Geschiedenis Van Het Privaatrecht

Samenvatting
Naam: Sari Van Tendeloo Vak: Geschiedenis van het privaatrecht Prof: dr. T. Wallinga
Jaar: 2007-2008 1e bachelor
INLEIDING Waarom bestuderen we rechtsgeschiedenis? vanwege het feit dat wij bij alle rechtstoepassing een norm toepassen uit het verleden op een casuspositie uit het heden met een verantwoordingsplicht in de toekomst het verleden wordt naar het heden toegebracht (het privaatrecht 1804) vanwege het academisch karakter(kijken naar het wrm) van de universitaire rechten-opleiding: inzicht in samenhang tussen sociale, wetenschappelijke en juridische verschijnselen het verleden als schatkamer van ideen Waarom bestuderen we het Romeinse recht ? Vanwege de receptie(ontwikkeling/begin) van het Romeinse recht in het continentaal-Europese recht (en ook daarbuiten, overigens) vb1. Japan: Duits recht overgenomen (wat was gebaseerd op Rom. Recht) vb2. Amerikanen en Zuid-Amerikanen: Spaans recht overgenomen (geb. op R.R.) vb3. Afrika: Nederlands recht overgenomen (geb. op R.R.) = het doordringen van het Romeinse recht in de rechtspraktijk vanaf 1100 tot 1900. verwetenschappelijking van het recht aan de hand van de bestudering van de romeinse bronnen
DEEL1: schets van het Romeinse vermogensrecht

I. HET CORPUS IURIS CIVILIS De juristen: schreven teksten op papierrollen klassieke periode: 100 v.Chr. 250 n.Chr. diverse commentaren(nog steeds), o.a. op het Edict, en op andere juristen; monografien PRAETOR: magistraat, verleent rechtsingang = nodig om te procederen EDICT: hierin staat welke gevallen rechtsmiddel procederen (elk jaar nieuwe praetor~> nieuw edict) - kan het ius civile aanvullen hoe krijgen ze deze teksten in alle uithoeken van het rijk? Kopieurs: brengt problemen met zich mee (mens maakt fouten) = RECHTSONGELIJKHEID
1. De bronnen: tekstoverlevering
Geen papier maar perkament(nr gebruikt) en papierus (nt blijvend, regelmatig overgeschreven om info niet te verliezen) Het Corpus Iuris Civilis: keizer Justinianus (527-565), wou rechtsongelijkheid vookomen, door bv. kerkenbouw want: 1volk/1keizer/1kerk= 1 Romeins Recht (1wetboek) Institutiones (533): instituten - inleiding op het recht (wetboek) Digesten (533): bloemlezen - fragmenten van de werken van de Romeinse juristen (systematisch gerangschikt) Codex (534): aantekingen van Keizers - versch. titels/onderwerpen: antwoorden van Keizers op versch. vragen Novellen (na 534): alle wetten dat hij na 534 nog heeft samengesteld +10jaar CIC naar Itali: tijdelijk opnieuw heroverd Op verzoek van de paus worden wetten van K.J. opnieuw ingevoerd (Sanctio Pragmatica propetitione Vigili) Codex Florentinnes: gelijkend met Digesten werd ook naar Itali gebracht Wrm niet gekopieerd? - 900blz perkament: 300dierenvellen
2. De receptie: Hoe komen we nu van Justinianus (533) naar Bologna (Itali, 1088)?
Geschiedenis van het privaatrecht 1
Samenvatting
Het Corpus Iuris Civilis naar Itali: 544-554; Sanctio Pragmatica pro petitione Vigilii " Op verzoek van de Paus: Iuris Civilis als geldend recht in Itali. " Codex Florentius: geschreven in constantinopel, naar Itali gebracht. Duistere Middeleeuwen 1088: Bologna " Italiaanse steden worden onafhankelijk. - Juristen nodig voor uitbouw van bestuur. - Oprichten Universiteit van Bologna in 1088 en navolging in andere steden. Europese universiteiten Glossatoren " Personen die glossen maken. - Glossen = verklarende kanttekeningen (zie p. 57 in cursus, naast tekst allemaal glossen) " Rond 1260: Iuris Civilis door glossen beschreven. Postglossatoren / Commentatoren " Schrijven meer in losse boeken. " Op basis van een praktisch geval => een oplossing zoeken. Humanisten " Gaan op zoek naar de meest zuivere tekst => niet die van de glossatoren dus. " Zelf op onderzoek uitgaan. Natuurrecht / Vernunftrecht Romeins Recht " Eerste serieuze concurrent voor Romeins recht. " Recht gaat uit van de rede. Recht ontwikkelen door rede en niet door boek. De Historische School " Op zoek naar de bronnen (~wortels) van het recht (Romeins recht) " Ze komen tot een wetboek dat zeer dicht bij Romeins recht ligt. Code Civil: benvloed door natuurrecht. 3. Verschillen tussen het Romeinse recht en het hedendaagse (privaat)recht: Het Romeinse privaatrecht omvat (veel) meer dan het huidige privaatrecht: bijvoorbeeld het delictenrecht " N.B. onderscheid - crimina publica - delicta privata In het Romeinse recht staat het procesrecht voorop, niet het materile recht " waar een rechtsmiddel is, daar is ook een recht Het Romeinse recht gaat uit van een concrete casuspositie, het huidig (continentaal-Europese) privaatrecht gaat uit van een geschreven wettekst of van een algemeen rechtsbeginsel de Romeinse staat was nog geen rechtsstaat De rechtsbronnen hebben een andere hirarchie: " de verhouding tussen wetgeving, rechtspraak en rechtswetenschap is in de tijd veranderd 4. Studie van het Romeinse recht is in twee opzichten nodig en nuttig, ook voor nu: Vanwege de mogelijkheid tot het vergelijken van rechtsregels en rechtsstelsels (rechtsvergelijking) " Romeins recht verklaart verschil. Vanwege het streven naar eenvormig (privaat)recht in de Europese Unie: " Unidroit " Commissie-Lando " Gandolfi (Pavia-Group) " European Group on Tort Law (Tilburg)
5. Chronologie algemeen
KLASSIEKE OUDHEID " 500 voor Christus - 500 n. Chr.
Geschiedenis van het privaatrecht
Samenvatting
MIDDELEEUWEN " 500 - 1500 NIEUWE TIJD " 1500 - 2005 6. Romeinse chronologie Koningstijd " 753 / 650 v.Chr. 509 v.Chr. Republiek " 509 27 v.Chr. Principaat " 27 v.Chr. 284 Dominaat " 284 n.Chr. 476 / 565 (of 1453?) 7. Koningstijd tot 509 v.Chr. Vanaf 753 v. C. volgens Romeinse geschiedenis (stichting Rome) 650 v. C. : archeologisch materiaal niet ouder, dus beginpunt gebaseerd op archeologie. " Men is aangewezen op mondelinge traditie die al eeuwenoud was. " Romeinen werden geregeerd door koningen: deze koningen hadden het imperium: - Wetgevende - Uitvoerende - Rechterlijke macht. (= ongedeelde staatsmacht) " 509 v. C. : einde regeringsperiode v/d laatste koning. 8. Republiek 509 27 v.Chr. Res publica ontstaat en is van algemeen belang. Consuls: na de koning komt de macht in handen van 2 consuls: " Collegialiteit: controle van elkaar door elkaar (beveiliging tegen dictatuur) " Annuteit: maximum 1 jaar - In noodgevallen soms aanstelling v/e dictator voor een half jaar. " Op den duur ook bij andere magistraten: - praetoren - censoren - aedielen - quaestoren - volkstribunen Patricirs en plebejers " Machtsstrijd: - Patricirs: meest machtige groep => Juridische macht. - Plebejers: trachten dezelfde rechten te verkrijgen als patricirs. " Gevolg: Staking op de heuvel door plebejers. Patricirs doen toegevingen. XII Tafelen 451-450 " Geschreven wetten in bronzen letters. - Op schrift stellen van de wetgeving (als antwoord v/d patricirs op staking). Leges Liciniae Sextiae (367 v.Chr.): " praetor (urbanus): openstelling consulaat voor plebejers: - D.w.z. dat vanaf dan n van de 2 consuls een plebejer moet zijn. Lex Hortensia (287 v.Chr.): " Plebiscieten: Eigen volksvergadering van plebejers met besluiten (bindend). - volle kracht van wet - dus: gelden voor plebejers en patricirs. - vanaf nu konden plebejers patricirs ook de wet opleggen. Praetor peregrines(242 v.Chr.): " Het ambt van praetor werd opgesplitst om beter de privaat- en strafrechtelijke rechtspleging te regelen. " Praetor Urbanus: vaardigde alleen recht over Romeinen uit Geschiedenis van het privaatrecht 3
Samenvatting
uit. -
rechtspraak over burgers v/d stad
" Praetor Peregrinus (=2de praetor): vaardigde recht over Romeinen en vreemdelingen
rechtspraak over buitenlanders en tussen burgers en buitenlanders past algemeen privaatrecht toe: " Ius gentium: recht der volkeren " Consensuele contractregels " Bona fides: behoorlijkheidsregels, vb.: afspraken nakomen.
