het betreft een uit beton verrezen constructie van blokken van elk 60 x
60 cm in afmeting. De hoogte van het totale bouwwerk betreft ongeveer
2,40 m. Het geeft de mogelijkheid gebruikers berichten achter te laten op
een analoge Facebook-pagina

Oma stuurt Facebook berichten

Neefjes spelen smartphonespellen
Meer dan vijftig procent van mijn woord vandaag is digitaal
We spreken met reden
We veronderstellen wederzijds begrip
We moeten springen...
Tune in, online: WWW #_TUBE _ F.B. _TWEETTWEET_ QR _ Whats APP_@_#
Tune out, offline ,
Sta stil
Vragen oproepen
Vragen stellen
Nadenken
De stad is van Beton
De QR steengoed
Langzaam begrijpen

66

67

Jigsaw concrete
Grote betonnen bakken in de vorm van een puzzelstuk, te gebruiken als
plantenbakken. Dit in combinatie met betonnen zitelementen ook in
dezelfde vorm. Speelse objecten die op elk plein, hal, of welke openbare
ruimte dan ook, niet zouden misstaan!

Tineke Bronsveld
Hilversum

De plantenbakken kunnen in verschillende hoogtes worden uitgevoerd, al

naar gelang de ruimte waar ze geplaatst gaan worden.
Hoge bakken als er privacy verlangd wordt, en lagere als er bijvoorbeeld
een ruimte afgebakend moet worden. In verschillende zachte (pastel)
tinten, aan te passen aan de ruimte.

Kinderspeeltuin

Marina Arsinova
Vinke Display
Breda

Ik heb een kinderspeeltuin ontworpen van beton. Met mijn ontwerp wil
ik kinderspeeltuinen wat opvrolijken omdat ik bestaande speeltuinen
wat saai vind. Het concept is eenheid creren met de omgeving en een
beeldend object maken. Het object dat ik heb ontworpen heeft twee functies: ten eerste is het een speelobject waarop je kunt klimmen, zitten en
spelen en ten tweede is het een beeldsculptuur dat bij de omgeving past
en als eyecatcher dient.
Beton speelt een belangrijke rol in mijn ontwerp omdat het een goed
product is voor de realisatie van het object. Het object bestaat uit een vijftal elementen. Elk element bestaat uit een aantal, dat aan elkaar worden

68

gekoppeld. Om kleur te geven, wordt terrazzo gebruikt. Terrazzo is een

vloerafwerking, bestaande uit marmerkorrels of korrels van een ander
materiaal dat in al dan niet gekleurd cement of klei is gedrukt en na droging gepolijst wordt. Om het wow-effect te versterken heb ik daarnaast
nog licht aan het object toegevoegd waardoor het object er niet alleen
overdag mooi uitziet, maar ook in de avond en de nacht. Vierentwintig
uur per dag kan je genieten van het openbare handige kunstwerk.

Lichtdoorlatend Beton
Om de verlichting te integreren in dit ontwerp is gekozen voor lichtdoorlatend beton in combinatie met LED-verlichting.

69

Klein duimpje

M.H. van Heel

de Bever Architecten
Eindhoven

Klein Duimpje is een idee voor een speelzone voor kinderen van alle leeftijden. Het ontwerp is genspireerd op het gelijknamige sprookje waarin
Klein Duimpje door het achterlaten van steentjes de weg naar huis terug
wil vinden in het bos. Het sprookje staat symbool voor de vindingrijkheid
en kracht van kinderen.
Het ontwerp bestaat uit twee speelrouten. En route is opgebouwd uit
gekoppelde betonnen elementen (spoor). Deze loopt vanaf de promenade door de bosjes met veel bochten en een paar glijbanen die vanaf ver
te zien zijn. De tweede route, bestaande uit voornamelijk rubberen en
betonnen stapstenen, vormt een alternatief traject en de route naar de
drie huisjes. Beide routen kunnen ook gebruikt worden om te rusten, te
hangen. De tweede speelroute kan door een buurt worden gelegd en is
uitbreidbaar.

Met dit ontwerp hopen wij de aantrekkingskracht van de openbare

ruimte als speelruimte positief te benvloeden en nodigen wij alle passanten en inwoners van een wijk uit de twee routen als ontmoetingsplaats
en speelplek te gebruiken.
Avontuur
Het spoor wordt gevormd door de rechte en kromme betonelementen.
De aaneenschakeling van de elementen bepaalt de route, de uitdagingen
(glijbanen, tunnels) en de obstakels (cirkels, scherpe bochten). Het traject
wordt afgewisseld met de stapstenen en huisjes. De huisjes zijn opgebouwd uit rechtop gezette spoorelementen en kunnen worden genterpreteerd als pitstops in de vorm van twee kastelen (rechte betonelementen) en een iglo (kromme betonelementen).
In vergelijking met conventionele speelplaatsen biedt het ontwerp veel
mogelijkheden voor beweging en avontuur wat het geschikt maakt voor
jong en oud. De fantasie wordt geprikkeld, de mogelijkheden van het
gebruik zijn uitgebreid; verstoppen, klimmen, rennen, skaten, fietsen, op
het randje balanceren, maar ook gezellig even kletsen op de rand van de
spoorbaan en op de stapstenen.
Techniek
De spoorbaan is een flexibel systeem, de basisonderdelen zijn op verschillende manieren te schakelen tot een route. Een zijde van een spoorelement heeft een hoge zitrand, de andere zijde heeft een lage zitrand. De
afmetingen zijn zo gekozen dat ze stapelbaar zijn en getransporteerd
kunnen worden. Vanuit een vrachtwagen worden ze op hun plek gehesen, hiervoor is een plaatsingsmechanisme (een haak) verborgen in een
aantal kleine cirkels. Door het gewicht van de elementen blijven ze op

70

hun plek. De verbinding tussen de spooronderdelen wordt gevormd door

grote cirkels, de betonnen steentjes van Klein Duimpje. Deze worden met
verschillende materialen en texturen afgewerkt, waarvan de belangrijkste
een kunststof gravel is die ook op hardloopbanen wordt toegepast. Regen
loopt naar de ondergrond door de speling tussen de elementen en de
open cirkels, waar ook groen door kan groeien. De opzet van het ontwerp
als product van verschillende standaardonderdelen maakt het niet alleen
flexibel, maar ook onafhankelijk van de omgeving en ondergrond. Het is
daardoor aanpasbaar aan de situatie en uitbreidbaar door de wijk al naar
gelang de grootte van het budget.
Realisatie
De kosten van het ontwerp zijn afhankelijk van het aantal elementen om
de lengte en complexiteit van de twee routen samen te stellen. Andersom
is de lengte van een route te bepalen naar aanleiding van de hoogte van
het budget. Voor de vijf betonnen basiselementen van het spoor en de
stapstenen is een mal benodigd, de kosten hiervoor worden rendabeler
naarmate een grotere hoeveelheid elementen wordt geproduceerd. Doordat de elementen onafhankelijk van hun ondergrond of situatie kunnen
worden geplaatst, kan de productie van de elementen voor het traject in
het Regentessekwartier in Den Haag ook eventueel samengaan met de
productie van de elementen voor een route elders in het land waardoor
de algemene kosten kunnen worden gedrukt.
De geprefabriceerde elementen kunnen snel geplaatst en geschakeld worden, doordat de elementen voorzien zijn van een plaatsingsmechanisme.
De bouwtijd is hierdoor kort wat kostenverlagend werkt.

Beheer
De keuze voor de materialen, beton en kunststof gravel, komt mede
voort uit het feit dat de materialen goed te verwerken zijn in diverse
vormen, onderhoudsarm zijn en lang mee gaan. Het heeft daarnaast met
betrekking tot duurzaamheid een aantal gunstige eigenschappen. Alle
producten zijn gemakkelijk en volledig te recyclen, zonder verlies van
sterkte of andere gunstige eigenschappen en zijn daardoor milieuvriendelijk. Daarnaast zorgt het gewicht van het materiaal van de elementen en
de stapstenen ervoor dat de onderdelen van een route op hun plek blijven
en vandalismebestendig zijn.
Door de materiaalkeuze zullen de beheerkosten van de speelplaats mimimaal zijn. Maar een keer per jaar zal een grondige inspectie moeten worden verricht op slijtage, om de veiligheid van het speeltraject te kunnen
blijven garanderen. Hiervoor kan in overleg met de gemeente een extern
bedrijf worden ingehuurd. Versleten of beschadigde spoorelementen en
stapstenen kunnen gemakkelijk worden vervangen. Daarnaast zijn sommige stapstenen ingevuld met groen, dit kan meegenomen worden in het
algemeen beheer van het groen van de wijk.

71

Kleine beestjes, groots effect

Insecten als bron van leven
Het klinkt aantrekkelijk: een wereld zonder vervelende insecten zoals
bijen, wespen en mieren. Maar nieuw onderzoek laat zien dat zon insectenloze wereld er helemaal niet zo mooi uitziet als je misschien denkt. In
zon wereld verliezen planten in rap tempo hun begeerlijke eigenschappen, zoals lekkere smaak en grote oogsten. Onderzoekers trekken die
conclusie op basis van experimenten. Ze lieten teunisbloemen groeien en
zorgden ervoor dat motjes die de teunisbloem lastig vallen er niet bij konden komen. In een rap tempo verloren de bloemen daarop de bescherming die ze door de jaren heen ontwikkeld hadden. Zo produceerden ze
bijvoorbeeld niet langer de chemische stofjes waarmee ze zich altijd tegen

vanPlan vormgevers
Amsterdam

de motjes verdedigden. Dit onderzoek toont, naast velen andere, hoe

onmisbaar insecten zijn in onze voedselketen, flora en fauna.
Om als voorbeeld te nemen; de bestuiving van groente en fruit is vrijwel
geheel afhankelijk van insecten. Ze bestuiven in bepaalde perioden van
het jaar dusdanig veel, daar kunnen mensenhanden met kunstmatige bestuiving onmogelijk tegenop. Een ander voorbeeld; de meeste vogels eten
de eerste dagen van hun leven enkel en alleen insecten. Zonder insecten
dus geen vogels. En zonder vogels n insecten valt er al gauw een groot
gat in de natuurlijke kringloop.
Een ander interessant feitje; zonder insecten zouden we omkomen in
de koeienpoep. Met het bijzondere reukorgaan van deze kleine beestjes
weten zij de poep razendsnel te vinden om zich er vervolgens tegoed
aan te doen. Kortom, dat insecten onmisbaar zijn in onze wereld is
meer dan duidelijk. En ondanks onze haat- liefdeverhouding blijken we
simpelweg niet zonder ze te kunnen. Zeker nu uit onderzoek is gebleken
dat er de laatste jaren een enorme terugloop in de insectenstand heeft
plaatsgevonden. De oorzaak hiervan ligt in de toename van het gebruik
van gifstoffen in land- en tuinbouw n in de grootschalige verstedelijking
van onze omgeving. Er is een gebrek aan groen in de stad. Er verdwijnen
steeds meer kleinere landschapselementen zoals houtkanten en struweel
in het buitengebied. De beestjes kunnen langzaam maar zeker geen kant
meer op en dat heeft grote effecten op onze leefomgeving. Om het tij
te keren hoeft echter niet direct het roer volkomen om. We leven in een
dichtbevolkt land waar gebouwen, snelwegen en spoorlijnen van net zon
groot belang zijn als groen, water en grond. De oplossing ligt hem juist in
het smen brengen van deze werelden.

72

Motel Uitzicht
Motel Uitzicht is een variant op de steeds bekender wordende insectenhotels of insectenmuren. Deze door mensen gebouwde wanden dragen
bij aan de instandhouding en groei van verschillende insectensoorten.
Door de constructie van op elkaar gestapelde elementen zoals stenen,
dakpannen en houtblokken ontstaat er een nest-, schuil- en/of overwinteringsplaats voor verschillende insecten.
De meeste insectenmuren zijn klein van formaat. Ze worden gebouwd
bij telers van groente en fruit of in tuinen om insecten te trekken voor
bestuiving van de gewassen en zo de diversiteit van bloemen en planten te stimuleren. Motel Uitzicht is grootschaliger van aard. Omdat het
tekort aan insecten zich niet beperkt tot de tuin van de buurman of de
boomgaard in het dorp zal er een groter gebaar moeten worden gemaakt
naar de kleine beestjes.

Het beste gedijt een insectenmuur wanneer deze gericht is naar de zon.
Ook is het van belang dat het motel weinig last ondervindt van water;
regen maar ook opspattend water. In het ontwerp dient rekening gehouden te worden met deze aspecten.

De oplossing wordt gezocht in het samenbrengen van de wereld van de

insecten en de alsmaar verstedelijkende wereld van de mens. Er is binnen
de betonnen, stenen wereld van de mens eigenlijk nog meer dan genoeg
ruimte waar de insect zijn onderkomen zou kunnen zoeken.
Denk aan betonnen gevels, blinde muren, keerwanden, geluidswallen,
kunstwerken rond spoor- en snelwegen en noem maar op.

Beeldkwaliteit
Motel Uitzicht is geen opzichzelfstaand object. Het principe wordt
ingepast in bestaande betonnen elementen. De primaire functie van het
element blijft dan ook behouden. De aanwezigheid van het Motel zal
echter niet onopgemerkt blijven. Het totaal aan perforaties in het beton
vormt een tekening die als geheel een zwerm insecten uitbeeldt.

Ontwerp
Motel Uitzicht biedt onderdak aan een breed scala insectensoorten. In
het beton worden gaten gemaakt van verschillende doorsneden en dieptes van 5 tot 20 mm. Sommige gaten zullen gevuld worden met natuurlijke materialen zoals hout, riet en bamboe. Anderen zullen leeg blijven.

Conclusie
Motel Uitzicht brengt mens en natuur dichter bij elkaar. De wereld van
de mens wordt de wereld van de insect en andersom. Beton is hierin niet
langer meer een obstakel, integendeel; het biedt ruimte, schoonheid n
leven.

73

Kleurrijk waterdoorlatend
Hevige en langdurige regenbuien ten gevolge van de klimaatsverandering
maken duurzame oplossingen om wateroverlast te voorkomen in het
stedelijk gebied noodzakelijk. Niet altijd is er ruimte voor open water of
kan de capaciteit van het riool worden aangepast. Een oplossing is om het
water zoveel mogelijk ter plekke vast te houden en vervolgens te infiltreren in de bodem of voor beregeningsdoeleinden te gebruiken.

Bij het gebruik van waterpasserende bestrating met split als traditionele voegvulling zijn er problemen doordat het split zich niet goed laat
verdichten: stenen gaan los zitten en verschuiven. De loszittende stenen
gaan klapperen en veroorzaken geluidsoverlast. Bij onderhoud met
zuigkracht wordt het split er vaak uitgezogen en moet worden aangevuld.
Bovendien zijn de bestaande systemen gericht op het gebruiken van speciale nieuwe infiltratiestenen/klinkers. Deze klinkers zijn voorzien van

Annemarie Schuiling
Drainvast
Klein Zundert

nokken afstandhouders - aan de zijkant zodat er voldoende split tussen

de stenen kan komen.
Het idee betreft een nieuw waterpasserend bestratingsconcept ontwikkeld voor infiltratie van regenwater in de ondergrond via waterdoorlatende voegen tussen de betonstenen. De drainvoeg bestaat uit stevige

naaldviltstroken van PP+PE die eenvoudig in het werk kunnen worden

verwerkt. Er zijn geen speciale stenen nodig, de drainvoeg is toepasbaar
voor alle soorten en maten betonstenen. De drainvoeg wordt tijdens het
straten meegelegd. Een simpele maar doeltreffende oplossing die breed
inzetbaar is binnen de stedelijke bebouwing (renovatie pleinen, inbreidingslocaties, nieuwbouwplannen). Hevige regenval tijdens het pilotproject maakte het effect duidelijk: het deel van de straat met infiltratieste-

74

nen stond vol plassen, het deel met de pas aangelegde drainvoegen werd
amper nat.
Testen door ingenieursburo Tauw hebben uitgewezen dat de drainvoeg
ook na 10 jaar - met alle vervuiling van dien - nog ruimschoots boven de
norm presteert.

Na een gesimuleerde vervuilingstermijn van 10 jaar bedraagt de doorlatendheid - na vegen - 750 l/s/ha. De initile doorlatendheid - dus direct
na aanleg met invegen van de bestrating - is 6.250 l/s/ha. De norm
bedraagt 540 l/s/ha.
Ten dienste van infrastructuur
Vermindering wateroverlast

Geen loszittende verschuivende en klapperende stenen zoals het geval

is met speciale infiltratiestenen (stenen voorzien van nokken, waardoor
ze niet volledig op te sluiten zijn)
Besparing op split, navullen na onderhoudsbeurt is niet meer nodig
Gemaakt van duurzaam materiaal PP + PE
Te gebruiken bij alle maten betonstenen
Kolken en putten worden grotendeels overbodig in nieuwbouwsituatie
Minder kolken zijn nodig in bestaande situatie
Reductie benodigde capaciteit riool, geen kolken in het straatbeeld
Reiniging van het straatwerk tast de drainvoeg niet aan
Straten en pleinen kunnen nagenoeg vlak worden aangelegd, maatvoering wordt eenvoudiger
Ten dienste van gebruikers
Visuele aspecten: voegen in kleur verlevendigen de openbare ruimte,
het straatbeeld wordt rustiger door het achterwege kunnen blijven van
kolken en putten.
Gekleurde voegen kunnen ook signaal- of afbakeningsfunctie hebben
Schoolpleinen: hinkelbanen van betonstenen met gekleurde voegen
tussen de hinkelvakken
Parken: esthetisch
Parken: door subtiel gebruik van meerdere kleuren voegen bijvoorbeeld rood voor een looproute en grijs tussen het merendeel van het
straatwerk
De combinatie drainvoeg met betonklinkers in al zijn verschijningsvormen wat betreft kleur, vorm, grootte, gepolijst of licht aangestraald
kan op deze manier een goede vervanger zijn van gebakken materiaal.
Zeker ook prijstechnisch gezien.

75

Klimwand

Oscar van Garderen

MBS
Soest

Waar opslag gecreerd moet worden, zijn keerwanden een oplossing.

Hierbij kunt u denken aan opslag van voer en mais middels sleufsilos of
het maken van opslagvakken bij grondwerkers en wegenbouwers of op
gemeentewerven. Ook worden de elementen veelal toegepast als er grond
gekeerd moet worden om een hoogteverschil op te vangen.

LAZi
LAZi benut de vormvrijheid van beton om de meest voorkomende stukken straatmeubiliair in een tot de verbeelding sprekende vorm te gieten.
LAZi is tegelijk lantaarn, afvalbak en zitmeubel.

