ART.

est
Magazine over geëngageerde kunst
 Colofon
Hoofdredactie
Marianne Boshoven, Annelies Waterlander, Caroline Langendoen
Eindredactie
Hidde Remmerswaal, Daan de Geus, Rosanne Sies
Vormgeving
Noëlle Meijer, Laura Tuinstra, Natasja de Vries, Marieke van der Heide,
Kim Seignette en Fleur van den Bosch
Conservatoren
Lisa Matulessya, Sander Schipper, Devika Sluisdom, Tara Pauli
Vernissage
Nancy Stevens, Marijn Brok, Kees Dorresteijn, Pim Brassien
PR
Hüsniye Yildiz, Joe van Burik, Remy Gieling
Docenten
Annelies Pauw, Michiel Smis, Lucia Nankoe, Brian Maston en
Arie de Jongh
Met dank aan
Emmy Gostelie, Marleen Ozgur, Aad van der Meer, Mona van den Berg,
Paul Lagrouw, Piet den Blanken, Mariska Kerpel, Domenique Karl
Himmelsbach, Üdo Braehler, Abdel Farahi, Marije van Bork, Henk
Verhagen, Klaas Schotanus en Mike Roelofs
2 3
Voorwoord
Vraag aan tien mensen wat kunst is en je krijgt van alle tien een ander
antwoord.Voor de één is iets pas kunst als het een plek in het museum
heeft gekregen, terwijl een ander een straatartiest ook een volwaardig
kunstenaar vindt. Vraag aan diezelfde tien mensen wat geëngageerde
kunst is en het valt stil…
Vraagstukken rondom ‘kunst’ roepen doorgaans meer vragen op
dan antwoorden. Er is grofweg sprake van ‘engagement’ wanneer de
kunstenaar jou met zijn werk een andere kijk op de samenleving wil
geven. Maar wie beslist uiteindelijk wat kunst is? Jij! Wie beslist of er
sprake is van een boodschap, van maatschappelijke betrokkenheid? Jij!
In deze uitgave van ART.est, die bij de tentoonstelling Art of Message
hoort, zijn wij niet uitsluitend jouw gids bij de tentoonstelling, maar
ook door de wereld van de geëngageerde kunst.
In dit tijdschrift maak je kennis met veertien kunstenaars die allemaal
op hun eigen manier betrokken zijn bij de wereld om hen heen. Ze
maken geen kunst om de kunst, maar kunst met een boodschap. Ze
hebben een doel. Ze leveren kritiek op de samenleving; willen onze
ogen openen of onze leefomgeving mooier maken.
ARTof
Engagement
“Het doet af aan mijn werk als mensen het louter beoordelen als
kunst”, vertelt fotograaf Robin Utrecht in één van de verhalen die
MESSAGE u kunt lezen. Zijn collega Raymond Rutting kijkt daar heel anders
tegenaan: “Als iemand mijn foto zo mooi vindt dat ze deze aan de
muur willen hangen, dan is dat voor mij genoeg om te zeggen dat het
Kijk voor de kunstblog van de redactie kunst is.”
Kunst en Cultuur op:
http://www.schoolvoorjournalistiek.com/kunst/ Veel leesplezier!
De redactie
Ik kan ontzettend boos worden omdat mensen nooit
even stilstaan bij wat er in de wereld gebeurt. Dat de aar-
de gewoon verkloot wordt zonder er over na te denken.
Het grootste privilege van de autonome kunstenaar is dat hij
of zij geheel vrij is in de beeldvorming van maatschappelijke
kwesties. Enkel zijn eigen censuur is hier een barriere.
Engagement is in mijn werk niet mijn
vertrekpunt, maar als kijker kun je er
wel een mooie boodschap uithalen.
Ik wil met mijn foto’s meer zeggen dan het realiseren van een esthe-
tisch mooi beeld. Engagement voel ik bij mensen die aan de rand van
de samenleving staan, een groep die veelal wordt buitengesloten.
Het engagement van een kun-
stenaar is voor mij de mogelijk-
heid om te zeggen wat je wil. inhoud
Engagement betekent dat ik me
betrokken voel bij wat ik
documenteer, maar ik ben ver-
slaggever en geen propagandist.

Dit nummer van ART.est

hoort bij de tentoonstelling
46 18 28 60 50 40
‘Art of Message’, gemaakt
en georganiseerd door de
Emmy Gostelie, 49 jaar
redactie Kunst en Cultuur
Marleen Ozgur, 25 jaar Aad van der Meer, 34 jaar Mona van den Berg, 42 jaar Paul Lagrouw, 40 jaar Piet den Blanken, 59 jaar
Schilder 2010. De geëngageerde
Beeldend kunstenaar Schilder Fotograaf Beeldend kunstenaar Fotograaf kunstenaren die hun werk
tentoonstellen komen in dit
boekje aan bod. Aan ie-
dere kunstenaar zijn er ver-
schillende producties ge-
wijd zowel aan hun werk,
als hun persoon.
Zie:www.schoolvoorjour-
nalistiek.com/kunst

12 22 34 38 56 6 Ik ben geen journalist, maar een

fotograaf die nadenkt over het
Mariska Kerpel, 19 jaar Domenique Karl Himmels- Marije van Bork, 28 jaar, Klaas Mike Roelofs, 29 jaar verhaal dat hij wil vertellen. Goe-
Üdo Braehler, leeftijd: “Dat Abdel Farahi, 44 jaar
Schotanus, 27 jaar & Henk Verha-
Fotografe bach, 27 jaar zeg ik liever niet”, schilder Schilder gen, 28 jaar
Fotograaf de fotografie is niets zonder een
Beeldend kunstenaar Urban Designers
goede inhoud.

Mensen laten weten hoe de wereld er door mijn ogen uitziet, Engagement is net Het engagement van een kunstenaar is Ik vind engagement belangrijk, maar Marije: Ik ben niet maatschappijkritisch, ik wil onze leefomgeving gewoon mooier en prettiger maken. Klaas: De openbare ruimte
dat is engagement. Daarmee is het natuurlijk onmogelijk om als het aangaan van voor mij ondergeschikt aan wat een ander voel niet de behoefte om engage- is een plek waar mensen zich kunnen identificeren. Daarom staat de mens bij mij centraal. Henk: We proberen iets te doen voor
objectief te blijven, je geeft altijd je mening mee. een huwelijk. in het werk ziet. ment in mijn werk te tonen. de mensen die hier leven, wonen en werken. We willen dingen in positieve zin veranderen.
4 5
Alles in het teken van veerkracht
Een oude man, grote ogen in een diepgegroefd gezicht. Bedenkelijk kijkt hij de lezer
aan. Alsof hij vanuit het boek dwars door je heen kijkt. Grauwe achtergronden en ge- ‘Do you think we wouldn’t work
havende muren vertellen net als de gezichten een verhaal. Mike Roelofs wil het verhaal if we had jobs? Of course we
would! The people who don’t
van deze Roma aan ons vertellen door middel van zijn fotoboek Resilience. believe that have enough food to
Door Laura Tuinstra eat.’ - Gheorge Faghiura

Meer dan 2.4 miljoen Roma wonen in
schrijnende omstandigheden in Roemenie,
één van de lidstaten van de Europese Unie.
Deze minderheid kan geen werk vinden in
hun land, zo wordt hun situatie niet be-
ter. Te vaak worden zij gezien als groep, en
niet als individuele mensen. “Het is tijd dat
we de Roma leren kennen – niet als groep,
maar als de individuen die zij zijn,” aldus
Roelofs in zijn persbericht voor zijn boek.
If I could find work,
why would I be here
looking for scrap?
In 2008 is de fotograaf alleen naar Roeme-
nië vertrokken om een portrettenserie te
maken, hiermee heeft hij de Zilveren Ca-
mera gewonnen. In de twee jaren die volg-
den is hij vier keer terug gegaan samen met
antropologe en goede vriendin Fanny Jol.
Samen wilden zij de leefomstandigheden
van de Roma vastleggen met foto’s en in-
terviews. Dit heeft geleid tot een exclusieve
tentoonstelling van vier dagen en een foto-
boek in combinatie met tekst van Fanny Jol.
Met grote vierkante foto’s en veel witte pa-
gina’s probeert Roelofs het verhaal van de
Roma te vertellen. “De echte Roma krijgen
de kans niet om hun eigen verhaal te vertel-
len, nu kan dat wel.” Portretreeksen wor-
den afgewisseld met het grauwe landschap
waarin de Roma wonen. Donkere kleuren
overheersen in de meeste foto’s. Weinig
glimlachen, maar wel mooie grote ogen die
je door het papier heen raken.
Naast de indrukwekkende foto’s staan
lange en korte interviews met Roma, maar
ook met rijkere Roemenen. Soms vindt het
tweetal een krachtig citaat al meer dan ge-
noeg om een situatie of statement duidelijk
te maken, op andere pagina’s worden volle-
dige verhalen gedeeld van de Roma of Roe-
menen. Bijvoorbeeld de foto’s van Gheorge
Faghiura die met zijn moeder aan het werk
is. Samen lopen zij door afgelegen ge-
bouwen op zoek naar staal. Hij
hakt het staal uit het beton,
wat zijn moeder vervol-
gens verzamelt om het
te verkopen aan een
staalhandelaar. Het
portret van Gheorge
is afschrikwekkend.
Bijna een stilleven. Afgebroken gebouwen,
misschien ook wel niet afgebouwd, dienen
als achtergrond. Een brandende kartonnen
doos, plassen vuil water, overal afval, zijn
werkhandschoenen en gereedschap in zijn
handen.
Op de pagina ervoor staat zijn verhaal dat
het tegenovergestelde laat zien van wat
mensen denken van Roma. ‘People say gyp-
sies are lazy and they don’t want to work,
but if I could find work, why would I be
here looking for scrap?’
Gelukkig laten Roelofs en Jol niet alleen de
Roma aan het woord, dan zou dit boek een
betoog worden over de situatie. Ook de Roe-
menen komen aan bod. Zij vertellen hun
verhaal over de Roma en hun levensstijl.
Deze Roemenen laten een andere kant van
het verhaal zien. Zo behoudt het duo een
journalistieke objectiviteit met dit project.
Ook de rijkere Roemenen hebben zo hun
opvattingen over de Roma in hun land. “The
gypsies are lazy, they don’t want to work.
They’re parasites! The European Union says
that Romania has to solve the gypsy pro-
blem in the next ten yeras. I say to the EU,
You take them for one year, just one year,
and then let’s talk again!” – Daniel Constan-
tin
De Roemenen en Roma zijn goed uit elkaar
te houden. Niet alleen vanwege hun ver-
halen en standpunten, maar de foto’s laten
ook een duidelijk verschil zien. Witte mu-
ren, grote planten op een rij bij de ramen.
Een comfortabele stoel in de lange gang
laat het lijken op een wachtkamer. Op de
foto ernaast zie je een goed geklede man
op een bureaustoel zitten. Een kaal kan-
toor met een zwart bureau, een computer
en een printer, al deze details laten zien
dat dit geen Roma is. Dit is Florin Hajnal,
een Roemeen die de plek van de Roma in
de samenleving wil veranderen. “I’m trying
to change the image of the Roma and edu-
cation is key.”
Er is geen voorwoord nodig om dit boek in
te leiden, zo vonden de fotograaf en antro-
pologe. Jammer, want er zullen een hoop
lezers verloren gaan zolang ze niet weten
waar het boek precies over gaat. Als leek is
het fijn om het project uitgelegd te krijgen.
Je valt midden in een verhaal, waarschijn-
lijk al bevooroordeeld door de vele negatie-
ve media-aandacht die de Roma hebben ge-
had. Pas op pagina 9 kom je tekst tegen, een
verhaal over Puti Domokos. Dit verhaal is
tekenend voor de levenswijze van de Roma,
hierdoor weet de lezer wat hem te wachten
staat in de rest van het boek. Dit stukje tekst
kan worden gezien als een kleine inleiding.
Met alleen de foto’s van de serie was het
verhaal wat Roelofs en Jol willen vertellen
niet duidelijk geworden. Zonder tekst zou
deze portrettenreeks één van de velen zijn,
het zielige verhaal van mensen die in ar-
moede leven. Nu worden persoonlijke

6 7
verhalen verteld, standpunten duidelijk ge-
maakt en beide kanten belicht. “Goede fotografie is niets
zonder een goede inhoud”
De presentatie van het boek is praktisch en
tegelijkertijd kunst. Met je vingers zijn de
verschillende hoofdletters ‘R’ goed te voe-
len. De twee letters, eentje strak en statig
en de ander rond en zacht, lopen in elkaar
over. Twee werelden overlappen elkaar. Het Het romantische beeld van de Indianen in
boek zelf is hard, maar toch ook buigzaam Canada en de zigeuners in Roemenië is
zoals ook de definitie Resilience aanduidt.
dankzij de 29-jarige fotograaf Mike Roe-
Het laat de veerkracht van de mensen zien
lofs definitief van de baan. Met zijn foto-
die in het boek te zien zijn.
documentaires laat hij met esthetische
Of de achterliggende gedachten van het beelden de werkelijke omstandigheden
boek duidelijk zijn voor iemand die nog zien van deze etnische minderheden. Zijn
niets over het project weet. Ik word in ieder nieuwste project over de Romazigeuners
geval erg enthousiast van het geheel. De in- heeft geresulteerd in het fotoboek Resili-
drukwekkende foto’s en mooie teksten, in- ence, wat veerkracht betekent.
clusief de kleine details, laten het hele boek Door Noelle Meijer
in het teken van veerkracht staan.

‘If the factory opened tomorrow I

‘My goal is that in this country
there will be at least ten mayors
who are Roma.’ - Florin Hajnal
Roelofs begon met het maken van fotodo-
cumentaires na een rondreis van een half
jaar in Canada. Hij was daarvoor erg gechar-
meerd van het romantische idee van India-
nen, en is daar naar op zoek gegaan. Tijdens
zijn reis kwam Roelofs erachter dat de Indi-
anen meer zwervers in reservaten zijn.
“Hoe is het mogelijk dat de regering zo’n
rijke cultuur, die wij anders vinden, zo
wegpropt in een reservaat? Dat was zo’n
openbaring, daar wilde ik echt wat met fo-
tografie gaan doen.” Uiteindelijk is hij afge-
studeerd aan de fotoacademie met het pro-
ject The Canadian Native.
wouldn’t hesitate to start working
there again’ - Vasile Bosou
Mike Roelofs praat over zijn nieuwe fo-
toserie van de Roma alsof hij gisteren uit
Roemenië is terug gekomen. “Het was een
grote homp emoties”, vertelt hij. De Roma-
zigeuners integreren niet met het normale
Roemeense volk, leven van vuilinsbelten
en pakken wat ze kunnen pakken. “We
begrijpen hoe de media en publiek naar
de Roma kijken, maar als je nu even de
moeite zou nemen om naast die mensen te
zitten en met ze te gaan praten zoals wij
hebben gedaan, dan zie je ook een andere
kant. Ze worden niet als mens gezien als ze Nederland honger lijden. “Ik hoop dat er Hij heeft de Roma als nieuw project gekozen
een baantje zoeken.“ Het fascineert Roelofs door deze documentatie meer ‘awareness’ toen de snapshots van een mediator van de
dat mensen op anderhalf uur vliegen van komt.” Roma, de vader van een goede vriend, hem