9. Rechtsbronnen in het Romeinse recht Wetten (leges): " besluiten van de volksvergadering comitia centuriata op voorstel van de magistraat, meestal de consul; laatste wet: 96 n.Chr. - Magistraat is meestal de consul. - Laatste wet: 96 n.Chr. Lex agraria. plebiscita: " besluiten van het concilium plebis op voorstel van een volkstribuun, sinds de lex Hortensia (287 v.Chr.) verbindend voor alle Romeinse burgers " Meer plebiscieten dan leges van comitia centuriata => efficinter, want bij commitia centuriata moest het hele leger worden samengeroepen senaatsbesluiten (Senatus consulta): " Vergadering van ouderen (echt te betrouwen). " vooral van belang in de eerste eeuw v.Chr., met name ook voor het privaatrecht (erfrecht) edicten van de magistraten: " vooral de praetor (bestond sinds 367 v.Chr.). " De edicten zijn rechtsmiddelen-catalogi, waarin de burgers kunnen zien in welke gevallen zij via de magistraat toegang kunnen krijgen tot de rechter gewoonterecht juristenrecht (gestold gewoonterecht) " Leggen het gewoonterecht vast op schrift (minder dynamisch). " Tijdens de Republiek: toenemend belang van de rechtswetenschap als rechtsbron; taak van de juristen: - cavere: opstellen van allerlei juridische documenten - respondere: geven van juridisch advies - agere: verlenen van procesbijstand voor de praetor " + 100 v.Chr. Quintus Mucius Scaevola, toepassing van het onderscheid genus / species - Doet een toepassing van het onderscheid genus (algemeen) / species (bijzonder) op het recht. - Geeft aanzet tot een wetenschappelijke benadering. - Ontstaan van verschillende scholen: juridische opleidingen. - Begin jaartelling: [Sabinus / Cassius] en [Proculus / Labeo] als belangrijke juristen. keizerlijke wetgeving: " verschillende typen constitutiones (natuurlijk pas sinds 27 v.Chr., het begin van het Principaat) - rescripta: epistula / subscriptio, schriftuur van de keizerlijke kanselarij bestemd voor n concreet geval - decreta: gerechtelijke uitspraken van de keizer - mandata: keizerlijke ambtsinstructies - edicten (de keizer was ook magistraat) 10. 27 v.Chr. 284 n.Chr. Principaat valt min of meer samen met de periode van het klassieke Romeinse recht eerste keizer: Augustus " machtsbasis: - imperium proconsulare maius oppergezag in de provincies
Samenvatting
tribunicia potestas vetorecht in Rome auctoritas persoonlijk gezag
11. 284-476 n. Chr. Dominaat eerste keizer tijdens het Dominaat: Diocletianus (284-305) " Rijksdeling: Oost en West " Oorzaak: afbrokkeling v/h centrale gezag. (vb.: militairen/generaals verkozen als leider) " Tetrarchie: twee Augusti en twee Caesares Opkomst van het Christendom: " 313 Edict van Milaan (Constantijn de Grote) - Constantijn de Grote = 1ste Christelijke keizer - Christendom wordt geaccepteerd. - Christendom kreeg eenvoudige + duidelijke boodschap. " 325 Concilie van Nicaea - Richting van het katholieke geloof werd aangegeven! " 380 Constitutio Cunctos Populos (Theodosius I) - Anderen (niet-Christenen) moeten worden vervolgd (wegens ketterij). - Christendom wordt staatsgodsdienst. " 381 Concilie van Constantinopel - Al deze edicten en concilies zorgen voor: Binding tussen geloof en staat (geloof houdt staat samen). 476 einde West-Romeinse rijk 1453 einde Oost-Romeinse / Byzantijnse rijk
12. Rechtsbronnen: keizerlijk recht nu ook in de vorm van leges generales

private verzamelingen: " codex Gregorianus constituties tot 291 " codex Hermogenianus constituties uit 291-294 426: Citeerwet: ordening juristenrecht; alleen Paulus, Ulpianus, Gaius, Modestinus en Papinianus mogen worden geciteerd 438: Codex Theodosianus: ordening keizerrecht van de 4e en begin 5e eeuw (vanaf 312) " Iedere schijn dat het om een republiek ging, viel weg. " Oorzaak: afbrokkeling v/h centrale gezag. Vb.: militairen/generaals verkozen als leider 13. Overzicht Justiniaanse wetgeving keizer Justinianus (527-565) Constantinopel " Begint aan de vastlegging van het Romeinse Recht. - Codex Justinianus (529/534) " verzameling van het gehele keizerlijk recht " 12 boeken onderverdeeld in titels " Ter vervanging van Codex Theodosianus. - Digesten (533) " verzameling (knipselkrant) van het juristenrecht " 50 boeken, onderverdeeld in titels " Geen afkortingen " Codex Florentius (min of meer de versie v/d de codex Justinianus) NB
Massentheorie van Bluhme, Sabinus, edict, Papinianus, Appendix

" Die theorie is opgehangen aan de inscriptiones van de Digestenfragmenten: de aanduidingen uit welk werk van welke jurist het bewuste fragment afkomstig is. Bluhme heeft ontdekt dat in de diverse titels van de Digesten ("Over de lex Aquilia", "Over de koop" etc.) een zekere regelmaat in de fragmenten te ontdekken valt, die is veroorzaakt doordat de juristen die de Digesten samengesteld hebben de werken van de klassieke Romeinse juristen niet in
Samenvatting
willekeurige volgorde lazen, maar in groepen van werken, of zoals Bluhme ze noemt: "Massen". Er is een groep met commentaren op de werken van Sabinus (de Sabinusmasse), een andere met commentaren op het Eeuwig Edict (de Ediktsmasse), een met o.a. werken van Papinianus (de Papinianusmasse) en nog een restgroep, de Appendixmasse. Ruwweg vinden we in iedere Digestentitel dus eerst fragmenten uit de Sabinusmasse, dan uit de Ediktsmasse etc. Dit helpt ons te begrijpen hoe men de Digesten in slechts drie jaar heeft kunnen samenstellen.
Palingenesia mogelijk door inscripties (humanisme; Otto Lenel)

" het afzonderlijk sorteren voor verschillende fragmenten op auteur, boek, onderwerp, Instituten van Justinianus (533) " naar het voorbeeld van de Instituten van Gaius (Gaius noster) Novellen " nieuwe keizerlijke wetgeving van na 534 " niet meer door Justinianus zelf gebundeld Op welke wijze is het Corpus Iuris samengesteld? Interpolaties + interpolatiekritiek. Justinianus: opdracht aan commissies om Digesten + Codex samen te stellen. " Mogen teksten wijzigen. " Oude begrippen schrappen. Compilatoren van Digesten " Teksten geselecteerd, uit context gehaald " in samenhang geplaatst met andere teksten. " Nieuwe wisselwerking tussen teksten: nieuwe betekenis. " Onderlinge tegenspraken wegwerken. Digesten + Codex weergave oud/oorspronkelijk klassiek Romeins Recht. " Justiniaans recht " Waren met kracht van wet uitgevaardigd. " Ontleenden gezag aan keizerlijke invoeringsconstituties. Humanisten: intrede in Romeinse oudheid. " Kritiek op Corpus Iuris, weergegeven in Middeleeuwse vulgaire uitgave " Streven naar Codex Florentinus.
"
-
II.
DE PROCESRECHTELIJKE CONTEXT Gaius: Boek IV => behandelt het Romeins procesrecht in zijn geheel. " Ius civilis: alleen in stukjes = casustisch. Formeel en materieel recht: " Formeel recht: over de vorm/procedure van hoe recht wordt toegepast. " Materieel recht: over de inhoud v/h recht. - Materieel recht kan niet zonder formeel recht. (recht kunnen handhaven) Vraag naar recht = vraag of je kan procederen: " Waar een rechtsmiddel is, is een recht. Ubi remedium ibi ius Romeinse procesvormen: " legis actio-proces (ca. 450 17 v.Chr.) - vooral formaliteiten; rituele bewoordingen (teksten II-1 en II-2) - Indien verkeerd uitgesproken => leidde tot uitsluiting en verlies van de zaak ! Procedure moet EXACT gevolgd worden. - Bij wet afgeschaft in 17 v.Chr. - Geen acties verleend door de praetor, maar op basis van wet " formula-proces (tot 342 n.Chr.) a. Kenmerken: - proces in twee fasen: Geschiedenis van het privaatrecht 6
Samenvatting
b.
" in iure (bij de praetor formules voor rechtsingang halen; afgesloten met de litis contestatio) niet bij praetor willen komen = proces voetstoots verloren Vergelijk met ouder ijzerwinkel, winkel met een toonbank en daarachter oude man in grijze stofjas. Achter hem allemaal kleine schuifjes waarin de procesformules zitten. Eiser en verweerder moeten dan de omschrijving van hun geschil kiezen (eed) afgesloten met litis contestatio = procesovereenkomst/akkoord gaan met de wijze waarop de praetor de situatie schetst " apud iudicem bij de rechter hier komt het bewijs tot stand + vonnis stellen de rechter is een privpersoon: d.w.z. geen professionele functie zoals nu, in de formula staat meestal hoe de rechter moet oordelen. geen hoger beroep veroordeling tot een geldbedrag (condemnatio pecuniaria): bedrag vastgesteld via schatting van de eiser geen bewijsregels: Rechter moet zelf beslissen op gevoel/basis van gezond verstand of iets bewezen is of niet. (schriftelijk + getuigenbewijs) gesloten systeem van acties: = gelimiteerd aantal acties. (Gelimiteerd door praetor: 30 tot 40 acties met ieder hun eigen formula)
Partijen: eiser en verweerder (in het boek: gedaagde) vrije burger, eigenstandig (sui iuris) uitzonderingen: " slaaf in vrijheidsproces " gezagsonderworpen zoon met legervermogen (peculium castrense) WANT: Je kan enkel procederen als een eigen vermogen hebt !! - 2 manieren om te verwerven als verweerder: " Ten principale: Ja/Neen => De aangeklaagde ontkent. " Exceptio: Ja, maar => De aangeklaagde ontkent niet, maar weerlegt met een reden. " Het proces gaat dus vooraf aan het recht !! " Je moet eerst een actio hebben om te procederen alvorens je van recht kan spreken. Soorten acties: actio in rem zakelijke actie (zakenrecht: relatie eiser - zaak) actio in personam persoonlijke actie (verbintenissenrecht: relatie ts 2 partijen) actio directa (de standaard formula: actie die onder normale omstandigheden wordt verleend) actio ... utilis (aangepaste actie: variant op een bestaande formula) actio in factum (aan de hand van de feiten geformuleerd door de praetor) (zie tekst II-6) actio civilis (actie afkomstig uit het ius civile, bijv. op grond van de lex Aquilia) actio honoraria (actie gecreerd door een magistraat, meestal de praetor) actio stricti iuris (actie van strikt recht: Geldboetes voor wat het waard is= objectieve voorwaarde) actio bonae fidei (actie op grond van de goede trouw) (zie tekst II-4 en II-5) petitoire acties: uitspraak over een recht van een bepaalde zaak possessoire acties: over het bezit van een zaak(over inbreuk van feitelijke macht)
c. Actio: in het edict van de praetor genoemd rechtsmiddel (biedt rechtsingang)

-
! In Corpus Iuris verwijst actio naar eis of vordering bij Formula-proces = specifieke procesformule " Geen gesloten systeem meer. Om te kunnen procederen is het voldoende dat er een materile grondslag is, volgens het Corpus Iuris.
Samenvatting
" cognitie-proces (sinds begin principaat) a. kenmerken: - proces voor n rechter - de rechter is een keizerlijk ambtenaar - wel hoger beroep - ook rele executie mogelijk= uitvoering v/h rechterlijk vonnis. D.w.z. je krijgt niet alleen geldbedrag, ook afdwingen tot afgeven van zaak. - procedure- en bewijsregels: rechter moet er zich aan houden - geen openbaarheid - hoor- en wederhoor (audiatur et altera pars) b. Procedure - begin (principium litis, afgesloten door litis contestatio) " schriftelijke eis (libellus): Eerst is de eis een verklaring van feiten => worden onderzocht. In tussenstadium kan rechter eis afwijzen of bevestigen => dan wordt eis een officile gerechtsakte. " verweer: excepties / praescripties dilatoire excepties peremptoire excepties (beide categorien voor te dragen tijdens het principium litis) " litis contestatio gevolgen: passief onovererfelijke acties worden overerfelijk acties met termijn worden tijdloos " calumnia-eed - middendeel (medium litis) " mondelinge procedure " bewijsvoering " ondervraging door de rechter " bewijslastverdeling: wie stelt moet bewijzen eiser t.a.v. de eis verweerder t.a.v. excepties evt. omkering van bewijslast " bewijsmiddelen partijverklaring partij-eed schriftelijk bewijs # officile akten: volledig bewijs # onderhandse akten: evt. nader te bewijzen getuigenbewijs (unus testis nullus testis) - vonnis (definitiva sententia) " binnen 3 jaar na litis contestatio " evt. tussenvonnis (interlocutoir) " veroordeling hangt af van wat gevorderd wordt geldbedrag teruggave van een zaak (restitutio), bij: # actio in rem # possessoire actie # contractsactie overdracht van eigendom (dare) verschaffen van bezit of genot (tradere) verrichten van een handeling (mere facere) " kracht van gewijsde " hoger beroep schriftelijk verslag van de rechter (litterae demissoriae / apostoli)
Samenvatting
" executie met de sterke arm (manu militari voor overhandigen van een zaak) op persoon of vermogen (voor een betaling)
III.
