Jasper Maskelyne was verantwoordelijk voor de grootste verdwijntruc die een illusionist ooit i -'eeft uitgevoerd.

Eerst toverde hij een haven weg en als grote finale liet hij een compleet leger verdwijnen. Hij bracht zijn show niet in het theater , -naar in de woestijn van Noord-Afrika tijdens de Tweede Wereldoorlog.

Jasper Maskelyne zoals hij er tijdens de Tweede Wereldoorlog uitzag: niets in de mouwen.

asper Maskelyne, geboren in Engeland in 1902, kwam voort uit een zeer befaamd goochelaarsgeslacht. i --.:!"I opa, John Nevil Maskelyne, was , -~11 van de grondleggers van de moderne magie en ook zijn vader Nevil was iemand die als goochelaar zeer veel aanzien genoot. Jasper trad in hun ..etsparen. Ook hij bedacht nieuwe il.ies en zette deze op het toneel. Maar zijn grootste doel, namelijk nog beroemder te worden dan zijn vader en grootvader samen, werd niet verwezenlijkt in de schouwburg, maar bereikte hij op het strijdperk van de Tweede Wereldoorlog. Als hoofd van een speciale eenheid ("The Magic Gang") gebruikte hij al zijn kennis van de magie om de Duitsers te misleiden. Zijn rol was zo belangrijk dat hij de loop van de oorlog sterk benvloedde. Om op deze manier bij de strijd te worden betrokken, viel echter niet mee. Jasper was zo bekend dat het hem weliswaar geen moeite kostte een persoonlijke afspraak te maken met enkele hooggeplaatsten, maar niemand nam hem serieus. Maar Maskelyne hield vol: "Geef me de bevegdheden en ik kan de vijand afschrikken met kanonnen,

oorlogsschepen en legers die er niet zijn. Ik kan vliegtuigen onzichtbaar maken. En als jullie dat zouden willen kan ik zelfs op driehonderd meter in de lucht het beeld projecteren van Hitier op een closetpot. " Vooral dat laatste schijnt de hoge heren nieuwsgierig te hebben gemaakt en uiteindelijk werd hij ingedeeld bij de camouflagetroepen. Daar bleek al gauw hoe geniaal de illusionist was in het verstoppen van militaire objecten voor de Duitse verkenningsvliegtuigen. De grootste illusies waar Jasper MaskeIyne de Duitsers mee verraste vonden echter niet plaats in Engeland, maar in de woestijnen van Noord-Afrika. De slag die daar werd geleverd was er een waarbij een snelle, ongehinderde aanvoer van munitie, wapens, brandstof en voedsel zeer belangrijk was. Bij de voorbereiding van een offensief tegen de als duivels vechtende troepen van generaal Erwin Rommel, werd MaskeIyne op een besloten bijeenkomst om hulp gevraagd. Het leed geen twijfel dat de vijand dit offensief zou proberen te saboteren door de haven van Alexandri, waar al het materieel zou aankomen' flink te bombarderen. Aan de illu-

sionist werd daarom gevraagd de haven te camoufleren. Een bijna onmogelijke opgave leek het, want de Duitsers hadden de haven, die tamelijk groot was, steeds feilloos weten te vinden en er al heel wat bommen laten vallen. Gezien vanuit de vliegtuigen was het een gemakkelijk doelwit. De vuurtoren was al van ver te zien en ook de kustlijn was heel herkenbaar . Maskelyne bedacht een uitgekookt plan." We kunnen de haven onmogelijk verstoppen," zei hij, "maar we kunnen hem wel verplaatsen." En samen met zijn "Magic Gang" toog hij aan het werk. Ongeveer anderhalve kilometer verwijderd van Alexandri, in MaryOt, was de kustlijn bijna dezelfde. Door daar een kopie te bouwen van Alexandri-haven moesten de vijandelijke bommenwerpers worden afgeleid. De bombardementen vonden altijd plaats in de nacht en het voornaamste was dus om eenzelfde lichtpatroon als de bedreigde stad te maken. In opdracht van Maskelyne werden daartoe honderden lantaarns in het zand en in de modder neergezet en werden van triplex de opslagruimten nagebauwd, die werden gevuld met explosieven om het effect