8 9

raakten. “Iets moet mij hoe dan ook aangrij-
pen om het te kunnen fotograferen. Dat is
essentieel, anders kan ik er niet met huid
en haar induiken.” Door het winnen van de
wedstrijd Road to Glory van fotodocumen-
taireplatform Fotodok kreeg hij subsidie
voor zijn project.
Volgens Roelofs hoort engagement bij zijn
werk. “Ik merk aan mezelf dat ik geen jour-
nalist, schrijver, onderzoeker of antropo-
loog ben; ik ben gewoon een fotograaf die
nadenkt over het verhaal dat hij wil vertel-
len. Voor mijn gevoel is het een mooie serie
in een bepaald dorpje die een leek vertellen
over hoe de Roma wonen.”
Hij ziet zichzelf eigenlijk nog meer als do-
cumentairemaker, omdat hij hier enkel
kiest voor het medium fotografie. Hij had
dit ook kunnen filmen. Volgens Roelofs
werkt een journalist veel sneller, richt zich
alleen op actualiteit en werkt niet zo lang
aan een verhaal.
10
De documentairemaker is zich ervan be-
wust dat deze fotoserie zijn eigen interpre-
tatie van de waarheid is: “De waarheid vind
ik een heel zwaar woord, want ieder heeft
een andere waarheid. Ik zoek het roman-
tische beeld niet; ik zoek eerder de grens
op waardoor het bijna pijnlijk is om naar te
kijken, maar wel eerlijk. Ik had veel extre-
mere foto’s kunnen maken om mensen te
shockeren.”
Het teamwerk met antropologe Fanny Jol
voor het Resilience-project pakte ideaal
uit voor beiden. Het Roma-issue was voor
Roeloefs te breed om alleen aan te pakken.
Sociologen buigen zich al jaren over de in-
tegratie van de Roma en Roelofs vond dat
hij dit onderwerp daarom niet zomaar kon
gaan fotograferen. “Dat lukt gewoon niet,
‘Resilience: the adaptive
capacity to rebound from
pressure through flexibi-
lity and perseverance.’
dan vind ik het prettig te werken met een
deskundige op dat gebied.” Voordat Jol en
Roelofs naar Roemenië vertrokken hebben
ze voor het concept Resilience gekozen,
zodat ze wisten waar ze naar zochten:
mensen die iets van hun leven proberen te
maken en ervoor vechten. De antropologe
richtte zich op de interviews. Dat zorgde
ervoor dat Roelofs kon fotograferen wan-
neer hij wilde zonder een gesprek af te
moeten breken.
Zijn portretten zijn typerend voor de foto-
graaf. Voor hem staat dit inhoudelijk veel
dichter bij de mens. “Hoe iemand in de lens
kijkt, dat heeft een bepaald gewicht. Het ligt
er ook aan wat voor fotograaf je bent, want
er zijn ook fotografen die graag afstand be-
waren, dat zie je dan ook in de foto. Dat is
meer laten zien hoe iets eruit ziet. Ik wil
juist ook echte emotie vangen en dichtbij
komen. Geen enkele etnische minderheid
vindt het leuk als je ze gaat fotograferen,
behalve als je het slim aanpakt en je aan-
sluit bij iemand die ze vertrouwen of een
goede tolk regelt.”
Roelofs heeft een voorliefde voor het foto-
graferen van oudere mensen. “Ik ben van de
ouwe mannetjes.” Lachend denkt hij terug
aan een van de geportretteerde mannen,
‘zijn grote vriend Vasile’. “Oudere mensen
‘Ik ben gewoon een fo-
tograaf die nadenkt
over het verhaal wat
hij wil vertellen’
hebben een bepaalde houding en blik. Hun
gerimpeldheid, het licht valt daar anders
op. Misschien vind ik het daarom leuk om
oudere mensen te fotograferen, dat heeft
gewoon een andere lading en daar ga ik heel
respectvol mee om.”
Roelofs heeft een nuchtere kijk op enga-
gement. “Goede fotografie is niets zonder
goede inhoud.” Hij zegt het verhaal op te
zoeken als mens. Hij hoopt dit werk vooral
als opstapje te gebruiken om een naam op
te bouwen. Vol enthousiasme denkt hij te-
rug aan de positieve reacties en de drukbe-
zochte lancering van zijn boek, in de oude
fabriek van Eindhoven in september dit
jaar. “Ik lanceer dit werk voor het verhaal,
maar ook voor mij als fotograaf. Ik wil het
ook aan de kenners laten zien.” Het liefst
wordt Roelofs normaal betaald voor inhou-
delijke documentaires. “Want”, zo besluit
hij, “het is een dure wereld en het blijft een
freelancebestaan.”
11
Lellebel
Vanuit de kerk krijgt Mariska Kerpel vanaf jongs af aan mee dat er op bepaalde sub- ‘Sugi La-Ri begint aan
zijn transformatie van
culturen een taboe rust. Door op zoek te gaan naar de werkelijkheid van travestie, een hij naar een zij’
verzet zij zich tegen de vooroordelen die er heersen over dit onderwerp. Haar serie is
een ontdekkingstocht waarin ze het publiek meeneemt op verkenning en een kijkje
gunt in werelden die voor sommigen anders altijd verborgen zouden blijven.
Door Lisa Matulessya

“Deze serie heb ik gemaakt als eindop-
dracht van het eerste jaar van mijn oplei-
ding. Het was de bedoeling een subcultuur
vast te leggen waar je niet bekend mee bent.
Travestie was toen het eerste onderwerp dat
in me opkwam. De interesse voor bijzon-
dere levensstijlen heb ik altijd gehad. Ik ben
erg nieuwsgierig naar andere mensen en de
manier waarop zij hun leven invullen. Mijn
camera is een prachtig vrijkaartje om die
wereld te betreden.
De foto’s zijn gemaakt in de bekendste tra-
vestietenbar van Nederland: ‘De Lellebel’.
De eerste vijf weken heb ik besteed aan
het langzaam leren kennen van de traves-
tieten. Ik wilde eerst vertrouwd raken met
de mannen voordat ik daar met mijn foto-
toestel verscheen. De geportretteerde tra-
vestiet ‘Miss Sugi La-Ri’ viel mij direct op
door zijn uitbundige verschijning. Na alle
drag queens daar te hebben gefotografeerd,
heb ik hem benaderd en gevraagd of ik hem
mocht portretteren. Hij reageerde meteen
positief.
Als klein jongetje droeg Sugi al vaak vrou-
wenkleren. Op zijn veertiende begon hij
zich echt te kleden als drag queen. In het
dagelijks leven gaat Sugi gewoon door als
man, maar met optredens en feestjes is hij
travestiet. Daarnaast staat hij elke vrijdag
achter de bar in De Lellebel.
Door zich als vrouw te verkleden, denk ik
dat Sugi echt een andere persoonlijkheid
aanneemt. Het is voor hem een manier om
zich in een bepaalde rol te kunnen uiten
zonder dat mensen dat linken aan hem als
persoon. Tijdens het omkleden zie je hem
echt transformeren naar zijn alter ego. Daar
neemt hij wel even de tijd voor, het duurt
meestal wel drie uur.
Toen het fotoboek eindelijk klaar was, heb
ik het naar Sugi toegebracht in De Lellebel.
Hij reageerde erg enthousiast op de foto’s.
Hij heeft het boek het hele café rond laten
gaan. Het voelde voor mij erg bijzonder dat
hij toen bekende dat hij het moeilijk vond
om zijn kwetsbare kant te laten zien. On-
danks die kwetsbaarheid mocht ik hem
toch fotograferen. Dat komt denk ik omdat
ik echt oprecht in hem geïnteresseerd ben.
Ik wil hem niet alleen gebruiken voor mijn
foto’s.
Het contact met Sugi probeer ik nu nog
steeds zo veel mogelijk in stand te houden.
We spreken elkaar regelmatig en als we el-
kaar zien geven we elkaar ook gewoon drie
kussen. Maar ik heb nooit het gevoel gehad
dat we te persoonlijk worden. Hij kan als
Miss Sugi bijvoorbeeld erg dominant zijn.
Taboe
Zelf kom ik uit een gereformeerde familie
en ga naar de kerk. Homoseksualiteit en tra-
vestie zijn daar nog steeds een taboe. Daar-
door ben ik nieuwsgierig geworden naar
culturen met zo’n label. Ik merk dat ik me
tegen de taboes aan het verzetten ben. Voor
mij is het een soort ontdekkingstocht naar
de vraag waarom zulke onderwerpen nog
steeds worden ontkend. gewoon zo vrij, dat ze zich zo kunnen uiten bel, omdat ze de mensen zo vreselijk leuk Manier van leven
Het mooie aan fotografie is dat ik werelden op de wijze die zij willen. Dat vind ik erg vindt. Daarnaast onderzoek ik zelf wat ik Fotografie is eigenlijk een manier van leven
kan laten zien die de kijker anders nooit mooi. van mensen vind en neem ik niet zomaar voor mij. Het laat me nooit los. Ik denk ook
zou zien. Ik geef het publiek een kijkje in vooroordelen van anderen over. Dat is voor altijd in kaders. Eenmaal fotograaf, altijd fo-
iemand anders leven. Daarmee wil ik dat Streven mij engagement. Vanuit mijn ogen de men- tograaf. Ik zou niet zonder kunnen. Ik zie
bijvoorbeeld zo’n travestietengroep als nor- Het is voor mij belangrijk om de werkelijk- sen laten weten hoe zo’n wereld eruit ziet. het als een soort roeping. Als ik blind zou
maal gezien wordt en niet als taboe. Het heid te laten zien. Onbekende levenstijlen Daarmee is het natuurlijk onmogelijk om worden, zou dat ook het ergste zijn wat me
zijn geen monsters, ze kleden zich alleen weergeven. Mijn moeder gaat tegenwoor- objectief te blijven, je geeft altijd je mening zou kunnen overkomen.
graag op hun eigen manier. Ze voelen zich dig bijvoorbeeld zelfs mee naar De Lelle- mee. Fotograferen doe ik met mijn gevoel. Je mag

12 13
 Travestie verraadt zich door
nooit een foto maken alleen maar om hem
te kunnen verkopen. Daarom zou ik ook
nooit iets vastleggen wat tegen mijn gevoel
in zou gaan.

subtiele aanwijzingen
In de toekomst zou ik graag de wereld over
willen zwerven. Ik hoef geen vaste thuisba-
sis te hebben. Gewoon lekker fotograferen
wat en waar ik wil. Als ik het dan heb ge-
zien, reis ik weer verder naar de volgende
plaats. Broodjes ham of kaas, het maakt me Sugi La-Ri
niks uit. als ik maar kan eten. Van de foto-
grafie hoef ik echt niet rijk te worden. Als
ik er maar van kan leven en rondtrekken.
Als ik daarbij ook nog een keer in het Foam
kom te hangen is het natuurlijk helemaal
geweldig.” De 42-jarige Sugi La-Ri komt op het eerste
Er bevindt zich een grensgebied tussen fotografie als gezicht over als een doodgewone man met
commercieel werk en fotografie als journalistiek medi- een duidelijk aanwezige Aziatische achter-
um. Daar tussenin vinden we fotografie als kunst, vaak grond. Al jong had hij de behoefte om zich
neigend naar één van de twee bovengenoemde func- als een vrouw te kleden, stelt Kerpel. Nu,
ties. Mariska Kerpel wil met haar serie ‘Lellebel’ laten als volwassen man, krijgt hij elke vrijdag-
zien wat er zo bijzonder is aan de travestie. Toch noemt avond de kans om die behoefte te bevre-
ze de reeks geen journalistiek, noch is deze commerci- digen als ‘barvrouw’ in de Amsterdamse
eel bedoeld, maar ze verbeeldt met haar foto’s wel mooi travestietenbar De Lellebel. De nadruk in
hoe een man zich in een achteraf gelegen kamertje om- Kerpel’s fotoreeks ligt op zijn transforma-
tie, voorafgaand aan zijn bardienst.
tovert tot vrouw.
Door Joe van Burik ‘Uitgebreid’ is een understatement wat de
transformatie van Sugi La-Ri betreft. De
eerste van de twee geselecteerde foto’s laat
het begin van het drie uur durende proces
zien. Opvallend is vooral de verhouding
man/vrouw in deze eerste plaat: alleen de
eerste streep make-up op de linkerhelft
van het gezicht verraadt dat hij zichzelf
ogenschijnlijk cosmetisch van geslacht gaat De sigaret in de andere hand speelt op het Ri de sigaret vasthoudt: in het hier weerge-
veranderen. Het penseel in zijn linkerhand eerste gezicht geen rol van betekenis, maar geven stadium nog tussen wijs- en middel-
geeft aan dat het proces nog gaande is, is in werkelijkheid een weerspiegeling van vinger met een vlakke hand, maar naarmate
evenals de make-up-artikelen op het tafel- de mate waarin het transformatieproces hij meer make-up heeft aangebracht rookt
tje voor hem. Let ook op de goudkleurige gevorderd is. In haar toelichting beschrijft hij de sigaret op een meer vrouwelijke ma-
handtas, hier nog op de achtergrond te zien. Kerpel namelijk de manier waarop Sugi La- nier, met verder uitgestrekte vingers.

14 15
In de tweede geselecteerde foto is de man/
vrouw-verhouding omgekeerd. Waar Sugi
La-Ri op de eerste foto nog duidelijk een
man met beginnende vrouwelijke trekjes is,
is hij op deze tweede afbeelding meer een
zij. De make-up is nagenoeg klaar, maar is
zo overdreven dat deze het concept van
vrouwelijkheid bijna voorbij streeft – een
soort superrealisme, binnen de kunst van
de make-up welteverstaan.
Een ander teken van dit superrealisme in
Sugi La-Ri’s uiterlijk vinden we terug in de
overduidelijk valse borsten. Iets subtieler
zijn de kleine klemmetjes in de enorme
blonde pruik, die in ieder geval aangeven
dat het haar nep is. Bij de eerste indruk zal
menig toeschouwer van deze foto zich al
realiseren met niet zomaar een vrouw te
maken te hebben: een gevolg van meerdere
16
subtiele aanwijzingen dat we hier met een
cosmetische transformatie te maken heb-
ben.
Hoewel deze foto’s een aardig objectief
beeld geven van hoe een travestiet zich
transformeert, is Lellebel geen journalistie-
ke fotoserie, noch is de reeks gemaakt met
een commercieel doel. Zowel aan het be-
gin als aan het einde van het proces zijn er
subtiele aanwijzingen die verraden dat de
toeschouwer aanvankelijk te maken heeft
met een man die zichzelf in een vrouw ver-
andert, en later met een vrouw die slechts
bestaat als een cosmetische laag over de
oorspronkelijke man. Deze verandering
is een kunst op zich, die door de foto’s op
een even elegante als informerende manier
wordt weergegeven. Ook dat is een kunst
op zich.
‘Na drie uur in de make-
up is dit het resultaat.’
17
Psychologie van
(on)behaarde
vrouwenbenen
Dikke zwarte haren op vrouwenbenen
zijn niet aantrekkelijk. De haren
roepen doorgaans afkeer op. Slanke,
gladgeschoren benen en poezelige
voetjes doen dat niet. Die vinden ‘wij’ als
maatschappij wel aantrekkelijk. Als de
twee beelden worden samengevoegd in
benen die half geschoren zijn, levert dat
een vervreemdend effect op dat net zo
apart is als de rest van Marleen Ozgür’s
beeldende werk.
Door Hidde Remmerswaal
18
Met Under My Legs toont Ozgür, in wiens
andere werk ook vaak feministische en
maatschappijkritische boodschappen lijken
te zitten, waar de werkelijkheid wringt
met het ideaalbeeld. Mede door haar
achtergrond in de cognitieve psychologie
gaat Ozgür bewust om met dit soort
beeldvorming, en de manier waarop de
media deze beïnvloedt.
Het kunstwerk Under My Legs is een
dik opengeslagen boek dat met de kaft
naar boven ligt. Daarop staan twee
vrouwenbenen, deels zwaar behaard. De
gladgeschoren kuiten en voeten rusten op
een zacht kussen. Op het eerste gezicht
lijkt de boodschap duidelijk: don’t judge
a book by it’s cover. Maar ook die cover
levert tegenstrijdigheden op. Zijn de benen
aantrekkelijk omdat ze gladgeschoren
zijn en eruit zien zoals de maatschappij
verlangt? Mooi verzorgd en glad? Of zijn
ze harig en ‘lelijk, zoals vrouwenbenen van
nature nu eenmaal zijn?
Ozgür geeft met dit werk op een aparte
manier vorm aan vragen waar veel vrouwen
dagelijks mee worstelen: Hoe presenteer ik
mezelf? Welke uitstraling wil ik hebben? In
hoeverre conformeer ik me aan wat van me
wordt verwacht?
Om zacht op het kussen van de maatschappij
te staan, om zonder problemen te leven,
zijn ongeschoren benen makkelijk. Met
behaarde benen plaats je jezelf buiten de
maatschappij.
En dat is dan alleen nog maar het
uiterlijk, waar mensen keihard op worden
afgerekend. Onder de kaft zit namelijk ook
nog een boek, ook nog een ander mens.
Maar de kaft trekt de aandacht weg van de
inhoud. In het werk van Ozgür is de kaft te
klein voor het boek, dat nu ondersteboven
en open op een hoog wit blok ligt. Als het
boek open is, past de kaft. Als het gesloten
moet worden, gaat het wringen. Dan past
de te kleine kaft niet en zal het boek open
blijven. De tweestrijd tussen behaard en
onbehaard zorgt ervoor dat de persoon geen
sluiting kan vinden.
Dit hele werk wordt van de buitenwereld
afgesloten door een simpele doek die als
een soort tent over het boek en de sokkel
heen hangt. Van buiten is de doek zwart
en ondoorzichtig. Als toeschouwer is het
onmogelijk om de tweestrijd onder het
doek te zien, maar hij is er wel.
Met Under My Legs levert Ozgür een werk
af dat niet één, twee, drie te ontcijferen
is door de toeschouwer. Het werk lijkt
in eerste instantie simpel en van een
duidelijke boodschap voorzien, maar hoe
dieper je in het kunstwerk gaat graven, hoe
meer verschillende facetten en nuances de
boodschap krijgt. Een mooie uiting van haar
psychologische achtergrond.
19
 Linksboven: Hannie van Rijn; Linksonder: Henry Titselaar;
Marleen Özgur is studente aan de Hogeschool voor de Kunsten en beginnend