Kamiel van Kreij

ZwartZweeds
Den Haag

LAZi stimuleert meerdere vormen van gebruik. Je kan erop zitten of

liggen. Bij regen kun je eronder schuilen. Tussen twee LAZis kan een
spandoek of decoratie opgehangen worden.

LAZi geeft ritme en schaal in weidse omgevingen en is een opvallend

middelpunt in kleine ruimtes.

Naast deze standaardtoepassing is het ook mogelijk om de elementen op

een speelse manier toe te passen. Op de afgebeelde fotos dient de keerwand als basis voor een klimwand op een camping in Kerwerve. Solide en
toch speels.

76

77

Laadmaar

Pieter Delacourt
Breda

Ook in het kader van beheer en onderhoud is het aanbrengen van al deze
verschillende materialen en elementen verre van ideaal. Nadat de keuze
is gemaakt om een parkeerplaats te transformeren tot oplaadplaats lijkt
over het algemeen weinig ruimte te zijn om na te denken over de inrichting van deze oplaadplaats.

Met een totaal van ca. 10 miljoen openbare parkeerplaatsen in Nederland is relatief veel van onze openbare ruimte ingericht om te parkeren.
Ligging, vormgeving, keuze van materialen en inrichtingselementen zijn
bepalend voor het karakter van deze parkeerplaatsen. In 2009 werd de
eerste bestaande parkeerplaats getransformeerd tot oplaadplaats voor
elektrische voertuigen. Eind 2011 stond de teller op 1000 en inmiddels
zijn we de 2000 oplaadplaatsen ruimschoots gepasseerd. Met de ambitie
naar een dekkende basisinfrastructuur van openbare laadpunten voor
elektrische autos in Nederland is het einde nog niet in zicht. Het aantal
oplaadplaatsen in de openbare ruimte zal naar verwachting uitgroeien
tot meer dan 10.000.

stenige parkeeromgeving waarin het zich bevindt. In de prefabbeton

kolom is een oplaadpunt opgenomen. De voet van de kolom is zodanig
vormgegeven dat aanrijden van de kolom wordt vermeden. Het verlichtingsarmatuur op de betonkolom zorgt voor de benodigde werkverlichting. Zo kan ook bij onvoldoende daglicht een voertuig eenvoudig worden
aan- en afgekoppeld. Tevens draagt het verlichten van de oplaadplaats bij
aan het verzachten van de sociale onveiligheid van de oplaadplaats.
Het patroon in de betonplaat heeft als basis gediend voor de vormgeving
van het armatuur. Refererend aan de stekker wordt op deze manier de
oplaadplaats van ver zichtbaar.

Een oplaadplaats bestaat hiermee niet langer uit een onsamenhangend

geheel van verzamelde inrichtingselementen, maar uit een integraal
vormgegeven straatmeubel voor het opladen van elektrische voertuigen.

Het transformeren van een parkeerplaats tot oplaadplaats

voor een elektrisch voertuig bestaat niet uitsluitend uit
het aanbrengen van een oplaadpunt. Wegmarkeringen
en borden moeten de elektrische rijder de weg wijzen
naar zijn plaats om even bij te laden. Om de aangebrachte
elementen vervolgens te beschermen tegen onzorgvuldigheid worden deze voorzien van aanrijdbeveiliging en
verkeersgeleiders. De diversiteit aan inrichtingselementen
veroorzaken een rommelig beeld.
Met laadmaar wordt een voorstel gepresenteerd voor een integrale
aanpak voor de transformatie van een parkeerplaats tot oplaadplaats. De
oplaadplaats wordt gemarkeerd door het aanbrengen van een betonplaat van constructief beton, voorzien van een grafisch relifpatroon. De
led-verlichting op het rijvlak gaat uit op het moment dat de oplaadplaats
bezet wordt. Het betonnen vlak wijkt in verschijningsvorm af van de
omliggende parkeervlakken. Het vormt een subtiel contrast met de veelal

78

79

Lappendeken

Sanne Kavelaars
Breda

Speels Beton heb ik vertaald naar de materialisatie van beton. Beton is

in mijn beleving hard, koud, kil, grauw van kleur en massief. In mijn product wilde ik deze eigenschappen dan ook niet tot zijn recht laten komen.
Soft, warm, sprekend van kleur, fragiel (niet massief) werden voor mij de
leidraad om tot een idee te komen.
Ik wilde dat het beton een zachte, tikkeltje fragiele uitstraling zou krijgen
als een laken. Iets wat je totaal niet verwacht wanneer je aan beton denkt.

Toepassing concrete canvas

Mijn idee is heel simpel:
Er is een gat met een lap, de lap word natgespoten door een tuinslang
en na 2 uur begint het te drogen en na 24 uur is het zo hard en sterk als
beton. Een zitkuil met een zachte uitstraling is gevormd.
Door dit te herhalen kan er een lappendeken worden gevormd van verschillende kuilen met concrete canvaslappen.

Waarom
In de zomer liggen parken helemaal vol met groepen mensen op kleedjes
en handdoekjes. Die samenhorigheid en gezelligheid wil ik als permanente plek in een park of openbare ruimte aanwezig hebben. De lege en kale
vlaktes van grasvelden in parken of pleinen in steden kunnen ook leven
in de herfst en winter. Bankjes naast elkaar geplaatst langs de looppaden
geven toch een heel ander gevoel dan die knusse saamhorigheid wanneer
men hutje mutje langs en door elkaar in het gras zit.
Concrete canvas
Concrete canvas is een stof die met beton is gempregneerd. Men kan het
buigen en het is flexibel net als elke andere stof, totdat het nat wordt.
Wanneer de stof nat gemaakt wordt, fixeert het beton en krijgt men een
ontzettend stevig geheel. Normaal gesproken wordt Concrete Canvas in
de bouw en door het leger gebruikt. In het leger worden er razendsnel
barakken mee gebouwd.
Het canvas heeft het zachte uiterlijk als dat van een stof. Wanneer deze
lappen of rollen worden natgemaakt of worden besproeid krijgt het de
eigenschappen van beton en het uiterlijk van een zachte stof die weer en
wind kan doorstaan.

Eenmalig maak je een mal die je steeds weer kunt hergebruiken. In mijn
ontwerp worden twee afmetingen gebruikt. Er moeten daarom twee
mallen worden gemaakt uit verschillende parten die je op locatie in elkaar
kunt zetten (dit omdat de afmetingen van een mal te groot zijn).
Constructie
Er wordt een groot gat gegraven ter grootte van het gehele kleed. Vervolgens worden de canvaslappen in de mal gelegd. Deze lappen worden door
een tuinslang nat gespoten. Vervolgens kunnen ze na een paar uurtjes,
wanneer ze voldoende uitgehard zijn, uit de mal worden gehaald. Je hebt
dan een voorgevormde kuil van beton canvas.
De natte lappen hebben voldoende ondersteuning van de mal. Wanneer
je meteen een gat gaat graven en daarin het canvas gaat besproeien en
laat uitharden is er grote kans dat het materiaal veel te zwaar wordt waardoor de grond gaat inzakken en je geen mooie gelijkmatige kuilen krijgt.

Dit principe kan op allerlei locaties worden uitgevoerd en levert op iedere

locatie een uniek kleed op omdat deze lappen naar eigen keus geverfd
kunnen worden en je het patroon ter plekke kunt bepalen omdat het
product op locatie wordt gemaakt. Je kunt het kleed zo groot maken als
je zelf wilt.

80

Hierna worden deze betoncanvaskuilen geplaatst in het grote gat. Je kunt

hier je patroon neerleggen zoals jij wilt. Wanneer iedere lap ergens aansluiting heeft gevormd zodat het ook echt oogt als een lappendeken dan
wordt de rest van het gat dichtgegooid met zand (zoals men ook
vijvers en soms zwembaden ingraaft). De grond geeft de lappen ondersteuning waardoor de kuilen oersterk zijn en niet kunnen afbreken.
Wanneer het betoncanvas helemaal uitgehard en droog is, kan het worden geverfd.

81

Led beton
Probleem
Beton wordt al jaren gebruikt bij het aankleden van de openbare ruimte.
Het is een sterk en betaalbaar materiaal, dat zich goed weert tegen de
regen en de zon. Een betonnen bank kan lang mee en is stootvast. Een
nadeel van beton (als aankleding van de openbare ruimte) is de sfeer die
het geeft. Beton heeft een kille uitstraling door zijn grijze kleur een hardheid van het materiaal.

Georges Taminiau
Delft

aan het betonoppervlak, wordt het beton een lichtbron. Door een deel
van de glasvezelkabels als lichtsensor toe te passen en deze te koppelen
in het systeem verandert het beton bij contact met mensen, dieren,
bladeren etc. Het eerste idee is een bankje van beton, waarin glasvezels
zijn gestort. Wanneer men op het bankje gaat zitten, verandert de kleur
op de plek waar de sensoren worden geactiveerd. Dit principe kan goed
worden toegepast in een park. De sensoren registreren veranderingen en

onthouden deze voor een korte tijd. Wanneer men loopt over het beton,
blijven de voetafdrukken voor een korte periode in het beton staan. Als
iemand op een bank gaat zitten, veranderen de kleuren naar het zitvlak
van de gebruiker. Een skater racet rond over de skatebaan, met zijn track
achter zich. Blijft iemand voor een lange periode op een bepaalde plek in
het park, dan begint het beton licht te geven om de gebruiker heen.

nen vloer te halen is niet praktisch. Gelukkig is het grote voordeel van
glasvezel dat de lengte van de kabel niets verandert aan het effect. Dus
voor een betonnen vloer combineert men de glasvezelkabels per groep
vloeroppervlak en trekt deze door de goot naar het regelsysteem. Hier
kunnen bij de desbetreffende plekken de LED-lampen worden aangesloten is samenwerking met de sensoren.

Maakbaarheid
Om beton te kunnen storten vergt de bekisting extra aandacht.
Aan de onderkant wordt de bekisting voorzien van gootjes. In de gootjes
worden gaten geboord. Hier kunnen alle kabels hun oorsprong vinden (in
een gat in het gootje). Om de glasvezelkabels richting te geven (zodat niet
alle kabels op hetzelfde punt gedrukt worden) moet er een klein geperforeerd bakje worden geplaatst dat de kabels richting geeft en het tevens
fixeert. Dit zou eventueel ook kunnen met andere materialen/mogelijkheden. Vervolgens wordt het van onder af aangestort met het beton. Na
het aanstorten kunnen alle glasvezelkabels worden afgesneden, want de
glasvezelkabels zijn alle overgedimensioneerd.
Aan de andere kant van de gootjes zitten de LED-lampen en de sensoren.
De gootjes dienen toegankelijk te zijn voor onderhoud. Dit is voor een
bankje de middenas van de bank. Waar de glasvezelkabels samenkomen
wordt dit vast gezet (gelijmd), afgesneden, om er vervolgens een LEDlamp tegenaan te zetten.Het met glasvezel gestorte beton is een constructief solide deel. Dit is logisch aangezien men de glasvezelkabels niet
hoeft te vervangen.

Oplossing
De kille uitstraling is te verbeteren door beton licht te laten geven. Lichtdoorlatend beton bestaat zelfs al. Door glasvezelkabels mee te storten in
het beton ontstaan er lichtbruggen tussen de beide zijden van het beton.
Een bestaande techniek die meer mogelijkheden biedt.
Als men de lichtbron van een glasvezelkabel kan aansturen door een
LED-licht en het andere eind van de glasvezelkabel zichtbaar maakt

Voor een vloer is het systeem ingewikkelder. Want de lengte van de vloer
is ook de lengte van de goot. Om een hele goot onder uit een beton-

82

83

Levenslang ZHSB
De belofte
We weten dat zeer-hogesterktebeton (ZHSB) een bijzonder materiaal is.
Niet alleen omdat het heel sterk is, maar meer omdat het ook zeer duurzaam is. Uit proeven van de TU Delft blijkt dat bijvoorbeeld de chloride
indringing bij ZHSB nauwelijks te meten is. De Gooisebrug in De Meern
toont na twee jaar gebruik geen enkel spoor van aantasting. ZHSB is al
jaren het gouden ei in de betonwereld.
De vraag en de evaluatie van de vraag
Maar hoe maak je zoiets? Hoe maak je een vormvrij object, dat enerzijds
materiaaltechnisch optimaal is uitgenut en daarmee kosteneconomisch
is en anderzijds ook sterk genoeg is om zowel trek- als drukkrachten te
weerstaan? Die vraag houdt ons al sinds jaar en dag bezig.
Wat gebeurt er als we de vormvrijheid op een dag laten varen? Wat nou
als we geen spannend vormvrij object meer willen? Wat nou als we geen
dunwandige koker in n stort, naadloos willen uitvoeren? Wat als we
naden wel willen toestaan?
De basiseisen
Door de eliminatie van de vormvrijheid, kunnen we nu de volgende set
basisvoorwaarden formuleren waar een toepassing aan moet voldoen:
Een toepassing waarin de sterkte (zowel trek als druk) en duurzaamheid volledig tot uiting komen;
Een toepassing waarin het materiaalgebruik is uitgenut;
Een toepassing die eenvoudig is uit te voeren;
Een toepassing die assemblage mogelijk maakt;
Een toepassing die bestaat uit ZHSB dat met lokaal beschikbare materialen is samengesteld (Hoogovencement CEM III A-52.5).

Roy Fakiera
Prolusion
Hoofddorp

Het idee
De basiseisen leiden ons naar de basis bouwsteen: een dun langwerpig
paneel dat je eenvoudig kunt voorspannen om zo het object zowel trekals druksterkte te geven en dat materiaaltechnisch tot een optimale
dikte is teruggebracht. De onzekerheden van verwerkbaarheid, krimp en
ontkisten zijn zo eveneens teruggebracht tot een minimum.
Toepassingen
De basisbouwsteen levert een scala aan mogelijke toepassingen. Toepassingen die geboren worden uit de behoeften van deze tijd.

ZHSB-EPS sandwichpanelen
Energiebesparing leidt tot thermische isolatie. De combinatie ZHSB
panelen met EPS levert een mooie synergie tussen constructie en thermische isolatie. In deze toepassing worden twee ZHSB panelen in de
kwaliteit B150, van bijvoorbeeld B x H=1000 x 20 mm2 met een epoxy
hars gelijmd aan een plaat van EPS500 met een dikte van bijvoorbeeld
160 mm. Met deze toepassing kunnen lichtgewicht liggers worden gerealiseerd, die kunnen worden toegepast in bijvoorbeeld de woningbouw.

ZHSB plakwapening
De komende jaren wordt hergebruik van bestaande bouwwerken steeds
noodzakelijker. Overheden zullen meer hun toevlucht zoeken in herijking
van deze bouwwerken en indien nodig versterken.

84

H-profielen in ZHSB
De ultieme behoefte in de constructiewereld is de schreeuw naar duurzaam staal. Een licht, sterk en duurzaam materiaal waarmee ranke
constructies kunnen worden ontworpen met een evenzo lichte fundering. Een materiaal waarmee bovendien met licht materieel kan worden
geconstrueerd.
Met deze toepassing kunnen voorgespannen, langwerpige, dunne panelen in kwaliteit B200, met een epoxyhars, bijvoorbeeld Sikadur 330,
worden geassembleerd tot H-profielen.
Deze profielen hebben weliswaar een 1/3 van de momentcapaciteit van
een equivalent staalprofiel in kwaliteit S355, maar hebben ook slechts
een 1/3 van het gewicht van een equivalent staalprofiel! Daarnaast hoeven deze profielen niet verduurzaamd te worden, zoals bij staal het geval
is. Construeren in beton krijgt met deze toepassing een extra dimensie.
Beweegbare bruggen in ZHSB komen een stuk dichterbij.

De plakwapening bestaat uit langwerpige panelen van ZHSB

in kwaliteit B150, met bijvoorbeeld de volgende afmetingen
LxBxH=1000x200x20mm3. Deze panelen zijn voorgespannen met nagerekt staal, 6 strengen van D=9,3mm, staalkwaliteit FeP1860. Door de
voorspanning kunnen de panelen nu ook trek opnemen. De opneembare
trekkracht van een paneel is vergelijkbaar met een wapeningsnet 20100.
De panelen kunnen met een epoxyhars (bijvoorbeeld Sikadur 330) aan
bestaande bouwwerken worden bevestigd om deze in n klap te versterken en te verduurzamen. In tegenstelling tot bijvoorbeeld koolstoflijmwapening, heeft ZHSB-plakwapening een intrinsieke robuustheid.

Deze toepassing kan ook gebruikt worden voor dragende wandpanelen

in de woningbouw. Specials met sparingen voor bijvoorbeeld ramen en
deuren zijn uiteraard op maat te engineeren.

Overspanningen tot 5 m zijn goed haalbaar. De bottleneck hierbij is de

schuifsterkte van het sandwichpaneel. Deze wordt gedomineerd door de
relatief lage schuifsterkte van de EPS. De toegepaste EPS500 kwaliteit
heeft een gemiddelde schuifsterkte die enigszins in de buurt komt van
een betonkwaliteit B15.

85

Lightgewicht

Tineke Bronsveld
Hilversum

Het ontwerp dat ik heb gemaakt is eenvoudig, maar toch vernieuwend en

verrassend en natuurlijk ook speels.
Een lantaarnpaal gemaakt van letters van beton, eenvoudig van ontwerp,
makkelijk te produceren en overal te gebruiken.
Hier heb ik gewoon grijs beton gebruikt, een kleurtje erop of erdoorheen,
kan natuurlijk altijd, maar dit is het pure beton zoals beton hoort te zijn.
De letters kunnen natuurlijk vele woorden vormen, denk aan namen van
bedrijven, winkels of openbare instellingen, maar ook een groet of boodschap kan een verrassend effect hebben!
Op elk plein, winkelcentrum, park of woonwijk is het lightgewicht te
gebruiken en te plaatsen.

Lounge on concrete
Dit ontwerp is ontstaan door een gemis aan fijne privacyplekken in openbare ruimtes. Nergens kun je even rustig praten, zonder dat je gestoord
of afgeluisterd wordt.
Daarom heb ik dit ontwerp bedacht, een overdekte lounge- en picknickplek, natuurlijk van beton! En, omdat Nederland veel regen kent, een
overkapping, zodat je altijd droog kunt zitten. Maar ook in warme zomers kun je er heerlijk beschut zitten. Op het dak kunnen sedumplanten
geplaatst worden: beter voor het milieu, isolerend en geluiddempend.
Door aan 1 zijde ronde gaten open te laten, komt er genoeg licht naar
binnen, en krijg je ook een speels effect, waardoor het geheel niet te massief overkomt. Door de kopse kanten een andere kleur te geven, wordt
het ontwerp net even wat speelser.
Bij winkelcentra, wachtruimtes, bos en heide, maar zeker ook langs
snelwegen op parkeerplaatsen, zal deze concrete lounge heel veel worden
gebruikt!