40

KIJK MEI 1987

~rn[1&[}t)@rn

De vindingrijkheid van Maskelyne. Op foto 1 en 2 is duidelijk te zien hoe een tank in een mum van tijd kon worden gecamoufleerd als een onschuldig uitziende vrachtwagen. 3. Jasper Maskelyne (links) met Douglas Fairbanks ir. van de U.S. Navy Secret Section. 4. Een van de grootste trucs was het laten verdwijnen van het SuezkanaaI. Door langs de oevers een aantal van deze hel verlichte, roterende spiegels te plaatsen ontstond boven het kanaal zo'n zee van licht dat de Duitse piloten totaal niets meer zagen en uit de koers raakten of neerstortten. 5. Ontwerp van Maskelyne om uit een gezonken duikboot veilig te kunnen ontsnappen. 6. Ondanks zijn drukke werkzaamheden voor het Engelse leger trad Maskelyne tijdens de oorlog ook nog op.

-d opzet lukte. Vanaf de nacht dat de nephaven werd verlicht en de echte haven donker bleef, doken de Duitse piloten erop als bijen op de honing. Om ze niet argwanend te maken, werden ze bestookt door Engels afweergeschut dat in Alexandri-haven niet meer nodig was. Omdat de dag na de bombardementen Duitse verkenningsvliegtuigen de toegebrachte schade zouden fotograferen, zorgde men dat vanuit de lucht gezien de echte haven zogenaamd ernstig was beschadigd. Zeildoeken waarop bomkraters waren geschilderd werden uitgespreid, andere beschilderde doeken deden voorkomen alsof gebouwen waren geraakt en overal werd puin neergelegd (vaak gemaakt van papier mach). In de haven werd op schepen versplinterd hout opgestapeld en rezen op enkele plaatsen masten uit het water alsof daar een schip tot zinken was gebracht. Over de nephaven hing men overdag camouflagenetten. Op acht achtereenvolgende nachten

gooiden de Duitsers zo al hun bommen in een stuk moeras met wat lichten en triplex gebouwen. Zodra de bommenwerpers waren verdwenen, werkte men tot het ochtendkrieken om de nephaven weer wat op te lappen en te camoufleren en de echte haven de aanblik te geven van een zwaar getroffen.gebied. Hierdoor konden miljoenen tonnen voorraden veilig worden aangevoerd en werd generaal Rommel in juni 1941 onaangenaam verrast door een verwoestend sterk Engels leger. Na dit grote succes kreeg Jasper al snel meer bevoegdheden en medewerking. Niemand twijfelde meer aan de waarde van de illusionist. Voor MaskeIyne en zijn medewerkers werden in een zeer geheime en streng bewaakte vallei in Egypte enorme werkplaatsen gebouwd. Onder toezicht van de Engelse goochelaar werkten er honderden mensen. Voor de soldaten werd er James Bond-achtig ontsnappingsgereedschap gemaakt, dat werd verstopt in schoenveters, schoenen, horloges of

kleine sieraden. Bovendien maakte men in de werkplaatsen ontelbare kartonnen soldaten die, als vogelverschrikkers, in groepen in de woestijn werden neergezet waardoor de vijand totaal verkeerde informatie kreeg over de positie en de kracht van de tegenstander. Bovendien bouwde Maskelyne talloze "tanks" en "oorlogsschepen" die van een afstand niet van echt te onderscheiden waren. Voor echte tanks bouwde hij schilden waardoor ze in een mum van tijd konden worden omgebouwd tot ongevaarlijk uitziende vrachtwagens. De grote finale van Maskelyne's goochelshow tijdens de Tweede Wereldoorlog vond plaats in oktober 1942. De geallieerde troepen bereidden een nieuwoffensief voor tegen Rommel, die zich met zijn woestijnleger achter een gigantisch mijnenveld had verschanst en daar wachtte op versterkingen en nieuwe voorraden uit Europa. De geallieerde opperbevelhebber Montgomery had tot taak Afrika zo snel mogelijk van de Duitsers te bevrijden, zodat Hitier