Art is magic
Rechts: Hester Pilz
professioneel kunstenares. Zijn andere kunstenaars het eens met de uitspra-
ken en gedachtes die Marleen heeft over de kunst? Daar komt u in dit artikel ‘Elk persoonlijk issue is een weerspie-
achter. geling van een maatschappelijk issue.
Dat wil niet zeggen dat elke kunstenaar

magic is art De kunstenaars die hun mening geven zijn:

‘Kunst hoeft niet vanuit een idee te ko-
men’
Daarmee bedoelt Marleen dat haar beeld
meestal vanuit een onbewuste intuïtieve
werkwijze tot stand komt.
Hannie van Rijn:
“Dat hoeft niet altijd, dus ik ben het met
haar eens. Je kan beginnen met wat los
gekladder en gaandeweg een kunstwerk
zien ontstaan zonder erbij na te denken.”
Hester Pilz:
“Daar ben ik het wel mee eens. Veel
kunst komt uit intuïtie of speelsheid, al is
er altijd een wisselwerking tussen toeval
en idee. Persoonlijk vind ik het mooi als
het er tussenin ligt en de kunstenaar het
allebei een plaats kan geven.”
Henri Titselaar:
“Kunst heeft te maken met persoonlijke,
artistieke intenties. Het gaat geheel on-
bewust. Kosmisch, biologisch, psycholo-
gisch, dat zijn allemaal factoren. Kunst
KAN dus zelfs niet eens uit een idee ko-
men, want een idee is onderbewust al ge-
maakt.”
-Hannie van Rijn. Schilder en tevens eigenaar van galerie ‘PopulusArt’.
-Hester Pilz. Ze is beeldhouwster en geeft workshops in atelier ‘de 7de hemel’.
-Henri Titselaar. Hij is 92, al ruim zeventig jaar schilder en nog altijd actief.
Door Sander Schipper
‘Met juiste (beeldhouw)regels kan ma-
teriaal zich vormen tot iets bijzonders’
Hiermee zegt Marleen dat als je bepaal-
de (beeldhouw)regels toepast, je de sto-
fuitdrukking van een materiaal totaal
kan veranderen.
Hannie van Rijn:
“Daar ben ik het niet mee eens. Iets blijft
hetzelfde, ongeacht de regels die je toe-
past. Klei is bijvoorbeeld klei en blijft ook
klei.”
Hester Pilz:
“Ja, daar ben ik het mee eens. Maar dan
vind ik wel dat je de regels zelf moet ont-
dekken. Dat ze persoonlijk zijn, geen re-
gels die je op school leert. Het materiaal
kan dan veranderen omdat je het met een
andere betekenis laadt.”
Henri Titselaar:
“Materiaal speelt een hele grote rol en
met bepaalde regels verandert het inder-
daad. Als je verf op een doek smeert en je
ziet opeens een schilderij ontstaan, dan
verandert het materiaal in iets bijzon-
ders.”
‘Art is magic, magic is art’
Eigenlijk een quote van schrijver Alan
Moore, waarmee hij wil zeggen dat het
beeld en het woord middelen zijn waar-
mee de menselijke geest te manipuleren
is.
Hannie van Rijn:
“Daar ben ik het helemaal mee eens. Het
is soms verbazingwekkend wat er met
een werk kan gebeuren. Je begint met
iets, en er komt vervolgens iets heel an-
ders uit dan je dacht. Dat is dan wel ma-
gisch te noemen.”
Hester Pilz:
“Het is een beetje een vage kreet, maar ik
kan me er wel in vinden. Je kan het crea-
tieve-proces niet sturen, het is meer alsof
je zelf bestuurd wordt.”
Henri Titselaar:
“Kunst is heel bijzonder. Het kan iemand
diep raken en ik kan het weten, aange-
zien ik al zeventig jaar schilder.
Omdat iemand volledig betoverd kan ra-
ken door kunst, is het inderdaad magie te
noemen. “
‘Het is mogelijk kunst ENKEL vanuit
een formalistisch oogpunt te bekijken’
Het formele aspect van een kunstwerk,
hoe iets eruit ziet zonder de boodschap,
is hetgeen wat Marleen het meeste raakt.
Hierdoor kan het concept soms niet eens
aankomen. ‘Begrip’ van het werk blijft bij
Marleen uit, aangezien ze al op een for-
meel niveau geraakt is.
Hannie van Rijn:
“Ja, je vindt kunst namelijk mooi of niet,
maar ik kan me niet voorstellen dat je en-
kel vanuit een formalistisch oogpunt zou
willen kijken. Dat is niet logisch.”
Hester Pilz:
“Dat is mogelijk, maar je kijkt ook naar de
vorm, de beeldhouwstijl en zelfs op een
biologische wijze.
Eigenlijk denk ik dat je vanuit allerlei ver-
schillende standpunten kijkt en grafisch
kijken is één van de vele mogelijkheden
is. Zelf ben ik kritisch op mijn eigen werk
om ervan te leren, en kijk ik op allerlei
manieren naar.”
Henri Titselaar:
“Ja, dat kan. Zelf doe ik er niet aan en het
is ook een beetje raar om dat zo te doen,
maar eenieder doet wat hij zelf wil.”
die een issue in zijn werk toont geën-
gageerd is’
Volgens Marleen kan je weliswaar een
issue in je werk tonen, maar is het daar-
door nog niet geëngageerd. Het ligt aan
de kunstenaar of die vanuit engagement
zijn werk heeft gemaakt en of mensen
zich ermee kunnen identificeren.
Hannie van Rijn:
“Nee, dat gaat te ver. De één ziet wat in
kunst, anderen zien er totaal niets in.
Het is nou eenmaal niet voor iedereen
herkenbaar wat een kunstenaar met zijn
werk bedoelt. Het lijkt me lastig om te
zeggen wie wel of niet geëngageerd is.”
Hester Pilz:
“Alles is relevant, maar daardoor niet
automatisch geëngageerd. Ook hierbij
is intuïtie belangrijk. Het maakt kunst
onvoorspelbaar. Ik ben van mening dat
kunst onverwacht geëngageerd kan zijn
en je dan onderbewust verbonden bent
met anderen.”
Henri Titselaar:
“Elk kunstwerk kan een boodschap ver-
tellen, die dan weer een maatschappelij-
ke boodschap is. Je kan ieder kunstwerk
zodoende geëngageerd noemen. Als de
kunstenaar dat terugbrengt in het werk,
waardoor het publiek zich ermee kan
identificeren, hebben we te maken met
geëngageerde kunst en een geëngageerde
kunstenaar.”

20 21
“Ik wil de wereld
verbeteren!”
In 1983, in een kraakpand in Amsterdam,
werd Domenique geboren. Samen met zijn
ouders en vijf jaar jongere broertje verhuisde
hij toen hij zes was naar een woon- en
werkgemeenschap in Esloo. Daarna
woonde de familie lange tijd in het kleine
dorp Noordwolde in Friesland. De creatieve
geest was volop aanwezig in het gezin.
De moeder van Domenique studeerde een
jaar aan het Rietveld College en zijn vader
heeft lange tijd gezeefdrukt, wat natuurlijk
de nodige invloed op de kunstenaar heeft
gehad; het nest waarin hij opgroeide heeft
hem gedeeltelijk gevormd tot wie hij nu
is. Stephan de Vries, het jongere broertje
van Domenique, omschrijft hem als een
humoristische rationalist: “kritisch, vaak
stug, maar hij heeft in alle opzichten het
beste met de wereld voor”.
Domenique, voluit Domenique Karl
Himmelsbach de Vries, maakt geëngageerde
kunst. Volgens hem is er veel mis in de wereld
en het is zijn doel om creatief te reageren
op de maatschappelijke problematiek. Om
22
Domenique Karl Himmelsbach de Vries wist al snel wat hij
wilde worden toen hij nog klein was. Op 6-jarige leeftijd
maakte hij een appel van papier-maché. Geëngageerd of
niet, de creatieve geest zat er in ieder geval al vroeg in.
Door Devika Sluisdom
zich te onderscheiden van anderen maakt
hij niet alleen unieke kunst, maar is ook
zijn naam een belangrijk kenmerk. Zijn
vader draagt de naam De Vries, zijn moeder
heet Karl en zijn grootouders uit Duitsland
heten Himmelsbach. “Ik dacht: De Vries is
veel te saai’. Ik wil me onderscheiden van
anderen. Het is een goede PR-strategie om
een lange naam te kiezen, en ik hou ook
wel van Duits en van statigheid. De naam
Himmelsbach is een mooie verwijzing naar
mijn achtergrond.”
De inspiratie voor zijn werken haalt
Domenique vaak uit de gedachtewisselingen
die hij met vrienden en kennissen heeft
over maatschappelijke problemen. “In
deze gesprekken heb ik het over de
dagelijkse problemen die spelen binnen
de maatschappij. De media spelen daar
een grote rol in.” De inspiratiebronnen
van Domenique zijn dan ook uit het leven
gegrepen.
Stephan de Vries, die volgend jaar aan
de Kunstacademie in Antwerpen gaat
studeren, is van mening dat het werk van
zijn broer veelal positief wordt ontvangen.
“Natuurlijk zijn ook er mensen die hem
zien als een aandachttrekker en al het
andere wat een kunstenaar fout maakt,
maar wat ik leuk vind aan zijn werk, is
dat hij als het ware op onderzoek gaat en
mensen bij zijn kunstwerken betrekt. Op
het eerste gezicht moet je meestal om zijn
werk lachen. Als je er daarna over nadenkt
en de boodschap doorgrondt (of denkt te
doorgronden) dan zie je dat het een diepere
betekenis heeft. Het is vaak een mengeling
van een provocatie en een absurde creatieve
leus.”
Zo is het spandoek: Lekker niks doen,
Betaald niks doen, een goed voorbeeld
van een kunstwerk waarin Domenique
met deze absurde leus zijn boodschap
probeert te uiten. “Er heerst een beeld dat
kunstenaars niks doen en alleen maar van
hun subsidie profiteren.” Domenique geeft
op deze manier meer van zijn ideeën vorm
via teksten op spandoeken,videokunst en
Domenique Karl
Himmelsbach de Vries
affiches: “Als ik het idee heb dat iets relevant
is, verwerk ik het in een kunstwerk. Zo
kan ik mij creatief verhouden met mijn
omgeving.”
Door de jaren heen heeft De Vries vele
werken gemaakt met een diepere betekenis.
Zo ook het werk Ik ben begaan, met jullie
ellende. Toen hij op de Kunsstacademie in
Zwolle studeerde maakte hij dit kunstwerk,
wat later één van zijn hoogtepunten bleek.
Hij maakte het om te laten zien dat hij
vanuit zijn atelier een toeschouwer is die
zich bekommert om de rest van de wereld.
Door een groot spandoek voor een billboard
van verzekeraar Achmea te plakken, wilde
hij de wereld toeschreeuwen: ‘Ik ben
begaan met jullie ellende!’
“Daarnaast wilde ik mijn compassie aan
de wereld tonen”, zegt Domenique over
het spandoek. De actie was niet specifiek
tegen de verzekeraar gericht, maar tegen de
overdaad aan reclame die mensen gemerkt
en ongemerkt onder ogen krijgen. “De
media-aandacht die ik hierna kreeg was
natuurlijk geweldig, maar daarna heb ik
een tijdje niks gedaan. Omdat ik altijd een
statement wil maken met mijn werk, had
ik het gevoel dat ik met dit kunstwerk al
een bepaald hoogtepunt had bereikt en
niet verder kon komen. Ik wilde teveel en
blokkeerde daardoor. Ik wilde de wereld in
mijn eentje veranderen en verbeteren. En
dat kan niet.”
23
“Engagement is als een
huwelijk”
Geëngageerde kunst in het leven van Domenique Karl Himmelsbach de Vries

Engagement is de belangrijkste drijfveer in het werk van Domenique

Karl Himmelsbach de Vries. “Geëngageerd zijn is als het aangaan van
een huwelijk. Het is een verbintenis, en ik betrokken bij en verbonden
met de mens”, verklaart De Vries, die in 2009 is afgestudeerd aan de
Christelijke Academie voor Beeldende Kunsten in Zwolle.
Door Tara Pauli

Domenique wil dat mensen ‘out of the
box’ denken. Hij vindt dat teveel instituten
en organisaties vanaf een afstand naar
de samenleving kijken en de mensen
zodoende niet goed kunnen helpen. De
27-jarige Domenique hekelt die instelling.
Hij wil praktisch bezig zijn en zoekt daarom
contact met de samenleving.
Ideeën voor zijn werk doet Domenique op
door naar de maatschappij te kijken. Toen
er een beëdiging voor soldaten plaatsvond
in Zwolle, heeft Domenique met vrienden
een houten pantserwagen gemaakt die de
spot drijft met echte zware pantserwagens.
Door middel van een luidspreker sprak hij
zijn kritiek uit. Hij wilde protesteren tegen
de beëdiging, die volgens hem veel weg had
van een propagandamiddag voor het leger.
Vanwege de angst voor meer protesten
ging de beëdiging toen niet door, terwijl de
politie de ‘pantserwagen’ de hele middag
heeft gevolgd.
Domenique, die een paar jaar geleden
het gezicht van Osama Bin Laden heeft
nagespoten als kunstwerk (foto rechts) en
dit her en der in Zwolle heeft opgehangen
om te provoceren, heeft zich onlangs laten
inspireren door het asielzoekersdebat.
Hij wil binnenkort ruim twaalfhonderd
stickers en honderden zadelhoezen met de
tekst ‘Asielzoekers zijn ok’ verspreiden in
de grote steden van Nederland.
Begin september verscheen er een artikel
in het NRC Handelsblad met de titel ‘Kunst
is nog niet in actie tegen Wilders’. Op een
paar uitzonderingen na lijken Nederlandse
kunstenaars inderdaad weinig bezig te
zijn met de spraakmakende politicus.
Domenique is, samen met Jonas Staal, één
van deze uitzonderingen.
Jonas Staal maakte bermmonumenten van
Wilders: een klein altaar met bloemen,
knuffels, kaarsen en een foto van Wilders
aan de boom alsof hij er verongelukt
is. De Vries werkt een stuk subtieler,
zoals in het NRC-artikel te lezen valt:
Kunstenaar Domenique Karl Himmelsbach
de Vries stemde op Wilders en maakte een
YouTube-filmpje van deze gebeurtenis.
Voor de camera zegt hij: “Ik voel me pas
verantwoordelijk als ik de slechtste kies. Als
ik hem kies en hij komt aan de macht, voel
ik spijt. Dan voel ik me verantwoordelijk.”