86

87

Tineke Bronsveld
Hilversum

Make the bead

Met innovatieve vrije 3D technieken kunnen wij een betonelement ontwikkelen dat......
speelse mogelijkheden biedt aan ontwerpers en gebruikers voor
de inrichting van openbare ruimtes
toepasbaar is in bestaande verharde omgevingen, zoals in het tegelpatroon van een bestaand schoolplein, een stoep of entreegebied
gentegreerd is in het oppervlak
zich kan manifesteren onder en boven het maaiveldniveau
bestaat uit een familie van objecten die samenwerken
multifunctioneel inzetbaar is: zitten, spelen, afwateren, beplanten, afscheiden
uitgebreid kan worden in een eindeloze reeks van variaties
geproduceerd kan worden dankzij digitale en flexibele maltechnieken
Ontwerp
Familie van objecten: de schoonheid van de kralen
Grootte van de basisvormen: diameter 120 cm - 90 cm - 60 cm

Huub Looze & Marjan Ketner

buro HBLZ
Rotterdam

Basisvormen: bol en platte bol

Schakeling in de vorm van een ketting: de ketting als ruimtelijk object
Overgangen tussen de basisvormen: overlap 10 cm
Studie variatie basisvormen binnen familie
Ketting als vrije vorm in de ruimte

Variatiemogelijkheden in gebruik en vorm

De kralen manifesteren zich als vorm boven en onder maaiveld
De kralen zijn met aanpassingen multifunctioneel toepasbaar
Vormvrijheid objecten door productietechniek
Voorbeelden van facetmogelijkheden in het oppervlak van de objecten

Toepassing
Voorbeeld van een orthogonale inrichting van een schoolplein:
functies gescheiden
geen interactie tussen de verschillende functies
statisch

Productietechniek
Wat er in de computer wordt getekend, kan tegenwoordig makkelijk
worden omgezet in EPS-schuimdelen (piepschuim), door middel van 3D
freestechniek. EPS-schuimdelen vormen samen met een bekisting de
gietmal voor het beton. Wij stellen hier een serie van objecten voor die op
deze wijze kunnen worden geproduceerd.

Voorbeeld van een speelse inrichting van een schoolplein:

functies geschakeld, ontstaan van dubbelfuncties
interactie tussen de functies
stimuleert ook tot ander gebruik
dynamisch in vorm

88

De productietechniek laat veel vormvrijheid toe:

in het bepalen van de objectvorm (wel of geen facetten, de vorm en
richting van de facetten)
in de maat van de objecten

in de gebruiksmogelijkheden boven of onder het maaiveldniveau

in de aansluiting binnen de schakeling.
Dit laatste is van belang om vloeiende overgangen te creren zonder constructieve beperkingen en gebruiksonvriendelijke hoeken en gaten.
De productietechniek heeft ook voordelen voor de inpasbaarheid van de
objecten in de openbare ruimte met tegels. Zo kan de voet van objecten
zich aanpassen aan een bestaand of gewenst tegelpatroon.
Vervolgonderzoek
In het vervolgonderzoek willen wij verder onderzoek doen naar:
de productietechniek
de manieren van inpasbaarheid
de mogelijkheden van materiaalcombinaties (hout, rubber, gietijzer) en
het gebruik van kleur.

89

Nieuw gezicht
Water trekt mensen aan, maar kades zijn lang niet altijd veilig of aantrekkelijk voor recreatie. Met dit idee wil ik hier verandering in brengen
door de beleving van de openbare ruimtes langs bijvoorbeeld stedelijke
waterkanten te verbeteren. Door gebruik te maken van het bijzondere
materiaal Litracon kunnen zitelementen, paden en andere objecten,
gemaakt van dit lichtdoorlatende beton, in elke gewenste kleur verlicht
worden. Dit zorgt voor een spectaculair effect en maakt de plek aantrekkelijk voor publiek om doorheen te lopen of er rustig zittend van het
uitzicht te genieten.

Mark Gjaltema
Almelo

Litracon is een lichtdoorlatend betonsoort. Deze eigenschap wordt

bereikt door glasvezeldraden door het beton te mixen. Het percentage
glasvezel is ongeveer 4%. De sterkte van het beton blijft behouden omdat
het glasvezel er onderdeel van uitmaakt. Een grotere hoeveelheid glasvezel zorgt voor een grotere transparantie van het beton. Na experimenten
met deze techniek is gebleken dat het beste resultaat wordt bereikt met
een dun betonmengsel en door zo veel mogelijk glasvezeldraden door het
beton te duwen terwijl het nog nat is. Het resultaat kunt u rechtsboven
op de poster zien.
Voor de uitwerking van dit idee is gekozen om de natuurlijke ingredinten van beton (grind, zand en water) uit te lichten. Het zand (geel) als
voetpad en het grind (oranje) en water (blauw, in de vorm van ijs) als zitobjecten, stapstenen en afvalbakken. Er kan gekozen worden tussen het
gebruik van zonlicht overdag en verlichting s nachts of een combinatie
van beide overdag want het effect van verlichting van binnenuit is overdag ook zichtbaar. De verlichting werkt door de objecten van binnenuit
te verlichten met een grote lamp of door gebruik te maken van LEDpanelen. Met behulp van deze objecten is het mogelijk om op het water te
zijn in plaats van alleen op de kade. Daardoor ervaar je het water meer en
wordt het een spannende en interessante plek om te zijn.

plek om te pauzeren en verbetert de beleving van de stad in zijn geheel.

De toepassing van deze objecten kan in vele verschillende vormen en kan
op elke denkbare manier verlicht worden. Andere opties zijn bijvoorbeeld
het verlichten van looproutes met pijlen, afvalbakken verlichten om het
gebruik ervan te bevorderen of zebrapaden die reageren op verkeerslichten.
Het belangrijkste probleem dat ik met dit idee wil oplossen is het onveilige gevoel dat mensen kunnen krijgen als ze op grote lege locaties zijn
in de stad. Vooral s avonds vermijden mensen zulke plekken liever. Door
plaatsing van verlichte objecten hoop ik mensen naar deze plekken aan
te trekken waardoor dergelijke locaties aantrekkelijk, leefbaar en veilig
worden zowel fysiek als in de beleving.

De locatie die u onderaan de poster ziet, bevindt zich aan de stadsvijver

in Almelo. Deze hoek is momenteel een oninteressante plek en dat blijkt
omdat er niet veel mensen naartoe komen. Dit is best opvallend omdat
deze plek vlak aan de looproute van het treinstation naar het centrum
ligt. Ook ligt hierachter een grote parkeerplaats. Juist dit soort plekken
zijn ideaal om dit idee toe te passen. Het biedt passanten een prettige

90

91

Octaaf

Huub Swillens
WY.architecten
Eindhoven

Idee
In de loop der jaren zijn er veel bestratingsproducten ontwikkeld met als
grondstof beton. Omdat het met beton mogelijk is om gemakkelijk te
variren in vorm, zijn bij deze producten ook alle wenselijke hulpstukken
geproduceerd. Het aantal hulp- en passtukken is dan ook steeds afgestemd op de gewenste toepassing. Echter bij hergebruik van het materiaal
bij een nieuwe toepassing is vaak het gewenste aantal hulp- en passtukken anders. Tevens is het zo dat voor elke toepassing een andere vorm
ontwikkeld is. Met het product octaaf is juist het uitgangspunt gekozen
om een product te ontwikkelen dat voor meerdere toepassingen geschikt
is en waarbij hulpstukken niet nodig zijn. Hierdoor kan octaaf na bijvoorbeeld een jarenlange toepassing als bestrating voor een weg, hernieuwd

gebruikt worden voor een volgende toepassing. De aan weer en wind

blootgestelde toplaag kan geschuurd worden, zodat octaaf weer als een
nieuw product vermarkt kan worden. De volgende levenscyclus begint.
Toepassing
Het toepassingsgebied van octaaf is uitgebreid. Bij een toepassing in een
aaneengesloten vlak waarbij de blokken om en om worden geplaatst kan
een zeer draagkrachtige bestrating worden gemaakt, die zware belastingen zijdelings spreidt. Toepassingsgebied: straten, pleinen, trottoirs etc.
Door de blokken met het grote vlak naar boven te plaatsen, ontstaat een
licht open bestrating die waterinfiltratie in de grond zeer goed mogelijk
maakt (open vlakken worden met fijn basaltlava gevuld). Een variant met
gras is natuurlijk ook denkbaar. Toepassingsgebied: straten, pleinen, trottoirs, parkeerterreinen etc.
Indien de blokken met het kleine vlak naar boven worden geplaatst, ontstaat een vrijwel geheel groenvlak met een zeer stabiele ondergrond.
Toepassingsgebied: evenemententerreinen, parkeerterreinen etc.
De grote hoogte van de blokken zorgt ervoor dat extra kantopsluitingen
door middel van banden niet nodig is. Tevens maakt deze grote hoogte
verspringingen in terrein mogelijk, waardoor octaaf dus ook inzetbaar
is als opsluitband. Door een stapeling van blokken te maken, kunnen
bloembakken worden gevormd of taluds worden verstevigd.

waaraan een bestratingsproduct in de huidige tijd zou moeten voldoen.

In plaats van voort te borduren op al bestaande producten is vanuit de
basis een nieuw product ontworpen. Duurzaamheid is een van de pijlers
die de uitgangspunten hebben gevormd. Het innovatieve zit met name
in het beperken tot een vorm die toepasbaar is op veel gebieden.
Duurzaamheidsaspect
OCTAAF is vervaardigd uit 100% gerecycled betongranulaat. Doordat
OCTAAF slechts uit 1 basisvorm bestaat en toepasbaar is op allerlei gebieden, zal bij het zoeken naar een nieuwe toepassing altijd snel een afnemer gevonden zijn. Octaaf behoudt hierbij zijn waarde. Er wordt gebruik
gemaakt van basismateriaal dat in het verleden al een CO2 belasting tot
gevolg heeft gehad. Bij het nieuwe product kan, door het betongranulaat
op een goede wijze te bewerken, worden uitgegaan van een zeer beperkte
CO2 last. Het nog werkzame cement in het granulaat kan mede zorgen
voor verharding van het beton. De levensduur van octaaf is vrijwel eindeloos.

Innovatief karakter
Bij het ontwerp van OCTAAF is gekeken naar de primaire voorwaarden

92

93

Ontmoetingstuin Nazareth
Achtergrond
Maastricht Noordoost wordt gevormd door de vier buurten Limmel,
Nazareth, Wittevrouwenveld en Wyckerpoort. In Maastricht Noordoost
wordt middels wijkontwikkelingsplannen gewerkt aan verschillende sociale en fysieke projecten. Het uiteindelijk doel hiervan is om de leefbaarheid te verbeteren.
In Nazareth worden het komende jaar verschillende huizen gesloopt om
plaats te maken voor nieuwbouw. Omdat de nieuwbouw pas over enkele
jaren gerealiseerd wordt, blijft het terrein tijdelijk braak liggen. Als er
niets gebeurt met dit gebied zal dit een kale, ongebruikte en verwaarloosde plek in een toch al kwetsbare wijk worden. Daarom zijn wij op zoek
naar een tijdelijke, buurtvriendelijke invulling van dit gebied.

Josien Falkenberg
Woonpunt
Maastricht

Het idee
Zo ontstond het idee - uitgelokt door deze prijsvraag- om met behulp van
betonnen elementen dit gebied te gaan inrichten. Elementen die:
naar wens kunnen worden gekoppeld en gerangschikt;
na verloop van tijd anders geordend/verplaatst kunnen worden;
uitgaan van de menselijke maat;
uitnodigen om te verblijven (zitmeubel);
uitnodigen om te gebruiken (zandbak, kruiden/groenten/fruitbakken)
Het idee is dat na verloop van tijd, als het gebied een nieuwe bestemming
krijgt, de elementen verplaatst kunnen worden naar andere locaties in de
stad.

Standaarddeel
Een kubus van 50 bij 50 cm. Voorzien van vier gaten (tunnels) met
diameter van 10 cm. Deze gaten vormen het onderdeel van de koppelconstructie. Twee verticaal en twee horizontaal gericht.
Bloembak
Eenzelfde kubus als het standaarddeel maar dan extra voorzien van een
komvormige uitsparing bovenin. Diepte: 20 cm. Ook voorzien van drainagegaten horizontaal.
Bassinelement
Een bak van 100 x 50 x 30 cm. Ook voorzien van horizontale gaten in de
rand waardoor overloop wordt voorkomen. Diepte: 20 cm.
Deze bak kan naar wens worden gevuld met zand, water, steentjes of
ander natuurlijk materiaal.
De betonelementen vormen zo een modulair systeem.
De koppeling bestaat uit stangen/palen die door de gaten gaan en zo de
elementen op hun plaats houden (pen-en-gat-constructie).
Uitgaande van deze basiselementen kan naar behoefte van de gebruikers
en specifieke terrein- en omgevingseigenschappen een leeg gebied betrekkelijk eenvoudig worden ingericht.

Tijdelijkheid vraagt om: duurzaamheid; kostenbesparend en redelijk snel

uitvoerbaar. Buurtvriendelijk wil zeggen: veilig, natuurlijk, kleurrijk,
bestemd voor diverse leeftijden, cohesie- en participatiebevorderend.

De elementen
Er zijn drie verschillende elementen van beton die gecombineerd kunnen
worden.

94

De elementen worden maximaal twee op elkaar gekoppeld. Zo kan een pilaar van 1 meter hoogte worden gecreerd, of een bloembak op stahoogte
of indien ook horizontaal gekoppeld een muurtje.
Met deze combinaties en losse elementen kan een buurtvriendelijk park
worden samengesteld. Waar mensen kunnen rusten, spelen en tuinieren.

95

Openbare kruidentuin
Voorwoord
Mensen maken gebruik van parken en andere openbare ruimtes, men
speelt, rust uit, eet gezamenlijk aan een picknicktafel of een bankje. Het
is belangrijk dat de publieke ruimte toegang biedt aan iedereen, of je nou
jong bent of slecht ter been.

voorziening, je kunt met de hele buurt eten aan een grote tafel, zo biedt
je kans om een hechte band met de samenleving te krijgen. Daarnaast
voelt men zich betrokken bij de maatschappij. Je maakt kennis met natuur en buitenleven. Je betrekt bij dit plan vele doelgroepen. Kinderen
kunnen veilig spelen en voelen zich geborgen door de natuur. Groenvoorziening wordt jijzelf en het geeft je iets moois terug, namelijk een prettige
omgeving en een goede band met de buurt.

In mijn concept wordt duidelijk gemaakt dat natuur en materiaal zichzelf

een karakter geeft zonder verloedering of veelvuldig onderhoud. Mijn
idee is iedereen te verrijken met wat de openbare natuur te bieden heeft,
dit is daarbij ook een uitkomst voor stadsbewoners. Het opvallende aan
mijn ontwerp is een openbare kruidentuin. Je mag gebruik maken van
alle gewassen maar men doet er wel wat voor terug, plant zelf gewassen
en onderhoudt de tuin goed, zodat het een plek wordt waarvan iedereen
kan genieten. Beton speelt in het ontwerp een belangrijke rol, het is het
basismateriaal die deze ruimte bijzonder maakt.

Kleur
Beton heeft behalve grijs geen warme kleur, maar wel andere elementen
die erg voordelig zijn. Het is milieuvriendelijk en heeft weinig tot geen
schadelijke stoffen. Door bloemen en planten brengt elk seizoen een
andere kleur mee. Hout en brons geven nog een andere dimensie aan de
grijze kleur van beton.

Haalbaarheid
Het project is zeker haalbaar, dit ontwerp kan in principe overal worden
geplaatst. Het grootste deel van het materiaal bestaat uit beton en hout.
Het moeilijkste werk is het tegelwerk ontwikkelen. Qua constructie van
het trapwerk naar de kruidentuin toe moet men een goede berekening
maken hoe de elementen geplaatst moeten worden. Er hoeft niet beplant
te worden, het ontwerp past zich vanzelf aan de natuur aan.

Op het gebied waar men loopt zijn er lichtstraten van RGB LED-verlichting in de grond geplaatst die strak tegen een bank of beplanting
schijnen. Dit gebeurt ook bij het water. In het water worden strakke
lichtstraten weergegeven die het karakter versterken maar zeker niet killer maken. In de kruidentuin worden eveneens strak gemaakte lichtstraten gemaakt, in en om de trap vind je op speelse wijze RGB LED-licht
waardoor het een beleving wordt om op de late avond door deze publieke
ruimte te lopen.

Originaliteit & innovatie

Mijn ontwerp is origineel, ik hou rekening met de crisis, dat geeft ook
kansen in een ander perspectief. Bewoners van de buurt die wel of niet
gebruik maken van de kruidentuin kunnen deze zelf onderhouden. Daarnaast is het ontwerp origineel omdat natuur beleving is. Kinderen maken
ook gebruik van de natuur, ze spelen ermee en spelen erin. Ze willen alles
aanraken, dat is beleving. Het ontwerp is origineel omdat in het tegelontwerp ruimte is gemaakt voor gras of ander gewas.
Innovatie vind je in zekere zin terug voor een langer perspectief, groenvoorziening wordt wellicht in de toekomst verder teruggebracht. Het is
de bedoeling dat buurtbewoners zoveel mogelijk zelf voorzien in groen-

Paula van Langen

Mijdrecht

Relevantie voor functionaliteit in de openbare ruimte

Een openbare ruimte is voor iedereen. Mijn idee is om de relatie van
functie en geborgenheid te bieden aan een plek waar je graag naartoe
komt. Directe faciliteiten: zitten, spelen, kruidentuin, grote eettafel, verlichting; ruw en materialistisch zijn kernwoorden van mijn ontwerp.

Tegelwerk (kruidentuin)
Reguliere tegels zijn vlak en liggen strak naast elkaar, als het minder
wordt onderhouden gaat het verloederen, er komt mos tussen te zitten.
Mijn tegelontwerp heeft groeven waarin ik een overloop maak van looppad naar de tuin waar de gewassen worden verbouwd.

Bijdrage aan duurzame toepassingen van beton

Natuur en beton zijn beide ruwe materialen. Dit neemt niet weg dat je
er ontzettend spannende ontwerpen mee kunt maken. In mijn ontwerp
krijgt natuur zijn vrije loop, bloemkleuren komen terug, daarnaast
wordt met verlichting minimalistisch een speels karakter gegeven aan dit
ontwerp.