DE RECHTSSUBJECTEN EN DE BEGINSELEN VAN HET RECHT Het Institutensysteem: (Justinianus) " Genspireerd op Gaius, Institutiones (ca. 160 n.Chr.) - Personae (rechtssubjecten: boek 1) " Wie kan rechten hebben en veranderen (vb.: overdragen)? - Res (rechten: boeken 2 en 3) " Welke rechten zijn er? - Actiones (rechtsmiddelen: boek 4) " Hoe kunnen we ze hard maken? " Procesrechtelijk context: hierin staat alles over het formula-proces. " Justianius volgde Gaius: - Personenrecht (tegenwoordig ook nog: rechtspersonen) - Vermogensrecht " zakelijke rechten " erfrecht (= familiaal vermogensrecht) " verbintenissenrecht (verbintenissen komen voort uit contractus en delictum) - Procesrecht Personae (personen- en familierecht; rechtssubjecten) " Personae: acteurs op het juridische toneel => Per Sonae ~> door klank. " Komt van oude Romeinse maskers. " Verschillende rollen, vb.: koper-verkoper, eiser-verweerder " Rol van de personen hangt af van de plaats in de familia. " " De familia: - Pater familias " Baas van de familie, centrale persoon met alle gezag. - Echtgenote (uxor) - Filius in potestate " Zoon " In potestate = onder gezag van de pater familias " Potestas eindigt door: Door het overlijden van de pater familias, of diens verlies van vrijheid of burgerrecht. Door emancipatie = het vrijlaten van kind uit de eigenlijke kernfamilie.Kan door trouwen zelf pater familias worden. " Heeft geen eigen vermogen, behalve (!): Peculium castrense / legervermogen: het gewone peculium is het vermogen van de pater familias Peculium quasi castrense: als ambtenaar geld verdienen Bona materna: nalatenschap moeder. Bona adventicia: van ander dan vader verkregen. - Filia in postestate " Dochter " In potestate = onder gezag van de pater familias " Heeft geen eigen vermogen. " De potestas eindigt door: Door het overlijden van de pater familias, of diens verlies van vrijheid of burgerrecht. Door emancipatie = het vrijlaten van kind uit de eigenlijke kernfamilie.
Samenvatting
Door ontstaan van manus van haar echtgenoot, bij of na huwelijk (dus nog steeds alieni iuris: onder manus echtgenoot, geen eigen vermogen.) Geadopteerde personen " Adoptie " Zelfde positie als filius/filia Geadrogeerde personen " Opgenomen in de familie " Zelfde positie als filius/filia Slaven: " Begint door: Krijgsgevangenschap Geboorte uit een slavin Zichzelf verkopen (Een vrij iemand verkleed zich als slaaf => spreekt af met vriend zichzelf te laten verkopen en na verkoop loop je snel weg en opbrengst deel je door 2. Indien je wordt gevat, wordt je als straf slaaf.) " Eindigt door: Vrijlating (manumissio) (Bij een testament wordt vaak een gedeelte van de slaven vrijgelaten.)
" Moderne begrippen: - Rechtsbevoegdheid: wie kan rechten/plichten hebben? - Handelingsbekwaamheid: ontstaan + overdracht van rechten " Wie is bekwaam om rechten te veranderen? - Delictsbekwaamheid: schade => rechtsgevolgen " Wie kan deze verbintenis krijgen? De statusleer " Statusleer: relevant voor de rechtsbevoegdheid (de bevoegdheid om rechten en verplichtingen te hebben) - Status libertatis " Status van vrijheid. " Slaaf of vrij? => Meteen 2 categorien van rechtsgevolgen. - Status civitatis [verdwenen in 212 n.Chr.] " Status van burger. " Romeins burger? => in 212 n. Chr.: iedereen in Romeins Rijk = Romeins burger, dus overbodig. - Status familiae " Status binnen familie. " Binnen de familie te onderscheiden in personen: Sui iuris = van eigen recht = altijd de pater familias (eigenstandig) Alieni iuris = van andermans recht (gezagsonderworpen aan de pater familias) De pater familias heeft het (familiale) vermogen en daardoor ook alle rechten en plichten. De rest heeft (in beginsel) geen vermogen en dus ook geen rechten en plichten.
" Statusleer: relevant voor de handelingsbekwaamheid (de bekwaamheid om rechten en

verplichtingen te doen ontstaan en tenietgaan): - Leeftijd: als je oud en wijs genoeg bent (25 jaar = meerderjarig) - Geslacht: mannen boven vrouwen => vrouw voogd nodig " Mannen vanaf bepaalde leeftijd volledig handelingsbekwaam geacht. Bij vrouwen niet helemaal: vrouwen hadden voogd nodig. (Werd wel ten tijde van Justianus gelijkgesteld en dus dan geen voogd meer nodig) - Geestesvermogens: de krankzinnige is niet handelingsbekwaam, heeft een curator nodig voor geldige rechtshandelingen.
10
Samenvatting
"
Ook geldverspillers konden curator nodig hebben.
" De statusleer: relevant voor de delictsbekwaamheid (de mogelijkheid om uit delicten te worden aangesproken) - Vermogen: Alleen zinvol te procederen tegen iemand met eigen vermogen. " Vb.: in formula-proces moet verweerder geldbedrag kunnen geven. - Leeftijd: (Hele) jonge mensen worden niet geacht delicten te plegen. Hebben nog geen besef. Dus kan je bijv. diefstal noemen ipv. delict. - Geestesvermogens: Krankzinnigen weten niet goed wat ze doen (vb.: gestoord zijn op oude leeftijd). Ze worden niet geacht een delict te kunnen plegen.
Samenvatting : rechtsbevoegdheid, handelingsbekwaamheid en delictsbekwaamheid

" Rechtsbevoegdheid: - vrij en eigenstandig - kinderen onder vaderlijk gezag kunnen eigen vermogen hebben, vb.:peculium castrense (zoon met legerbuit (militair)) NIET: slaven of gezagsonderworpen kinderen zonder vermogen. Deze kunnen wel over werkkapitaal beschikken, toegewezen door meester, blijft goederrechtelijk van hem en dus geen eigen vermogen van hen, maar van hun meester. " Handelingsbekwaamheid: - Eigenstandig + meerderjarig (25jaar): volledige handelingsbekwaamheid. - Meerderjarig + gezagsonderworpen zoon met eigen vermogen - Krankzinnigen (en geldverspillers) => bijstand van curator. " Beperking voor vrouwen: niet verbinden t.o.v. andere man. Bv.: borg stellen. " Priviliges minderjarigen: sui iuris D.w.z.: diegene die een eigen vermogen heeft als er geen gezag meer wordt uitgeoefend door de Pater Familias. Grenzen en toename => hoe meer naar beneden, hoe meer rechtsmogelijkheden: Infantes (tot 7 jaar) (vb.: wanneer het alleen overblijft als heel de familie uitgestorven is) " kunnen geen rechtshandelingen verrichten " Wel hun tutor / voogd Impuberes (meisjes tot 12 jaar, jongens tot 14 jaar) " Kunnen zelfstandig rechtshandelingen verrichten, voor zover die voor hen voordelig zijn: negotium claudicans (hinkende rechtshandeling) bij meerzijdige contracten " Als handelaar moet je dus uitkijken naar de leeftijd van je handelspartner !! " Kunnen geldige rechtshandelingen verrichten met bijstand van hun tutor / voogd. Minores viginti quinque annis: tot 25 " Zelfstandig verrichte rechtshandelingen zijn in beginsel geldig: maar bij nadeel kan in integrum restitutio / herstel in de oude toestand gevraagd worden.(het nadeel moet wel wordenaangetoond) " Kunnen geldige rechtshandelingen verrichten met bijstand van hun curator. Uitzonderingen: " De furiosi (geesteszieken) " De geldzieken/geldverspillers " Beide hadden een curator op elke leeftijd, dus ook bij 25 + ! " Handelingsbekwaamheid gezagsonderworpen kinderen (ook slaaf): Kunnen door peculium deelnemen aan rechtsverkeer. Drager van rechten uit contract = meester/pater familias. MAAR: kan eigendom verwerven (slaaf niet).
11
Samenvatting
Meester vruchtgebruik
Drager van plichten? Vanwege machtiging door pater familias =>

aansprakelijk= iussum Geen iussum? kind of slaaf geen eigen vermogen natuurlijke verbintenis: niet afdwingbaar. " Delictsbekwaamheid: - Alle vrije personen. - Niet te jong of krankzinnig - Ook gezagsonderworpen kinderen of slaaf " Wel onrechtvaardig, want je kan deze niet aanspreken voor een boete. " Noxale aansprakelijkheid van de meester bij slaaf: Meester heeft keuze uit boete betalen of slaaf uitleveren De macht van de pater familias: " Manus over de echtgenote (niet altijd) - Manus = de hand " Dominium over de slaven - Dominium = eigendom - Censor = persoon die om de 5 jaar zorgt voor soort controle over behandeling van de slaven. " Patria potestas over zijn kinderen - Patria potestas = vaderlijke macht. Deze mensen beschikken niet over een vermogen, dwz: in alle gevallen zijn dezen vermogensrechtelijk "onmondig". Pater familias draagt de rechten en plichten van anderen. De aansprakelijkheid van de pater familias voor personen in zijn macht: " Uit delict: - Ten volle aansprakelijk voor zijn slaven. " Schade betalen of " Met de mogelijkheid van noxae deditio = uitlevering slaaf aan eiser (in eigendom geven). " Vb.: werken om schade te herstellen en daarna vrij.(Meestal als prijs slaaf < prijs schade) " Uit contract: in beginsel niet aansprakelijk, behoudens 3 actio utilis: - Peculium van zoon of slaaf (actio ... de peculio) " Werkvermogen (=> stuk v/h vermogen v/d pater familias en dit blijft ook van de pater familias) " Pater familias kan aansprakelijkheid beperken door te zeggen dat zijn peculium maar zoveel bedraagt. - Actio ... de in rem verso (bij verrijking) " Een positief vermogensbestanddeel (vb. 1 krat bier van 3 gestolen kratten) " Levert Pater familias voordeel op en voor dat deel dat hem voordeel oplevert, wordt hij aansprakelijk gesteld. - Actio ... quod iussu (bij opdracht) " Verkoper moet opdracht aantonen => vb.: slaaf moet 3 kratten bier kopen van Pater familias. " Is er een contract, maar geen van de 3 bovenstaande actio utilis, dan is er nog daarbuiten: de natuurlijke verbintenis - Tekst III-2 en III-3. - Natuurlijke verbintenis kan je niet afdwingen: geen actie => geen proces => geen sanctie. - Maar toch betaald pater familias, omdat hij niet wist dat er geen enkele van de 3 actio utilis waren (zie boek). Huwelijk
12
Samenvatting
" Echtgenote (uxor): vrouw verliest vermogen en komt onder gezag van de pater familias
Manus-huwelijk ontstaat door: " Confarreatio (formeel): Ceremonie met offerkoeken => +- ons huwelijk. " Coemptio (formeel): Hij koopt vrouw. " Usus (verjaring): Als je gewoon 1 jaar samenwoont => na 1 jaar samenwonen verkrijgt de man manus over de vrouw. MAAR: vrouw kan dit tegengaan door 3 nachten buiten het huis te slapen = Trinoctium: het middel tegen usus (tekst III-4) " Status vrouw in manushuwelijk: in het manushuwelijk is de vrouw filiae loco= dezelfde rechten als een dochter in potestate -
" 3 soorten huwelijken:

Matrimonium: Man en vrouw met de intentie (affectio maritalis) om een duurzame leefgemeen schap te vormen en kinderen te krijgen. (willen samenleven EN kinderen krijgen) - Concubinatus: Mist de affectio maritalis. (vb. : geen kinderen willen) - Contubernium: Samenleven la matrimonium, maar dan tussen slaven of door meester en slavin. " Huwelijkssluiting: kan informeel; niet wettelijk geregeld " Affectio maritalis (huwelijkswil): consensus facit matrimonium, nec concubitus, kan bijvoorbeeld blijken uit het openlijk gaan samenleven: deductio in domum mariti. " Echtscheiding: kan informeel: bij onderlinge toestemming of door eenzijdige opzegging: repudium / verstoting " Juridische relevantie van het bestaan van huwelijk of scheiding - Wettigheid van kinderen (o.a. voor erfrecht) " Kinderen volgen bij matrimonium de status van de vader bij de verwekking. " Anders de status van de moeder bij de geboorte. " Behoudens favor libertatis: als de moeder ook maar op 1 moment tijdens zwangerschap vrij is, dan wordt het kind vrij geboren. - Toepasselijkheid van het schenkingsverbod tussen echtgenoten. " Tekst III-5 " Enkel toepasselijk wanneer ouders een eigen vermogen hebben, dus enkel bij huwelijk zonder manus! Rechtspersonen " Bij de Romeinen bestonden nog geen bedrijfsvennootschappen " Geen algemene theorie in het Romeinse recht " Wel teksten waarin een collectief in rechte optreedt - vb.: begrafenisonderneming: mensen gaan geld storten, zodat ze bij hun dood nog een begrafenis hebben. " Als alle personen buiten 1 overlijden, wordt het collectief vermogen gereduceerd tot 1 persoon, als die ook sterft, gaat het collectief vermogen weg/ verdwijnt het. In ME bleef het collectief vermogen wel overeind. - vb.: kloosterorde: monniken stierven uit, klooster blijft bestaan => collectief vermogen bleef overeind voor als er opnieuw monniken het klooster bevolkten. Erfrecht: = familiaal vermogensrecht " Algemeen: - Intestaat-erfrecht (alias erfrecht bij versterf) " Geen handeling voor de dood, geen testament: zonder testament overleden. - Testamentair erfrecht " Op stuk papier, testament: overleden met testament. - Beide mogelijkheden sluiten elkaar uit. " Romeinse termen: - Heres = erfgenaam (zowel naar intestaat- als naar testamentair erfrecht) " Voornaamste/primaire opvolger van de overledene. Geschiedenis van het privaatrecht 13 -
Samenvatting
"
"
"
"
"
" vb.: overledene 2 kinderen => 2 heres Legatarius = legataris " Opvolger, maar ander persoon dan heres, krijgt bepaalde delen toegewezen. (bv.: een vriend) = iets schenken aan ander dan erfgenaam. " Krijgt altijd een positief vermogensbestanddeel. Belgische termen: - Geen testament: " Erfgenaam: de algemene opvolger in het intestaat-erfrecht. - Wel een testament: " Algemeen legataris: de algemene opvolger in het testamentaire erfrecht (zie boek p. 9 nr. 102) " Legataris onder algemene titel: krijgt een deel van de goederen van de erflater en is mede aansprakelijk voor de nalatenschapsschulden " Bijzonder legataris: de gerechtigde tot een legaat (niet-aansprakelijk voor schulden) (Erft onder bijzondere titel, meestal lichamelijk iets: auto, ) Opvolging: - Opvolging onder algemene titel: terzake van een geheel van goederen nalatenschap - Opvolging onder bijzondere titel: terzake van n specifiek goed legaat Waaruit bestaat de erfenis in het Romeinse recht? - Zaken - Vorderingsrechten - (Schulden) " Schulden waren er zelden. Mensen keken goed uit of ze genoeg geld hadden. " In alleroudste Romeins Recht gingen schulden niet over op erfgenamen: voor 2de eeuw v.Chr. " Vanaf 2de eeuw v.Chr.: schulden behoren wel tot de erfenis. " Vb.: verkiezingscampagne => politici lenen => schulden => gingen over. - Niet alle rechten zijn overerfelijk: " vruchtgebruik " vordering uit iniuria: onrecht Als je gekwetst bent en je vraagt een schuldvordering, kan deze vordering niet door je erfgenamen verkregen worden, want is iets persoonlijk. - Schulden uit delict gaan teniet. " als gedaagde sterft voor afsluiten litis contestatio. - Beperking van aansprakelijkheid van de erfgenaam: " (zie tekst III-6) " Voor de huisgenoot-erfgenaam (heres suus): beneficium abstinendi = het recht om de erfenis te weigeren. (ze zijn alleen erfgenaam als ze Ja zeggen) Als ze er van bij het begin afblijven en dit ook zeggen tegen de praetor, hebben ze er niets mee te maken. " Voor de buitenstaander-erfgenaam (heres extraneus): verwerpen De vraag wordt gesteld of ze erfgenaam willen zijn: Ja of neen (Neen = verwerpen) Verkrijgen van de erfenis: - Sui heredes verkrijgen van rechtswege " MAAR: kunnen beneficium abstinendi inroepen. - Extranei heredes moeten aanvaarden " MAAR: kunnen dat nalaten, of expliciet verwerpen. Testamentair erfrecht: - Benoeming vereist van erfgenamen = erfstelling - Getuigen aanwezig zijn. -
14
Samenvatting
Erstelling door erflater + getuigen ondertekend (zie tekst III-7) Inhoud van het testament " Heredis institutio: erfstelling, aanwijzing van erfgenaam (B: algemeen legataris) " Opvolging onder bijzondere titel: legaten (zie tekst III-8) - Alleen in geldig testament (bij ongeldigheid vervallen de legaten) - Altijd aan Romeins burger - Altijd een positief vermogensbestanddeel " Twee belangrijke vormen: Vindicatielegaat (legatum per vindicationem): legataris wordt eigenaar, kan het legaat opeisen met de reivindicatio Damnatielegaat (legatum per damnationem): legataris krijgt vorderingsrecht op de erfgenaam, kan het legaat opeisen met de actio ex testamento Actio ex testamento => legataris krijgt vorderingsrecht op erfgenaam die eigenaar is. Kan enkel via erfgenaam door deze vordering het legaat opeisen (verbintenisrechtelijke relatie). IV. DE BEGINSELEN VAN HET VERMOGENSRECHT EN DE BEPERKTE RECHTEN
Structuur van het (Belgisch) Burgerlijk Wetboek(volgens Instituten van Gaius opgebouwd) " Boek I: Personen " Boek II: Goederen en de verschillende beperkingen van de eigendom " Boek III: Op welke wijze eigendom verkregen wordt
Het vermogensrecht: " Goederenrecht: aanspraak op goed van eigen vermogen " Verbintenissenrecht: aanspraak op prestaties contractspartij " Zaak en goed - Stoffelijke en onstoffelijke goederen " Stoffelijke: fysiek tastbaar " Onstoffelijke: vb.: rechtsvorderingen, erfdienstbaarheden, ! Vorderingen in abstracto: mogelijkheid om vordering in te stellen. => Vertoont bestanddelen in vermogen. - Roerende en onroerende goederen " Roerende: alles wat je kan bewegen " Onroerende: vb.: grond, gebouwen, => erfbaar bij registratie. " Verjaring: termijn + vereisten; leveren van roerende/onroerende goederen p.73. " Er zijn ook uitzonderingen: Onroerend door bestemming bv.: mesthoop op boerderij => mesthoop om te verkopen = roerende zaak; mesthoop voor bemesting op het land = onroerende zaak - In het klassieke Romeinse recht: res mancipi res nec mancipi " Res mancipi: overgedragen door mancipatio, waren nodig voor de uitoefening v/h boerenbedrijf: dieren die res mancipi waren, waren dit omdat ze op de boerderij als lastdier werden gebruikt. " Res nec mancipi: overdragen door traditio, zijn alle zaken die niet res mancipi zijn. - Goederen = bona " Actie en subjectief recht / actio en ius - Onderscheid: ius actio " Ius = het vermogensbestanddeel zelf, het recht " Actio = aanspraak maken op vermogensbestanddeel, de rechtsvordering, het rechtsmiddel - Actiones in rem actiones in personam: " Actiones in rem: goederenrechtelijke acties
15
Samenvatting
Als het puur gaat om een zaak.
Iemand kan procederen tegen de bezitter van het goed met de

eigendomsactie. Actiones in personam: persoonlijke acties Als het gaat om een verbintenis. Die verbintenis kan ook voortvloeien uit een delict: => bv.: belediging => actie gericht op de persoon die belediging uitte. Volgt uit een contract/verbintenis. Betrekking op relatie persoon-persoon. - Absolute rechten relatieve rechten: " Absolute rechten: rechten t.o.v. iedereen " Relatieve rechten: rechten tussen mensen men een verbintenis / tussen contracteren partijen Vb.: crediteur-debiteur => crediteur aanspraak op prestatie debiteur. Rechthebbende bezitter - Rechthebbende: juridische macht - Bezitter: feitelijke macht Vb.: gestolen fiets is doorverkocht: Onschuldige koper gedraagt zich als bezitter en is rechthebbende echte bezitter. Bezitter houder - Bezitter: die de zaak daadwerkelijk onder zich heeft (houdt het goed voor zichzelf) - Houder: als iemand iets leent (zaak in handen hebben, zonder de bedoeling te hebben ze voor zich te houden) Voorbeeld: Als iemand bijvoorbeeld een boek leent van de bibliotheek, is hij geen bezitter van dat boek maar houder namens de bibliotheek (die de eigenaar is). Trukje voor te zien of hij/zij houder of bezitter is: Je vraagt aan een persoon die eerlijk antwoord: Is die fiets van jou? Ja = bezitter Neen = houder Bezit is middellijk of onmiddellijk - Bij onmiddellijk bezit is de bezitter zelf ook houder van het goed. - Bij middellijk bezit wordt het goed door een houder namens de bezitter gehouden. Voorbeeld: In het vorige voorbeeld was de bibliotheek eerst onmiddellijk bezitter van het boek; echter ten tijde dat de lener het in leen heeft is de bibliotheek middellijk bezitter. Duidelijk onderscheid dient te worden gemaakt tussen bezit en eigendom - Meestal is de eigenaar ook de bezitter, maar dat hoeft juridisch niet per se het geval te zijn. Voorbeeld: Als iemand namelijk een boek uit de bibliotheek steelt dan is de bibliotheek nog wel de eigenaar, maar niet langer de bezitter (en dus "eigenaar-niet-bezitter"). De dief is nu "bezitter-niet-eigenaar" van het boek (en dus geen houder). Een dief houdt namelijk het gestolen goed voor zichzelf en kwalificeert zich daarmee als bezitter. "
"
"
"
"
" Dus: - Eigenaar = rechthebbende, een recht van eigendom - Bezitter = heeft zaak onder zich. - Houder = diegene die zaak leent " Bezitter te goeder trouw / te kwader trouw - Bezitter te goeder trouw: Je koopt iets zonder dat je weet dat er iets fout is. " voorwaarden: normale prijs + normaal uitziende verkoper + normale buurt. - Bezitter te kwader trouw: " Je koopt iets ondanks dat je weet dat er iets mis is, vb.: het is een gestolen goed. " Overdracht van vermogensrechten - In Romeins recht: alleen absolute rechten " Relatieve vorderingsrechten zijn niet overdraagbaar. Geschiedenis van het privaatrecht 16
Samenvatting
" Absolute vorderingsrechten zijn wel overdraagbaar. " Zakenrechtelijke vorderingen - Numerus clausus: gesloten systeem (zie Fons et Origo p.81) D.w.z.: er zijn maar een beperkt aantal zakenrechtelijke acties/vorderingen. - Kenmerken van zakenrechtelijke vorderingen: " Zaaksgevolg ( droit de suite ): tegen bezitter revindicatio instellen. vb: rechthebbende en eigendomsrecht t.o.v. bezitter die verkregen heeft van niet-eigenaar => Nemo-plus regel geldt: niemand kan meer rechten overdragen dan hij zelf heeft ! " Voorrangsrecht ( droit de prfrence): Zakenrecht gaat voor op persoonlijk recht. Goederenrechtelijke vordering > persoonlijke vordering " Prioriteit ( prior tempore potior iure): Oudste recht heeft voorrang. vb.: oudste hypotheek gaat voor op nieuwere hypotheek op huis.
V.