24 25
 Het spandoek ‘Ik ben be-
gaan met jullie ellende’
langs de snelweg om
te protesteren tegen de
overdaad aan reclame.
Met deze actie probeert Domenique Wilders
van binnenuit te bestrijden. De kunstenaar
heeft niet het idee dat je als burger invloed
hebt op de politiek, dus zijn enige oplossing
is ‘een omgekeerde actie’. Om op iemand te
stemmen waarvoor hij iets voelt, en in dit
geval zijn dat zijn negatieve gevoelens voor
Wilders.
“Ik ben niet zo’n afzetter”, verduidelijkt
Domenique. “Ik voel me soms ook meer
vormgever dan kunstenaar. Ik geef mijn
ideeën vorm en ben creatief bezig. Jonas
gebruikt zijn werk als middel om een
statement te maken. Daarvoor gebruikt
hij provocaties om in de media terecht te
komen. Op deze manier verspreidt hij zijn
woord en dat vind ik erg sterk van hem.”
Domenique vindt het goed om de vrijheid
26
te verkennen en om een ethiek op te
zetten, om te kijken hoever je kunt gaan. De
27-jarige kunstenaar heeft zelf geen affectie
met extreme voorwerpen. Hij is het niet eens
met bijvoorbeeld Tinkerbell, die haar eigen
kat wurgde om er een tas van te maken. “Ik
ga niet over toestemming, mensen moeten
zelf weten wat ze doen. Als er urgentie is
een duidelijk en sterk statement te maken,
dan moet je vooral doen wat je niet laten
kan, maar je moet de gevolgen goed inzien.
Voor mij ligt de grens daar waar het nut
van een actie niet meer opweegt tegen de
persoonlijke consequenties.”
Kunstenares Jackie Bacon is vorig jaar
afgestudeerd aan de Rietveld Academie
in Amsterdam. Zij heeft haar scriptie
geschreven over geëngageerde kunst en is
Domenique: “Ik voel
me soms meer vormge-
ver dan kunstenaar
bekend met het werk van Domenique.
“Het is een geëngageerde kunstenaar die
werkt vanuit de kleine, ogenschijnlijk
onbelangrijke zaken die ons in het dagelijks
leven bezighouden.”
Een wat radicaler werk van Domenique
is daarentegen de tekst ‘Ik ben begaan
met jullie ellende’. Deze staat op een
spandoek dat langs de snelweg hangt om te
protesteren tegen de overdaad aan reclame.
De boodschap komt volgens Jackie aan
bij elke automobilist die de tekst leest.
Het doet denken aan een kunstwerk van
Renzo Martens, de video Enjoy Poverty
over kansloos Afrika, waar Martens de
bevolking wijst op het feit dat er in zo’n
dertig jaar niets veranderd is en dat ook niet
zal gebeuren. “Het is een tenenkrommende
provocatie. Domenique werkt veel met
tekst. Woordspelingen in knipperend
neonlicht uitgevoerd, zoals Kop Op! Hij
pakt problemen aan met humor, soms zelfs
ironie. Het zijn, zoals hij zelf zegt, visuele
schouderklopjes voor de grijze massa.
Volgens Domenique is er een gebrek aan
fantasie in de wereld. “Mensen zijn heel
erg op zoek naar iets dat nodig is. Iedereen
heeft zijn eigen vorm van betrokkenheid.
Momenteel zijn we weinig geëngageerd
vergeleken met de jaren tachtig. Alles is
bereikbaar via het internet of staat onder
invloed van de media. De romantiek van het
fantaseren gaat zo verloren.” Domenique
hoopt daarom door zijn geëngageerde kunst
mensen te helpen en zijn steentje bij te
dragen aan de maatschappij.
27

Wat maak je zoal voor kunst?
“De kunst die ik maak is een reflectie van
wat er in mijn hoofd ronddwaalt. Ik filter
dat en voeg het samen tot een schilderij.”
Waar komen die ronddwalende beelden
vandaan?
“Ik heb veel inspiratie opgedaan tijdens
mijn reizen door Zuidoost-Azië. Daarnaast
bezoek ik regelmatig musea, lees veel
boeken en verzamel ik fotomateriaal
van internet. Ook scheur ik beelden uit
tijdschriften of benader ik bijvoorbeeld een
fotograaf om zijn materiaal als inspiratie te
gebruiken. Dat is meestal geen probleem.”
Je doet dus veel inspiratie op door middel
van fotomateriaal?
“Dat klopt. Het is een houvast voor het
schilderen. Ik bekijk soms wel tweeduizend
28
“Engagement is niet mijn vertrekpunt”
Kunstenaar Aad van der Meer over zijn werk en geëngageerde kunst
Selfportrait - zelfportret
Aad van der Meer
Na een technische opleiding besloot Aad van der Meer naar de kunstacademie
te gaan om voor handvaardigheid docent te leren. Schilderen vond hij niks, maar wij die voelen en niet zoals ze zijn.” uit het niets. In mijn latere werk had het
tijdens zijn studie verloor de 34-jarige Van der Meer zijn hart toch langzamerhand schilderen van orang-oetans niets meer
aan de schilderkunst. Zelf beschrijft hij dit moment als een soort oerbron die open is Wat betekent geëngageerde kunst voor met toevalligheid te maken en ben ik min
geklapt, waardoor hij niet meer is opgehouden met kunst te maken. Van der Meer jou? of meer geobsedeerd geraakt door deze
is nu zo’n twaalf jaar aan het schilderen, hard op weg om een grote kunstenaar te “Dat vind ik moeilijk. Ik heb eigenlijk bijzondere wezens.”
worden. Door Natasja de Vries niet zoveel met die term. Ik vind dat het
woord ‘engagement’ een beperking met Je schildert nu orang-oetans vanuit een
zich meebrengt. De kunstenaar krijgt ander perspectief ?
een label opgeplakt en daar houd ik “Ja. Tijdens mijn onderzoek ben ik erachter
niet zo van. Als ik het toch zou moeten gekomen dat orang-oetans de filosofen van
definiëren, dan denk ik dat geëngageerde de jungle zijn. Dan besef je dat apen net
foto’s per avond. Dan zoek ik uit wat ik schilderen. Ik kon het helemaal niet, maar kunst een duidelijke boodschap heeft. als mensen een eigen cultuur hebben en
aardig vind en maak ik mijn selectie.” juist daarom werd het een obsessie voor me. Neem bijvoorbeeld de schilderijen van de eigenlijk heel dicht bij de mens staan. Het is
Ik wist dat ik eerst door een hel moest gaan Duitse schilder Anselm Kiefer, daar zitten naar mijn idee zelfs de betere versie van de
Dan ben je dus op zoek naar een bepaald om het te leren, ook al zou ik er uiteindelijk allerlei politieke elementen in verweven. mens. Orang-oetans bezitten een puurheid
beeld? wel uit komen.” Het is zeer geëngageerd, maar ik vind het die wij lang geleden verloren hebben. Met
“Ik heb altijd wel een bepaald idee van een clichématige manier van werken. Voor mijn werk probeer ik de schoonheid en
het type schilderij dat ik wil maken. Ik Heb je een favoriete schilder? mij schuilt de boodschap van een schilderij puurheid van deze schepsels te laten zien.
zet iets op, laat het werk drogen en kijk er “Ik heb er een aantal: klassieke oude meer onder de oppervlakte.” Het zou zonde zijn als deze verloren gaan.”
vervolgens naar. Op dat moment begint het meesters als Rembrandt, Caravaggio en
hele proces. Ik maak geen schetsen. Wat Van Gogh, maar ook Francis Bacon. Hij is In veel van je schilderijen zien we orang- Schuilt daarin jouw ‘engagement’?
ik niet wil, is dat het schilderij een kopie voor mij de grootste kunstenaar van de oetans terugkomen. Waar komt deze “In die zin zet ik kunst wel als wapen in
wordt van de schets, dan is voor mij de tweede helft van de twintigste eeuw. Bacon fascinatie vandaan? en kan mijn werk als geëngageerd worden
levendigheid eruit. Ik zit liever nergens aan ontwikkelde zijn eigen schildertechniek, los “Het is begonnen met een schilderij dat ik beschouwd. Maar ik laat mijn schilderijen
vast. Ik begin ergens, maar laat het ook zo van de academische manier van schilderen. heb gemaakt: The Old Philosopher. Ik wilde graag open voor interpretatie. Als
weer los.” Dit maakt zijn werk intens en bijzonder. graag een keer een filosoof schilderen en had toeschouwer kun je er een mooie boodschap
Techniek wordt een onderdeel van het een klassieke compositie overgenomen van uithalen, maar dat hoeft niet. Engagement
Even terug in de tijd: schilderen vond je schilderen, maar schilderen gaat niet over het schilderij De Oosterling, waarvan lange is dus niet mijn vertrekpunt, al hoop ik wel
niks, nu al twaalf jaar kunstenaar. Waar techniek. Bacon dwong zijn publiek zo om tijd gedacht werd dat het door Rembrandt dat ik mensen met mijn werk kan dwingen
komt die ommekeer vandaan? te voelen. Van Gogh was daar ook heel erg is geschilderd. Het idee om een apengezicht over het schilderij na te denken en, net als
“Op de kunstacademie moest ik natuurlijk mee bezig. Hij schilderde de dingen zoals in het werk te schilderen kwam eigenlijk Bacon en Van Gogh, vooral te laten voelen.”
29
De Oosterling in een
nieuw jasje
Wat ooit als toeval begon, groeide uit tot een obsessie. Kunstenaar Aad van der
Meer is gegrepen door orang-oetans omdat ze, net als de mens, onderdeel van
het universum uitmaken. In zijn serie Orangutan spelen deze intelligente dieren dan
ook overduidelijk de hoofdrol.
Door Kim Seignette
Van der Meer wilde altijd al een oude
filosoof schilderen. Hij nam De Oosterling
als uitgangspunt, een schilderij waarvan
jaren werd gedacht dat het door Rembrandt
is gemaakt. Van der Meer wilde er iets
bijzonders mee doen en besloot in plaats
van een mensengezicht, het hoofd van een
orang-oetan te schilderen.
Echte Rembrandt-kenners zullen vreemd
opkijken bij Van der Meers The Old
Philosopher. De klassieke compositie en de
oosterse tulband, verrijkt met een blauwe
ketting, komen sterk overeen met De
Oosterling. De felrode fluwelen jas die de
orang-oetan op het schilderij draagt, trekt
de aandacht van de kijker. Maar het meest
opvallend is het afgebeelde hoofd van de
orang-oetan dat onder de grote tulband
vandaan komt. Het schilderij is geheel tegen
de verwachtingen in en geeft de kijker een
verrassend beeld.
De menselijke trekjes die Van der Meer
aan het hoofd van de orang-oetan heeft
30
gegeven, maken het werk bijzonder, terwijl
ook de droevige gezichtsuitdrukking van de
orang-oetan het schilderij iets menselijks
geeft. Het is dan ook niet vreemd om op de
plek van het gezicht van de filosoof, een
orang-oetan te zien.
Echte Rembrandt-kenners
zullen vreemd opkijken
bij Van der Meers The Old
Philosopher.
Van der Meer combineert in The Old
Philosopher een realistisch beeld met
een abstract beeld. De donkere, abstracte
achtergrond wordt onderbroken door fel
paarse vierkante blokken en daarnaast wordt
de aandacht van de kijker onmiddellijk
getrokken door een wit vlak naast het hoofd
van de orang-oetan. In dit witte vlak staat
het logo van Google, een kenmerk waaruit
blijkt dat Van der Meer een ‘kind van de
The Old Philosopher
De Oosterling
moderne tijd’ is.
In tegenstelling tot de schilder van De
Oosterling, lijkt het of Van der Meer zich
minder goed geconcentreerd heeft op
een spannend lichtspel. De Oosterling is
opgebouwd uit donkere kleuren waarin
licht een belangrijke rol speelt en als men
The Old Philosopher er naast zou hangen,
zou het werk van Van der Meer vlak en mat
overkomen. De minder prominente rol van
het licht stoort verder niet. Het past zelfs
wel bij de sombere gezichtsuitdrukking van
de orang-oetan en er is genoeg anders te
zien.
The Old Philosopher is als het ware de
grondlegger van Van der Meers serie
Orangutan, waarin orang-oetans op allerlei
creatieve manieren worden afgebeeld. Van
der Meer maakte zelfs een zelfportret in de
vorm van een orang-oetan.
In zijn tentoonstelling ’30 Seconds’, die
American Hotel in Amsterdam waar ook de
orang-oetan serie werd geëxposeerd, wilde
Van der Meer bereiken dat zijn kijkers hun
seconden bij het werk vasthielden, want
dat is volgens hem dé manier om een werk
als The Old Philosopher, goed te kunnen
vorig jaar te zien was in het Holland- aandacht langer dan de gemiddelde negen begrijpen.
31
Thuis bij Van der Meer

Thuis bij Aad van der Meer.

Momenteel is hij bezig met een
nieuwe serie schilderijen, waarin
geen apen, maar mensen een
grote rol spelen. Zowel in zijn
huis als in zijn werk zijn veel
Aziatische invloeden terug te vin-
den. Foto’s Natasja de Vries

32 33
 “Ik denk nog steeds als een marketeer”
Veertien jaar geleden verruilde Üdo Braehler het ondernemerschap om zich op zijn
schilderkunst te richten. Hij verkocht zijn reclamebureaus in Amsterdam en Berlijn en
Üdo Breahler in zijn atelier
startte een opleiding aan de Hogeschool voor de Kunsten in Utrecht. Braehler maakt Foto: Remy Ludo Gieling
werk dat zich enerzijds kenmerkt door kleurrijke abstractie en anderzijds door religi-
euze thema’s aan te spreken. Dat de van oorsprong Duitse Braehler geen doorsnee
kunstenaar is, wordt al snel duidelijk. Van disharmonische elementen tot zijn afkeer van
het subsidiesysteem: “De kunstsubsidies moeten volledig op de schop!”
Door Remy Ludo Gieling

“In mijn werk zitten elementen van pijn.
Het herinnert je eraan dat je leeft. Bij mijn
werk uit pijn zich in disharmonie. Dishar-
monie schudt mensen wakker. Je moet het
vergelijken met een muziekstuk, daar zit-
ten altijd disharmonische elementen in.
Muziek die alleen harmonieus is, is dode-
lijk saai. Het is zo weinig uitdagend of span-
nend. Disharmonie maakt het interessant,
maar geeft soms ook pijn. Je moet dit koes-
teren, het hoort bij het leven.”
“De reclamewereld, waarin ik jarenlang heb
gewerkt, is het tegenovergestelde van pijn.
Je wilt juist harmonie scheppen: de ultie-
me verleiding is de belofte van harmonie.
Neem bijvoorbeeld zweet: dat ruikt niet
lekker dus dat is disharmonie, maar als je
Axe gebruikt dan ruik je weer lekker en álle
vrouwen vallen voor je. Dat is de ultieme
harmonie, allemaal bullshit natuurlijk,
maar het is wel de belofte. Men zegt vaak
dat je aan mijn werk ziet dat ik uit de re-
clamewereld kom. Het is een synergie van
harmonie en disharmonie. Mijn werk is erg
dominant. Je moet het niet te dicht hangen
bij teer werk, dat tere werk legt het dan af.”
“Veertien jaar geleden ben ik naar de Ho-
geschool van de Kunsten in Utrecht gegaan.
In het begin van de opleiding heb ik veel
aan mijzelf moeten veranderen. Ik was het
bedrijfsleven gewend, en daar moet je alle
risico’s uitsluiten. Onverwachte dingen zijn
niet welkom. Ik ben een controlefreak, dus
alles moest perfect zijn. Dat moet je met
schilderen niet doen. Je moet het loslaten. Je
moet het toeval toelaten. Je moet luisteren
naar het schilderij. En je moet vooral niet je
wil opleggen, dan wordt het niks. De aca-
demie was niet wat ik ervan verwacht had.
Je wordt heel goed begeleid in het proces
van creatief denken, maar er gaat te weinig
aandacht naar de techniek. Ik heb nooit ge-
leerd hoe ik een menselijk lichaam moet te-
kenen, hoe ik een doek op een frame moet
spannen of zelfs simpele dingen als kleu-
renleer. Dat was wel een gemis.”
“Er is momenteel veel discussie gaande over
het korten van subsidies. In tegenstelling tot
veel andere kunstenaars kijk ik erg kritisch
naar het geven van kunstsubsidies. Er wor-
den naar mijn mening veel te veel subsidies
gegeven, in elk geval op de verkeerde plek.
Er is zoveel geld gemoeid met vage com-
missies en stichtingen, daar mag de stofkam
wel een keer doorheen. Subsidies zijn ook
slecht voor kunstenaars. De mensen die ze
geven zijn vooral ambtenaren en die den-
ken uitsluitend mainstream. Het werk moet
binnen de culturele context passen, cultu-
reel correct zijn. Is het dat niet, dan krijg je
moeilijk subsidie.”
“Ik ben niet bang voor het korten van sub-
sidies. Wat dat betreft denk ik nog steeds
als marketeer, dat zal waarschijnlijk nooit
meer veranderen. Ik vind dat er meer subsi-
dies mogen komen om de particuliere sector
uit te bouwen: subsidies op het kopen van
kunst. Daar stimuleer je de markt mee. In
het buitenland gebeurt dit al, en vaak met
succes. Ik spreek natuurlijk ook met andere
kunstenaars over dit onderwerp, dan wordt
mijn mening niet in dank afgenomen. Die
zijn daar niet blij mee. Ze zijn bang dat als
ze kunst voor de publieke sector gaan ma-
ken, ze een hoer van de markt worden. Ik
denk dat dit nooit zal gebeuren. Wanneer je
jezelf laat leiden door anderen, is het einde
snel in zicht. Je moet jezelf blijven om be-
staansrecht te hebben, anders lig je er zo
uit.”