Onderhoud
Verantwoordelijk voor de groenvoorziening is de buurt zelf, ze planten
zelf gewassen. En krijgen wellicht na resultaat een passend bedrag voor
hun prestaties. Het is een win win situatie. De bomen zouden wel onderhouden moeten worden door de gemeente evenals de vervanging van
verlichting, dat is een kostenpost die niet valt te vermijden.

96

97

Organisch beton

Sigrid van Roosmalen

Breda

Het imago van beton is niet bepaald esthetisch. Kernwoorden die bij mijn
eerste gedachte aan beton naar boven kwamen was kilheid, kunstmatigheid en praktische toepassing. Juist daarom ben ik beton gaan benaderen
vanuit een organische invalshoek. En organische vormen kunnen de rol
vervullen van speelsheid en esthetiek.

Naast een organische vorm heb ik ook de techniek bepalend laten zijn
voor vormgeving. De techniek is echter zo simpel en biedt zoveel
mogelijkheden dat met het ontwerp slechts een basis is gelegd voor vele
mogelijkheden.

Overdekte skatebaan
Beton wordt in Nederland vaak ervaren als een karakterloos materiaal
waarbij men al snel denkt aan vloeren, funderingen en verdiepingen,ook
bij bruggen en tunnels wordt er vaak gedacht aan het materiaal. Er valt
veel meer over beton te vertellen, bijvoorbeeld dat het al voorkwam in de
Romeinse tijd. Of dat een groot deel van de wolkenkrabbers in New York
zijn bestaan te danken heeft aan het gebruik van beton.
Ik woon zelf een deel van het jaar in Zuid- Amerika waarbij het mij opvalt
dat men beton in vele mate meer toepast in het straatbeeld zoals we
in Nederland niet kennen. Het mooie van het gebruik van beton is het
oneindig kunnen toepassen in vele vormen. En met een kleur is het sombere karakter al snel vervlogen.

glooiing is aangebracht, maakt het mogelijk om bijvoorbeeld een kleinschalig evenement te organiseren. Met enkele eenvoudige toevoegingen
(tentzeil op maat) kunnen bijvoorbeeld een of meerdere zijdes gesloten
worden. Waar de pilaren van de overkapping de grond ingaan is het
mogelijk om beplanting aan te brengen, of parkbankjes, net buiten het
speelveld, binnen het gehele terrein. De overkapping, of luifel genoemd,
uitgevoerd in een gewapend betonconstructie, rondom is de bovenzijde
van het dakveld voorzien van een kleine verhoging, hierin wordt het
regenwater opgevangen en via de vier staanders afgevoerd. Later kunnen
er eventueel zonnepanelen op aangebracht worden, om hiermee het veld
te verlichten tijdens de avond.

Motivatie
Ik heb een ontwerp gemaakt van een speelplaatsje zoals ik dat in Nederland graag zou zien. Zelf ga ik graag naar buiten op mijn skates om
mijn conditie op peil te houden. Aangezien ik in het centrum van de stad
woon, merk ik dat het wegdek hiervoor vaak niet geschikt is. Asfalt is
vaak te ruw en bestrating is vrijwel kansloos. Betonnen stoeptegels zijn
over het algemeen wel toegankelijk voor skates, maar hebben vaak veel
straatvuil of liggen ongelijk in het straatoppervlak.
Mijn ontwerp is net als een atletiekbaan in een ovale vorm weergegeven,
met glooiing hierin, het middenveld is verlaagd. Het middenveld is voorzien van (beton)bestrating om er nog een speelse toevoeging aan te geven. Het geheel is gebouwd op een betonnen plaat om zo in de winter het
gehele verlaagde deel van het veld onder water te kunnen zetten, en bij
nachtvorst een laag ijs hierop kan vormen. Het gehele oppervlak kan dan
gebruikt worden als schaatsbaan. De betonnen overkapping, welke in een

98

Gijsbreght Mombers
Mombers-only
Nijmegen

99

Playful concrete

Franz Bourgeois & Joost Oosterwijk

Wikke licht & architectuur
Zuidwolde

Should the city squares ever being empty? Should your street only be a
passage deprived of any sort of other activity than shopping? Should a
parking only being used as a parking?... Should any of your public spaces
being exclusively designed for a modern use that exclude any sort of
social life???
Playful concrete offers you a new range of public toys meant to bring
some color into any public life. Using a self-compacting concrete technique, Playful concrete proposes a broad range of furniture that is entirely
resistant to any damage. These objects are easily moveable thanks to its
unbreakable wheeling system and can even being self-designed. Any citizen can use it and appropriate these urban objects, prefabricate temporal
scenery and bring a homely atmosphere into the public life!

PMB bakken spoorwegen

Product is de productie van rechthoekige betonnen bakken: polymeer
beton. Deze bakken worden gebruikt voor de opbouw van een geluidscherm langs spoorlijnen. De bakken zijn gemaakt van hogesterktebeton
en polymeren. De spoorzijdes zijn voorzien van conisch gevormde gaten
zodat geluid wordt vastgehouden in de bakken. De bakken worden namelijk gevuld met oude spoorwegballast.
Door juiste profilering van de bakken zijn de bakken stapelbaar tot een
hoogte van 3 m. De topbak heeft deels een gesloten kant, omdat in deze
laag het vervuilde zand wordt gevat. De topbak wordt vervolgens ingeplant met allerlei heideplantjes, omdat die goed tegen droogte kunnen
en weinig onderhoud vragen, maar toch door juiste mix van soorten een
bloemrijk beeld geven gedurende het gehele jaar.
De bakken kunnen in allerlei kleuren geleverd worden en desgewenst
worden voorzien van een profiel. Met een speciaal ontwikkelde klem,
kunnen de bakken relatief eenvoudig op hun plek worde gezet. Door
deze mobiele eigenschappen, is het systeem goed inzetbaar als tijdelijk
geluidscherm.

100

101

Gert van Veldhuizen

Lelystad

Pottegel

Bjorn Andreassen
Studio maatwerk
Eindhoven

Middels veldonderzoek in wijken werd vormgeving door bewoners in

de eigen openbare ruimte zichtbaar. De informele initiatieven voor het
vormgeven van de eigen directe leefomgeving leidden tot de ontwikkeling
van vier sociaal betrokken producten: het vogelwijkhuis, de bloempotstoeptegel, de burenbank en de skyline-schuttingstrip, allemaal onder de
noemer Design in de Wijk.
Uitgaande van de aangetroffen initiatieven werd samen met bewoners
van stadsdeel Gestel in Eindhoven een reeks van vier producten ontwikkeld die ontstaan zijn uit de wensen van de wijk. En die tevens ontmoeten en samenleven vooropzetten, om zo wijkverbetering mogelijk
te maken. De Bloempot-stoeptegel, is een pragmatische toepassing in
de leefomgeving. De 30 x 30 cm uitvoering is eenvoudig te plaatsen, en
zorgt voor een verassend effect in een vaak zo bekende leefomgeving.

Publieke ruimte voor iedereen

Een manier om schaarse openbare ruimte goed te benutten is om parkeerplaatsen anders te gebruiken. Parkeerplaatsen nemen veel ruimte
in maar worden lang niet altijd benut, bijvoorbeeld onder werktijd. Wij
denken met ons voorstel de beste oplossing gevonden te hebben voor iedereen: Overdag voor kinderen en ouders, s avonds voor automobilisten.
Onze oplossing is een parkeerbarrire met toegevoegde waarde door een
gentegreerde tweede functie. Als voorbeeld hebben we een schommel en
tafel uitgewerkt maar er zijn meer opties te bedenken.
Met, bijvoorbeeld, een uitgeklapte schommel kan er overdag niet geparkeerd worden en kan de schaarse openbare ruimte gebruikt worden door
kinderen om te spelen. Op de banken bij de tafel kunnen ouders hun
kroost in de gaten houden en gezellig met de buren praten. s Avonds,
als de kinderen uitgespeeld zijn en de werkenden thuis komen, wordt de
schommel ingeklapt en de parkeerplaats weer benut voor autos.
De schommel en tafel vallen in een betonnen plaat die in het wegdek is
aangebracht. Deze betonnen plaat voorkomt beschadiging en bevat de
scharnierpunten voor het opklapmechanisme.
De schommel wordt vervaardigd uit een 40 mm dikke, verzinkte buis.
Het mechanisme wordt voorzien van een slot waarvan de sleutel bij
enkele buurtbewoners in bezit is. Zo wordt de verantwoordelijkheid over
de speeltoestellen in de wijk gelegd. Goed voor de betrokkenheid en het
beheer van de toestellen.

102

103

Kodjo Kouwenhoven
Maandag meubels
Arnhem

Repla

Frank Immerzeel
Immerz. stedebouw architectuur
Pijnacker

Aanleiding
In de openbare ruimte ontbreken vaak zitbankjes op plaatsen waar ze wel
gewenst zijn. Niet alleen in parken en centrumgebieden, maar met name
ook bij speelplaatsen, in natuurgebieden en op bedrijventerreinen of
sportparken. Zitbanken kosten geld en leveren in principe niets op.

plaatsvinden. Het resultaat zijn speelse objecten waar mensen op kunnen

zitten, hangen, liggen of tegenaan kunnen leunen.
Het credo En plaatje zegt meer dan duizend woorden is hier zeker op
zijn plaats. De afbeeldingen geven een goed beeld van de verschillende
opstellingsmogelijkheden weer.

Eenvoud
Door te werken met een eenvoudig modulair systeem dat bij wijze van
spreken door leken te vervoeren en te monteren is, kan een grote kostenreductie gerealiseerd worden. Hierdoor kunnen op een groot aantal
locaties toch bankjes geplaatst worden, waar dat anders eenvoudig weg
niet haalbaar was.

Flexibel
De banken worden los op de (half)verharde ondergrond geplaatst. Er is
dus geen graafwerk, stelwerk of funderingsconstructie nodig. Hierdoor
is het ook relatief eenvoudig de bank weer te verwijderen of te verplaatsen. Ook kan naar wens de opstelling van de banken gewijzigd worden,
bijvoorbeeld om de zithoogte te veranderen. De banken kunnen los of
aan elkaar geplaatst worden. Voor de montage zijn twee personen nodig
om de elementen op hun plaats te tillen.

Inspiratie
De inzending is genspireerd op het speelgoed Kapla: kleine plankjes
waarmee allerlei vormen en bouwsels gemaakt kunnen worden. Elk
plankje heeft een identieke grootte en vorm in de verhouding van 1:3:15.
Kapla is een Nederlandse uitvinding en de afkorting staat voor
Kabouterplankje. In analogie hiermee staat de afkorting van ons motto
Repla voor Reuzenplank.
Vormgeving
Voor de vormgeving is de maatverhouding van de Kapla-plankjes aangehouden en die is vermenigvuldigd met een factor 15. Hierdoor ontstaan
planken van 15 x 45 x 225 cm. Deze planken zijn telkens per tweetal
onder een hoek van 90 graden aan de lange zijden aan elkaar gekoppeld
of gegoten. De L-vormige balken die dit oplevert, worden telkens per
tweetal op elkaar gestapeld. Dit stapelen kan op verschillende manieren

104

Materialisatie
De onderste L-vormige balk bestaat telkens uit verdicht beton. Met een
soortelijk gewicht van circa 2500 kg/m3 krijgt de bank hiermee een stevige voet. De bovenste L-vormige balk bestaat telkens uit schuimbeton. De
bovenste balk is daardoor ongeveer de helft lichter dan de onderste balk.
Schuimbeton is met name een duurzame materiaaltoepassing, omdat er
restmateriaal uit de hoogovens in verwerkt wordt.
Door het toevoegen van pigmenten kunnen de elementen naar wens een
kleur krijgen. Bijvoorbeeld clubkleuren bij een sportvereniging of een
gedekte tint in een natuurlijke omgeving. Ook kan in de bekisting een
structuurmat aangebracht worden om een patroon of logo aan te brengen. Dit biedt ook perspectieven voor sponsoring.

Innovatie
Het innovatieve aspect is niet het materiaal, want het betreft een gangbare prefab betontoepassing. Het vernieuwende betreft de modulaire
toepassing die snel, eenvoudig en flexibel te plaatsen is.
Nader onderzoek
Om het concept verder te brengen zal technisch overleg plaats moeten
vinden met een prefab betonfabriek. Vanuit de praktijk zullen zij zeker
verbeterpunten kunnen aangeven ten aanzien van de detaillering, bekisting en onderlinge verbinding. De verwachting is dat dit niet tot onoverkomelijke problemen zal leiden.

105

Round and Round

Het belangrijkste in een openbare ruimte is, dat iedereen de ruimte wl
gebruiken en de ruimte beleven. Dat moet worden gestimuleerd!
Hoe kan dit beter als mensen op een fijne manier kunnen verblijven
en dus zitten. Daarom heb ik een moderne picknick/lounge bank voor
buiten ontworpen.
Een ronde bank, natuurlijk gemaakt van beton, zodat iedereen graag
(langer) wil verblijven!
Door de vorm n het materiaal oogt het modern, maar toch gezellig.

Tineke Bronsveld
Hilversum

In het midden een tafeltje, ook van beton, waardoor het huiskamer- gevoel, waardoor men zich prettig en veilig voelt, wordt versterkt.
Deze bank kan echt overal neergezet worden, denk aan parken, dagcampings, pleinen, bos en heide, maar ook bij een horecagelegenheid zal dit
zeker niet misstaan! Overal waar gestimuleerd moet worden dat men er
zich prettig voelt en dus vaker zal komen!

Shelters

Robin Beusink
Winterswijk

Een publiek park in de zomer gevuld met een diversiteit aan bezoekers:
jong oud, extrovert en ingetogen. Op tactisch geplaatste zones ontstaan
betonnen schillen van de buitenkant massief ogend maar hol van binnen.
Wat doen deze elementen daar en wat is er te doen?
De buitenaards-ogende immense steenlijkende elementen bieden ruimte
en mogelijkheden voor tal van activiteiten. Maar laten vooral zien wat
beton eigenlijk allemaal kan.
De schillen zijn een ode aan de kracht van beton, de shelters laten de
talrijke mogelijkheden van beton zien.
glad vs ruw;
recht vs scheef;
massief vs licht;
natuurlijk vs opmerkelijk.
De schillen worden gekenmerkt door hun eigen bekistingen. Verschillende wanden met een eigen structuur, textuur en identiteit. Voorbijgangers kunnen voelen, zien en ervaren wat beton allemaal te brengen heeft.
Daarnaast kunnen de schillen als rust-, speel-, of bewustwordingsplaats
gebruikt worden. De ruimtes en plekken die de betonnen creaties doen
laten ontstaan zullen mensen bewuster maken van beton. De gekke
vormen en texturen bieden daarnaast allerlei mogelijkheden om mensen
te vermaken.

106

De shelters zijn een ontwerp voor een studieproject geweest, waarin ik

verschillende mogelijkheden van beton heb
proberen te ontdekken. De maquettes
waren erg fraai gelukt. En het idee
verder te kunnen experimenteren met
dit onderwerp enthousiasmeert me.
Misschien is het zelfs mogelijk om in een
lokale speeltuin een shelter te creren
met behulp van een aantal professionals.
Mogelijkheden van betonkernactivering
zullen natuurlijk ook interresant zijn,
mochten de shelters als verblijfplaats
gebruikt willen worden.

107

Sculpturaalbeton

Adrianne van Dijken

Groningen

met een 3D-printer en beton-inkt een groot sculptuur heeft gemaakt,

zien wij sculpturaal beton als insteek voor een veel levendiger binnenstedelijke openbare ruimte. Ruimte die iets met je doet. Deze toepassing van
beton heeft rondingen en openingen, waardoor het een luchtige, vriendelijke uitstraling heeft. Door deze vorm toe te passen bij ruimtes die nu
gesloten en massief zijn kan de beleving van de openbare ruimte worden
verbeterd. Ruimtes worden lichter, transparanter en vriendelijker. Naast
dat de ruimte prettiger wordt is deze toepassing van beton contrasterend
met de huidige norm van beton. Dit maakt het product interessant en
bijzonder om te zien.
Om dit te illustreren zijn we van een sponsachtige structuur uitgegaan.
Deze structuur kan in alle richtingen buigen en strekken. Ook kun je heel
bewust vormgeven aan de schaal van ruimte en van de plastiek, door de
grootte van de porin aan te passen.

We zijn er uit; warmte die vrijkomt bij het stollen van beton, komt door
pure verontwaardiging. Het is frustratie van het prachtige, dynamische, vloeibare beton, omdat het in een stijve orthogonale vorm wordt
gedrukt.

Eigenlijk heeft beton veel meer potentie. Iets daarvan heeft Le Corbusier
in zijn Notre Dame du Haut in Ronchamp laten zien. Le Corbusier zet
beton in, om een sculpturale vormentaal neer te zetten. Een gebouw waar
de buitenruimte omheen vloeit, even stilhoudt en ermee speelt. Elke
hoek van waaruit je dit bouwwerk bekijkt is indrukwekkend; omdat het
een hoog sculpturaal karakter heeft. Het gaat een interactie met je aan.
Hoe anders is de naoorlogse stad met al zijn functionele vierkante
vormen. Elke kubus lijkt te zeggen: Ga jij maar met een grote boog om
mij heen, want ik sta hier. Strakke rooilijnen, bijna uniforme gevels en
celgrootten maken dat de stad lijkt op de volgende stad.

Deze toepassing van beton is op verschillende plaatsen te gebruiken. Het

doel is meer openheid en geborgenheid te creren. Toepassingen zijn
bijvoorbeeld bushokjes, gevels van (openbare) gebouwen, geluidswallen
en bruggen. Als voorbeeld hebben wij twee uitwerkingen toegevoegd van
toepassingen van het beton.

Genspireerd door 3D-vormen in beton van bijvoorbeeld Vacuumatics

3D-bekistingssystemen en door een kunstwerk van Rinus Roelofs die

Uitwerking twee laat een toepassing zien van het beton in de natuur. Dit
bezoekerscentrum had een harde uitstraling. Door de toevoeging van het

beton heeft het gebouw een meer natuurlijke uitstraling gekregen. De

schaduwwerking van de openingen in het beton zorgen voor een natuurlijke afbakening van de entree en eventueel terras aan de voorzijde van
het gebouw. De schaduw zelf is dynamisch en interessant.
Hoe dan ook; de 5000 euro die met deze wedstrijd gemoeid zijn, zouden
wij steken in het samenbrengen van het 3D ontwerpen en produceren
van een organische, sculpturale vormgeving van functionele ruimtelijke
elementen in het stedelijk weefsel.

