Het winnen van natuursteen

Blokken natuursteen worden gewonnen in een groeve. Hierbij wordt veel gebruik gemaakt van speciale machines, met snijvlakken voorzien van industriediamant, zodat ze sneller werken en langer meegaan. Hieronder volgt een toelichting op de werkwijze in de groeve en de leverbare afmetingen.

Grondige voorbereiding
Het winnen van steen is een kostbaar en arbeidsintensief karwei en vraagt dan ook om een grondige voorbereiding. Voordat een nieuwe groeve wordt ontgonnen, vindt altijd eerst geologisch onderzoek plaats. Zo wordt gekeken naar steensoort, kleur, kwaliteit en variatie daarin. Maar ook naar de aanwezigheid van natuurlijke breuken en de voorraad goede steen om de winning commercieel rendabel te maken. Als het geologisch onderzoek gunstig uitvalt, begint men met het verwijderen van de bovenlaag. Dat houdt in dat een vaak metersdikke laag aarde, puin en onbruikbare steen wordt weggegraven met enorme graafmachines. Ook gebruikt men hiervoor wel springstoffen. Nadat de bovenlaag is verwijderd, moet meestal nog een flinke laag steen van een mindere kwaliteit worden weggehaald. Daar zitten bijvoorbeeld teveel scheuren in voor de winning van steenblokken. Dit materiaal wordt soms verwerkt tot bestratingskeien. Met een puinbreker kan er ook steenslag van worden gemaakt, dat wordt verwerkt in wegfundaties, beton of kunststeen (natuursteenkorrels met bindmiddel). Bij groeven van neerslaggesteenten (kalksoorten) is soms een kalkbranderij te vinden waar cement wordt gemaakt. Natuursteen wordt in het algemeen in minder toegankelijke gebieden gewonnen wegens de lage grondkosten. Soms wordt er voor de bereikbaarheid speciaal een weg aangelegd. Natuursteen wordt meestal aan het oppervlak (dagbouw) gewonnen en niet in onderaardse gangen (mijnen). Al met al moet veel worden genvesteerd en kost het flink wat tijd voordat het eerste blok natuursteen kan worden verkocht uit een nieuwe groeve. Het is van tevoren moeilijk vast te stellen of de nieuwe groeve rendabel zal zijn. Ondanks alle onderzoeken en goede voorbereidingen kan het gebeuren dat de vrijgemaakte steen in kwaliteit en handelswaarde tegenvalt. Dat is het risico van het groevebedrijf.

Het loshalen van banken

Wie in een groeve staat, ziet vaak meerdere wanden met verschillende horizontale lagen steen. Deze lagen worden ook wel banken genoemd. Ze zijn veelal onderling gescheiden door breukvlakken. De natuursteen wordt van boven naar beneden, van bank naar bank, gewonnen in de vorm van grote blokken. In de loop der jaren ontstaat daardoor vaak een trapvormig gat. De machines staan op de ene bank, om de blokken uit de daaronder liggende bank los te kunnen halen. Het komt voor dat stenen uit diverse banken onderling verschillen in uiterlijk en zelfs eigenschappen. Uit n groeve kunnen gelijktijdig of in de loop der tijd (afhankelijk van de werkvolgorde) verschillende varianten natuursteen worden geleverd, vaak onder verschillende handelsnamen. Voor het loshalen van de banken bestaan verschillende methoden. Eigenlijk heeft elke groeve zijn eigen manier van winnen, afhankelijk van de kenmerken van de steen, de laagdikte van de banken en de technische mogelijkheden van het bedrijf. We onderscheiden de volgende methoden: 1. 2. 3. 4. Draadzagen Springen Loswiggen Splijten

1. Draadzagen Deze methode is te vergelijken met de staaldraad waarmee de kaasboer een ronde kaas in stukken snijdt. Een draadzaag werkt - in het groot - volgens hetzelfde principe. In de rots wordt eerst een verticaal en een horizontaal gat geboord. Deze gaten sluiten precies op elkaar aan en kunnen totaal wel

25 meter lang zijn. Erdoorheen wordt vervolgens een staaldraad met diamantbolletjes gevoerd. De uiteinden van de staaldraad worden met elkaar verbonden, om zo een lus te krijgen. Deze lus wordt om het wiel van de zaagmachine gelegd, aangetrokken en in beweging gebracht onder toevoeging van veel water. De draad slijpt zich een weg door de rots. De zaagmachine loopt op een rail en beweegt zich van de rotswand af waardoor de draad continu strak blijft staan. Op deze manier wordt een plak steen van bijvoorbeeld 8 x 4 x 2 meter van de rots gezaagd. In de zaagsneden plaatst men rubberen kussens die met perslucht worden gevuld en later vijzels, om de plak steen verder los te duwen van de rots. Daarna wordt de plak steen omgeduwd met bijvoorbeeld een shovel. Na een zachte landing op een bed van puin wordt de steen opgedeeld in transporteerbare blokken. 2. Springen Bij deze methode worden eerst gaten geboord met een diamantboor. De gaten liggen op n lijn, dicht bij elkaar en gaan bijna tot op een diepte van de eerstvolgende bank. Met behulp van springstof in de boorgaten wordt het hele blok steen losgehaald. Zo kan men stukken van wel 100 ton en meer loshalen. Deze stukken steen laat men vervolgens omvallen op een stapel puin of autobanden om de val te breken. Daarbij breekt het blok op de natuurlijke breukvlakken in stukken. Deze brokstukken worden door middel van draadzagen en boren in handzamere blokken verdeeld. Een aantal kalksteensoorten, waaronder het bekende Belgische Hardsteen, wordt met behulp van springstof gewonnen. Een nadeel van deze manier van werken is dat er door de kracht van de explosie spanningshaarscheuren in de blokken steen kunnen ontstaan. De stukken met haarscheuren zullen moeten worden afgezaagd tijdens de verdere verwerking. Er gaat dus materiaal verloren. Dit is een van de redenen waarom men steeds blijft zoeken naar betere winmethoden. 3. Loswiggen Een methode die vroeger veel werd toegepast voor met name marmer en kalksteen, is het 'loswiggen' van de steen. Met diamantgereedschap worden eerst gaten geboord. Deze liggen op n lijn, dicht bij elkaar (circa 150 mm) en gaan door tot de eerstvolgende bank. In de boorgaten drijft men stalen wiggen met perslucht. Hierdoor wordt het blok steen losgekliefd. Voorheen gebruikte men stalen wiggen die met een voorhamer werden aangeslagen. De oude Grieken en Romeinen gebruikten droge houten wiggen. Door deze met water te bedruppelen ging het hout zwellen en werd het steenblok losgedrukt. Een moderne variant op het boren van gaten is het maken van zaagsneden met een draadzaag of grote kettingzaag. 4. Splijten Leisteen en kwartsiet zijn sterk gelaagd. In de groeve worden dikke plakken steen, ook wel schollen genoemd, van de rots gespleten. Dat gebeurt bijvoorbeeld met explosieven of een shovel. De schollen worden vervolgens meerdere malen gespleten tot de gewenste dikte is bereikt. Zon dunne schol wordt ook wel een flagstone of scherf genoemd. Het heeft een grillige vorm en kan zo worden toegepast. Meestal worden hieruit echter rechthoekige of vierkante tegels gezaagd. Het natuurlijke splijtoppervlak ondergaat veelal geen verdere bewerking. Dit oppervlak wordt ook wel breukruw of gekloofd genoemd. Sommige leistenen en kwartsieten kunnen ook glanzend worden afgewerkt.