34 35
Braehler balanceert Het kunstwerk Kruisiging

religie en disharmonie veel gevoelens had bij het geloof. Wij zijn
dat helaas kwijtgeraakt.”

Üdo Braehler zoekt met zijn werk naar de waarde van het geloof Hoe ervaart de moderne mens dit dan?
“Het engagement en de gevoelens van Van
der Weyden kom je, als het christelijke
Met zijn drieluik Kruisiging brengt Üdo Braehler een eerbetoon aan schilder Rogier van symbolen aangaat, niet meer tegen. Volgens
der Weyden, maar ook aan het geloof. Hoewel de kerk in zijn ogen weinig goed kan mij komt dit omdat de verhalen clichés ge-
doen, is Braehler geïnspireerd door de diepe gevoelens die religieuze kunst vroeger worden zijn. Ze hebben geen relatie meer
opriep: ‘Het is jammer dat wij dat niet meer zo ervaren, want het geloof kan ook nu tot de problemen van de moderne tijd. Dat
wil zeggen, die hebben ze wel, maar ze
van grote waarde zijn.’
worden niet op de juiste manier ‘vertaald’
Door Daan de Geus en zo zie je wederom dat het christendom
de mensen niet langer bereikt.”
Braehler, die in Duitsland is geboren en na “Ik geloof in God, maar niet in een man met beeld. Je zou de Bijbel eens moeten lezen
de Tweede Wereldoorlog naar Nederland een grijze baard die op een wolk zit en naar en het woord ‘God’ overal vervangen door Is dit werk een poging een dergelijk ver-
kwam, was tot midden jaren negentig een beneden kijkt. Ik denk dat er ‘iets’ is dat ons het woord ‘leven’. Ik heb dit gedaan, en het haal op een juiste manier aan de man te
succesvolle reclame-man, maar nam af- allen bindt en boven ons uitstijgt. “ levert een heel ander andere vertelling op, brengen?
scheid van dit wereldje om zijn hervonden namelijk dat het leven op zich ‘goddelijk’ “Ja. Ik heb het originele werk in de huidige
passie voor kunst nieuw leven in te blazen. Hoe kijkt u dan tegen het geloof aan zoals is. Misschien is dat wel de boodschap. Ik ge- tijd geplaatst omdat ik vind dat er veel the-
Zijn werk valt grofweg in twee categoriën te dat vorm gegeven wordt door de kerk? loof dat, dus voor mij is het zo.” ma’s in zitten die behandeld zouden moe-
verdelen: religieus en niet-religieus. Tijdens “Het geloof wordt op een erbarmelijke wij- ten worden door de kerk.”
de expositie ‘Art of Message’ wordt zijn ze verteld door de kerk, maar met de religie Bent u dan niet blind voor de werkelijk-
werk Kruisiging gepresenteerd. an sich is niets mis. In tegendeel zelfs.” heid? Welke thema’s zijn dat?
“Natuurlijk gebeuren er slechte dingen en “Geweld en seks, maar ook oorlog. Dit zijn
Bent u religieus opgevoed? Kunt u dat toelichten? lijden mensen pijn, maar dat moet je koes- onderwerpen die een raakvlak met het
“Ik ben christelijk opgevoed, maar op een “Vanuit een marketing-perspectief gezien teren. Het hoort bij het leven, dat is een in- streven naar harmonie, maar zonder chaos vertellen? evangelie hebben en dus op één of andere
vrijzinnige manier. Mijn moeder was zeer is het christendom een vrijwel perfect ‘pro- zicht dat ik heb verkregen nadat mijn zoon is het bestaan saai en leef je in een luchtbel. “Het is geïnspireerd op een drieluik van Ro- manier aan bod zouden moeten komen.
gelovig en is dat altijd gebleven. Ikzelf had duct’, mits het goed gebruikt en op de juiste veel te vroeg om het leven kwam door een Met mijn kunst wil ik die luchtbel door- gier van der Weyden. Hij heeft de kruisiging Natuurlijk kun je er op zondag ontzettend
eigenlijk niet zoveel met religie en ben nog manier aan de man gebracht wordt. Ik heb ongeluk. Pijn, hoe verscheurend ook, herin- prikken en mensen aan het denken zetten. ook geschilderd en ik was getroffen door de clichématig over leuteren in de kerk, maar
steeds geen fan van de kerk. Ik geloof op het dan overigens niet over de verpakking, nert je er aan dat je leeft. Er kan namelijk Ik wil de disharmonie en chaos laten door- betrokkenheid en geëngageerdheid van zijn je kan ook kijken wat je er op een andere
mijn eigen manier.” maar over de betekenis en boodschap.” niet alleen harmonie zijn, je moet dishar- schemeren.” werk. Toen ik daar over nadacht, besefte ik manier in het dagelijks leven mee kan doen,
monie op de koop toe nemen. Het is nodig. me dat het eigenlijk prachtig is dat je in die zonder de clichés en platitudes die er in de
Wat voor rol speelt religie vandaag de En wat is deze boodschap? Het schudt je wakker en stelt je in staat Uw werk Kruisiging maakt deel uit van tijd - het origineel komt uit de vijftiende kerk omheen zweven. Het geloof kan na-
dag in uw leven? “Ik wil dit graag illustreren met een voor- zaken in een ander licht te zien. Mensen onze expositie. Kunt u hier meer over eeuw - zo geëngageerd en religieus was, zo- melijk nu nog van grote waarde zijn.”

36 37
“Ik wil mensen laten genieten
van iedere dag die ze hebben”
Op 20-jarige leeftijd verliet Abdel Farahi zijn geboorteland
Marokko om te gaan reizen. Het enige dat hij meenam was zijn
rugzak en zijn herinneringen. Hij reisde door Europa en kwam in
Nederland zijn vrouw tegen, waar de schilder zich settlede.
Door Hüsniye Yildez “Ik ben verslaafd aan
kunst, als ik niet schilder
voel ik me niet goed”

De 44-jarige Farahi, die inmiddels zelf va-
der is van een zoon en een dochter, komt
uit een groot gezin met zeven kinderen. Het
gezin had altijd veel te maken met kunst,
dat kon ook niet anders met een moeder die
schilderde. Daarnaast was zijn oom leraar
op een kunstacademie. “Van hem kreeg ik
heel veel begeleiding. Verder schildert
mijn oudere broer ook, ik zag hem als mijn
voorbeeld. Dali vind ik ook geweldig, maar
ik heb mijn eigen stijl ontwikkeld door de
jaren heen.” De feeling voor kunst is de
schilder dus met de paplepel ingegoten. Als
kind was hij al erg creatief met het maken
van zijn eigen speelgoed, voor hem geen
kant-en-klaar speelgoed. Hij maakte liever
zelf zijn eigen auto’s en vrachtwagens, tot
het goed genoeg was voor zijn smaak.
De kunstenaar heeft achttien jaar als jeugd-
hulpverlener gewerkt. Tegenwoordig is hij
werkzaam als adviseur bij een woningcor-
poratie. “Ik heb financieel niks te klagen, ik
kan alles kopen wat ik wil. Maar geld al-
leen is niet voldoende voor mij. Ik ben ver-
slaafd aan kunst, als ik niet schilder voel ik
me niet goed. Dat is goed, het is een soort
bevestiging dat ik het nodig heb. Kunst
laat je niet los, ik vind dat je als kunste-
naar geboren wordt, en niet een kunstenaar
wordt.” Voordat Farahi maatschappelijk
werker werd, wilde hij naar de kunstaca-
demie gaan. Maar het ging al fout tijdens
het intakegesprek. “Het staat me nog goed
bij dat de docent zei dat ze me zouden
kneden tot kunstenaar. Ik zei dat ik dat al
was, dat stond ze tegen. Verder vond ik de
kunstenaars ook erg zweverig. Kijk, ik ben
iemand die met beide benen op de grond
staat. Ik hoef niet uren over een doek te lul-
len. Misschien ben ik dan iemand die kort
van stof is, maar ik ben liever productief
bezig.” Die aanvaring zorgde ervoor dat hij
zijn eigen weg koos, een diploma is immers
geen garantie voor succes, bedacht hij zich.
Zijn werk werd in verschillende steden in
europa tentoongesteld.
Farahi’s werk spat van het doek met de fel-
le kleuren die hij gebruikt. Het zijn vooral
landschappen en huizen die hij schildert,
hoewel er ook een periode is geweest dat
hij alleen maar mensen schilderde. De felle
kleuren omarmen je bij de eerste blik die
je op de doeken werpt, de schilder geeft de
kijker meteen een warm gevoel van bin-
nen. Het zijn geen perfecte vormen, maar
dat wil hij ook niet. De huizen smelten sa-
men in een geheel, het doet soms denken
aan een kasteel. In ieder geval een plaats
waar het gezellig is. Je zou zo je koffer wil-
len pakken en vertrekken.
Naast de gezellige kleuren vraag je je ook
af wat er daarbinnen gebeurt, je nieuwsgie-
righeid vraagt je om te fantaseren. Een plek
waar je al je zorgen naast je neer kan leggen
en de dagelijkse sleur je niet treft. Het is
haast onmogelijk om te denken dat de we-
reldproblematiek op deze doeken bestaat.
Misschien een plek waar je niet hoeft te
presteren, maar gewoon er zijn! In Farahi’s
atelier waan je je in een kleurendoolhof,
met talloze schilderijen die je in hun war-
me armen willen sluiten.
Tegenwoordig bestaat er lichttherapie voor
mensen die last hebben van een winter-
dipje. Het is een stuk effectiever om je mee
te laten voeren door de vrolijkheid van Fa-
rahi’s schilderijen. Die winterdip verdwijnt
dan als sneeuw voor de zon!“Mijn werk is
een combinatie van de werkelijkheid die ik
zie, en van mijn fantasie. Ik probeer Ma-
rokko zo mooi mogelijk te schilderen, mis-
schien nog mooier dan het in mijn herinne-
ringen is. Toen ik mijn land verliet besefte
ik niet wat voor een drastische beslissing ik
genomen had. Ik heb twintig jaar van mijn
leven achter me gelaten, inclusief mijn fa-
milie en vrienden. Dat was erg shocking
voor ze. Mijn moeder zegt altijd: ”Ik breng
mijn kinderen ter wereld, voed ze op en
een ander geniet van ze.”
“Als kunstenaar ga je door verschillende
fasen, ik wil mezelf niet in een hokje du-
wen. Ik vind geëngageerdheid wel belang-
rijk, maar voel niet zo zeer de behoefte om
dat in mijn werk te tonen. Na 11 september
zag je dat een heleboel kunstenaars het in
hun werk verwerkten, ik wil niet met die
stroom meegaan. Natuurlijk vind ik het ook
vreselijk wat er gebeurd is, alle ellende die
dagelijks in de wereld plaats vindt. Maar ik
toon mijn betrokkenheid liever door geld te
doneren. Geef mij maar positiviteit en vro-
lijkheid. Ik wil mensen met mijn doeken la-
ten genieten van elke dag die ze hebben.”

38 39
 Tranen in het duister
Fotograaf Piet den Blanken laat de essentie van het verhaal zien

Een vrouw zit tegen een boom, ze lijkt te glimlachen, met haar hand wrijft ze tegen
haar voorhoofd. Ze lijkt ergens over na te denken. Dit is niet zomaar een jonge vrouw
tegen een boom. Het is Ivania, een prostituee met vijf kinderen, afkomstig uit Mana-
gua, Nicaragua. Documentairefotograaf Piet den Blanken ontmoette haar en legde
haar leven vast. Dit werd uit eindelijk de fotoserie Mama is ziek, met portretten van
Ivania tijdens haar leven, ziekte en sterven. Piet den Blanken kwam heel dichtbij en
door zijn portretten begin je vanzelf van haar te houden.
Door Marianne Boshoven

De fotograaf is naar eigen zeggen een ‘ver-
halenverteller’. Zijn fotografie is doordron-
gen van politiek engagement. Door zijn
verhalen stelt hij problemen aan de kaak,
laat hij ze zien. Hij vindt het belangrijk dat
mensen een foto tegen de achtergrond van
het bijbehorende verhaal bekijken. Ze moe-
ten geen willekeurige foto uit een serie als
een kunstwerk aan de muur hangen omdat
ze het een mooie foto vinden.
De serie Mama is ziek is het sterkst wan-
neer je het bijbehorende verhaal weet. In
1997 fotografeerde Piet prostituees in Ma-
nagua, de hoofdstad van Nicaragua. Iva-
nia Brooks was daar een van en met haar
bouwde hij een speciale band op. Met haar
vijf kinderen en haar moeder woonde ze in
een klein huis, in één ruimte. De toestand
was schrijnend. Piet mocht ook bij haar
thuis fotograferen en leerde haar zo steeds
beter kennen en kwam na verloop van tijd
ook nog steeds op bezoek. Na een aantal
jaar kwamen niet Ivania maar haar kinde-
ren Den Blanken van het vliegveld ophalen.
Den Blanken vroeg waar hun moeder was,
“mama is ziek”, antwoordden ze.
Bij het volgende bezoek was ze overleden.
Piet wilde haar verhaal graag vertellen en
verborg zijn emoties achter de camera. “In
eerste instantie ben ik alleen maar bezig om
het onderwerp er zo sterk mogelijk op te
krijgen. Soms zie ik dan foto’s terug in de
donkere kamer en dan raakt het me. En dat
is maar goed ook, anders zou ik erg hard
zijn.”
Den Blanken weet het klaar te spelen hen
op zulke mooie momenten vast te leggen,
dat het een erg emotionele serie is gewor-
den. Een voorbeeld is de ‘gezinsfoto’, enigs-
zins aan het begin van de serie. Ivania heeft
haar jongste kind aan de borst en haar hand
onder de kin van haar oudste dochter. Het
lijkt of ze er voor wil zorgen dat het meisje
een goede houding heeft voor op de foto.
Dit doet denken aan een moeder die nog net
even de chocopasta van je gezicht afpoetste
voor je naar school moest. Op een later mo-
ment in de serie wordt duidelijk dat Ivania
ziek is. De liefde voor haar kinderen wordt
beantwoord in de liefde van de oudste zoon
voor zijn moeder. Hij verzorgt haar, geeft
haar te eten en wast haar. Den Blanken do-
cumenteert deze intieme band tussen moe-
der en zoon. Ook na haar dood heeft Piet
nog contact met de kinderen van Ivania.
De kracht van het werk van Piet den Blan-
ken ligt ook in zijn zwart-witfotografie. Dit
Ivania met haar moeder (rechts)
en haar kinderen
is een bewuste keuze van Den Blanken,
want zo blijft de essentie van de foto in tact.
“De kleuren zouden alleen maar afleiden
van het werkelijke verhaal en het maakt
foto’s nog dramatischer”. Daar heeft hij ge-
lijk in. Bij de laatste foto’s – de kinderen zit-
ten bij het graf van hun moeder – zou kleur
afleiden van waar het werkelijk om gaat.
Naast zwart-wit maakt Piet ook gebruik van
doordrukken en tegenhouden om bepaalde
personen meer naar voren te halen in zijn
foto’s.
Het werk van Den Blanken is één en al en-
gagement. Hij sluit een onderwerp in zijn
hart en probeert daar een zo goed mogelijk
verhaal van te maken. Niet om de wereld te
De zieke
verbeteren: “Ik ben geen actievoerder.” Een Ivania
passend citaat, volgens Den Blanken, van
schrijver Walter van den Broeck: “Ik weet
net zo zeker dat ik de wereld verbeter zo-
als ik zeker weet dat het niveau van de zee
stijgt als ik er een emmer water ingooi.”