In Groningen, voor het bekende cafe De drie gezusters, hebben we onze

betonstructuur toegepast om het buitenterras af te scheiden van de drukke busbaan. Het weefsel is zwaar en tegelijkertijd luchtig, het is donker
maar laat veel licht door.

108

109

Skatesnake
De Skatesnake is een sculpturaal skate-, wave- en grind-object, maar is
ook heel geschikt om te chillen met vrienden.
De meanderende en zich vertakkende vorm roept gedachten op aan een
slang, een duinenlandschap, een plant, of Gaudis uitbundige banken in
Barcelona.

Annemarie van Splunter

Amsterdam

Sleutel onder de deurmat

Werner van Drie

Cervix beton
Kootwijkerbroek

Het ging om een skate object dat skateboarders weer zichtbaar maakt in
het stadsbeeld en dat tegelijkertijd uitnodigend is voor andere gebruikers
van de stedelijke omgeving.
Het ontwerp van de Skatesnake won een eervolle vermelding.
Graag zou ik met een ingenieursbureau willen onderzoeken of het mogelijk is mijn idee om te zetten naar een toepassing in de stedelijke ruimte.

Het resultaat is open en uitnodigend: skater of niet, iedereen kan de

Skatesnake gebruiken, om te spelen of te zitten.

Met drie typen cirkelsegmenten kun je alle kanten uit:

Met de modules kunnen skate-, speel- en zitgebieden worden aangelegd
van verschillende vormen en afmetingen, afhankelijk van beschikbaar
budget, de omgeving en de plek die het kan innemen.

Vragen hierbij zouden kunnen zijn:

Op welke manier is dit in praktijk te brengen?
Met je skateboard op de rand balanceren, sliden of grinden: laat de
constructie van het beton toe, er ter versteviging een stalen rail in te
verwerken?

Onderzoek
Showroom MAMA, platform voor visuele cultuur op het grensvlak van
beeldende kunst en populaire cultuur in Rotterdam, schreef twee jaar
geleden de ideenwedstrijd Reclaiming the Street uit.

Wie op de juiste afstand en positie gaat staan bij de nieuwe woontoren De Zilverling aan de Dr. H. Colijnstraat in Amsterdam, kan het lezen:
De sleutel ligt onder de deurmat. Gemaakt door nokken aan te brengen onder de treden van de grote betonnen hoektrap. Het is een project van
kunstenaar Martijn Sandberg en toegevoegd in het kader van kunst aan het bouwproject.

110

111

Speelbaar beton

Joachim van Dinther

JVDA
Berghem

Dit ontwerp heeft als doel om beton als verbindende factor te gebruiken.
Een element in het publieke domein dat door vrijwel alle doelgroepen op
verschillende manieren gebruikt kan worden. Een element dat voor zowel
interactie, vertier als tijdelijk verblijf kan worden gebruikt.
Beton is een duurzaam materiaal dat bovendien zeer goed tegen de
elementen bestand is. Dit en het feit dat beton hufterproof is, maakt het
een prima materiaal om te gebruiken voor publieke doeleinden.
Het ontwerp bestaat uit een verdiept gedeelte met aan de buitenzijde een
opstaande rand die als zitelement gebruikt kan worden. Binnenin zijn
vier (speel)tafels die voor zowel spel, interactie als lunchplek gebruikt
kunnen worden. De grond van het gehele element is gevuld met witte

en zwarte kiezelstenen die gebruikt kunnen worden op deze (speel)tafel

om verschillende spellen te spelen. Op de voorzijde van de (speel)tafels
staat een vereenvoudigde uitleg van elk spel in het beton gegraveerd, in
de bovenzijde is het speelbord gegraveerd. Beton is hiervoor een uiterst
geschikt materiaal omdat er verschillende technieken bestaan om zowel
afbeeldingen als teksten verdiept in het beton te plaatsen.
Het gehele element is zo ontworpen dat het zowel hufterproof is als
dat het vraagt om gebruikt te worden. Het element is om verschillende
redenen verdiept. Een reden hiervan is om ervoor te zorgen dat de kiezelstenen zoveel mogelijk in het element blijven zodat zo min mogelijk
verversing nodig is. Een tweede reden is om ervoor te zorgen dat het
element niet te veel inbreuk op de omgeving doet. De derde reden is om

112

het mogelijk te maken dat er ook in het element rondom zitplaatsen zijn
die enigszins uit het zicht zijn waardoor het element gebruikt kan worden als (jongeren) ontmoetingsplek. Een element uitnodigend te maken
voor deze groep zorgt ervoor dat vandalisme door deze groep verminderd
wordt.
Voor dit ontwerp heb ik twee spellen (dammen en Go) gekozen die elk
twee keer worden gebruikt op een (speel)tafel. Dit zijn beide relatief
makkelijk te spelen spellen die met alleen zwart en witte stenen en een
speelbord gespeeld kunnen worden. Doordat de bezoeker niets mee hoeft
te nemen is het spelen laagdrempelig en vrij voor iedereen zowel jong als
oud.

113

Steengoed strooigoed
Beton en speels, een contradictio in terminis?
Speels: 1) Beweeglijk 2) Dartel 3) Fantasierijk 4) Graag spelende 5) Grillig
6) Jolig 7) Kalverachtig 8) Lichtekooi 9) Lichtmis 10) Losjes 11) Loszinnig 12) Luchthartig 13) Ludiek 14) Luchtig 15) Mal 16) Onbeheerst 17)
Springerig 18) Stoeierig 19) Stoeiziek 20) Uitgelaten 21) Weelderig 22)
Wellustig 23) Wulps 24) Zinloos.

Reny ten Ham- van Deutekom

Gemeente Rotterdam
Zoetermeer

de verschillende landschappen op andere wijze worden toegepast. Om

een familie van elementen te krijgen en om het aantal elementen te beperken, is een catalogus ontwikkeld. De elementen uit de catalogus kunnen bij elk sluis- en stuwcomplex worden toegepast, maar ook in andere
grootschalige technische en natuurlandschappen.

Beton: een steenachtig bouwmateriaal. Het moderne beton in Nederland

is samengesteld uit het bindmiddel cement en uit een of meer toeslagmaterialen zoals zand, grind of steenslag. Cement heeft de eigenschap dat
het door toevoeging van water verhardt.

De inrichtingselementen zijn in eerste instantie ontwikkeld voor de herinrichting van het sluis- en stuwcomplex in de Nederrijn bij Driel, waarbij
het vergroten van de toegankelijkheid en het verbeteren van de ruimtelijke kwaliteit de belangrijkste opgaven waren. Het inrichtingsprincipe
is ook toepasbaar op de andere twee complexen in de Nederrijn en Lek.
De sluizencomplexen liggen in het uiterwaardengebied. Ze vormen een
prachtige reeks in het stroomgebied van de rivier en zijn een toonbeeld
van onze waterstaatkundige ingenieurskunst. In de omgeving van het
sluizencomplex kunnen drie deelgebieden worden onderscheiden:
het cultuurlandschap van de uiterwaarden;
het technische landschap van de sluis en de stuw;

Als we naar de definities kijken zou je inderdaad wel zeggen dat speels en
beton niet bij elkaar passen. Maar als je kijkt naar ons ontwerp van een
reeks inrichtingselementen, gebaseerd en genspireerd op een betonnen
plaat, dan denk je wel degelijk aan speels! De elementen zijn stoer van
karakter en robuust en passen goed in diverse landschappen.

het natuurlijke landschap van het eiland in de rivier tussen de sluis en

de stuw.
De samenhang en verbinding tussen de landschappen, met name het
technische landschap en het natuurlandschap, komen tot uiting in de
toepassing van dezelfde elementen voor verharding en meubilair, die in

Verhardingselement
De 'kale' plaat wordt toegepast als verhardingselement: als aaneengesloten elementen in een meer technische omgeving (vormt dan een gesloten verharding) of als los gestrooide elementen bijvoorbeeld door een
natuurgebied.

114

Elementen uit de catalogus

De basis is een betonnen plaat van 180 bij 60 bij 8 centimeter. In de reeks
zijn de volgende elementen opgenomen: basisbestrating, informatieplaat,
trap, loungestoel, zuil, brug en bestrating met led-verlichting, afvalbak,
fietsenrailing, picknicktafel en bank.

Informatieplaat
Gentegreerd in de plaat kan informatie worden opgenomen, zodat losse
informatie-, maar ook gebod- en verbodsborden niet meer nodig zijn.
Trapelement
Door de kale plaat als het ware te vouwen is het mogelijk om trapelementen te maken.

115

Stille hart

Lotte Bronswijk
Breda

Zo gauw je de deur uitstapt, word je overrompeld door geluiden en

beweegt de wereld om je heen zich in een sneltreinvaart. Iedereen lijkt
haast te hebben, en verplaatst zich in hoog tempo van de ene bestemming naar de ander. Ook jij en ik worden opgeslokt in deze drukke
wereld. Het is niet gek dat mensen af en toe behoefte hebben om hieraan
te ontsnappen. Het is zelfs erg belangrijk voor ons om regelmatig stilte
op te zoeken. Dit ontstrest en zorgt ervoor dat je ontspant.

hun omgeving. Het probleem is echter om deze plekken ook daadwerkelijk stil te houden, en de verkeersgeluiden, die als storend worden ondervonden, buiten te houden. Dit wordt nu gedaan door bijvoorbeeld het
verkeersgeluid te maskeren met een fontein, begroeiing, geluidswallen of
hoogteverschillen. Maar dit is natuurlijk alleen maar uitstel van executie.
Vroeg of laat dringen de toenemende verkeersgeluiden toch binnen in
onze waardevolle stille plekken.

stilte kunnen ervaren, en ondanks de toenemende verkeersgeluiden, kunnen blijven ervaren. Beton is hiervoor een heel geschikt materiaal omdat
het goed geluidswerend is en bovendien onderhoudsvrij.
De stilteruimte bestaat uit verschillende rond lopende elementen, die aan
de bovenkant een opening laten, waar natuurlijk licht naar binnen kan
vallen. De ruimte heeft de vorm van een slakkenhuis, zodat de ingang
niet teveel geluid toelaat.

Uit onderzoek is gebleken dat stadsbewoners regelmatig op zoek gaan

naar een stille plek in de stad. Deze omschrijven ze als groen, onderhouden, rustig in vergelijking met de omgeving en weinig lawaai en drukte.
Er zijn volgens de stadsbewoners genoeg zogenoemde stilteplekken in

Het ontwerp
Om de schaarse stilte in de stad te beschermen heb ik een ontwerp
gemaakt voor het stille hart van een park. Het is de bedoeling dat deze
in het centrum van een park komt te staan als plek waar mensen ultieme

Aan de binnenkant zijn er uitsparingen in de elementen waar je in kunt

zitten. Deze verschillen van 50 cm tot 2 meter diep. Hierin kan je, door
de betonnen wanden rondom je, volledige stilte ervaren. Van boven zijn
de elementen open, zodat je niet in het donker zit.

116

Om vuil en water af te kunnen voeren is het stiltepaviljoen op een licht

bollende onderplaat geplaatst. Hierdoor kan het vuil en water tussen de
elementen door naar buiten worden afgevoerd.

117

Stop hanging, start honqing

Hangjongeren, de doorn in het oog van omwonenden, gebruikers n
beheerders van de openbare ruimte. Hangjongeren laten zich niet sturen,
veroorzaken overlast en zijn kwalitatieve investeringen ogenschijnlijk
niet waard. Trouwens, er s helemaal geen geld voor op dit moment. Fout,
fout, fout. Honq is de eerste design-ontmoetingsplek voor alle gebruikers
van de buitenruimte. Honq is er voor iedereen, voor jongeren en ouderen,
maar ook daar tussenin. Honq kan staan op schoolpleinen, in parken, in
winkelcentra, bij sportaccommodaties, overal. Honq hoeft niet te worden
betaald door de belastingbetaler. En honq is mooi om te zien, ook als
hij niet wordt gebruikt.
Tweedehands- en derderangsbushaltes, of halfgesloopte, besmeurde
kotjes moeten tegenwoordig de jeugd uitnodigen elkaar te ontmoeten,
buiten te spelen of met elkaar in contact te komen. Met de huidige oplossingen lijkt het wel of we dat liever demotiveren. Honq is anders.

Wilfred Hilbers
Buro Stad en Land
Meppel

Sterk en duurzaam
Honq is oersterk, vandalismebestendig en te leveren in verschillende
kleuren. Keihard, glad beton, afgewerkt met een anti-graffiti-coating.
Eenvoudig schoon te maken en onderhoudsarm. Honq is duurzaam en
milieuvriendelijk. Honq wordt gerealiseerd van duurzaam beton, met
betongranulaat uit sloopmateriaal gewonnen. Honq wordt gemaakt door
mensen met een achterstand op de arbeidsmarkt waardoor zij betere kansen op die arbeidsmarkt krijgen en er kan worden bespaard op uitkeringen.
Wifi en sponsoring
Hangjeugd laat zich niet sturen. Jongeren willen chatten, Facebook
en Twitter en beschikken over smartphones of IPods. Maar draadloos
internet is kostbaar. Met gratis WiFi bereik je jeugd, dat weet McDonalds
al lang. In de buurt van honq is er gratis internet. Een verborgen router

levert een krachtig WiFi-signaal. Dat is aantrekkelijk voor jongeren. De

WiFi wordt gratis geleverd door (grotere) bedrijven als Coca Cola, McDonalds, de Rabobank, misschien de gemeente of een school. Bij aanmelding ontvangt de gebruiker op zn telefoon even een reclame-uiting of
bericht van de aanbieder. De doelgroep wordt daarmee direct bereikt! De
aanbieder heeft zo de mogelijkheid zich te profileren. Als tegenprestatie
is er een reclame-uiting op de zijwanden van honq. Ingetogen weliswaar,
met respect voor de beeldkwaliteit, fraai verwerkt in de betonnen zijwand. Een eenmalige bedrijfsinvestering voor een jarenlange reclamezuil
in de openbare ruimte, daar zijn veel bedrijven voor te porren. Sponsoring in de openbare ruimte, dat gebeurt al heel lang en is heel normaal
(denk bijvoorbeeld aan posters in bushaltes, reclameparasols etc.). Voor
weinig heeft de gemeente de beschikking over een effectieve hangplek en
halen we de jeugd naar buiten, weg achter de PC. Zou het niet fantastisch

zijn als honq gaat worden gebruikt om samen huiswerk te maken, laptop
mee, inloggen, en aan t werk!
Niet alleen jeugd
Honq staat uiteraard voor honk, jeugdhonk, ontmoetingshonk, honkvast. Het is zeker niet de eerste oplossing als schuil- en praatgelegenheid
voor jongeren. Inmiddels zijn vele vormen voor hangplekken gentroduceerd, de n met meer, de ander met minder succes. Succes is niet te
garanderen, dat is van meer zaken afhankelijk. Wel is er de overtuiging
dat honq een geweldige basis biedt. Naast scholen en parken waar jeugd
zich graag ophoudt, kan honq ook perfect staan bij bijvoorbeeld een
verzorgingshuis of bij de sportkantine. Een potje schaken in de buitenlucht, sigaartje roken of gezellig keuvelen, het kan in een honq! Honq kan
in een bedrijfstuin staan. Eventueel met glaspanelen kan een geweldige
werk- of vergaderruimte worden voorzien! Buiten vergaderen met een
dak boven je hoofd in een inspirerende omgeving. Super!
Opties
Honq is verkrijgbaar met allerlei opties, maar is ook in de basis zeer
bruikbaar. Honq kan worden uitgevoerd met ledverlichting zodat deze
ook s avonds kan worden gebruikt. Honq kan met WiFi, met of zonder
tafel, met glas om wind en regen tegen te houden, honq kan zelfs worden
verwarmd. De basis van honq kan met niet meer dan drie mallen worden
geproduceerd!

118

119

Straatkamers

Lena van der Wal

Groningen

Onlangs onthulde ik mijn eerste kunstwerk in de openbare ruimte: de

Straatkamers. De Straatkamers zijn eigenlijk woonkamers op straat,
gevormd rondom het bestaande straatmeubilair (de bankjes, het voetpad
en de lichtmasten). Genspireerd op woonkamers uit de wijk en geproduceerd in samenwerking met bedrijven die opereren in de inrichting
van de openbare ruimte, heb ik huiselijke toevoegingen gemaakt op de
openbare inrichting, met als doel deze gezelliger, persoonlijker (minder
anoniem) en vooral een stuk leuker te maken. Het zijn plekken die een
soort huiselijkheid uitstralen en die perfect zijn om in af te spreken of
misschien zelfs nieuwe mensen te leren kennen.

Hibex, een betonbedrijf in Noord-Nederland dat normaliter voornamelijk

gevels en stationsperronnen stort. Zij hebben met hun kennis en kunde
mijn huiskamermeubeltjes hufterproof gestort. Verder heb ik lichtmastleverancier PMF zover kunnen krijgen om een speciale woonkamerversie van de standaard kegeltype lantaarnpaal te maken, compleet met
voetplaat, knik en verstelstaafje. Tot slot bevat elke Straatkamer nog een
aantal betonnen accessoires. Een huiskamer is natuurlijk geen huiskamer
als er niet wat spullen in rondslingeren, zoals een afstandsbediening,
kinderspeelgoed of pantoffels uiteraard allemaal van beton.

De eerste drie Straatkamers zijn inmiddels geplaatst. Ik krijg leuke reacties van de bewoners, de betrokken bedrijven en verschillende gemeentes. Iedereen vindt het leuk om eens op een helemaal andere manier
tegen hun omgeving, hun alledaagse werkzaamheden of de openbare
ruimte in het algemeen aan te kijken. Daarbij komt dat huiskamers iets
zeer herkenbaars in zich dragen en eigenlijk cultuur- en leeftijdoverstijgend zijn. Iedereen voelt zich thuis in een huiskamer en in combinatie
met de doorgaans zo anonieme openbare ruimte levert dat een bijzondere gewaarwording op.

Voor het project heb ik contact gezocht met straatmeubilairfabrikant VelopA. Zij hebben mij bijgestaan met kennis en materialen om mijn Straatkamers goed aan te laten sluiten bij de Sista n van de meest voorkomende straatbankjes in Nederland. Alle objecten zijn geproduceerd door

Samen heeft dit geresulteerd in drie unieke Straatkamers: een televisiekamer, een straatbank met een barok betonnen bijzettafeltje met glowin-the-dark betonnen schemerlamp en een straatzithoek met betonnen
fauteuils en schemerlichtmast.