EIGENDOM EN EIGENDOMSVERKRIJGING Eigendom bezit houderschap (Soms alle 3 tegelijk) " Eigendom (dominium) = recht, een recht van eigendom " Bezit (possessio) = feitelijke macht over een zaak voor zichzelf. - Wie oefent de feitelijke macht uit? - Is dat van jou? " Houderschap (detentio; possessio naturalis) = feitelijke macht krachtens een rechtsverhouding met een andere. " Kernvraag: Is de zaak van jou? - Ja = bezitter " Pretendeert de eigenaar te zijn te goeder trouw te kwader trouw - Neen = houder " Bv.: huurder, in bewaring, " Belgisch BW onderscheidt niet volledig consequent verschil tussen bezit en houderschap Voorbeeld: art. 2076 BW: ~> pand Eigendom: elasticiteit " Eigendom is het meest omvattende zakelijke recht dat je op een zaak kan hebben: art. 544 BW " Men kan de eigendom belasten met een beperkt recht. Vanaf deze belasting om n of andere reden wegvalt, heb je je volledige recht weer = elasticiteit van eigendom " Voorbeeld: - Handrecht => beperking van het eigendom - Erfdienstbaarheden: noodweg - Vruchtgebruik => als vruchtgebruiker sterft, herstel eigendom. In het Romeins recht: " Civiele eigendom (beschermd met de reivindicatio): Civiele eigenaar => eigendom van res mancipi - Probleem: er zijn bepaalde rituelen nodig bij overdragen van res mancipi (dus de civiele eigendom) " Als je deze rituelen niet doet, dan wordt koper geen civiele eigenaar, maar een bezitter. " Het eigendom is overgedragen, maar jij bent eigenaar gebleven. Deze bezitter kan dan wel door verjaring eigenaar worden. " Verjaringsbezit (beschermd met de actio Publiciana, voor wie krachtens een geldige titel bezit verkreeg) - Nog geen civiele eigenaar als de verjaring bezig is. - Actio Publiciana => beschermt de bezitter t.o.v. anderen (behalve tegen de eigenaar zelf) = fictie van voltooide verjaring.
17
Samenvatting
" Wordt gegeven aan iemand die een bezit heeft verkregen via een geldige titel (vb.: koopcontract) en dit echter weer verloren heeft, terwijl hij nog geen eigenaar is geworden door verjaring.wordt nu verjaringsbezitter. VB: dief steelt je zaak en zegt: ik heb dat gedaan, maar jij bent geen eigenaar, enkel bezitter. => Jij zegt: Ja, maar ik vorder terug via Actio Publciana en je krijgt de zaak terug. Tekening: Sempronius Erfgenaam erft landgoed Titius 2de verkoop Ander " Uitleg: - Bij 1ste verkoop aan U is Titius nog geen eigenaar, want had nog niet gerfd (Sempronius nog levend) - De nemo-plus regel geldt => de verkoper (= Titius) kan niet meer rechten overdragen dan hij zelf heeft. U was dus bezitter. - Bij 2de verkoop aan Ander was Titius wel eigenaar (hij erfde het). Titius stelde revindiciatio in bij U, want nu is Titius eigenaar en wil zijn eigendom opeisen. - Maar de U-figuur krijgt nu van de praetor een exceptio. Titius is nog wel formeel eigenaar, doch wordt de U-figuur verjaringsbezitter en dan na deze verjaring => U = eigenaar ! - Indien Sempronius nog leefde, dan kan hij via revindicatio opeisen, want hij is civiel eigenaar ! " Onderscheid tussen bezit en houderschap aan de hand van de titel/causa - Titel = reden of grond waarom aan iemand de feitelijke macht wordt verleend. - Titel bij bezitter: " Bruidschat " Koopcontract " Legaat " - Titel bij houderschap: " De rest: - bewaarneming " Verbod van interversie: eigenmachtig veranderen van de titel - Het is verboden om je voor te doen als bv. bezitter in plaats van houder ben en dat zo na een jaar eigenaar worden. " Eigendom en bezit gaan veelal samen: - Bescherming door: " Eigendom beschermd door petitoire actie (met de reivindicatio) Petitoire actie: vaststelling v/h eigendomsrecht v/d eiser, dit eigendomsrecht kan soms moeilijk bewezen worden, het gaat om een bewijsvoering diabolica; vb.: als het gaat om een schilderij dat al eeuwen oud is) " Bezit beschermd door possessoire actie (met interdicta of bezitsacties) Possessoire actie: bezit kwijtraken => je vindt bezit ergens anders terug + getuigen die weten dat het jouw bezit is. Bezitsbescherming => herstel v/d feitelijke macht (gaat niet om wie gerechtigd is): => wie heeft het langste bezit gedurende de laatste 12 maanden? Die heeft dan normaal gelijk.(het is simpeler dan een petitoire actie om te bewijzen (eigendom bezit)) " Bijvoorbeeld: Iemand heeft fiets gedurende 4 maanden en de andere heeft hem 8 maanden in het afgelopen jaar => 8 maanden overheerst, 1ste verkoop U (geleverd + betaald) => U = bezitter
18
Samenvatting
die persoon heeft gelijk. (Stel dat persoon v/d 4 maanden de eigenaar is van die fiets, kan die hoewel hij ongelijk kreeg bij de possessoire actie, wel gelijk krijgen en dus de fiets terug krijgen door de petitoire actie: de revinidicatio).
" Vicieus bezit:

Verschillende verkrijgingsmogelijkheden: " Met geweld verkregen " Heimelijk verkregen (stelen) " Ter bede (zaak die eerste opvordering wordt teruggegeven; lijkt op bruikleen) Vicieus = op gebrekkige wijze verliezen steeds het proces! Houders met bezitsinterdict: Pandhouder Sequester (officile bewaarnemer, beroepsmatige functie) " Iemand die zaak waarover geprocedeerd wordt moet bijhouden. Precarist (bezitsinterdict t.a.v. derden, niet van eigenaar) " Iemand die op zijn verzoek van een ander iets in gebruik heeft gekregen, maar bij opzegging onmiddellijk moet teruggeven " Zaak in precarium ontvangen. " Heeft bezitshandhaving tegen derden, niet tegen de eigenaar !! Functies van bezit: Politioneel: (orde handhaven) Het hebben + beschermen van iets. Processueel: ad rem t.o.v. een zaak: bezittter = verweerder; eiser = diegene die zegt dat de zaak hem toebehoort (=> bewijslast) Verjaring: maakt verjaring mogelijk. Verkrijging en verlies van bezit: Corpus = feitelijke macht Animus = bezitswil, de wil voor jezelf te bezitten Combinatie hiervan zorgt voor bezit. Bezitsoverdracht: door traditio Traditio = fysiek overgaan van hand tot hand " Bij roerende goederen " Bij onroerende goederen (vb.: overdragen grond => 2 partijen lopen samen rond het perceel als fysieke handeling) Traditio simplex " Overhandiging (tekst V-6 en V-7) " Vb.: sleutels overhandigen Traditio symbolica " Overhandiging van onroerend goed op symbolische wijze " want bezit is te groot (vb.: zie perceel) Traditio brevi manu " Houder wordt bezitter. " vb.: verhuurder verkoopt huis aan huurder. Constitutum possessorium " Bezitter wordt houder. " vb.: je auto verkopen en je mag die af en toe nog lenen " Jij bent dan houder geworden en eigenaar = koper. " Opgelet: Brevi manu haalt feitelijke macht niet uit elkaar, Constitutum possesorium doet dat wel ! Rechtsgevolgen van bezit: Interdicta / bezitsacties " = bescherming tegen inbreuk door anderen Ius tollendi " Bezitters te goeder trouw mogen de aangebrachte verbeteringen wegnemen, tenzij de eiser alsnog de waarde zou willen vergoeden. Retentierecht
" -
" " " -
" -
19
Samenvatting
" Zolang de eigenaar die de zaak opeist, weigert een redelijke vergoeding te betalen voor de noodzakelijke en nuttige gemaakte kosten, kan de bezitter zich tegen zijn actie (de revindicatie) verweren. " vb.: De garage hoeft je auto niet terug te geven, als de reparatie niet wordt betaald. - Bezitter te goeder trouw wordt eigenaar van vruchten " Bezitter te goeder trouw van de moederzaak verkrijgt de eigendom van de vruchten die de moederzaak voortbrengt. " Voorwaarden: Verkrijgt de eigendom v/d goederen zodra afgescheiden van de moederzaak. Als eigenaar zijn zaak opeist, moet bezitter te goeder trouw de moederzaak + de niet-geconsumeerde vruchten die nog aanwezig zijn afgeven aan de eigenaar. Eigendomsverkrijging " Wijze van eigendomsverkrijging: - Naar Ius naturale resp. naar Ius civile - Verkrijging van onbelaste eigendom resp. eigendom zoals bij de vervreemder " Verkrijging onbelaste eigendom = originair (Verkregen van niemand, eigendom zelf opbouwen) " Verkrijging van eigendom zoals bij de vervreemder = derivatief (Indien uw eigendom bij de vorige eigenaar belast was, krijgt u ook dezelfde belasting mee.) - Belaste eigendom = er zijn rechten voor anderen van toepassing op uw eigendom; jij bent als eigenaar dan een bloot eigenaar. " Naar ius naturale: (originair) - Toeigening (occupatio) " 2 categorien: Zaak die van niemand is (vb.: vis vangen in openbare wateren) Zaak prijsgeven (vb.: vuilnis buiten zetten of iets versleten) - Aanspoeling (alluvio) Vb.: slib spoelt aan => grond die aanspoelt wordt eigendom van eigenaar van de oever. - Zaaksvorming (specificatio) " Zaken worden met elkaar verbonden. vb.: Grondstof wordt verwerkt tot ander product, na bewerking andere zaak. " Wie is eigenaar? Eigenaar van grondstof of bewerker? Eigenaar = bewerker als de zaak niet uit elkaar te halen valt. (vb.: Klei gebakken tot een amfoor) Eigenaar = eigenaar grondstof als men de zaak kan herstellen tot het oorspronkelijke materiaal (vb.: tafeltje met planken gemaakt => kan uit elkaar worden gehaald) - Vermenging (commixtio) Vb.: graan bij ander graanvat gieten. " Vermenging met toestemming => mede-eigenaar " Vermenging zonder toestemming => evenredig deel wat 2de eigenaar heeft toegevoegd. - Natrekking (accessio) " Verbinden van een bijkomende zaak aan een hoofdzaak. Vb.: er wordt motor in schip geplaatst => door de verbinding met de hoofdzaak wordt de eigenaar ook eigenaar van de bijzaak. - Vruchttrekking (fructuum perceptio): Plukken van vruchten van boomgaard. Vb.: bezitter te goeder trouw van boomgaard verkrijgt de vrucht na afscheiding van de moederzaak. (ook na afscheiding vruchten eigenaar => erfpachter pachter en vruchtgebruiker pas eigenaar bij ingebruikname) - Schatvinding (thesauri inventio) " Het MOET gaat om toevallig vinden! " Schat vinden op eigen grond = eigenaar " Schat vinden op andermans grond = delen met de eigenaar Geschiedenis van het privaatrecht 20
Samenvatting
" Naar ius civile: - Door overdracht (derivatief) " Vereisten: Leveringshandeling (traditio) " Handeling waardoor de feitelijke macht wordt overgedragen. " Pas als de zaak overhandigd is => eigendom. " mancipatio = rituele handeling (weegschaalhouder, getuigen,) om eigendom van res mancipi over te dragen) (tekst V-19) " in iure cessio = schijnproces voor preator volgens legis actio proces (tekst V-20) Beschikkingsbevoegdheid van de vervreemder " Moet eigenaar zijn of gemachtigd namens de eigenaar. Titel [Causa] " Is er een rechtsgrond, reden voor de eigendomsoverdracht? " Aantal geschikte titels waardoor eigendom wordt overgedragen: Koop, uitkering damnatielegaat (= erfgenaam moet zaak overhandigen aan bijzondere legataris), schenking, bruidschat en stipulatio. " Ongeschikte titels voor eigendomsoverdracht:Huur, pand, bewaarneming, OPGELET: Wat als koper en vervreemder nu andere ideen hebben van overgang? Is het noodzakelijk dat er 1 titel is? 2 teksten die elkaar tegenspreken in boek p. 121 " 1ste tekst: geen eigendomsoverdracht " 2de tekst: belangrijk dat het geen bruikleen ofzo is. een alternatief voor de titel is de wil van de partijen ! (p. 123) [Prijsbetaling] " Pas als de prijs betaald is, geldt de eigendom bij koop. " M.a.w. heb je bij koop de 3 bovenstaande vereisten nodig + de vereiste van de prijsbetaling voordat er sprake is van eigendom. Bij levering door een niet-beschikkingsbevoegde: actio Publiciana " Als verkoper te kwader trouw verkoopt (= soort diefstal) Koper = bezitter eigenaar want: nemo plus-regel ! Kan koper dan door verkrijgende verjaring eigenaar worden? " Verkocht zaak wordt furtief. " Hierdoor kan koper geen eigenaar door verkrijgende verjaring worden. " En dit duurt tot zolang de zaak furtief is en dat is totdat deze teruggekeerd is in macht v/d eigenaar. " Als verkoper te goeder trouw verkoopt. Koper = bezitter eigenaar want: nemo plus-regel ! Kan koper dan door verkrijgende verjaring eigenaar worden? " Wel verjaring mogelijk: 3 jaar ongestoord bezit (en bij roerende zaken !! + voldaan aan voorwaarden voor verjaring (zie nr 193 in boek) " Tijdens deze 3 jaar: eigenaar kan zaak onder koper opeisen. " Tijdens deze 3 jaar: koper = bezitter is zowel petitoir als possessoir beschermd : enkel bezitsacties + 1 petitoire actie = de actio publiciana (en niet de revinidicatio want is zelf nog geen eigenaar). " Bij deze actio publiciana => enkel eigenaar zelf staat nog hoger, want kan deze actie ontkrachten en zelf eigenaarschap opeisen via revindicatio. (revindicatio is sterker) " Als beschikkingsonbevoegde verkoper zelf het eigendomsrecht van de verkocht zaak na de levering alsnog verkrijgt, d.w.z. nog voor de verjaringstermijn verstreken is?