40 41
Fotojournalistiek op
Musea en kunstgaleries zijn steeds
meer geïnteresseerd in fotojournalistiek
en documentairefotografie. De realiteit
van oorlog, ellende, pijn en crisis is ver-
anderd in hoogstaande kunst.
Door Caroline Langendoen
Musea en kunstkopers hebben veel invloed
op de waarde en maatstaven van kunst.
Voor de niet-kunstkenners en critici hangt
kunst in het museum. Kunstcritici en filo-
sofen zoals Arthur Danto (geboren 1924)
waren al bezig met het beoordelen van
kunst en bedenken van kunsttheorieën,
wat de discussie over kunst een eeuw oud
maakt. Het woord kunst brengt verwarring
met zich mee, het woord kent vele beteke-
nissen, wat het nog moeilijker maakt om te
beoordelen of bepaalden werken wel tot de
kunst
behoren. De fotojournalistiek is een van de
journalistieke en fotografische takken waar
de scheidslijn tussen kunst en het over-
brengen van een boodschap heel dun is.
Zender- boodschap- ontvanger
Journalistiek en kunst zijn terug te brengen
naar het schema van zender – boodschap
– ontvanger. Het doel van de zender in de
journalistiek, namelijk de boodschap over-
brengen aan de ontvanger, is te vergelijken
42
met het doel van de kunst om de menselijke
zintuigen en geest te prikkelen, door origi-
naliteit en schoonheid. De foto van James
Nachtwey van Ground Zero is esthetisch,
hij maakt indruk en laat ons even denken
over wat we nou echt zien. Je zou kunnen
zeggen dat het kunst is. Maar de foto is ook
journalistiek, het is een actuele gebeurtenis
die afwijkt van het normale. Het is journa-
listiek, het is kunst, het is fotojournalistiek.
De kunst
De meningen zijn verdeeld of fotojourna-
listiek als kunst gezien kan worden. Vooral
onder fotojournalisten zelf speelt deze dis-
cussie. Robin Utrecht is fotojournalist en
werkt in opdracht van verschillende kran-
ten en tijdschriften. Hij vindt dat het ver-
schil tussen fotojournalistiek en kunst zit
in de aanvankelijke reden dat het werk ge-
maakt wordt. Hij maakt onderscheid tussen
het te redigeren object voor kunstfotografie
en het object zoals het is in de fotojourna-
listiek. “Als fotojournalist ben ik gebonden
de grens
aan wat in de journalistiek wordt genoemd
‘the deceiving moment’. Dit betekent dat
ik soms maar een paar seconden heb om
de gebeurtenis vast te leggen. Als fotograaf
met een kunstachtergrond probeer ik zo-
veel mogelijk mijn onderwerp vanuit een
originele hoek te benaderen. Dit betekent
niet dat mijn werk kunst is. Want dat is niet
mijn verhaal”, vertelt Utrecht. Het verhaal
dat de fotojournalist wil vertellen voldoet
aan andere criteria zoals actualiteit, proble-
men en moet functioneel zijn als illustratie
bij een verhaal. Volgens Utrecht kan door
miscommunicatie tussen boodschapper en
ontvanger één foto op twee verschillende
manieren geïnterpreteerd worden.
Fotojournalistiek of kunst?
Raymond Rutting, fotojournalist en oprich- Ground Zero van James Nachtwey
ter van The Art of News Foundation, vindt
dat fotojournalistiek absoluut wel als kunst derscheid maakt tussen het wel en niet te onderwerp te benaderen, dit is ook een ma- wel als kunst wordt beschouwd. Voor Rut-
beschouwd kan worden. Rutting vindt de redigeren object dat hij fotografeert, vindt nier van redigeren”, aldus Rutting. Bij het ting is het uiten van zijn emoties in zijn
lijn tussen fotojournalistiek en kunst dun Rutting juist dat elk object dat hij gaat fo- redigeren van het te fotograferen onder- fotografische werk ook een belangrijk argu-
en deze lijn wordt dan ook niet in alle ge- tograferen te redigeren is. “Voordat ik mijn werp geeft Rutting een overeenkomst met ment waarom fotojournalistiek kunst kan
vallen overschreden. Waar Utrecht een on- opdracht uitvoer bedenk ik een plan om het fotojournalistiek en dat wat door Utrecht zijn. Rutting: “In mijn fotografie zie je mijn
43

emoties terug.”
In de kunst is het vaak zo dat de kunstenaar
vanuit zijn emoties een kunstwerk creëert
en op die manier uiting geeft aan zijn ge-
voelens die hij wil delen met zijn publiek.
“Heb ik een slechte dag dan maak ik ook
44
geen goede foto’s, mijn beste werk komt
voort uit een emotioneel goede dag”, aldus
Rutting. Belangrijk voor Rutting is ook wat
de kijker ervaart. “Wil iemand mijn foto
aan de muur hangen, dan is het kunst”, al-
dus Rutting.
James Nachtwey
Rutting richtte in 2005 The Art of News
Foundation op. Een organisatie met als doel
fotografische fondsen te werven voor ont-
wikkelingswerk en fotojournalistiek uit te
dragen als kunstvorm. “De stichting heb ik
opgericht omdat ik vind dat mensen neer-
buigend kijken naar fotojournalistiek. Ze
hebben het over even een plaatje schieten”,
zegt Rutting.
Voor hem kan fotojournalistiek kunst zijn.
“Als de foto die waarde heeft, hij zo wordt
geapprecieerd en de fotograaf zijn emoties
laat zien, ja dan is het kunst en niet een
even geschoten plaatje.”
Andere podia
Piet den Blanken, autonoom documentai-
refotograaf, vertelt dat mensen bij het zien
van zijn foto’s soms vinden dat het kunst is.
“Ik ben geen kunstenaar”, zegt Den Blanken
zelfverzekerd. “Ik ben documentairefoto-
graaf. Maar als mensen mijn werk als kunst
beoordelen vind ik dat prima.” Piet den
Blanken is sinds 1987 documentairefoto-
graaf.
In zijn jongere jaren verkocht hij de meeste
van zijn foto’s aan de krant. Tegenwoordig
‘Ik ben documentai-
refotograaf. Maar
als mensen mijn werk
als kunst beoordelen
vind ik dat prima’
wordt zijn werk veel tentoongesteld in mu-
sea en galeries. Maar hij zegt: “Mijn foto
is pas af als hij in de krant staat, niet als hij
in het museum aan de muur hangt.”
Op de dagbladen wordt meer en meer ge-
werkt met freelancers. De fotoredactie was
een van de eerste plekken waar op bezui-
nigd werd binnen de kranten. Nu moeten
ook persbureaus zoals ANP bezuinigen op
fotografen. Het is de tijd van de freelanc fo-
tojournalist.
Met de komst van de digitale camera werd
de concurrentie binnen de fotojournalistiek
groter. Dit betekent, dat fotojournalisten
die vroeger hun werk kwijt konden bij de
kranten op zoek moeten gaan naar andere
podia om hun werk te laten zien. Musea en
kunstgaleries bieden hier de ruimte voor.
“Het doet af aan mijn werk als mensen het
louter beoordelen als kunst”, vindt Robin
Utrecht. “De waarde van mijn journalistie-
ke werk is er dan af.” Volgens Utrecht zal
de grens tussen journalistiek en kunst zich
blijven verleggen. “Het is niet erg dat de fo-
tojournalistiek verandert. Als dit niet zou
gebeuren zouden kranten, tijdschriften en
het vak oersaai worden”, zegt Utrecht. Mis-
schien zijn fotojournalisten over tien jaar
wel kunstenaars.
Fotojournalistiek wordt door de ontvanger
als kunst beschouwd als de boodschap, of
de foto emotie bij hem opwekt. Het kan zijn
dat de ontvanger de foto plaatst in het kader
van de kunst,
gewaardeerd op esthetische waarde. De fo-
tojournalist gaat op pad om een mooie foto
te schieten niet om kunst te maken. Ray-
mond Rutting: “Er zijn fotojournalisten, die
als kunst kunnen fotograferen.”
45
Duidelijkheid is valkuil in
Engagement boven subtiliteit
Een boot, een voetbal, een badeendje,
een waterpistool: een berg troep. Een
‘vuilnisdraaikolk’ noemt kunstenaar
Emmy Gostelie de achtergrond van haar
werk Pacific Trash Vortex.
Door Pim Brassien
In het midden van het schilderij kijkt een
meeuw je aan met een blik die bijna niet
te weerstaan is. Hij zegt: “Red me!” Onder-
aan is de titel er in duidelijk bloedrood op
geschreven, terwijl de olie vanaf de boven-
kant komt binnendrijven. De boodschap
die Gostelie wil overbrengen is na een kor-
te aanblik overduidelijk: ze reageert op de
toenemende vervuiling van de oceaan.
Reageren doet Gostelie in bijna al haar wer-
ken: ze wil een reflectie schilderen van de
gebeurtenissen uit de dagelijkse nieuws-
stroom. “De roofzucht van de mens heeft
de aarde tot zijn prooi gemaakt, en dit wil
ik uit de vaart van het vergetene redden,
vastleggen en vasthouden.”
Gostelie zit tegen het journalistieke aan
door bijvoorbeeld enkele cijfers in haar
46
werk te gebruiken en leest de nationale en
internationale nieuwssites dagelijks gron-
dig door om zo op onderwerpen te ko-
men. Klimaatverandering, walvissenjacht,
droogte in Afrika: het is slechts een greep
uit de thema’s die ze behandelt.
Het kunstwerk Burma
De kunstenares verzamelt een groot aan-
tal artikelen, maakt vele aantekeningen en
creëert uiteindelijk een schets. Deze werkt
ze daarna uit op canvas met oliepastel,
oliekrijt, oilpaintstick en inkt. Het eindre-
sultaat is over de hele linie van haar werk
werk Emmy Gostelie
Het kunstwerk Pacific Trash Vortex
een zeer concrete vorm van geëngageerde
kunst. Voor de toeschouwer wordt er wei-
nig aan de verbeelding overgelaten.
Dat laatste is ook het geval bij Burma, het
tweede werk waarmee Gostelie exposeert.
De stijl die ze bij het vorige werk - Pacific
Trash Vortex - heeft gebruikt, is te herken-
nen. Overduidelijk is het onderwerp, in
rode letters: Burma. Het wordt ondersteund
door enkele details, zoals een storm op de
achtergrond, eten en drinken met een kruis
erdoorheen, de serieus kijkende generaal
Than Shwe en tenslotte de cijfers die ver-
wijzen naar het aantal verdwenen en ge-
storven mensen. Storm + regime = extra
veel leed. De boodschap spat er vanaf.
De duidelijkheid is ook gelijk de valkuil
van het werk van Gostelie. Doordat de
boodschap binnen enkele seconden duide-
lijk is, vervelen de kunstwerken vrij snel.
Daarnaast is ook de subtiele journalistie-
ke inslag, zoals de sterftecijfers, te mager.
Het is echter aan de andere kant wel een
manier om grote, nare, gebeurtenissen op
een toegankelijke manier vast te leggen. De
werken zijn immers op speelse en toegan-
kelijke wijze geschilderd. Het is een nobel
streven, maar de gelaagdheid ontbreekt.
Dan kan de meeuw nog zo aandoenlijk kij-
ken, maar helaas.
47
“Ik vind mijn doeken
behoorlijk heftig”
Kleurrijke schilderijen over nieuws dat haar raakt. Vooral dierenleed en rampen spe-
len een rol op de doeken van Emmy Gostelie, want ze wil dat mensen langer stil
staan bij wat er in de wereld gebeurt. Als geëngageerd schilder heeft ze het ech-
ter lastig. Een schilderij met een zware boodschap verkoopt namelijk niet makkelijk.
Door Kees Dorresteijn

Foto: Sjaak Ramakers

Het atelier van de Utrechtse kunstenaar
Emmy Gostelie (49) bevindt zich op de zol-
der van haar huis. Een kleine kamer die be-
zet wordt door een groot aantal doeken te-
gen de muur en een kamerhoge archiefkast
vol informatiedossiers. Voordat Gostelie
echter in het atelier aan een nieuw schilde-
rij begint, slaat ze eerst de krant open.
“Als ik geraakt word door een bericht in
de krant, ga ik mij eerst inlezen. Ik ver-
zamel veel artikelen en foto’s om zo een
eigen beeld te vormen. Tijdens het lezen
van de artikelen ontstaat het schilderij. Het
samenstellen van zo’n informatiedossier
maakt mijn schilderijen erg arbeidsinten-
sief. Daarom schilder ik er niet veel.” Goste-
lie legt de vaak dikke dossiers nooit bij de
schilderijen. “Ik vind dat de doeken op zich
moeten staan. Ze zijn duidelijk genoeg.”
Gostelie laat zich vooral inspireren door
nieuws over rampen en dierenleed. Door
die betrokkenheid zijn schilderijen ont-
staan als Mines of Death, Global Warming
en Black Sea Polution. Met haar werk zet
ze zich af tegen de vluchtigheid van het
nieuws. “Ik kan ontzettend boos worden
omdat mensen nooit even stil staan bij wat
er in de wereld gebeurt. Dat de aarde ge-
woon verkloot wordt zonder er over na te
denken. Daarom schilder ik er over.”
De dossiers resulteren uiteindelijk in twaalf
schilderijen per jaar, waarvan er na een
strenge persoonlijke keuring vaak maar
acht overblijven. Meer kan Gostelie er niet
maken, omdat ze ook nog drie dagen per
week ‘gewoon’ werk heeft. “Nadat ik van
de kunstacademie kwam, realiseerde ik
me dat er geen geld mee te verdienen viel.
Daarom ben ik gaan werken. Er was een pe-
riode waarin ik alleen in mijn atelier heb
gewerkt, maar ik merkte dat je dan erg bui-
ten de maatschappij komt te staan. Ik was
blij toen ik weer een baan had en weer on-
der de mensen kwam.”
Werken is dus nodig omdat ze van haar
kunst niet kan leven. Gostelie verkoopt
maar twee schilderijen per jaar, vooral om-
dat ze er naar eigen mening te weinig moei-
te voor doet. “Kunstenaars die het maken,
zijn er dag en nacht mee in touw. Ze zijn
fanatiek bezig met exposeren en het aan
de man brengen van hun werk. Je moet, zo
heb ik ingezien, daar heel veel tijd aan be-
steden en erg talentvol voor zijn. Ik heb er
weinig tijd voor en ben niet erg talentvol.”
De meeste van haar schilderijen verkoopt
Gostelie aan vrienden, contacten van ken-
nissen en aan de Kunstuitleen. Dat Goste-
lie’s doeken als ‘heftig’ en ‘confronterend’
bestempeld worden, is ook een reden voor
de beperkte verkoop. “Dat hoorde ik laatst
nog van een potentiële koper. Die vertelde
dat ze graag een schilderij van een zeehond
wilde hebben, maar niet met een bood-
schap erop.”
Ondanks de vaak zware boodschap schil-
dert de kunstenaar vooral met felle en
‘vrolijke’ kleuren. “Ik probeer altijd zo te
schilderen dat de kijker niet denkt: ‘wat
een afschuwelijke propaganda afbeelding’.
Daarom schilder ik vaak lieve dieren met
een daaraan verbonden boodschap. Toch
vind ik sommige doeken nog steeds behoor-
lijk heftig.”
“Ik wil mensen prikkelen om naar het
schilderij te kijken en er langer over na te
denken. Als mensen zich van het doek af-
wenden, komt de boodschap niet over. Wie
langer blijft kijken, ziet het verhaal en het
detail van het doek. Er moet meer in het
schilderij te zien zijn dan alleen maar de
boodschap.”
Toch weegt die boodschap zwaar mee voor
een verkoop. Volgens Gostelie wil men lie-
ver een schilderij van een dier op zich. Haar
populairste schilderij is daarom een doek
waar het Duitse baby-ijsbeertje Knut op
een steen staat, met onderaan een balk met
daarop in lichte letters geschreven ‘global
warming’.
“Veel mensen willen dat doek hebben om-
dat er een leuk ijsbeertje op staat. Doordat
hij veel bekeken wordt, zien ze de bood-
schap die er op staat, dus misschien is het
wel een kleine concessie om mijn werk wat
commerciëler te maken.”
Ondanks de concessie heeft Gostelie nog
steeds 140 doeken in de opslag staan. Het
is een collectie die het nieuws van de afge-
lopen twintig jaar weergeeft. Begonnen met
een schilderij van een brand in de Utrechtse
Wittenvrouwenstraat uit 1990 en daarna
uitgegroeid tot een collectie van doeken van
rampen van over de hele wereld. “Af en toe
denk ik er zelfs over mijn oudere werk in
de verkoop te doen.”
Dat haar werk niet goed verkoopt vindt Go-
stelie niet erg. Ze heeft het schilderen nooit
als beroep gezien, maar als iets vanzelf-
sprekends wat ze altijd heeft gedaan. Haar
geëngageerde stijl zal ze daarom niet ver-
anderen. “Ik maak gewoon wat ik wil. Vrij-
blijvende kunst vind ik niks. Ik heb nooit
zomaar een ‘leuk’ doek gemaakt omdat de
kleuren zo mooi zijn.”