Ik zou het erg jammer vinden als dit concept enkel bij een eenmalig
kunstproject zou blijven. Na het krijgen van zulke enthousiaste reacties
op het idee en de uitvoering, ben ik namelijk van mening dat er veel meer
in zou kunnen zitten dan dat. Het persoonlijker en unieker maken van

120

plekken in de openbare ruimte zou misschien zelfs wel tot heel ander
gedrag kunnen leiden. Ik hoop dat mensen zich misschien meer betrokken en daardoor meer verantwoordelijk voelen voor plekken op straat. Ik
hoop dat mensen er samenkomen en er misschien wel hele leuke dingen
in gaan organiseren, zoals een straatdiner, theatervoorstellingen of een
buurt high tea in een openbare televisiekamer.

121

Straatmakers maatwerk
Het verschil tussen de betonindustrie en de staalindustrie is dat de eerste
het product standaardiseerde en het laatste hetzelfde deed met juist
het proces. Dit had als gevolg dat de betonbranche zich sinds de jaren
vijftig steeds verder terugtrok uit het dure in-situ maat(hand)werk en
steeds meer met standaard mallen is gaan werken wat de saaiheid en
voorspelbaarheid in de hand werkte. Beton als architectonisch materiaal
heeft daardoor sterk aan terrein en imago ingeboet. Waar vroeger beton
vanzelfsprekend was, worden nu vaak andere materialen toegepast.
Voor deze prijsvraag vinden wij het belangrijk dit aspect van proces weer
terug in het product te krijgen. Hierdoor wordt de minimale seriegrootte
weer n, niet de dertig veertig wat nu vaak voorkomt.
Een innovatie op procesniveau.
We implementeren deze aanpak op het saaiste betonproduct ooit de
betontegel! Steeds vaker wordt dit als een zeer armoedig en alledaags
product ervaren. Als er net even wat meer geld is, wordt deze direct
vervangen door de metselwerkklinker of door natuursteen. Dit terwijl
uit zeer recent onderzoeksrapportage van het Nederlands Instituut voor
Bouwbiologie en Ecologie naar milieueffecten van bestratingsproducten
blijkt dat beton hier het beste scoort.

Danny van Kessel

cc-studio
Amsterdam

Met de komst van ultra-hogesterktebeton (uhsb) gaat er een nieuwe wereld open. Daar willen wij dankbaar gebruik van maken. De aanwezigheid
van 20-25 N/mm2 eigen treksterkte maakt het nu mogelijk gebruik te
maken van de zeer gunstige sandwichconstructie opbouw. Ook kan uhsb
bijzonder fijne texturen opnemen en is slechts 3 mm van het materiaal al
waterdicht. Ook maken we gebruik van de nieuwe techniek van cad-cam
aangestuurd waterstralen wat op zeer nauwkeurig wijze snijden van beton mogelijk maakt. De opbouw van de uhsb-tegel maakt dit proces een
stuk makkelijker aangezien wapeningsstaven ontbreken; 1+1 = 4!
Wij stellen een botstructuur vergelijkbaar met die van een vogel als
opbouw voor:
buitenste laag: 3 mm dicht uhsb met 2 mm slijt/textuurlaag + stootbestendig;
kern: uhsb-gasbeton dat als lichtgewicht doch sterke afstandhouder
dient;
onderste laag: 3 mm dicht uhsb wat dient als trekzone.

automatisch vertaald in een efficinte mesh van

2-dimensionale elementen. Het uit de inmeting
resulterende bestand stuurt de waterstraler aan
wat het proces verder automatiseert. Natuurlijk
is de ontwerper vrij zijn of haar eigen beeld op
de vorm van de uhsb-tegels loslaten. Na het
inmeten kan vervolgens direct de bestelling
plaatsvinden inclusief prijsvorming. De uhsbtegels komen vervolgens op volgorde van leggen
gestapeld op pallets de fabriek uitrollen. Al het
snijwerk gebeurt nu niet meer op straat onder
slechte arbeidsomstandigheden maar gecontroleerd in de fabriek. Snijverlies kan direct in het
proces worden opgenomen in een duurzame
kringloop. Op locatie passen de grootformaat
lichtgewicht uhsb-tegels door inmeting altijd en
kunnen als elementen van max. 25 kilo met vacumzuigers arbo-vriendelijk worden verwerkt.

In 3 gangen worden hiervan grote platen gestort, te denken valt aan

bijvoorbeeld 12 m x 6 m of zelfs groter. Hieruit kunnen m.b.v. cad-cam
waterstraalsnijtechniek de meest diverse stukken
maatvast en precies uitgesneden worden zoals
een kleermaker een pak haalt uit een rol stof.
En zoals een kleermaker zijn klant de maten
opneemt kan de straatmaker het te bestraten oppervlak digitaal inmeten of m.b.v. pattering tools
de topografie vaststellen. De inmeting wordt

122

123

Strandopgang Noordwijk

LINT landscape architecture &

XML Architecture Research Urbanism
Utrecht

Dit plan is een voorstel voor nieuwe strandopgangen in Noordwijk aan

Zee. Het plan laat zien hoe het materiaal beton is in te zetten in relevante
vraagstukken als klimaatverandering en zeespiegelstijging. Beton is als
materiaal uitermate geschikt om een duurzame oplossing te bieden voor
een lange tijdstermijn. De strandopgangen zijn naast markante en opvallende toegangen tot het strand, ook een impuls voor de openbare ruimte
doordat ze verschillend gebruik en programma bevatten.
Noordwijk aan Zee en kustversteviging
De Deltacommissie is door de regering gevraagd om advies uit te brengen
over de bescherming tegen de gevolgen van klimaatverandering voor
Nederland tot 2100. Voor de Nederlandse kust stelt de commissie dat
deze, ten gevolge van zeespiegelstijging en toenemende golfslag, niet
voldoet aan de veiligheidseisen. De kust moet verstevigd worden door
middel van zandsuppletie. Door een overschot aan zand te creren in het
kustsysteem zal de kust langzaam aangroeien in de breedte. Rondom de
kustplaatsen zullen de duinen moeten worden opgehoogd.
De kustplaats Noordwijk aan Zee ligt prachtig gepositioneerd in de
duinen aan de Noordzee. Veel hotels, restaurants en cafs in Noordwijk
hebben een uitzicht op zee. De ligging van deze functies direct aan de
boulevard is essentieel voor het functioneren van de horeca en het dorp
zelf. Volgens het rapport van de Deltacommissie zullen de duinen aan de
boulevard hier de komende decennia verhoogd moeten worden met zon
2 tot 4 meter. Het gevolg is dat de duinen als een barrire gaan werken
voor de toegang naar het strand en dat de horecafuncties hun relatie
met het strand en de zee zullen verliezen. Dit zou voor de vitaliteit en
aantrekkelijkheid van Noordwijk desastreus zijn.

Van sierlijke brug tot dramatische snede

Er zal nagedacht moeten worden hoe de duinen verhoogd kunnen worden, en hoe tegelijk de interactie tussen de horecafuncties, de boulevard
en het strand verzekerd blijft. Beton is als materiaal uitermate geschikt
om nieuwe duurzame strandopgangen te maken voor Noordwijk. De
strandopgangen worden langzaam opgenomen in de groeiende duinstrook, waarmee ze slim anticiperen op de noodzakelijke kustversteviging. De strandopgangen kunnen direct geplaatst worden en functioneren in de eerste jaren als markante en sierlijke bruggen. Mensen kunnen
vanaf de boulevard onder de strandopgangen doorlopen en tegelijk biedt
de strandopgang een prachtig uitzicht op zee. De zeven nieuwe strandopgangen worden in hoogtes gemaakt van 2 m, 4 m en 6 m, waarmee de
route naar het strand steeds anders is en de strandopgangen ten opzichte
van elkaar herkenbaar zijn. Aan de strandopgangen wordt verschillend

124

gebruik en programma gekoppeld. Dit kunnen bijvoorbeeld speelobjecten

zijn als een schommel of een klimnet. Enkele strandopgangen worden
aangelicht in de avond en gebruikt als plekken voor een kleine bar of een
muziek- en theaterfestival.

betonnen elementen. De bolle buitenzijde heeft een stevige uitstraling en is

glad afgewerkt in puur beton, zodat de
duinen er tegenaan kunnen groeien.
De holle binnenzijde heeft meer kleur
en verfijning, omdat hier de mensen
passeren. De binnenzijde wordt bekleed
met kleurrijke prints in beton, zo
kunnen bijvoorbeeld schilderijen met
scheepslagen worden afgebeeld aan de
binnenzijde van de strandopgangen.
Mensen op de boulevard zullen steeds
aangetrokken worden door de opvallende kleuren en prints aan de binnenzijde van de strandopgangen. Zo zijn
de toegangen tot het strand vanaf de boulevard en vanuit het dorp goed
zichtbaar en zullen ze functioneren als nieuwe schakels tussen dorp,
boulevard en strand.

Zodra de duinen langs de boulevard in fases worden opgehoogd, zullen

de strandopgangen langzaam verdwijnen in de duinen. De duinophoging
wordt zo ingezet om het karakter van de strandopgang te veranderen. Als
de duinen hun hoogste punt bereiken, zijn de strandopgangen getransformeerd van een sierlijke brug tot een dramatische snede in de duinen.
Strandopgang van beton
De strandopgang heeft een schelpachtige vorm, waarmee het zich als
het ware voegt naar de duinen. De strandopgang is opgebouwd uit losse

125

Tegeltuin

Bennie Meek
Studio Meek
Eindhoven

Korte omschrijving project

De mogelijkheid om te ontstressen in een groene leefomgeving is belangrijk geworden. Met het tegelsysteem dat ik heb ontworpen kunnen er
meer groene plekken in de stad gemaakt worden. Planten kunnen gaan
groeien waar ze dat nu niet kunnen. Welke plekken dit zijn wordt bepaald
door het patroon dat met de tegels wordt gelegd. Het tegelsysteem heft
de harde grens tussen bestrating en groen op. Bewoners kunnen er zelfs
voor kiezen om op sommige plekken door het groen te lopen in plaats
van erlangs.

Ook ontstaan er door dit tegelsysteem plekken in de stad waar regenwater de grond in kan zakken. 60 % van de Nederlandse gemeenten heeft te
maken met problemen die voortkomen uit een overbelast rioleringsstelsel. Dit tegelsysteem help mee dit probleem op te lossen doordat regenwater gewoon weer de grond in kan zakken. Het grondwaterpeil onder de
stad kan hierdoor weer stijgen naar het oorspronkelijke peil terwijl het

binnenstedelijk klimaat ook nog verbetert. Door de planten zal de zomerhitte veminderen en fijnstof wordt uit de lucht gefilterd.
Mijn ontwerp is gemaakt voor alledaags gebruik. Elke dag zullen er
mensen door en langs mijn tegeltuin lopen en er zo mee in aanraking
komen. Groen in de directe leefomgeving van een mens is erg belangrijk.
Bijzonder hoogleraar Agnes van den Berg heeft recentelijk wetenschappelijk aangetoond dat groen mensen laat ontspannen. Van den Berg pleit
daarom ook voor meer groen in de directe leefomgeving.

Mijn tegelsysteem kan worden ingezet op plekken waar mensen soms

willen kunnen lopen, maar niet altijd. Op deze plekken wordt nu voor
een dichte tegel gekozen terwijl dat ook een gedeeltelijk open tegel had
kunnen zijn. Het beeld van mijn tegeltuin zal elke dag anders zijn. Door
het verlopen van de seizoenen zullen verschillende plantgroepen verschijnen en in bloei komen.

126

Hoe verhoudt het project zich tot vergelijkbare projecten op internationaal niveau?
Tijdens het onderzoek van dit project ben ik in contact gekomen met het
werk van de inmiddels overleden kunstenaar en tuinontwerper Henk
Gerritsen. De door hem gemaakte Priona Tuinen trekken tegenwoordig
nog veel internationale aandacht en regelmatig wordt er nog verwezen
naar zijn gedachtes en toepassingen over tuinieren. Het plantbeheer van
mijn tegeltuin is deels gent op zijn methodiek. Het werk van Henk Gerritsen is verbonden met dat van Piet Oudolf. Hij is erg bekend geworden

na zijn bijdrage aan het park the High Line in New York. De populariteit
van dit park komt volgens mij door de groeiende behoefte naar speciale
parken en plekken waar de stress en drukte van de stad even kan worden
ontvlucht. Mijn voorstel speelt hierop in.

Hoe maakt je designoplossing de wereld beter en inspireert het mensen om de wereld te verbeteren?
De tegeltuin is een kans om bijzondere planten, die zich in het huidige
agrarische landschap moeizaam handhaven, juist in de stad te kunnen
behouden. Zo kan de buurt zich inzetten voor het beheer van bijzondere
plantensoorten. Wanneer het aantal tegeltuinen zal toenemen, zal de
hoeveelheid vervuiling van oppervlaktewater verminderen. Op dit moment wordt namelijk bij veel regen verontreinigd rioleringswater in het
oppervlaktewater geloosd. Ook dit kan een motivatie voor de buurt of
particulier zijn om een tegeltuin aan te leggen of te gaan onderhouden.
Kan je designoplossing ook daadwerkelijk uitgevoerd worden?
Graag wil ik een testopstelling uitvoeren met dit tegelsysteem in de
openbare ruimte. Hiervoor heb ik een mogelijk locatie gevonden aan de
Edisonstraat 150 in Eindhoven. Ik heb hier een studioruimte waarvan
de dubbele stoep aan de voorzijde publiekelijk toegankelijk is. Deze stoep
is eigendom van woningcoperatie Trudo en zij hebben al toestemming
gegeven voor het uitvoeren van een testopstelling. Dit project is begonnen tijdens mijn afstuderen aan de master Social Design van de Design
Academy Eindhoven. Afgelopen jaar heb ik veel tijd en energie gestoken
in het bedenken en ontwikkelen van dit ontwerp. Het realiseren van
een testopstelling in de openbare ruimte is een belangrijke stap voor de
verdere ontwikkeling van dit project. Uiteindelijk hoop ik mijn ideen op
grotere schaal te kunnen uitvoeren.

127

The high tea

Tineke Bronsveld
Hilversum

Voor de Ideenprijsvraag In de kiem gescoord Speels beton heb ik een

speels ontwerp bedacht, een speeltuin van beton.
Een speeltuin op een tafel waar de high tea gedekt is:
Een grote taart in het midden, van beton natuurlijk, waar het heerlijk
op zitten en klimmen is en bovenop branden de kaarsen.
Een etagre met onderin een zandbak, in het midden een glijbaan, en
bovenop een speelhuisje in de vorm van een cupcake.
Een uitvergrote kop thee, met lepel, met een fontein erin.
Een bankje in de vorm van een reep chocola.
Alle bomen staan in kopjes (eigenlijk betonnen rioolbuizen).

Tongelrese trappen
Eindhoven bestaat uit vijf stadsdelen. Tongelre is een van de oudste
stadsdelen en heeft tevens een rijke geschiedenis. Ondanks rijke cultuur en ambachtelijke architectuur in Tongelre, is er in de loop der jaren
absoluut geen aandacht besteed aan het gebied waar de markt iedere
donderdag gehouden wordt.
Ik zag deze prijsvraag als de ultieme kans om de uitstraling van het
genoemde gebied een metamorfose geven. In mijn ontwerp heeft het
toepassen van beton een onmisbare rol gespeeld. Tijdens mijn ontwerpproces heb ik in de eerste instantie de fictieve grens van markt vastgelegd

Babak Jabery
Fronto
Eindhoven

en heb vervolgens twee hoeken (noordwest en zuidoost) met zes meter

verhoogd. Deze verhoging wordt gebruikt om een flauwe helling op de
marktgrond te creren. Deze helling bestaat uit betonnen treden die
zowel esthetisch als constructief functioneel zijn. Onder twee eerder
genoemde verhoogde hoeken wordt een ruimte van circa 380 m gecreerd. Deze kan als atelier/bedrijfsruimte gebruikt worden en sluit tevens
aan op de reeds bestaande ateliers in dat gebied. In het midden van de
markt is er een groen eiland ontworpen waardoor architectuur en natuur
bij elkaar komen.

Kan op alle pleinen en in woonwijken, het is niet alleen leuk voor kinderen, maar zeker ook voor grote mensen om naar te kijken en te gebruiken!

128

129

Triangle Seat

Tineke Bronsveld
Hilversum

Voor de Ideenprijsvraag In de kiem gescoord Speels beton bedacht

ik me dat er voor buiten in openbare ruimtes weinig zitplekken te vinden
zijn, en als ze er al zijn, zijn ze meestal niet erg vernieuwend en zeker niet
speels.

UHSB Dipping

Jan van Wolfswinkel

Movares
Utrecht

Spelen met materialen, bijna achteloos, kan tot verrassende resultaten

leiden. De lantaarn ontstaat door een bundel (stevige) glasvezels te dippen in een ultra-hogesterktebetonmengsel.
Deze inzending verkent de mogelijkheden die dippen, een nieuwe productietechniek met beton, oplevert. De techniek is genspireerd door de
voedingsmiddelenindustrie waar verschillende materialen door middel
van dippen aan elkaar verbonden worden. Bijvoorbeeld ijs, aardbeien
of pindarotsen die verpakt en verbonden worden met chocolade of het
Japanse tempura waarbij een grote diversiteit van hapjes ingepakt wordt
met een krokante korst.

Daarom bedacht ik een stoel die origineel is qua vorm. Een driehoek
waardoor je beschut zit tegen weer en wind, maar ook geluid: je hoort
minder van de buitenwereld, maar ook word je zelf, als je bijvoorbeeld
aan het telefoneren bent, minder goed gehoord (afgeluisterd. ).
Qua materiaal is het vernieuwend: er zijn maar weinig stoelen gemaakt
van beton.
Het ontwerp is overal te gebruiken, buiten op pleinen, parken en stadscentra, maar ook binnen in kantoren en scholen.
In een bredere versie als bank, is het voor meerdere personen geschikt,
Om de functie van de stoel nog meer te vergroten, zouden er stroom/
oplaadpunten voor laptops, mobiele telefoons en lampen in kunnen worden verwerkt, zodat het als werkplek kan worden gebruikt. Als er geen
stroom in de buurt is, zou de stroom met een zonnepaneel (verwerkt in
de stoel) opgewekt kunnen worden (zie illustratie). Perfect voor in een
park of in natuurgebieden.