21
Samenvatting
Dan zou hij zaak onder koper revindiceren. Maar koper staat sterker en zal revindicatio kunnen afweren op basis van het feit dat hij de zaak kocht en die dan aan hem is geleverd. Is verkoper toch om n of andere reden in bezit geraakt van de zaak, dan zal koper tegen hem de actio Publiciana kunnen instellen op basis van het feit dat hij de zaak kocht en die dan aan hem is geleverd.
Door verkrijgende verjaring (usucapio, voor roerende zaken). " Vereisten: Wil om daadwerkelijk te bezitten Zaak vatbaar voor verjaring (= res habilis) " Vatbaar voor verjaring als: a) Zaak in de handel (vb.: geen openbare gebouwen) b) Zaak mag niet gestolen zijn (zaak mag niet furtief zijn) Titel " Zoals bij eigendomsoverdracht (maar minder streng). Goede trouw bij bezitsverkrijging Bezit Tijdsverloop van drie jaar " Derivatief: last bij vorige eigenaar blijft gelden. Bevrijding van aanspraken van derden: (originair) " Voor onroerende zaken: langdurig bezit (longi temporis praescriptio). Vereisten: [Zaak vatbaar voor verjaring] Titel Goede trouw bij bezitsverkrijging Bezit Tijdsverloop van tien of twintig jaar " 10 jaar als betrokken partijen in zelfde provincie wonen. " 20 jaar als betrokken partijen in verschillende provincies wonen. " Zonder titel: zeer langdurig bezit (longissimi temporis praescriptio). Vereisten: Goede trouw bij bezitsverkrijging Bezit Tijdsverloop van dertig of veertig jaar
Beperkte (zakelijke) rechten " Dit zijn rechten die je kan handhaven t.a.v. iedereen en iedereen die je in de weg staat, kan je met een zakelijke actie benaderen. " Analytisch model: - Inhoud - Totstandkoming - Tenietgaan - Rechtsmiddelen " Zakelijke genotsrechten: - Erfpacht " Inhoud: Overdraagbaar gebruiksrecht van grond tegen betaling van een canon (canon = geldbedrag voor gebruik van grond). " Totstandkoming: Sluiten van een soort pachtcontract voor lange termijn. (traditioneel 99 jaar) " Tenietgaan: Drie jaar geen canon betalen Geen melding maken van vervreemding. " Rechtsmiddelen: Actio in rem en possessoire acties. - Vruchtgebruik (Zelfde recht als eigenaar,behoudens instandhouding zaak) Geschiedenis van het privaatrecht 22
Samenvatting
" Inhoud: Andermans goed gebruiken en er de vruchten van trekken. (zowel het natuurlijke als het burgerlijke = opbrengst) " NB: hoogstpersoonlijk recht => D.w.z.: niet overdraagbaar! Wel kan je iemand anders de lasten laten uitvoeren = als vruchtgebruiker iemand in je plaatst aanstellen. " Totstandkoming: Door legaat Voorbehoud bij eigendomsoverdracht (vervreemder = vruchtgebruiker, verkrijger = bloot eigenaar) Afspraken versterkt met stipulaties (pactiones et stipulationes) (stipulaties = contract met afspraken) Verkrijgende verjaring " Tenietgaan: Overlijden vruchtgebruiker (of overlijden van persoon aangesteld door vruchtgebruiker) Afstand v/h recht Tenietgaan van het goed (vb.: aardverschuiving) Samenkomen met blote eigendom in n hand (confusio) Verjaring (non usus: niet gebruikt) " Rechtsmiddelen: Actio confessoria : bescherming van het recht v/d vruchtgebruiker Possessoire acties: opvolgers van de bezitsinterdicten genieten deze bescherming. Erfdienstbaarheden (vb.: noodweg) " Inhoud: Bevoegdheid van de eigenaar van het heersend erf om bepaalde handelingen te verrichten op het dienend/lijdend erf. NB: geen gesloten systeem: d.w.z. dat het partijen vrij staat naar believen ook andere erfdienstbaarheden/servituten in het leven te roepen dan in boek opgenoemd zolang maar aan een aantal vereisten is voldaan (vereisten zie onderaan) ! " Totstandkoming: Afspraken versterkt met stipulaties (pactiones et stipulationes) Voorbehoud bij vervreemding Verkrijgende verjaring (10 of 20 jaar) " Tenietgaan: Afstand v/h recht Tenietgaan van het goed Samenkomen met eigendom in n hand (confusio) Verjaring (non usus) " Rechtsmiddelen: Actio confessoria en possessoire acties (ook als erfdienstbaarheid niet op juiste manier is gevestigd, maar wel gedoogd => actio Publiciana) " Voorwaarden voor een erfdienstbaarheid: Enige nabijheid. Duidelijk nut voor het heersende erf. Eigenaar leidend erf moet iets dulden of nalaten, zelden iets doen.
" Zakelijke zekerheidsrechten: - pand: debiteur geeft een zaak in pand => bij niet-terugbetaling is in pandgegeven zaak van pandhouder. (beperkt eigendomsrecht) - hypotheek: debiteur geeft hypotheek bij schuldeiser en schuldeiser mag die zaak verkoper als schuldenaar zijn vordering niet inlost. (beperkt eigendomsrecht) =>pand en hypotheek: " Inhoud:
23
Samenvatting
Recht van schuldeiser(s) om zich te verhalen op een goed van de schuldenaar (of een ander) Verpander blijft eigenaar en als hij verjaringsbezitter is: verjaring loopt door.) " Totstandkoming: Pandcontract (reel contract tss schuldeiser en schuldenaar, dus in beginsel met overhandigen van het pand > vuistpand (vuistpand = zaak in handen)) Bestaan van hoofdschuld (accessoir recht!) eerste verbintenis (of boete na delict) => niet-naleving => schuld => pand of hypotheek. Verpander is beschikkingsbevoegd. " Tenietgaan: Bij executoriale verkoop Verkoop pand om schuld te voldoen. Voldoen van de hoofdschuld Afstand van recht door de schuldeiser Schuldeisersverzuim, indien schuldenaar de schuld wil nakomen, maar de schuldeiser blijft in gebreke (bv.: is op reis) op de afgesproken betaaldag. Samenkomen van eigendom en pandrecht in n hand Langdurig bezit (longi temporis praescriptio) " Rechtsmiddelen: Actio hypothecaria (algemeen) Possessoire acties (bij vuistpand) " NB: bijzonder pandrecht bij pacht > op de inventaris en bedrijfsgoederen, beschermd met het interdictum Salvianum.Bij een pachtcontract hoort standaard een pandrecht ten behoeve van de verpachter/grondeigenaar, dat rust op de zaken van de pachter die deze meegebracht heeft toen hij de grond in gebruik nam (bijvoorbeeld huisraad, gereedschappen, slaven en dieren...). Wordt de pachtsom niet betaald dan kan de verpachter zich op deze zaken verhalen door ze executoriaal te verkopen " NB: tussen pandcrediteur en panddebiteur bestaan ook de (persoonlijke) acties op grond van het pandcontract Actio directa (voor teruggave) Actio contraria (voor kosten) " NB: Meerder pandrechten op 1 zaak Oudste pandrecht gaat voor. [Fiducia]: Justinianus schafte deze fiducia af, enkel in Klassieke recht. Hier heb je geheel eigendomsrecht. => voldoet schuldenaar niet aan de vordering, mocht zaak verkocht worden.
VI.
DE BEGINSELEN VAN HET VERBINTENISSENRECHT EN DE DELICTEN Verbintenissenrecht
Een verbintenis: C ------------------------------------------------- D Crediteur Debiteur
Inhoud v/d verbintenis Obligatie: je zit aan iets of iemand vast / gehouden een prestatie te verrichten.