48 49
“Ik zie kunst als een
Family Lamp
van Joep van
Lieshout

manier om mezelf
te uiten” patie mee wil werken. Het museum heeft
een coming out dag georganiseerd, ik denk
dat het goed is als ik daar met mijn beeld
Een gesprek met de Rotterdamse beeldend kunstenaar Paul gankelijkheid en de menselijke molen die mijn statement benadruk.”
van alles verzint om zichzelf op te heme-
Lagrouw. Op zijn werkplek Le Marez in Rijksoord hebben we het
len, terwijl we eigenlijk maar zo’n klein on- Zie jij jezelf als een geëngageerd kunste-
met Lagrouw onder meer over geëngageerde kunst, homokunst derdeel van alles zijn. Dat ligt erg dicht bij naar?
en zijn inspiratie voor zijn bronzen kunstwerken. mijn belevingswereld. Ik vind bijvoorbeeld “Nee. Ik maak geëngageerde kunst, maar ik
Door Nancy Stevens het beeld de Family Lamp heel erg mooi.” Paul Lagrouw zie mezelf als iemand die het nodig vindt
om via een beeld, lied of tekst zichzelf te
Hoe kwam je op het idee voor True Love uiten. Het komt voort uit wie ik ben, uit
Is Deaf? mijn achtergrond en hoe ik dingen zie. Ik
Wanneer heb je je eerste kunstwerk ge- ment kan het 180 graden gekeerd zijn.” “Dat was ineens een plaatje wat ik in mijn wat gaan mensen denken dat ik dit maak, Word je door de publiciteit rond jouw neem dat op en dat krijg ik terug via een
maakt, en wat was dat? hoofd kreeg en ik dacht: Dat is wel een hoe gaan mensen mij zien?” beeld in de homokunsthoek gedrukt? beeld of een lied. En dat geef ik weer terug
“Dat was bij Anton Hoornweg, waar ik stage Was je toen ook al bezig met engage- beeld waar ik iets mee los kan maken.” “Nee, eigenlijk was ik daar wel bang voor, aan waar het vandaan komt.”
liep. Als vergoeding van de stage was er ment? Je beeld ‘True Love is Deaf’ is verwij- maar het is tot op heden absoluut niet ge-
een onderdeel dat ik zelf een beeldje “Nee, maar wat me altijd wel aanspreekt in Was dat ook je doel, iets losmaken? derd uit je expositie in het Gemeentemu- beurd.” Heb je alweer een volgend idee?
mocht gieten. Toen heb ik twee armpjes kunst, met name in muziek, is de mogelijk- “Ja. Ik krijg een idee, en dan ga ik afwegen: seum van Hellevoetsluis, omdat het als “Ik ben op het moment nog bezig met het
in bedelhouding gemaakt, Begging Hands. heid om te zeggen wat je wil. Je hebt de Vind ik het leuk om te maken? Wil ik er te schokkend werd ervaren. Wat zegt dit Je bent wel gevraagd door de galerie onderwerp economie. Ik gebruik als sym-
Toen dacht ik: Nou, dit is een kunstwerk.’” vrijheidom zonder beperkingen te zien wat iets mee vertellen? En is het niet raar om over de hedendaagse maatschappij? MooiMan, een galerie voor herenkunst in bool gebouwen, hoge kantoorachtige din-
er is.” twee mannen met een erectie te maken? “Het zegt in ieder geval dat we niet zo ge- Groningen. gen en die wil ik gebruiken om hun invloed
Wat voor boodschap had dat kunst- Het is ook een persoonlijk proces, zeker in ëmancipeerd zijn als we vaak doen voorko- “ Ja, ook zij pakken dat natuurlijk op. Dan op ons als individu en als maatschappij te
werk? Waar haal je de inspiratie vandaan om de homoacceptatie. Als ik mezelf geëman- men, of denken te zijn. De gedachte dat we moet ik wel zeggen dat ik me er niet aan laten zien. De economie heeft een grote in-
“Als ik het nu bekijk, is het mijn visie op de kunst te maken? cipeerd en tolerant vind op veel vlakken, dat zijn is een oprechte gedachte, daar ben wil vastleggen, want ik ben niet iemand vloed op ons die niet altijd positief is, ook al
fragiliteit van ons bestaan en van een indi- “Uit alles wat er om me heen gebeurt. Een dan zou het eigenlijk geen probleem voor ik absoluut van overtuigd. Alleen als we er die homokunst maakt. Maar ik wil wel een wordt die ons wel voorgespiegeld als posi-
vidueel bestaan. Het ene moment kan je al- kunstenaar die mij inspireert is Joep van mij moeten zijn. Gedurende het maken van mee geconfronteerd worden dan is het las- statement maken dat ik homoseksualiteit tief. Ik wil de nevenkant naar voren trekken
les hebben en alles zijn, en het andere mo- Lieshout. Vooral zijn onderwerpen van ver- het beeld dacht ik het soms wel van: Hmm, tig.” accepteer en aan de acceptatie en emanci- en belichten.”

50 51
 Paul Lagrouw over...
Sooreh Hera’s Adam en Ewald uit de
serie Zevendedagse geliefde
“Als je Moslim bent is het erg pijnlijk. Maar
een kunstenaar krijgt een idee en die per-
soon vindt dat hij dat moet kunnen zeggen
of uiten. Hij of zij doet dat, en wie is ie-
mand om te zeggen dat zoiets niet mag of
kan. En als je er dan wat van wil zeggen,
verdiep je dan in waarom iemand iets doet,
in plaats van puur te oordelen omdat iets
in een boek staat. Boeken zijn eeuwen gele-
den geschreven in een heel ander tijdsbeeld
en besef dan wanneer Mohammed en/of
Jezus nu zouden leven. Dus ik zeg: lekker
doen, en ik vind dat een grappig beeld.”
Sooreh Hera’s Adam en
Ewald uit de serie
Zevendedagse geliefde
52
Jonas Staal’s herdenkingsmonument De grenzen van kunst
voor Geert Wilders “Ik denk niet dat je te ver kunt gaan. Als een
“Het feit dat het zoveel stof op doet waaien beeld je persoonlijk raakt, bijvoorbeeld als
maakt het een kunstwerk. Eigenlijk is het je mijn ouders op een onfatsoenlijke manier
meer een statement dan een kunstwerk. neer zou zetten, raakt dat mij direct. Dan
Wilders is natuurlijk iemand die zich op zou ik vanuit persoonlijke emotie daarop
dezelfde manier bedient om zijn statement reageren. Maar vanuit het grote geheel ge-
te maken. Wilders verklaart mensen voor keken moet ook dat kunnen. Als iemand
gek of anders zonder dat het een reële rea- behoefte heeft zich daar op die manier te
liteit is. Niet alle moslims hebben een bom uiten, dan is dat zo. Ik heb mijn eigen ge-
op hun rug.” dachte over mijn ouders, dus die moet ik
koesteren. Het heeft geen zin om iemand te
straffen omdat hij daar een andere mening
over heeft.”
Jonas Staal’s her-
denkingsmonument
voor
Geert Wilders
True Love Is Deaf
Paul Lagrouw zet zichzelf met het beeld True Love is Deaf goed op de kaart. Twee
uur na de opening van zijn expositie in het gemeentemuseum van Hellevoetsluis
moest hij zijn werk weghalen. Het beeld van twee verliefde en opgewonden
mannen was simpel gezegd te schokkend. Volgens de gemeente was het beeld
ongepast, met name voor gezinnen met jonge kinderen. De betekenis van de
opgewonden piemels ging aan de kinderen voorbij, en ouders hadden moeite met
de uitleg. Struikelen mensen in deze tijd nog over homoseksualiteit? Misschien
niet, maar een zichtbare piemel is blijkbaar nog steeds een taboe. En dat terwijl
erecties alledaagse kost zijn. Voor sommigen van ons dan.
Door Marijn Brok
Het bronzen beeld straalt een krachtige zijn bronzen beelden verkent Lagrouw een hem toch belangrijk hoe het publiek hem
boodschap uit. Twee mannen staan hand ander onderwerp, waar hij zijn visie op kan ziet.
in hand naast elkaar, een gelukzalige loslaten. Lagrouws beeld Monoloq draait
glimlach straalt van de eenvoudig bijvoorbeeld om de slechte gedachten van True Love Is Deaf drukt meteen een stempel
getekende gezichten. Het kniehoge beeld een mens, die uiteindelijk weer worden op het werk van Lagrouw. Hij moedigt
oogt eenvoudig met zijn ruwe, bronskleurig omgezet in goede gedachten. Maar hij maakt homoseksualiteit niet aan, maar beeldt
oppervlak. De twee opvallende erecties ook esthetische beelden, zoals de vervanger zijn eigen respect uit. Hij wil zijn kijk op
passen goed in het plaatje, want ze leggen van True Love Is Deaf in Hellevoetsluis: de samenleving delen met anderen, maar
de nadruk op de twee dolverliefde mannen. Three Penguins On An Icefloe. houdt het publiek tevens een spiegel voor.
De kern van het beeld dat Lagrouw wil Want wat vindt de toeschouwer tenslotte
benadrukken is de liefde tussen twee True Love Is Deaf heeft een duidelijke zelf van het werk? Kan de toeschouwer het
zielen. Omdat de aandacht van het publiek boodschap, maar is voor Lagrouw zelf ook onderwerp waarderen, of zijn de erecties
sterk op de erecties wordt bevestigd, wordt een verkenning van zijn eigen grenzen. Zo toch te grafisch? Het is opmerkelijk dat
een belangrijk detail gemist. Beide mannen stelt hij zichzelf de vraag of hij een beeld sommige toeschouwers moeite hebben met
missen hun gehoor, en dat is de oorzaak kan maken over homoseksualiteit. Met het opgewonden piemels. De boodschap van
van hun grote geluk. Ze zijn doof voor al beeld wil hij aangeven hoe geëmancipeerd het beeld zou zonder de erecties immers
het commentaar dat men levert op hun hij is, en dat hij homoseksualiteit respecteert. minder duidelijk zijn. Dat zou de lading
seksualiteit. Lagrouw is zelf geen homo. Daarmee krijgt van het kunstwerk wegnemen, wat jammer
het beeld extra waarde. Om een beeld als is. Het is begrijpelijk dat mensen struikelen
Lagrouw beschouwt zichzelf niet als True Love Is Deaf te maken hoef je niet op over dit kunstwerk. Maar Lagrouw heeft iets
geëngageerd kunstenaar, maar wil met zijn mannen te vallen. Lagrouw geeft aan dat hij prachtigs gemaakt. Het gaat niet om liefde
beelden wel iets losmaken bij het publiek het moeilijk tijdens het creatieproces. Als tussen twee mannen, maar om liefde tussen
en hen aan het denken zetten. Met elk van beginnend beelden kunstenaar is het voor twee mensen. Iets mooiers bestaat niet.
53
 Van gouden idee naar bronzen beeld
Paul is alweer begonnen aan een nieuw kunstwerk. Voor hem men. Soms is het leuk, als het allemaal makkelijk gaat. Maar Met een kwastje brengt Paul
is het elke keer weer een proces. Dit geldt ook voor het beeld soms moet je concessies doen, als iets net niet gaat. Dan zou een kleurenmengsel aan op
Mindflower. Paul vertelt dat tijdens het maken van een beeld ik liever hebben gehad dat het in een keer goed was gegaan. zijn beeld. De gasvlam ver-
zijn ideeën constant veranderen. ‘Gedurende het pro-ces speel Bijvoorbeeld dat ik het anders had aangepakt.’ Nu is Paul be- snelt het kleurproces.
ik met de elementen die het beeld gaan vormen, en terwijl die zig met het afwerken van zijn beeld. We nemen een kijkje hoe
stapjes dichter bij het eindresultaat komen, gebeuren er ook dat in zijn werk gaat. Als het beeld is afgewerkt, geeft Paul het beeld een kleur.
onverwachte dingen waarover je weer een beslissing moet ne- Door Marijn Brok (tekst) en Nancy Stevens (foto’s) Dat heet patineren, een proces waarbij het brons in aan-
raking komt met een mengsel en gaat oxideren. Voor een
Twee identieke hoofden, maar toch zijn ze heel verschillend. Links zie je de groene kleur gebruikt hij een mengsel van salpeterzuur en
mal, die Paul gebruikt voor het gipsmodel. Rechts zie je het resultaat. De water. Als hij een bruin beeldje wil hebben, mixt hij ijzer-
grijze vlakken zijn het gips, die hij er af kan halen, maar dit keer laat zitten. oxide met water.

En dit is het eindresultaat. Een mooi stukje vakmanschap!

Vaak is een beeld te Een bronzen beeld, dat giet je

groot om in een mal te niet zomaar. Voor zijn beelden
maken. Dan moet Paul gebruikt Paul Lagrouw de me-
meerdere mallen ge- thode ciré-perdue, ofwel de
bruiken om zijn beeld methode van verloren was. Met
in elkaar te zetten. deze manier van werken kan hij
Door te lassen maakt zeer realistische beelden ma-
hij alle onderdelen aan ken. Om zo’n beeld te maken,
elkaar vast. moet Lagrouw eerst een was-
model maken. Daarna kan hij
een gipsmodel ervan maken,
Met een slijptol haalt Paul het overtollig gips waarin hij later het brons giet.
van zijn beeld. Hij kan ook zwaarder geschut Als dat eenmaal is uitgehard,
gebruiken, zoals een schuurmachine. Voor het haalt Paul het gips eraf. Dan
preciezere werk gebruikt hij schuurpapier. begint het proces van afwerking
en kleuren.

54 55
 Wie zijn HIK? “Niet alleen maar kunst”
In december 2007 richtten Klaas Schota- Geveldoeken in Overvecht zorgen voor betrokkenheid in de buurt
nus (27) en Henk Verhagen (28) HIK Ont-
werp op. Schotanus en Verhagen kenden
elkaar van hun opleiding aan de Hoge-
school voor de Kunsten in Utrecht. In juni
2008 sloot ook oud-klasgenoot Marije van Hoe maak je een grauwe, grijze betonnen wijk als het Utrechtse
Bork (28) zich bij HIK aan. Overvecht leuker? En nog belangrijker: hoe betrek je de bewoners
daarbij? De kunstenaars van HIK-ontwerpers stelden zichzelf die
HIK staat voor Heldere Innovatieve Kun- vraag en kwamen met een antwoord. Reusachtige geveldoeken,
sten. Het drietal kunstenaars wil dan ook opgehangen aan de grote flats, tot stand gekomen met medewer-
zoveel mogelijkheldere en innovatieve king van zo veel mogelijk bewoners.
kunsten in de openbare ruimte maken. Door Rosanne Sies
Naar eigen zeggen zitten ze vol met idee-
ën als het om de openbare ruimte gaat.
Bij hun projecten in de openbare ruimte
maken ze graag gebruik van de input van
gebruikers van die ruimte.