130

Afhankelijk van de duur van het dippen in het snel verhardende betonmengsel kunnen verschillende vormen ontstaan. Bij een korte dip zal de
huls om de glasvezels relatief dun zijn (rechterzijde van de lantaarn). Bij
een lange dip zal het beton verharden tot een massieve bal (linkerzijde
van de lantaarn). De massieve kant wordt na verharding geslepen en
gepolijst zodat het oppervlak glad wordt, de uiteinden van de vezels aan
de oppervlakte komen en het licht kan uittreden.
De lantaarn die ontstaat is robuust. De kwetsbare glasvezel is ingepakt
in het sterke UHSB. Praktisch is dat de lichtbron zich onderin de voet
van de lamp bevindt. De combinatie van natuurlijke vormen en de wijze
waarop het licht uit de glasvezel treedt, geven de lantaarn een feerieke
uitstraling.

131

Uitgekleed beton

Tom van der Eng & Ricardo Bleekemolen

Bureauvandereng
Amsterdam

Motto
Uitgekleedbeton is een decoratief, functioneel en duurzaam straatmeubelstuk dat in elk type openbare ruimte op zijn plek is. Het kan elke plek
groener, lichter, droger, gezelliger en mooier maken! Uitgekleedbeton
bestaat uit een betonnen basis, die als bank kan dienen, met decoratief
uitstekende wapening waaraan diverse functies gekoppeld kunnen worden zoals onder andere beplanting en verlichting.

Afhankelijk van de locatie waar Uitgekleedbeton komt te staan, kan worden bekeken welke decoratie passend is.
Functies
De betonnen basis kan uitgevoerd worden in de vorm van een bank of
bak, groot of klein. Boven op de betonnen basis kan ervoor worden gekozen groen te laten groeien in de wapening en/of de wapening te voorzien

De wapening en het groen kunnen ook van uit de betonnen basis verlicht
worden zodat er een bijzondere (ver)lichte betonnen boom ontstaat,
deze kan dienen als straatverlichting en is tevens een verfraaiing van de
openbare ruimte. De wapening kan eventueel bekleed worden met textiel
waardoor de boom compleet verlicht wordt. Afhankelijk van de vorm kan
deze beklede boom ook zorgen voor schaduw en dienen als schuilplaats
voor de regen.
Uitgekleedbeton heeft geen standaardontwerp voor zijn takken, de
wapening kan op verschillende creatieve manieren gevlochten worden
waardoor er vele verschillende bomen kunnen ontstaan.
Voor het compleet custom-made maken van de UrbanTree zijn drie stappen te nemen en keuzes te maken:
Kies de juiste stam: kleine basis of grote basis met zitelement
Hoeveel ruimte is beschikbaar en is het een verblijfplaats?
Geef de takken vorm: grote, kleine, brede of smalle kruin?
Hoeveel ruimte is beschikbaar en welke extra functies zijn gewenst?
Voeg de bladeren toe: welke extra elementen wilt u toevoegen?
Is verlichting, groen en/of beschutting gewenst in combinatie met een
WiFi hotspot of niet?

Uitgekleedbeton, met blootliggende en uitstekende wapening geeft beton

een heel nieuw gezicht. Door het beton uit te kleden en de wapening op
een nieuwe manier te gebruiken, niet alleen als constructief element,
ontstaan er diverse nieuwe mogelijkheden om functionele en decoratieve
ontwerpen met beton te maken. De wapening kan op vele manieren
gevlochten worden waardoor er speelse, flexibele vormen ontstaan.

van verlichting. Door de wapening te laten begroeien met klimop en

clematis is het mogelijk beplanting groot en hoog te laten groeien zonder
dat hiervoor wortelruimte in de bodem nodig is. Vlinderstruiken en andere diervriendelijke planten kunnen tevens stenige locaties voorzien van
flora en fauna. Het voordeel ten opzichte van een traditionele plantenbak
is dat de beplanting gemakkelijk hoog kan groeien en een op het oog
groot volume groen kan maken.

132

Duurzame constructie
De constructie is simpel en
duurzaam. Het meest duurzame
aan het ontwerp en de constructie
van Uitgekleedbeton is het feit
dat het meubelstuk bijna volledig
opgebouwd is uit gerecyclede
materialen. Het is niet nodig om
nieuw wapeningstaal en beton te
gebruiken om Uitgekleedbeton te
maken. Uitgekleedbeton kan bijna
helemaal gemaakt worden van
stukken puin en reststukken van
wapeningsstaal. Het basiselement
wordt gestort in een mal met hierin stukken puin en staal en een
kleine hoeveelheid nieuw cement.
Het element is sterk genoeg voor
zijn functie en krijgt hierdoor
een extra ruige en stoere uitstraling die past bij het karakter van
beton.

Door het custom-made ontwerp is het goed mogelijk Uitgekleedbeton op

verschillende locaties functioneel en decoratief in te zetten.
Het meubelstuk kan dus functioneren als groenvoorziening, bank, verlichting en dient als decoratie. Door de robuuste en sterke uitstraling kan
Uitgekleedbeton ook gebruikt worden langs wegen en pleinen om deze
autovrij de houden.

133

Urban Puzzle

Chris Noteboom
Valkenswaard

Beton, het materiaal dat gekenmerkt wordt door zijn harde, stoere,
permanente karakter is zoekende naar zijn plaats in het digitale tijdperk.
Digitale technieken verbinden de samenleving enerzijds in de vorm van
bijvoorbeeld het internet en waarderen hen anderzijds als individuen
met eigen voorkeur. Personalisatie is volgens Nicolas Negroponte kenmerkend voor de digitale tijd, aangezien producten aangepast kunnen
worden aan de wensen van elke gebruiker, zoals men op zijn iPhone zelf
bepaalt welke apps erop staan.
Door de komst van de digitale technieken verandert de beleving van
de openbare ruimte. Terwijl iemand over straat loopt is hij (virtueel) in
contact met andere plaatsen en tijdstippen, doordat hij recensies van in
het verleden gegeten maaltijden bij restaurants in de buurt kan zien of
kan bellen met iemand aan de andere kant van de wereld. Daarnaast is
hij fysiek aanwezig in de ruimte en wordt zijn beleving benvloed door
de materie om hem heen. Bits en atomen dansen om elkaar heen en gebruiken elkaar. Op de bits die hem omgeven kan hij invloed hebben door
te reageren op een bericht; op atomen kan hij invloed hebben door met
graffti ergens zijn handtekening achter te laten. In het digitale domein is
dit echter veel meer erkend dan in het fysieke domein.
Dit heeft te maken met het veranderlijke karakter van de bit en het
permanente karakter van de atoom. Dit laatste heeft als gevolg dat
de gebruiker voorheen afgeschermd werd van zijn omgeving. Om te
voorkomen dat hij iets verkeerds zou kunnen doen; werd zijn invloed
beperkt. Het digitale domein, omarmt echter verandering en komt ook
tot stand door het collectief van gebruikers. Mensen reageren op fora,
schrijven een blog of maken een Facebook of LinkedIn pagina, en voegen
zo allemaal iets persoonlijks toe. Uit onderzoek is gebleken is dat wan-

neer mensen iets persoonlijks creren, zij een betere band krijgen met
datgene: Creating something personal, even of moderate quality, has
a different kind of appeal than consuming something made by others,
even something of high quality (Shirky, 2010). Door anderen wordt dit
het IKEA-effect genoemd, waarbij de energie die je in een product steekt,
leidt tot een hechtere band met het product. Met nieuwe printtechnieken
kunnen eenvoudiger persoonlijkere producten gemaakt worden.

hulp van een app een ontwerp maken voor een puzzelstukje dat hij eerst
virtueel aanlegt en dat vervolgens op locatie geprint wordt en dus fysiek
wordt aangelegd. Transportkosten en emissie spelen dan (bijna) geen
rol. Het oppervlak van de tegel wordt bepaald door het pleinoppervlak
te delen door het aantal inwoners. De vorm van de tegel wordt enerzijds
bepaald door aangrenzende tegels en anderzijds door het ontwerp van de
vrije grenzen door de gebruiker zelf.

Het 3d-printen van beton is in opmars. Uniforme materiaalconfiguraties

zijn in de toekomst niet langer goedkoper dan complexe vrijgevormde
configuraties. Deze technologische vooruitgang biedt de gebruiker van de
openbare ruimte de mogelijkheid om invloed uit te oefenen en daardoor een hechtere band te krijgen. Concrete Urban Puzzle stelt voor om
gebruikers op een speelse wijze kennis te laten maken met de mogelijkheden van nieuwe technieken en meer te leren over het materiaal beton.
Daarnaast kunnen zij eindelijk expliciet invloed uitoefenen. Dat hieraan
behoefte is,blijkt wel uit het spuiten van graffity, het graveren van namen
in muren, en een relatief nieuwe rage: gegraveerde slotjes aan een brug
hangen. Juist het fysieke domein komt tegemoed aan het gevoel van
vereeuwiging.

Eisen zullen hieraan gesteld worden om ervoor te zorgen dat de tegel

binnen bepaalde lengte/breedte verhoudingen blijft en geen onmogelijke
opgave opleveren voor de volgende puzzelaar. Het ontwerp van de tegel
kan met behulp van een simplistisch opgezet programmaatje gebeuren,
gebaseerd op de eenvoud van SketchUp, Paint en de fotosoftware die
mensen moeiteloos gebruiken om hun eigen fotoboek te creren. Dat
het resultaat van een begrensde vrijheid (door de regels van de software)
tijdens een digitale samenwerking samenhangend kan zijn, toont het
Johnny Cash Project van Aaron Koblin wel.

Concrete Urban Puzzle vertegenwoordigt geen ontwerp, maar biedt het

kader, ofwel de regels die het ontwerpproces met de gebruikers zal sturen
om tot een coherent ontwerp te komen. Als casestudy wordt voorgesteld
om een plein te bestraten met betontegels, waarbij elke tegel ontworpen
kan worden door een inwoner uit de stad. Het aantal tegels wordt verondersteld gelijk te zijn aan het aantal inwoners, zodat een statistisch feit
als eerste geconcretiseerd wordt. Elke inwoner kan via internet of met be-

134

Elke inwoner zal zo de mogelijkheid krijgen om zijn eigen stukje stad te

ontwerpen. Het proces van het ontwerp van zijn of haar tegel zal voor
iedereen verschillend zijn, maar de verbondenheid met een specifiek stuk
beton zal groot zijn. Mensen zullen misschien patronen gaan vormen
met hun familie of vrienden of met onbekenden waar hun eigen ideen
bij aansluiten. Culturen zullen mengen en het geheel wordt n grote
sculptuur. Altijd kan worden opgezocht wie welke tegel heeft ontworpen,
zodat er automatisch ook een verantwoordelijkheidsgevoel ontstaat. De
ontwerper krijgt de mogelijkheid om de tegel te ontwerpen, maar voelt
ook de verantwoordelijkheid die de creatie van een fysiek element met

zich meebrengt. Energie dient niet verspild te worden. Er zullen altijd

mensen zijn die om een bepaalde reden geen tegel zullen ontwerpen. De
tegels die overblijven kunnen dan via open inschrijving met een stemmingsprocedure worden ingevuld of er kan besloten worden een algoritme te schrijven dat de overgebleven tegels ontwerpt op basis van de
omliggende tegels die wel ontworpen zijn. Zo kunnen deze tegels voor
nog eens een extra coherentie zorgen. Het ontwerpen van de tegel en het
reageren op omliggende tegels zal een spel worden, waarbij de gebruiker
ook meer van het materiaal beton te weten kan komen. In de software
kunnen namelijk ter inspiratie betonnen gebouwen van Nervi, Isler en
Candela bekeken worden.
De gebruiker zal ook materiaalgegevens van beton op kunnen vragen en
zal deze desgewenst kunnen veranderen; wil je veel of weinig kiezels? Wil
je donker of licht gekleurd beton? Kortom, Concrete Urban Puzzle gaat
over de samenwerking tussen de geoefende, geschoolde ontwerper en
alle gebruikers van de openbare ruimte. Het geprinte, geconcretiseerde
resultaat representeert deze samenwerking, waar iedereen trots op zal
zijn. Complex systems are shaped by all the people who use them, and in
this new era of collaborative innovation, designers are having to evolve
from being the individual authors of objects, or buildings, to being the
facilitators of change among large groups of people. (Thackara, 2006)
De toekomst van beton dient niet alleen gezocht te worden in nieuwe
fysieke producten, maar vooral in een nieuwe relatie met de gebruiker.
Moderne technieken faciliteren dit.

135

Visgraat

Maaike Vellinga
Makan
Groenlo

Het beeld wordt uit verschillende mallen samengesteld en bestaat uit

gewapend beton. Waarom zou beton niet sierlijk en elegant kunnen zijn
zonder een duidelijke functie dan om te verwonderen en bij stil te staan?

Visgraat is een ontwerp waarbij een element gevormd uit beton wordt
herhaald en daardoor een herkenbaar beeld wordt. Van dichtbij is het
beeld toch weer anders , je wilt het van dichtbij bekijken, hoe is het
gemaakt, erin klimmen, omhoog kijken, denken dat je in een boot zit of
toch weer niet.
Spelen is dromen
Dit beeld is 30 m hoog en staat aan de rand van het water en markeert de
plek tussen land en water. De plek waar je tot bezinning komt om even
weg te dromen en te realiseren dan ondanks de crisis mooie kunstzinnige
folies nodig zijn om te blijven creren.

Vloer als routing

Nina Lenting
Breda

Het is fascinerend hoe de natuur in staat is om de aarde tijdelijk te bedekken met een laag: of het nou met bladeren, sneeuw of regen is.
Door deze laag kan tijdelijk het gedrag van mensen vastgelegd worden, er
ontstaan sporen in de sneeuw, mensen lopen door plassen water en laten
zo een deel van de route achter die ze lopen.
Ik wil de vloer een nieuwe functie toekennen door te vereeuwigen wat de
natuur tijdelijk doet.

Doordat fietsers van verschillende richtingen de fietsenstalling in- en

uitrijden, wordt van verschillende benaderingen duidelijk waar de ingang
van de fietsenstalling is.
Een meer gestuurde manier van het idee zou kunnen zijn bij een openbaar toilet. Hier wordt routing overbodig door herkenning in de voetsporen. Identiteit wordt zichtbaar. Alle vrouwelijke schoenen gaan richting
het vrouwentoilet, alle mannenschoenen richting het mannentoilet.

Door een betonnen vloer te storten, op een openbare plek, en deze al

te laten betreden voor het beton helemaal hard is, worden de looproutes van personen duidelijk. Er ontstaat zo een routing voor gebruikers,
door gebruikers. Er kan op deze manier duidelijk gemaakt worden waar
verschillende entrees zijn en mensen worden zo naar hun bestemming
geleid.

Dit zijn meer toegepaste vormen van het idee. De kern van het idee is dat
entrees of doorgangen door deze routing in de vloer aangegeven kunnen
worden.

Doordat elke vloer ter plekke wordt gestort, zal elke plek uniek worden.
De voeten kunnen het gedrag van mensen weergeven, zoals bijvoorbeeld op het strand: op het pad van de boulevard naar het strand wordt
duidelijk wanneer mensen hun schoenen uit doen; hoe groot of klein de
personen zijn die naar het strand gaan; of ze een hond bij zich hebben,
enzovoort.
Ook blijft de natuur een belangrijke rol spelen. Wanneer het beton uitgehard is, zal er een klein zandlaagje vormen in de voetsporen. Wanneer
het regent zal er een heel dun laagje water in blijven staan.
Een andere kwaliteit van het idee is dat, door de routing in de vloer
weer te geven, andere borden en vormen van routing overbodig worden.

136

137

Watertegels

Kathlijn de Booij
Oosterbeek

Als ontwerper voor de openbare ruimte houd ik mij bezig met de relatie
tussen groen en de stad: hoe kan een betonnen jungle groener worden?
Of hoe kan de in de stad al aanwezige natuur meer zichtbaar worden?
Mijn ontwerpen gaan vaak een interactie aan met natuurlijke elementen.
Bij de Watertegels draait het om regenwater: stromen, plassen, spetteren. Met dit product probeer ik zowel het mogelijke plezier als de
praktische kant van regenwater een nieuwe plek te geven in de stad.

Ontwerp
De Watertegels zijn vijftien verschillende 30 x 30 tegels genspireerd op
de Hollandse waterwerken die een plein, terras of speelplaats veran-

WINNAAR

deren in een rivierdelta. De tegels met glooiingen en geultjes kunnen in

allerlei patronen gelegd worden. Na een regenbui stromen de tegels vol
met water en ontstaan er plassen en stroompjes. Het tegelpatroon kan
ook aangesloten worden op een regenpijp of ton, of rond fonteinen in
de openbare ruimte gelegd worden. De Watertegels zijn esthetisch maar
ook zeker functioneel en op verschillende manieren toe te passen.
Spelaanleiding
Het tegelpatroon met stromende geultjes en plassen vol regenwater
vormt een natuurlijke spelaanleiding: kinderen kunnen in de plassen
springen, dammetjes bouwen, bootjes laten varen. Een regenbui wordt
zo juist wel een reden om lekker buiten te spelen. En door de tegels te
combineren met een regenton met een kraantje kan er ook mee gespeeld
worden na de regenbui.
Drainage
De Watertegels kunnen ook ingezet worden om regenwater op een efficinte en fraaie manier af te voeren: van de regenpijp over de stoep naar de
goot of van een plein, terras of speelplaats naar bijvoorbeeld een put.

Bewatering
De Watertegels zijn tot slot in te zetten als bewateringssysteem voor
planten en bomen op pleinen, straten, (dak)tuinen en terrassen: de tegels
begeleiden het regenwater van de regenton of pijp naar de borders.
Planten en bomen kunnen ook in het patroon opgenomen worden door
middel van de pottegel (een tegel met een gentegreerde bloempot )
of door de vormen van het patroon te gebruiken als rand van boom- of
bloembakken.