24
Samenvatting
Bronnen van de verbintenissen:
" Gaius, Institutiones 3,88 (tekst VI-1):

Iedere verbintenis ontstaat uit een: " Ex contractu: een contract, 2 partijen worden het eens met elkaar. " Ex delicto: een delict, gaat om private delicten (publieke delicten waren zeldzaam): delict tussen 2 burgers. - Aristoteles (384-322 v.Chr.): onderscheidt tussen vrijwillige en onvrijwillige verbintenissen " Vrijwillige verbintenis: In contractensfeer, vb.: brood kopen bij bakker => jij betaald en bakker geeft brood. " Onvrijwillige verbintenis: Uit delicten etc. vb.: je schopt bal door ruit, maar ook diefstal ( nu: diefstal = strafrecht) " Gaius, Res cottidianae sive aurea (tekst VI-2) - Ex contractu - Ex delicto - Ex variis causarum figuris (= uit versch. andere oorzaken) " Zaakwaarneming " Onverschuldigde betaling " Damnatielegaat: vorderingsrecht op de erfgenaam " Voogdij: tss voogd en pupil " Actio de effusis vel deiectis : = zaken die naar beneden gegooid of gegoten werden " Justinianus, Institutiones 3,13,2 (FOI blz. 142) - Ex contractu - Quasi ex contractu " = Als het ware uit contract, geen consens, geen mandaten, vb.: zaakwaarneming, voogdij, ... - Ex maleficio (uit delict) - Quasi ex maleficio " Als het ware uit delict, schade aangericht, vb.: actio de effusis vel deiectis = Civiele verbintenissen " Natuurlijke verbintenissen (tekst VI-3) - Door rechtshandeling ontstaat er een juridisch erkende verplichting die niet afdwingbaar is. vb.: Als de debiteur zijn schuld betaald, dan is dit terecht, maar de crediteur kan dit niet eisen. - Kenmerken: " Nakoming niet onverschuldigd " Verrekening is mogelijk " Niet afdwingbaar " Tenietgaan van verbintenissen: - De uiteindelijke bedoeling van een verbintenis is dat ze verdwijnt. - Verbintenissen kunnen niet tenietgaan door enkel tijdsverloop.Wel kan de vordering van crediteur verjaren. " De debiteur krijgt na 30 jaar exceptio longi temporis praescriptio. " Het wordt dan vergelijkbaar met een natuurlijk verbintenis. - Nakoming / betaling: BW 1235-1270 " Debiteur komt verplichting na => ontstaan uit contract: betaling. " Ook delegatie = betaling => D.w.z. dat crediteur de debiteur machtigt om een schuld te betalen aan een derde aan wie de crediteur zelf nog iets is verschuldigd. - Afstand (acceptilatio; actus contrarius) / kwijtschelding van schuld: BW 12821288 " Crediteur ziet af van afspraak aan debiteur. -
25
Samenvatting
" Acceptilatio: formele ontstane contracten moeten op dezelfde formele wijze worden ontbonden => formele afstand, vb.: formele bewoordingen. " Actus contrarius-principe: Schriftelijk vastgelegd dat er een schuld was, dan nu schriftelijk vastleggen dat je er afstand van doet. Schuldvernieuwing (novatio): Overgang van een schuld in een nieuwe verbintenis. De nieuwe verbintenis moet verschillen van de oude verbintenis, ze moet iets nieuw bevatten. (oude verbintenis is daarmee weg). " Subjectieve novatie: Crediteursvervanging Debiteursvervanging " Objectieve novatie: Verandering van de inhoud van de verbintenis
Verbintenissen uit delict (meestal privaat, zelden publiek) " Een delict = laakbare handeling waarvoor het slachtoffer van de dader een boete kan vorderen. (Economische vergelding) " Romeinse delictsacties: (gesloten systeem) - Gericht op boete: " Delicten moeten bestraft worden door een gelegaliseerde vergelding. (In het oudste recht werd de boete dus niet gezien als schadevergoeding.) " Enkel gericht op boete: Actio furti (diefstal) Actio iniuriarum (mishandeling en belediging) =Zuiver poenale acties (strafgericht). " Naast de zuiver poenale acties heeft gelaedeerde nog een andere vordering voor toegebrachte schade of vermogensnadeel dat volgt uit het delict =Reipersecutoir(gericht op herstel vermogenbestanddeel) " De zuiver poenale acties en reipersecutoire acties kunnen worden gecumuleerd. " Gemengde acties = bedrag vorderen dat zowel boete als schadevergoeding is; => acties o.g.v. Lex Aquilia zijn niet cumuleerbaar Passief onovererfelijk " Proces nog niet begonnen of in proces is litis contestatio nog niet geweest en dader sterft vordering kan niet tegen erfgenamen worden ingesteld. " In proces is litis contestatio als geweest en dader sterft vordering kan ingesteld worden tegen erfgenamen. Cumulatie tegen mededaders " En verbintenis t.o.v. elke mededader. " Ieder is een boete verschuldigd aan het slachtoffer. Anders zou er risicospreiding zijn en is het veiliger om in groep een delict te plegen. Noxale aansprakelijkheid " Slaven die een delict plegen. Er is dan sprake van aansprakelijkheid van de eigenaar van de slaaf. " Er volgt een afweging van de waarde van de slaaf en de boete. (Als de slaaf wordt uitgeleverd aan de eiser, ben je van het delict vanaf.) Dus: 1) Geldbedrag betalen 2) Slaaf uitleveren (noxae deditio)
" NB: - Verschillende delicten n algemene onrechtmatige daad
26
Samenvatting
" In Romeinse recht zijn er verschillende delicten in ons huidig recht is er maar 1 onrechtmatige daad (art. 1382 BW e.v.). Verschillende delicten: regels voor aansprakelijkheid verschillen per delict + verschillende berekening van de boete. 1 onrechtmatige daad: dader zijn schuld bewijzen + abstract berekende schade. - Bij delicten: boete bij onrechtmatige daad: schadevergoeding " Bij delicten (Romeins recht): boete " Bij onrechtmatige daad (huidig recht): schadevergoeding " Romeinse delicten - Zaaksbeschadiging (de lex Aquilia; damnum iniuria datum) " LA= plebisciet, wet van een volksvergadering uit het jaar 286 v.C. " Gaat uit van boetedoening. Het idee is dat de dader wordt gestraft, niet dat de ander gecompenseerd wordt. Het draait om de straf en niet om de schadevergoeding. " Hoofdstuk I: onrechtmatig doden van andermans slaaf of tot het vee behorend 4-voetig dier. " Hoofdstuk III: alle andere vormen van schade aan zaken zoals het verwonden van slaven en tot het vee behorend viervoetige dieren + verwonden en doden van andere dieren zoals een hond of everzwijn + beschadigen van alle andere levenloze zaken. " Actio in factum en actio Legis Aquiliae utilis = hetzelfde? Neen, een actio in factum is - in het algemeen - een actie die de praetor ad hoc verleent, buiten de in zijn edict gepubliceerde rechtsmiddelen om, en waarvan hij de formula opstelt aan de hand van de door de eiser naar voren gebrachte feiten. Zo'n actie kan gaan over gevallen van zaaksbeschadiging, maar ook over heel andere. De actio legis Aquiliae utilis is een actie uit het Edict van de praetor, waarvan de formula is aangepast omdat iets in de feiten van het geval niet helemaal in de standaardbewoordingen van de formula van de "normale" ('directa') actio legis Aquiliae te vangen is. Bij beide acties gaat het dus om feiten waarbij de formula van de actio legis Aquilia directa niet bruikbaar is. De praetor zal soms ervoor kiezen om die formula aan te passen: dan wordt het een actio legis Aquiliae utilis. Maar hij kan ook simpelweg een geheel nieuwe formula opstellen: dan is het een actio in factum - in dit geval van zaaksbeschadiging kun je die nog nader omschrijven als 'genspireerd op de lex Aquilia' (maar dus niet afgeleid van de standaardformula). " Vereisten voor aansprakelijkheid (om dus de Lex Aquilia te kunnen instellen): Schade (tekst VI-9 en VI-18) Onrechtmatigheid (tekst VI-7) Schuld (tekst VI-7) Causaliteit (tekst VI-9) " Wie kan de actie instellen? Eigenaar van de beschadigde zaak: actio legis Aquiliae De bezitter te goeder trouw: actio in factum Vruchtgebruiker en pandhouder: actio utilis WIE NIET: huurders, bruikleners en bewaarnemers (=> allen die feitelijke macht over zaak uitoefenen krachtens een rechtsverhouding) => Kunnen niet optreden met actio legis Aquiliae. " Berekening van de boete Actio legis Aquiliae = een gemengde actie (= met de vordering wordt een boete verkregen die tevens een schadevergoeding wordt geacht te omvatten). " Boete: Caput I: hoogste waarde van afgelopen jaar. Caput III: hoogste waarde in dichtstbijzijnde 30 dagen.
27
Samenvatting
Hoe moet waarde bepaald worden? Uitgangspunt is niet de

marktwaarde van slaaf, wel het belang dat eigenaar had bij blijven leven van slaaf. " Boete die met de actio legis Aquiliae wordt gevorderd omvat zowel schade die directe gevolg is van de handeling. als de gevolgschade. - Furtum = diefstal, het bedrieglijk toe-eigenen van een roerende zaak. " Inhoud: Diefstal Verduistering Joyriding " Aansprakelijkheidsgraad: Opzet (dolus) als aansprakelijkheidsgraad Niet alleen dief aansprakelijk => ook medeplegers / medeplichtigen. " De diefstalactie: De diefstalactie (actio furti): zuiver poenale vordering Gericht op privaatrechtelijke boete. " Berekening van de boete: Op heterdaad betrappen (furtum manifestum): 4x de waarde van de gestolen zaak Buiten de heterdaad (furtum nec manifestum): 2x de waarde van de gestolen zaak " Wie kan de actie instellen? Actio furti ingesteld door iedereen die er belang bij heeft dat de zaak niet verdwijnt. " Eigenaar " Pandcrediteur " Custodiaplichtigen (mits solvent) jegens eigenaar aansprakelijk in geval van diefstal. " Eigenaar heeft bovendien (naast de actio furti) een reipersecutoire actie: (tekst VI-15) D.w.z. herstel v/h vermogensnadeel door: Reivindicatio tegen de bezitter Condictio ex causa furtiva tegen de dief(persoonlijke actie tegen de dief om de zaak op te vorderen) Alternatief voor de actio furti: publieke strafvervolging - Iniuria: Kwetsing van vrije personen = iets gebeurt dat niet overeenkomstig is met de wet. " Inhoud: Mishandeling en belediging Zowel fysiek (lichamelijk) als verbaal (belediging) is kwetsen. " Aansprakelijkheidsgraad: Gekwalificeerd opzet (animus iniuriandi) D.w.z. opzettelijk + de bedoeling om te kwetsen (niet enkel opzet!!) " Actio iniuriarum: Zuiver poenaal (enkel boete mee gevorderd) (Ook) actief onovererfelijk => actie kan niet worden ingesteld tegen erfgenamen want te persoonlijk. De actio iniuriarum moet binnen het jaar worden ingesteld !! " Berekening van de boete: Voorstel door de eiser en de rechter bepaalt naar billijkheid. " NB: actio iniuriarum is praetorisch recht dat de XII Tafelen vervangt! Verbintenissen quasi ex delicto / maleficio " Kenmerk: Schuld speelt (vrijwel) geen rol - Het gaat om risicoaansprakelijkheid (omdat u iets bent en niet omdat u iets doet) Geschiedenis van het privaatrecht 28
Samenvatting