De HIK-ontwerpers hebben inmiddels

twee ateliers in de wijk Overvecht en wer-
ken aan projecten door heel Nederland.
Naast hun eigen werk als kunstenaars
willen zij een schakel zijn om opdrachtge-
vers die projecten in de openbare ruimte
op willen zetten, in contact te brengen
met geschikte freelance kunstenaars.
Door deze functie kunnen ze een breed
scala van kunstdisciplines aanbieden.
vlnr: Urban designers
Marije van Bork,
Klaas Schotanus &
Henk Verhagen
Sinds juni dit jaar prijken er vier geveldoe-
ken op de flats aan de Dorbeendreef en de
Haarlemmerhoutdreef. De doeken komen
voort uit een project dat ontstaan is in de
scriptietijd van HIK-kunstenaar Klaas Scho-
tanus. “Overvecht is door de manier van
bouwen een anonieme wijk, waar je door
alle op elkaar lijkende betonnen flats mak-
kelijk kunt verdwalen. Ik zocht tijdens mijn
studie al naar manieren om een soort her-
kenningspunten, zogenaamde landmarks,
in de buurt aan te brengen, zodat de buurt
meer identiteit kreeg. De gevels van de der-
tig meter hoge flats leenden zich
daar prima voor.”
Samen met de andere HIK-ontwerpers
Henk Verhagen en Marije van Bork reali-
seerde hij de eerste geveldoeken in de wijk.
Maar HIK zou HIK niet zijn als ze de buurt-
bewoners er niet bij betrokken. Schotanus:
“We vroegen bewoners van de flats foto’s
te maken van plekken die zij mooi vonden.
Deze werden uitvergroot en op doeken aan
de gevels gehangen. Al snel bleek dat aan te
slaan en kregen we meer en meer aanvra-
gen voor geveldoeken in andere straten van
Overvecht.”
Roy Stekelenburg, medewerker bij wel-
zijnsorganisatie Cumulus was één van die
aanvragers. “De flats aan de Dorbeendreef
en de Haarlemmerhoutdreef moesten wor-
den gerenoveerd. Om iets voor de buurt
‘Buurtbewoners konden hun stem uitbrengen op hun
favoriete afbeelding. Uiteindelijk werden vier van de twaalf
afbeeldingen gekozen en als geveldoek gebruikt.’
te doen, leek het me leuk om ook van die
geveldoeken aan onze flats te hangen. Ik
heb contact opgenomen met HIK en zij zijn
toen aan de slag gegaan.”Ook bij dit project
betrokken de HIK-ontwerpers weer allerlei
partijen om een zo goed mogelijk resultaat
te kunnen bereiken. De bewonerscommis-
sies van beide dreven werden ingeschakeld

56 57
om mee te denken over een ontwerp voor
de geveldoeken.
Hennie de Vries (33), lid van de bewoners-
commissie Dorbeendreef: “We wonen in
een buurt waar alle straatnamen zijn ont-
leend uit het boek ‘Camera Obscura’ van
Nicolaas Beets. Toevallig had ik een uitgave
van dat boek thuis liggen, waarin mooie il-
lustraties stonden. Het leek ons als bewo-
ners erg leuk om een geveldoek te hebben
dat een link had met onze buurt, daar zijn
de HIK-ontwerpers toen verder mee gegaan.
Volgens Mieke Boeschoten, coördinator
leefbaarheidsbudget en financiën bij de ge-
meente Utrecht, is juist die samenwerking
met de bewoners zo belangrijk. “De ge-
meente heeft geld voor bewonersinitiatie-
ven. Om subsidie aan een project te kunnen
toekennen is het voor ons echter belangrijk
dat iets niet ‘alleen maar’ kunst is. Wij vin-
den het belangrijk dat er ook bewoners-
participatie bij komt kijken, dat mensen
echt betrokken worden bij wat er in hun
woonomgeving gaat gebeuren. Dat is bij het
geveldoekenproject van HIK duidelijk het
geval en daarom hebben wij hier ook geld
voor vrijgemaakt. Dat gaat om ongeveer
10.000 euro per doek.”
De manier waarop de HIK-ontwerpers de
bewoners bij het proces betrokken, is vol-
gens Gerard van Leusden (75) van de be-
wonerscommissie Dorbeendreef, erg suc-
cesvol geweest. “Nadat de mensen van HIK
verschillende illustraties uit het Camera
Obscuraboek hadden bewerkt tot ontwer-
pen voor geveldoeken, hebben wij als be-
wonerscommissie twaalf ontwerpen gese-
lecteerd. Daar mochten alle bewoners van
58
de 234 woningen vervolgens op stemmen,
via een stembiljet dat door de HIK-ontwer-
pers werd verspreid. Ook organiseerden ze
bijeenkomsten in de portieken, waardoor
niemand de plannen voor de geveldoeken
meer kon ontgaan. Uiteindelijk heeft meer
dan vijftig procent van de bewoners hun
stem uitgebracht, dat is veel meer dan ik
van te voren had verwacht.”
Ook Hennie de Vries is positief verrast
door de betrokkenheid van alle bewoners.
“Er zijn hier meer mensen bij betrokken
geweest dan bij onze jaarlijkse buurtbar-
becue, dat wil wel wat zeggen.”Volgens de
HIK-ontwerpers ging dat echter niet zonder
slag of stoot. Marije van Bork: “In het be-
gin was het best moeilijk om de mensen te
bereiken. Er zijn natuurlijk altijd een paar
enthousiastelingen die mee willen doen,
maar wij wilden graag iedereen bij ons pro-
ject betrekken en de sociale cohesie in een
buurt vergroten. Toen hebben we besloten
om echt naar de mensen toe te gaan. We
organiseerden feestjes voor hun deur en
maakten het project op die manier heel per-
soonlijk. Door de mensen te ontmoeten en
ze concrete dingen aan te bieden raken ze
meer betrokken. We merkten dat ze vooral
heel erg verrast en blij waren dat wij iets
moois voor hun leefomgeving gingen ma-
ken.”
Dat moois werden uiteindelijk de vier po-
pulairste afbeeldingen, uitgewerkt tot ge-
veldoeken. De werken ‘De Zee’en ‘De
Waterkant’ kwamen op de flat aan de Dor-
beendreef te hangen en ‘De Haarlemmer-
‘Klaas en Marije van HIK Ontwerp
overleggen met buurtbewoners over
de plannen voor de geveldoeken.’
hout’ en ‘De Appelboom’ werden aan de
Haarlemmerhoutflat bevestigd. Roy Steke-
lenburg: “Er zijn bijna alleen enthousiaste
reacties op de doeken gekomen, er is slechts
één bewoner die er minder blij mee is, maar
dat kan natuurlijk altijd gebeuren. Door de
goede communicatie met bewoners is het
een heel leuk project geworden, waar bijna
iedereen zich in kan vinden. Daarnaast is
het erg leuk dat mensen uit de buurt elkaar
beter hebben leren kennen door de doeken.
Ze maken een praatje over de kunstwerken
en komen op die manier met elkaar in con-
tact. Dat zal deze herfst misschien nog wel
meer worden, als de doeken echt helemaal
onthuld worden. Nu staan er namelijk van-
uit sommige hoeken nog bomen met een
flink bladerdak voor, maar als die blaadjes
eenmaal gevallen zijn zullen de werken he-
‘Het geveldoek ‘De Zee’ uit de
Camera Obscura serie wordt
feestelijk onthuld.’
lemaal in volle glorie te bewonderen zijn.”
Bij de HIK-ontwerpers blijven de aanvragen
voor geveldoeken ondertussen nog steeds
binnenkomen. “We zijn nu ook bezig met
andere steden zoals Den Haag. In Overvecht
is het ons gelukt om de bewoners echt be-
trokken te maken en is iedereen nu wel op
de hoogte van ons werk. Het is voor ons een
uitdaging om dat ook in andere steden te
bereiken.”
‘De Appelboom, een van de geveldoeken
aan de Haarlemmerhoutdreef.’
59
“Ik houd van de werkelijke
Keuzes maken is verbonden met het
leven.  Iedereen is genoodzaakt dagelijks
keuzes te maken, hoe groot of klein dan
ook. In dit interview werd Mona van den
Berg uitgedaagd te kiezen. Ook voor
haar bleek dat niet eenvoudig te zijn.  voor zwart-wit. De foto wordt op die
Door Marieke van der Heide
60
weergave”
Zwart-wit of kleur?
“Ik kan eigenlijk niet kiezen. De keuze
van zwart-wit of kleur ligt aan het
onderwerp. Bij het ene onderwerp past
kleur beter, bij het andere zwart-wit. Zo
kies ik bijvoorbeeld bij portretten vaak
manier zo sober mogelijk en dat is ook wat
ik wil bereiken. Je wordt zo min mogelijk
afgeleid van de essentie van de foto”.
Analoog of digitaal?
“Analoog. De intensiteit van de kleuren is
veel mooier bij analoge fotografie. Ook merk
ik dat ik zelf meer op gevoel fotografeer
als ik analoog schiet. Om die reden is
mijn vrije werk altijd analoog. Voor mijn
opdrachten schiet ik vaak wel digitaal. Dit is
makkelijker en ik kan de foto’s terugkijken”.
De Erwin Olaf van nu of van vroeger?
“Ik houd helemaal niet van het werk van
Erwin Olaf. Met geënsceneerde fotografie
heb ik niet zoveel. Zijn serie van mensen
met het syndroom van Down vond ik
wel erg mooi. Dus als ik moet kiezen,
kies ik voor het werk van vroeger”.
Documentaire- of kunstfotografie?
“Wat denk je zelf? Natuurlijk
documentairefotografie. Ik houd van een
werkelijke weergave. Het is niet dat ik
kunstfotografie niet mooi vind, maar het raakt
me minder. Ik wil de werkelijkheid zien”.
Geïmproviseerd of uitgedacht?
“Als ik in opdracht fotografeer is het
geïmproviseerd. Ik ben erg intuïtief en
dat zie je ook terug in mijn werk. Van
te voren heb ik het beeld niet in mijn
hoofd. Dat zie ik wel als ik er mee bezig
ben. Mijn vrije werk is meer uitgedacht.
Daar heb ik ook langer de tijd voor, dus
dan kun je er ook meer over nadenken”.
Goed gejat of slecht verzonnen?
“Goed gejat. Volgens mij kun je bijna
nooit een uniek product maken. Ik
heb ook mijn inspiratiebronnen en die
inspireren mij door bijvoorbeeld hun
manier van fotograferen. Misschien kun
je het geen jatten noemen, maar borduur
je meer voort op zijn of haar idee.”
Nationaal of internationaal?
“Het heeft allebei iets. Natuurlijk werk
ik graag internationaal, maar daar zijn
de mogelijkheden niet altijd toe. Het
buitenland fascineert me wel, het is toch
specialer dan je eigen land. Maar ik heb
daarnaast wel geleerd dat er in Nederland
ook genoeg interessante onderwerpen te
vinden zijn.”
Schilderkunst of fotografie?
“Natuurlijk kies ik voor fotografie. Zoals ik
al eerder zei: ik houd van een werkelijke
weergave. Met portretten kan een schilder
dat misschien ook bereiken, maar ik
geloof toch dat je in de schilderkunst
meer kan sjoemelen. Oneffenheden
zijn net iets makkelijker weg te halen”.
Europalaan of AZC Utrecht?
“Daar kan ik echt niet tussen kiezen. Allebei
de series hebben een andere invalshoek.
De Europalaan was voor mij persoonlijk
veel intenser, omdat ik langer contact
had met die vrouwen. Het project duurde
opzichzelf ook langer. Het AZC was meer
geensceneerd, maar daarom zeker niet
minder interessant en leuk om te maken”.
Vrij werk of opdrachten?
“Ook hier kan ik niet tussen kiezen.
Met mijn vrije werk kan ik meer mijn
eigen stempel er op drukken. Ik ben vrij
geëngageerd en dat kan ik beter kwijt in
mijn vrije werk.
Maar daarnaast vind ik bij opdrachten het
vluchtige contact weer erg interessant.
In een korte tijd ben je heel intens met
iemand bezig; bijvoorbeeld bij een
portret. Het heeft allebei zijn charmes”.
Verkopen of zelf houden?
“Verkopen. Ik wil iets neerzetten met mijn
fotografie, maar dan moet ik het wel uit
kunnen dragen.
Mijn opdrachten worden gepubliceerd in
bijvoorbeeld de krant, maar mijn vrije werk
komt in boekvorm uit. Op die manier kan ik
mijn boodschap ook de wereld in sturen”.
61
Serie over ‘dames van plezier’ technisch
Idee achter serie door één beeld ontkracht

Eind 2009 rondde Mona van den Berg haar project ‘Europalaan’ succesvol af.
De Europalaan is een van de meest bekende tippelzones van Utrecht. Van den
Berg wil met deze serie laten zien dat prostituees meer zijn dan alleen ‘dames
van plezier’. “Het zijn stuk voor stuk unieke vrouwen met een eigen verhaal. Ik
wil de beeldvorming rondom de prostituee een andere invalshoek geven, door
ze als mens neer te zetten en niet als vrouw op de tippelzone”.
Door Fleur van den Bosch

Één foto uit de serie springt direct in het
oog. De rest van de reeks laat vrouwen zien
tijdens hun alledaagse bezigheden: een
werkt haar make-up bij, de ander zit achter
de computer en een derde aait haar hond.
Deze foto’s steken schril af tegen het beeld
waarop een vrouw gefotografeerd is terwijl
zij haar werk doet.
Deze laat namelijk een man achterover
leunend op de bestuurdersstoel van zijn
auto zien. Naast hem knielt een vrouw.
Haar hoofd bevindt zich tussen zijn benen.
Het lijkt alsof de fotograaf een blik werpt
over de schouder van de man vanaf de
achterbank.
Een gedeelte van zijn gezicht is nog
zichtbaar. Het spreekt boekdelen. Van de
vrouw zie je slechts de achterkant van het
hoofd.
Terwijl Van den Berg zegt de vrouw achter
de prostituee te willen laten zien, toont
deze foto het tegenovergestelde. Hier is
juist de prostituee die werkt te zien en
benadrukt. De foto laat een intiem moment
zien, waardoor de kijker hem als schokkend
kan ervaren.Om welke reden heeft Van
den Berg ervoor gekozen deze foto bij de
serie te voegen? Zou ze ermee willen laten
zien dat het een onderdeel is van het leven
van deze vrouwen? De serie zou tenslotte
nietszeggend zijn als deze kant van de
prostituee niet getoond werd.
Toch is de foto enigszins in strijd met de
boodschap van de fotograaf. Ook op een
subtielere wijze had Van den Berg de kijker
duidelijk kunnen maken wat het leven van
een prostituee inhoudt.
Ondanks de keuze van het onderwerp is
het goed voor te stellen dat de foto je op
technisch gebied aanspreekt. Van den Berg
heeft de grimmige sfeer duidelijk in beeld
weten te brengen. Door het contrast tussen
de zachte lichtinval en de donkere omgeving
creëert ze direct een nachtelijke sfeer. Ook
de compositie werkt goed. Door de hoek die
de fotograaf gekozen heeft krijgt de kijker
het idee dat hij gluurt in het privéleven van
de afgebeelde personen.
De foto is technisch gezien sterk.
Daarentegen is de boodschap die de fotograaf
aan deze serie mee wil geven niet terug te
vinden. Terwijl Van den Berg probeert een
onderwerp van een andere kant te laten
zien, ontkracht ze haar eigen idee met deze
foto. Het was niet noodzakelijk dit beeld te
gebruiken: op een subtielere wijze was de
boodschap ook duidelijk geweest.

62 63