138

Afmeting en materiaal
De Watertegels zijn 30 x 30 x 4,5 cm - de maat van een standaard stoeptegel. Met deze standaardafmetingen zijn ze niet alleen toepasbaar in
nieuwe projecten maar kunnen ze ook opgenomen worden in bestaande
bestrating.De patroondelen zijn zo ontworpen dat de tegels zowel in
halfsteensverband als blokverband gelegd kunnen worden.
De geultjes zijn 0,7 cm en de glooiingen 1,5 cm diep; 1,5 cm is het toegestane hoogteverschil van bestrating in de openbare ruimte.
De Watertegels worden uitgevoerd in (zelfverdichtend)beton: een logische keus vanwege sterkte, weersbestendigheid, produceerbaarheid en
prettige structuur van het materiaal. De golvende glooiingen in de tegels
maken het beton bijna zacht en laten zo een verassende kant van het
materiaal zien. De kleur- en samenstelling van het beton kan aangepast
worden zodat de tegels naar wens bij de projectomgeving passen.

min mogelijk water via de voegen wegsijpelt. Om de waterstroom in het

patroon te optimaliseren, is fijn voegzand nodig.
Productontwikkeling
De Watertegels zijn ontworpen in het kader van een afstudeeropdracht.
Er zijn in eigen beheer een aantal prototypes gemaakt, en met behulp van
een proefopstelling getest. De tegels zijn tot nu toe erg veilig gebleken:
ze worden niet te glad - kinderen glijden niet uit in de plassen - en de
densiteit van het beton voorkomt dat er mos op groeit. Daarnaast is er
dankzij de zachte glooiingen en geringe niveauverschillen geen sprake
van struikel- of stootgevaar. De volgende stap is het evalueren van de
proefopstelling en eventuele aanpassingen maken, professionele gietmallen maken en het product in de markt zetten.

Plaatsing
De Watertegels worden door een (sier)bestrater geplaatst: de geultjes en
plassen in de patronen moeten strak op elkaar aansluiten, zodat er zo

139

Weefsels

Tirza Verrips & Ed Euser

Apeldoorn

Als bijdrage om tot nieuwe toepassingen te komen voor het materiaal

beton, stellen wij hierbij een innovatief gebruik van dit materiaal voor in
de vorm van oprolbaar beton.
Uitgangspunt hierbij vormde snelle, andere en tijdelijke mogelijkheden
te bieden voor bijvoorbeeld aanleg van paden, trottoirs, strandopgangen,
verharding op terreinen van festivals, aanleg van bootsteigers.
Door een oprolbare vorm van beton in de markt te zetten, die op grote
haspels kan worden opgerold en vervoerd, is op de plaats van gebruik het
snel en simpel uitrollen van de mat voldoende om de hierboven summier
aangegeven toepassingen te realiseren.
Niet langer is het nodig een verharding steentje voor steentje aan te
brengen, hetgeen tijd en geld bespaart en uit vormgevingoverwegingen
zijn tal van patronen in kleur realiseerbaar.

De basis is een glasvezelweefsel waarop vooraf gestorte tegels in eventueel diverse vormen en kleuren en textuur verlijmd kunnen worden. Denkbaar is ook verkeeraanwijzing en of bijvoorbeeld reclame in het patroon
aan te brengen.

aan/in de onderzijde van de tegels zodat daardoor de gezamenlijke tegels

en de mat een hecht geheel vormen. Deze optie heeft de beperking dat
wel texturen aan de bovenzijde van de tegels kunnen worden gerealiseerd
maat geen kleurige patronen als mat opleveren. Echter in beide gevallen
is het oprolbaar en afrolbaar ter plekke van de toepassing.

Wanneer men hoge-sterktebeton gebruikt voor de tegels, zal een dikte

van 2 3 cm dikke tegels gelegd op een vooraf geprepareerde ondergrond
voldoende zijn voor de hierboven aangegeven en verderop nader toegelichte toepassingen. Onderzoek heeft uitgewezen dat dergelijke sterke
weefsels voorhanden zijn om dit plan na enige proeven daadwerkelijk te
kunnen maken.

Men kan ook denken aan toepassingen van tijdelijke aard, door de mat na
gebruik weer op te rollen op de haspel en op te slaan. Mogelijk zouden er
bedrijven of gemeenten genteresseerd kunnen zijn haspels voor de verhuur in voorraad te nemen. Dit oprolbare wegdek maar dan van beton
laat zich met enige fantasie toepassen op tal van terreinen.

Een tweede optie met als uitgangspunt hetzelfde basisidee is dat het sterke weefsel tijdens het storten van de tegels wordt ingegoten in het beton

Een nog andere variant maar dan in lichtere uitvoering zoals de bekende
tegelmattten voor vloeren in badkamers etc. zou toepassing kunnen

140

vinden als vliesgevel voor gebouwen of als zonweringgordijnen voor

gebouwen. Door een eenvoudige onderstructuur op de bestaande gevel
aan te brengen kan de vliesgevel vanaf de rol geshaped worden in diverse
Blob vormen.
Deze optie biedt architectenen mogelijkheden ook reeds bestaande
gebouwen een totaal ander uiterlijk te geven. Door gietmallen aan te passen is het tevens denkbaar door dikteverschillen in de tegeltjes een relif
structuur te bewerkstelligen.
Wanneer men een gesloten achtergrondweefsel gebruikt kan deze tweede
schil tevens dienen als isolatielaag.
Van belang hierin is lichtgewicht betontegeltjes te gebruiken die bovendien in alle mogelijke kleuren kunnen worden gemaakt en mogelijk
gezeefdrukt kunnen worden met diverse patronen.

141

Welkom

Jos Molmans
studio stills architecten
Delft

Het idee is een object dat geplaatst kan worden in een park of een
stedelijke plek. Waar er een van staat of meerdere, dat kan groeien en
begroeien; een kleine ecotoop. Een plek die plaats biedt aan mens, dier en
plant. Een welkome plek die uitnodigt te zitten, te observeren of te luisteren en ons bewustzijn prikkelt. Dat reageert op voorbijgangers door een
vogelgeluid dat je hoort wanneer je het object nadert.

Met 3d printing wordt het mogelijk met beton fantasievolle, organische

vormen te maken, die onmogelijk met behulp van mallen te maken zouden zijn. Ook maakt de techniek het mogelijk de eigenschappen van het
beton zelf te variren en structuren te produceren die lichter en sterker
zijn dan conventioneel beton. In Massachusette Institite of Technology
wordt onderzoek gedaan naar deze techniek.
In combinatie kunnen deze twee technieken de basis vormen voor nieuw
leven in de stad. Hiermee kunnen we een vrije vorm maken als een tak,
opgebouwd uit een structuur die het mogelijk maakt voor insecten om
zich te nestelen, planten om wortel te schieten en zich te hechten.

Een object van beton, een hard duurzaam materiaal als basis voor een
zachte levende natuurlijke vorm, beton genspireerd door natuur.
Op beton zie je al vaak mos groeien. Deze mosvorming is echter vaak
ongewenst. Stel dat we nu begroeiing juist als gewenst doel stellen. Dat
beton zo bewerkt wordt, opdat begroeiing optimaal mogelijk is op plekken waar dit gewenst is.

Wiebelvoeten

Inge Tegels
Eindhoven

eenzelfde tegels of een samenvoeging van verschillende tegels.

De maat van de tegel is 300 x 300 mm, de standaardmaat van een
gewone betontegel. Daardoor zijn de tegels eenvoudig te integreren
in de bestaande bestrating van een schoolplein en is het n geheel. De
maximale hoogte van het relif is 40 mm.

Kinderen spelen in de openbare ruimte veel op betonnen ondergronden

zoals het schoolplein, de stoep en op straat. In hun spel lopen ze graag
over stoepranden en richeltjes.
Wiebelvoeten is een serie tegels met relif waarover kinderen kunnen
lopen en balanceren. Iedere stap op een tegel is steeds weer anders en
je moet je evenwicht vinden. Het is een uitdaging voor zowel de jongste
als de oudere kinderen doordat de smalle delen op een tegel voor grote
voeten moeilijker zijn en juist makkelijker voor de kleine voetjes.

Mogelijkheden voor verdere ontwikkeling zijn:

kleurgebruik in de tegel;
varianten in relif op de tegel;
maatvoering van de tegel.
Door Wiebelvoeten wordt het kind op een speelse manier uitgedaagd in
de openbare ruimte.

Ons voorstel is gericht op interessante ontmoetingen tussen de stad, de

natuur en de mensen!

Er is al eerder gexperimenteerd met beton als habitat voor plant en dier.

Door growcrete is in het kader van casestudies prefab-beton in 2008
onderzocht hoe zaden in een geveloppervlak kunnen ontkiemen en
vastgesteld dat een open oppervlaktestructuur met lavasteen 16-32 als
toeslagmateriaal de grootste kans op succes biedt.

De tegels zijn zodanig vormgegeven dat met n soort tegel een heel pad
gemaakt kan worden, waarbij iedere tegel goed aansluit op de vorige.
De serie tegels zijn verschillend in hoogte, breedte, afronding en kleur.
De klant kan naar eigen wens zelf een pad samenstellen. Dat kan van

142

143

You-Tube

Robin de Pagter
Venray

Het gebruik van de publieke ruimte verandert door de tijd heen. Activiteiten die doordeweeks plaatsvinden verschillen met die in het weekend,
activiteiten in het voorjaar en de zomer verschillen met die in de herfst
en winter. Ten slotte zijn er op de lange termijn ook nog activiteiten die
veranderen als gevolg van bepaalde trends.

Beton, hoewel zeer geschikt voor toepassing in de publieke ruimte, wordt

doorgaans niet als flexibel en comfortabel ervaren. In het concept wordt
beton gebruikt als drager voor een flexibele inbouw. Gekozen is voor een
gebruikte tube, een tunnelbuis met een doorsnede van 3 m en een lengte
van 5,6 m.

Een omgeving zo veranderlijk als de publieke ruimte vraagt om een flexibel en comfortabele inrichting, die zich kan aanpassen aan de behoefte
van het moment en derhalve als duurzaam kan worden beschouwd. Het
gegeven dat veel publieke ruimtes delen van het jaar enkel dienst doen
als verkeersruimte lijkt dan ook te wijten aan een gebrek aan flexibiliteit
en comfort.

De functie van de buis wordt bepaald door invulling met modules van
1,2 m. Door de modules licht, compact en verrijdbaar te maken kan een
buis snel worden omgebouwd. Mogelijke varianten zijn een coffee- of
markt-tube, een trekkershut/hotel-tube, of een relax-tube voor de plaatselijke horeca. Waar de omgeving ook om vraagt, de You-Tube kan zich
aanpassen aan de behoefte van het moment.
De betonnen drager in het concept is uitermate geschikt om de invulling te beschermen tegen vandalisme. Daarnaast kan de inbouw gebruik
maken van de thermische massa bij het creren van comfort. De flexibele
inbouw zorgt aansluitend voor een publieke ruimte die geschikt is voor
gebruik 24/7 - 365 dagen per jaar.

144

Zandfabriek

Elske Oost-Mulder
OBB
Deventer

Spelen met zand is altijd een feest voor kinderen. En dit zal altijd zo
blijven. De meest goedkope vorm van constructiespel op schoolpleinen,
in speeltuinen en de openbare ruimte.
Spelen is in zwaar weer. De kaasschaafmethode werkt niet voor speelruimte vanwege de veiligheidswetgeving. De enige andere oplossing is
inkrimping. Meer dan anders moet nagedacht worden over simpele speelprikkels die de speelmogelijkheden vergroten.
Nieuwe elementen, maar ook herijking van bestaande elementen kunnen
hieraan invulling geven. Denk aan de knikkertegel op 30 x 30 formaat.
De Zandfabriek
Hoe eenvoudig kan het zijn. In de traditionele zandbakrand, of een nieuw
te ontwikkelen element wat er goed tussen past, wordt een kliksysteem
gezet zodat er zandspeelgoed te plaatsen is.
Het kliksysteem wordt dusdanig ontwikkeld dat er voor de kinderen veel
verschillende speelmogelijkheden te verzinnen zijn. De lijn van zandspeelgoed sluit hierop aan.
En uitgespeeld? Dan gaat het gewoon mee naar binnen of naar huis.

145

Zo dun als beton

Hans van Daal

Den Haag

Zo dun als beton, zo sterk als een blaadje is een idee dat de vormvrijheid, de veelzijdige functionaliteit en de nuttige meerwaarde van beton
met de eigenschappen van de natuur in de openbare ruimte laat zien.

Daarnaast zorgt de toevoeging van TiO2 ervoor dat organische vervuiling

op het beton weggespoeld wordt met regenwater en daardoor een schone
uitstraling behoudt.

Hedendaags beton wordt in de openbare ruimte vaak gezien als zwaar,

robuust, grauw, vies en saai. Dit is jammer, want beton heeft juist de
eigenschappen in zich om elegant, vormvast, sterk, duurzaam en nuttig
te zijn voor mens en milieu.
Zo dun als beton, zo sterk als een blaadje neemt het blaadje van de
eikenboom als uitgangspunt om zo in de openbare ruimte de positieve
eigenschappen van beton te laten zien.
Een blaadje van deze boom heeft een elegante herkenbare vorm en uitstraling, is sterk in zijn structuur, geeft schaduw en haalt CO2 uit de lucht
waardoor het nuttig is voor zowel mens als milieu.
Om deze uitgangspunten vorm te geven, wordt er gekozen voor ultrahogesterktebeton (uhsb). Met dit materiaal is het mogelijk om de complexe dunne vorm van het blad een hoge sterkte mee te geven, waardoor
het functioneel te gebruiken is en houdbaar blijft. Daarnaast versterkt
dit materiaal het idee van lichtheid en vormvrijheid die een blaadje
uitstraalt.
Aan het uhsb wordt verder titaniumdioxide (TiO2) toegevoegd. Deze toevoeging zorgt ervoor dat het blaadje de stikstofdioxide (NO2) uit de lucht
omzet in het onschadelijke nitraat (NO3). Hierdoor zal het betonblaadje
de lucht uit de omgeving zuiveren en dit komt zowel mens als milieu ten
goede.

Het nuttige van het uhsb-blaadje is dat het spontaan in de openbare

ruimte geplaatst kan worden. Net zoals een blaadje dat van de boom valt.
Het kan alleen zijn maar ook in combinatie met andere blaadjes. Het
blaadje kan klein zijn en als zitbank gebruikt worden. Het kan groter zijn
waardoor het aantrekkelijk wordt als speeltoestel. Het kan zelfs zo groot
worden uitgevoerd dat het bescherming biedt tegen zon of regen. En
als het niet gebruikt wordt, is het een aantrekkelijk vormgegeven objet
trouv dat de zintuigen prikkelt.

146

Zo dun als beton, zo sterk als een blaadje is innovatief in ontwerp en

toepassing. Het is vanzelfsprekend, het heeft uitstraling, het laat beton
van zijn schone kant zien, het geeft meerwaarde voor jong en oud en is
gezond voor mens en milieu.

Dit idee opent de mogelijkheid voor verdiepend onderzoek naar de vereniging van beton met de krachtige eigenschappen van de natuur in de
openbare ruimte. Het is een basisconcept dat uitgewerkt kan worden van
een bushalte tot een ervaringsobject op het schoolplein.

147

Zweven beleven

Jill Brouns
Maasbree

Op zwevend beton ontspannen in de publieke ruimte

Zweven de ultieme manier van ontspannen.
Het moment van zweven beleven door middel van beton.
Ik ben de uitdaging aangegaan om beton op een andere manier toe te
passen dan hoe we gewend zijn. Door middel van dit ontwerp heb ik een
begin gemaakt aan een nieuwe toepassing van beton.

Zwevend beton

Sanne Bakker
Borculo

Met het ontwerp zwevend beton, wil ik door middel van de typische
eigenschappen van beton ( massief, zwaar, hard, etc), in combinatie met
een onrealistische eigenschap (zweven), de openbare ruimte een functioneel en visueel aantrekkelijk object bieden.

als een waterval van het zwevende massieve blok beton stroomt, lijkt
het alsof het beton nergens op rust, en wordt het visueel bedrog wat de
aandacht trekt en zo de openbare ruimte aankleedt op een functionele en
visueel aantrekkelijke manier.

Doordat de dragende constructie wordt gecamoufleerd door het glas en

het water en visueel aantrekkelijk wordt door het stromende water, wat

Toe te passen als zijnde een opzichzelf staand object of als onderdeel van
een gevel van een openbaar gebouw (theater, bioscoop, club).

Toepasbaar bij publieke zwembaden, parkvijvers en overige waterpartijen. Ook zeer geschikt voor particulier gebruik.
De zwevende ligstoel is gemaakt van ultra-hogesterktebeton (uhsb).
Uhsb is een nieuwe betonsoort die extra sterk en extra dun is. Tevens
heeft het als voordeel dat er geen wapening nodig is en hierdoor is het
mogelijk om slanke vormen te produceren. Verder is er silica aan het
beton toegevoegd wat zorgt voor extra elasticiteit en stevigheid.

148

149

[on]voltooid tegelijkertijd

Else Marijn Kruijswijk

EMKO
Rotterdam

Colofon
Deze uitgave is, zolang de voorraad strekt, gratis verkrijgbaar bij het
Cement&BetonCentrum. De publicatie is ook te downloaden via de
websites www.indekiemgescoord.nl en www.cementenbeton.nl

Het harde, koude beton.

Tegelijk met het zachte, warme hout.
Je wilt het voelen.
De subtiliteit van de sporen van de bekisting.
De bewustwording van het bouwproces.

Een betonconstructie behoeft een bekisting.

De bekisting is een constructie op zich.
De tijdelijke constructie voor een permanente constructie.
Een dubbele constructie.
Een constructie in aanbouw.
Onvoltooid werk.

Ga maar zitten.
Ga maar liggen.
Plaats je fiets.
Plaats je planten.
Maak het je eigen.
Dit is jouw meubel.
Nabij.

De bekisting wordt afgepeld.

De bekisting verdwijnt.
Het beton blijft enkel over.
De bekisting laat haar sporen na.
Terug naar het onvoltooide.
In de tijdelijke dubbele constructie schuilt
een schoonheid.

December 2012
Basisontwerp
Manifesta, Rotterdam
Lay-out
Natasja Steenbergen, Cement&BetonCentrum

De blootgelegde structuren.
De samenwerking van de materialen.
Het rauwe.
De ruimte voor interpretatie.

Uitgave
Cement&BetonCentrum
Postbus 3532
5203 DM s-Hertogenbosch
T (073) 640 12 31
F (073) 640 12 84
E info@cementenbeton.nl
W www.cementenbeton.nl

Hier zet ik de tijd stil.

Onvoltooide constructie.
Voltooide schoonheid.
[on]voltooid tegelijkertijd.

150

151

In de wetenschap dat de beste ideen dikwijls van buiten komen

schrijft het Cement&BetonCentrum sinds 2009 de prijsvraag
In de kiem gescoord uit, bedoeld om innovatie in beton te stimuleren.
Deze bundeling bevat de ingezonden ideen voor de editie 2012 Speels
Beton. De ideen hebben betrekking op het gebruik van beton in de
openbare ruimte. Ideen kunnen betrekking hebben op geheel nieuwe
producten en toepassingen, maar ook op verbeteringen van bestaande
processen, producten en systemen.

www.indekiemgescoord.nl

152