KIJK MEI 1987

1. Maskelyne's neptank. Vanuit de lucht niet van echt te onderscheiden.2. Duitse bommen vallen op een Brits namaak legerkamp in de woestijn. 3. Jasper Maskelyne's tankspoor-uitwisser.

lometer. Volgens berekeningen van de Duitsers zou de aanval plaatsvinden no het gereedkomen van de waterleiding, begin november. Tot die tijd zou de oververmoeide Rommel in de bergen van Oostenrijk vakantie houden. GeneraaI Stumme had zolang het bevel en hield een groot deel van zijn troepen paraat in het zuiden. In de nacht van 20 oktober begon de grote wisseltruc. De tanks uit het zuiden en alle manschappen werden overgebracht naar het noorden, waar ze werden verstopt onder canvasdoeken. En in het zuiden werden kartonnen nepsoldaten en neptanks neergezet. De Duitse verkenningsvliegtuigen merkten niets op en generaal Stumme seinde op de 21 ste aan het hoofdkwartier: "Situatie van de vijand: ongewijzigd". Op 23 oktober, terwijl Stumme en zijn staf aan het diner zaten en Rommel nog steeds op vakantie was in het verre Oostenrijk, werden de Duitsers verrast door de aanval in het noorden. Toen Rommel een dag later op het slagveld verscheen, was zijn plaatsvervanger reeds gestorven. Aan een hartaanval. De strijd was echter niet meteen beslist. De geallieerden leden ondanks alles enorme verliezen in de mijnenvelden, maar doordat een groot deel van de Duitse troepen tijdens die eerste, bepalende dagen van de strijd in het zuiden was, lukte het Montgomery door de verzwakte Duitse linie heen te breken en Rommel definitief te verslaan. Het betekede een ommekeer in de oorlog. Maskelyne werd voor zijn aandeel in de overwinning bevorderd tot majoor. In Canada zette hij zijn werk voort in station "M" (de "M" stond voor Magic). Aldaar creerde hij tijdens de oorlog nog vele geheime illusies die overal ter wereld werden gebruikt. Na de oorlog, in 1946, verhuisde hij met zijn vrouwen kinderen naar Kenya, waar hij directeur werd van het Nationale Theater. Later trok hij zich terug op een boerderij even buiten Nairobi en stierf daar in 1973.

zouden de geallieerden dan de tijd hebben zich voorzichtig een weg te banen door de mijnenvelden. Om Rommel te misleiden bedacht Maskelyne de grootste wisseltruc aller tijden. Operatie Bertram was in principe simpel: In het noorden zouden schijnbaar ongevaarlijke transportvoertuigen worden opgesteld en in het zuiden zou de gehele gewapende macht worden gelegerd. Als Rommel daarop ook met zijn leger naar het zuiden zou trekken, zouden de

geallieerde strijdkrachten plotseling in het noorden opduiken en daar een vernietigende aanval doen. Hoewel het plan in opzet simpel was, vereiste de uitvoering een enorme organisatie. Een van de voornaamste dingen was dat de gehele operatie, waarbij zo'n 200.000 soldaten waren betrokken, tot het laatste moment geheim zou blijven. AI een maand voordat de aanval was gepland, bood het noorden aan de geallieerde zijde een verlaten aanblik. Niet te zien was dat er onder andere 2.000.000 liter benzine, 600.000 kilo munitie en nog eens 600.000 kilo mondvoorraad opgeslagen lag en dat de talloze vrachtwagens die er stonden gecamoufleerde tanks waren. In het zuiden daarentegen signaleerden de Duitse verkenningsvliegtuigen een drukte van jewelste. Dat alle voorraden die er werden aangesleept en opgeslagen niet echt waren, was vanuit de lucht niet te zien. En de waterleiding die naar het zuiden werd aangelegd, was ook nep. De sleuf van acht kilometer die overdag werd uitgegraven, werd 's avonds dichtgegooid zonder dat er iets in lag, zodat dezelfde stukken pijpleiding de volgende dag konden worden gebruikt voor de volgende acht ki-

Tekst: Ruud Hollander

KIJK MEI 1987