" Herbergier, stalhouder en schipper (receptum) - Aansprakelijkheid voor personeel: buitencontractueel, quasi ex delicto. " Bestolen door personeel of bagage door personeel beschadigd. " Dan als het ware uit delict aansprakelijk stellen van deze personen. Theoretisch op (vooronderstelde) schuld gebaseerd: culpa in eligendo uitzoeken van het verkeerde personeel " Deze aansprakelijkheid is niet volledig onafhankelijk van schuld. " De herbergier, stalhouder of schipper kan worden verweten gebruik te hebben gemaakt van onbetrouwbaar personeel = culpa in eligendo. " Actio in factum is de vordering. " Ingeval van diefstal wordt de actie ingesteld voor het dubbele v/d waarde. " Bewoners van bovenetages: aansprakelijkheid niet verbonden met bezit, maar met bewonen. (bewoner kan dus ook een huurder zijn !!) - Actio de deiectis vel effusis bewoner is aansprakelijk voor wat naar beneden wordt gegooid (vast) of gegoten (vloeibaar). " Voorbijganger kan tegen iedere bewoner een actio de deiectis vel effusis instellen, ongeacht schuld en ongeacht hij dader is !! - Risico-aansprakelijkheid (maar regres is mogelijk): actie cumuleert niet tegen medebewoners (d.w.z. 1 betalende bewoner volstaat) " Betaling door 1 bewoner bevrijdt de andere bewoners/gasten. " Maar betaler heeft wel regres op medebewoners voor een evenredig deel, want vormt men hen een vennootschap. - Berekening van de boete: " Dubbele van de schade " 50 goudstukken bij dood van vrij man " Boete naar billijkheid bij verwonding van vrij man " Aansprakelijkheid van de rechter - Boete naar billijkheid bij onjuist vonnis. " Schade door dieren (pauperies) !! Poenale acties !! - XII Tafelen: viervoetige, niet-wilde dieren (gewone Romeinse dieren) " Eigenaar is aansprakelijk. Enkel aansprakelijk voor schade dat dier aanricht in strijd met zijn aard. Actie die gegeven wordt = actio de pauperie. " Subsidiaire aansprakelijkheid: alleen als er niemand schuld heeft. Subsidiare aansprakelijkheid = jij bent als eigenaar aansprakelijk als niemand anders schuld treft, want als iemand je dier ophitst, schopt of aanzet, dan is deze persoon aansprakelijk en niet jij als eigenaar. D.w.z.: treft iemand schuld (culpa) vb.: ophitsen van het dier, dan is deze persoon aansprakelijk met de actio legis Aquiliae en vervalt actio de pauperie tegen de eigenaar van het dier. " Actio de pauperie ten bedrage van de schade. " Uitleveren van het dier is mogelijk (noxae deditio) (ipv. schade betalen (nr. 3)). Curulische aedielen: alle dieren (de meer exotischere etc.) " Eigenaar is aansprakelijk. Wanneer hij de dieren losliepen of onvoldoende gelijnd waren op plaatsen waar het onverantwoord is (regelmatig veel mensen etc.) " Geen uitlevering mogelijk. " Bedrag naar redelijkheid bij schade aan vrij persoon. " Dubbel bedrag bij schade aan zaken. NB: Beide regelingen kunnen cumuleren indien beide regelingen van toepassing zijn op 1 situatie. !! Opgelet: Aansprakelijk (betalen?) verwijtbaarheid (schuldig?) Gewone delicten Quasi-delicten -
29
Samenvatting
Schuld + opzet VII. CONTRACTENRECHT
Er w niet gekeken nr de schuld (risico-aansprakelijkheid)
Romeins recht: geen algemeen contractenrecht " Romeinen hebben een gesloten contractsysteem. " Ze denken in termen van acties. Dus er is enkel sprake van een contract, als er een actie bestaat. Contracten naar (= onderscheid): " Bona fides: nevenbedingen (nevenbeding = bijafspraken die niet essentieel zijn voor het afgesproken contract) - zijn partijen jegens elkaar op grond v/h contract aansprakelijk wanneer zij handelen in strijd met de goede trouw. - Nevenbedingen vormen als het ware een onderdeel v/d hoofdovereenkomst. (en zijn dus mee bindend.) " Strictum ius: actio de dolo / exceptio doli - partijen dienen elkaar, in geval van zaken voorliegen en iets nadeling voor die persoon laten beloven in een stipulatio (opzet), met een afzonderlijke vordering (actio de dolo) vanwege bedrog aan te spreken en niet op grond v/h contract (aan die nadelige en beloofde verplichting in de stipulatio kan je onderuit komen met de actio de dolo). - Tegen een contractuele vordering zal de eventuele kwade trouw van de eiser expliciet in een verweermiddel (exceptio doli) naar voren moeten worden gebracht. (exceptio doli = zorgt voor de tegenstelbaarhied vanwege het niet uitvoeren van de afgesproken bedingen. => vb.: je moet iets terugbetalen, maar persoon zegt na de lotto te hebben gewonnen dat je niet meer hoeft betalen. Later eist hij wel zijn geld terug => jij hebt dan de exceptio doli.) =>nevenbedingen geven enkel aanleiding tot een verweermiddel. Onderscheid is relevant wanneer partijen zich willen beroepen op onbehoorlijke gedrag van contractspartij. Bona fides: hoofdbeding is uitbreidbaar + uitbreiding/elk onderdeel is bindend. Vb.: koop => uitbreiding: afgesproken levering, plaats, termijn, Strikt recht: niet uitbreidbaar Vb.: verbruikleen => niet uitbreidbaar, vb.: geen rente op geleend geld. Beperkt aantal algemene kenmerken: " Prestaties moeten mogelijk zijn (tekst VII-6) =In de handel zijn etc. " Aansprakelijkheid gerelateerd aan belang (tekst VII-3)= Meer belang is meer aansprakelijkheid. " Derden zijn in beginsel buitengesloten. " Verzuim vereeuwigt de verbintenis (tekst VII-4) " Consensus / conventio (het eens worden) " Standaardvragen: - Totstandkoming: op welk moment is er een contract? - Aansprakelijkheid: wanneer aansprakelijk? - Acties bij niet-nakomen: als de ander aansprakelijk is. Algemene begrippenkader " Conventio / contractus / pactum - Huidig recht: Tussen partijen gemaakte afspraken met een juridische relevante inhoud = obligatoire overeenkomst, dwz. overeenkomst waaruit verbintenissen volgen. " Consensus volstaat (in beginsel)
30
Samenvatting
" Weinig dwingend recht: niet in strijd met openbare orde en goede zeden. " Partijautonomie " (maar: consumentenbescherming, vb.: mededingingsrecht) - Romeins recht: Woord conventio = afspraak = wilsovereenstemming Je hebt dus conventio bij de gesloten groep Romeinse contracten en conventio zijn ook nog de afspraken die buiten die groep vallen en dus niet tot de verbintenisscheppende overeenkomsten behoren = pactum. " Conventio is iedere afspraak tussen partijen " Niet iedere conventio is een contract: Want om een contract te zijn moet conventio behoren tot 1 v/d 10 contractus (wel is elk contract een conventio). Corpus Iuris kent een limitatief aantal obligatoire overeenkomsten. " Pactum: geen actie, wel een exceptio, = de conventio die niet tot de verbintenissscheppende overeenkomsten behoren Kunnen wel juridisch relevant zijn Rechter moet met pacta rekening houden. Je kan dus ivm. ruil niet als eiser naar de preator stappen, want over ruil heeft de praetor geen actie. Maar er bestaat een pactum => rechtsgevolgen waaraan men een exceptio kan ontlenen => verwering is mogelijk. Gesloten contractensysteem " Inhoud en vorm zijn bepaald. - Beperkt aantal contracten kan bron zijn van een verbintenis en worden bepaald door hun inhoud en vorm. " Beperkte partijautonomie - Moet een afspraak afdwingbaar zijn => dan moet het een obligatoire overeenkomst zijn. - Door keuze van het contract => ook voor een deel de inhoud v/d prestaties weergegeven. - VB.: koopcontract: koper en verkoper beslissen over welke zaak en prijs, maar prijs kan = aan renoveren huis van verkoper. Openingen in het gesloten systeem Opening in beperkte partijautonomie op 3 manieren: " Stipulatio - Lege huls: onbegrensd bepalen van inhoud als ze contract vormgeven van stipulatio. - Stipulatio: voorgeschreven vorm van vraag en antwoord waarmee partijen afdwingbare verplichtingen in het leven kunnen roepen. - Inhoudsbegrenzing: niet tegen contra bonos mores => wat partijen beogen mag niet strijdig zijn met wettelijke voorschriften + niet strijdig zijn met openbare orde en goede zeden. " Voorbeeld: ruilen van koe tegen paard: 1) ruil => 2) stipulatio => 3) nzijdige uitvoering => 4) ruil wordt innominaatcontract => 5) procedeerbaar. " Stipulatio wil iets dat uit zichzelf niet bindend is toch bindend maken. " Nevenbedingen (in continenti = tijdens het sluiten v/h contract) - Bij bona fide-contracten uitbreidend+ bij bona fide-contracten zijn de nevenbedingen afdwingbaar met acties uit de hoofdovereenkomst. - Bij contracten stricti iuris alleen beperking van hoofdbeding (pactum is enkel ter verweer) (deze contracten zijn: verbruikleen; stipulatie; schriftelijk contract) - Nevenbeding = nadere afspraken toevoegen aan een contractus d.w.z. Romeins contract waaruit verbintenis ontstaat. " Innominaatcontracten= alle wederkerige afspraken die niet kunnen worden gekwalificeerd als 1 v/d benoemde contracten. - Verbintenis ontstaat pas als 1 van de partijen de prestatie verricht.
31
Samenvatting
Dus: " " Andere wederkerige afspraken Verbintenis ontstaat pas na eenzijdige nakoming
Contracten: wilsovereenstemming vereist " Maar er zijn ook nog: - Verbintenis uit rechtmatige handeling zonder consensus: quasi ex contractu " De quasi-contracten => oa. zaakwaarneming, voogdij, legaat en onverschuldigde betaling. - Soms: verbintenis uit eenzijdige toezegging - Gebrek aan consensus: dwaling (bij koop) (ongeldig contract) Totstandkoming Romeinse contracten " 4 groepen van contracten: (Totaal = 10 contracten) - Re : verbruiklening; bruikleen; bewaargeving; pand " Komen tot stand : wanneer de zaak wordt overhandigd " 4 rele contracten: verbruikleen, bruikleen, bewaarneming en pand. " Belang van onderscheid bij verbruikleen en bruikleen: zijn uitgeleende zaken soortzaken of specieszaken? Soortzaken: zijn vervangbaar en w dikwijls verbruikt vb. consumptie eieren of geld. Specieszaken: zijn onvervanbaar, vb. slaaf Stichus, gendividualiseerd perceel grond, " Ook innominaatcontracten = partijen maken wederzijdse afspraken maar geen van deze prestaties bestaat in de betaling van een van te voren overeengekomen geldbedrag. " Voor nakoming: actio praescriptis verbis actie met bovengestreven woorden voor tegenprestatie af te dwingen, na jou geleverde prestatie " Voor terugvordering eigen prestatie: condictio causa data causa non secuta als jij je prestatie hebt gedaan, maar prestatie v/d wederpartij uitblijft, met deze actie zaak terugvorderen want conditie vanwege hetgeen is gegeven met een bepaald doel, terwijl dat doel is uitgebleven. - Verbis : stipulatio " Contract door formele bewoordingen: " Diegene die antwoord = promessor " Diegene die vraagt = stipulator ... spondesne? (...beloofd U dat?) => Spondeo (Ja) Indien niet uitgevoerd na bevestiging belofte in stipulatio, dan kan je procederen met een actie! " Enzijdig : er onstaat een nzijdige verplichting voor de promessor. " Bewijsakte: de stipulatie wordt schriftelijk vastgelegd in een akte => Dit is louter ter bewijs van plaatsvinding stipulatio, niet noodzakelijk voor totstandkoming stipulatio. - Litteris : chirographum " Verplichting die voortvloeit uit handgeschreven schuldbekentenis. " Handgeschreven schuldbekentenis " Querella non numeratae pecuniae gedurende twee jaar - Consensu : koop; huur; vennootschap; opdracht/lastgeving " partijen zijn het eens over bedrag en zaak. " Koop / verkoop " Huur / verhuur (ook aanneming en arbeidsovereenkomst vallen hieronder) " Vennootschap " Opdracht/lastgeving " NB:
32
Samenvatting
Toezegging van schenking Toezegging van bruidsschat " Beide bindend na aanvaarding; pacta legitima (= pacten die door de keizer voorzien v/e actie). " Maatstaf vr onderscheid groepen is het ontstaan: Onbeschermde afspraken (pacta nuda) " Afspraken buiten gesloten contractensysteem zijn niet beschermd. Ze hebben hoogstens een morele verplichting = naakte afspraken = pacta nuda - Wederkerige afspraken => die geen benoemd contract zijn + geen partij is prestatie nagekomen (anders innominaatcontract) - Eenzijdige toezegging; => die geen benoemd contract is of stipulatio " Gemaakte afspraak doet geen verbintenis (actio) ontstaan, wel een verweermiddel (exceptio). Nietigheid en ontkrachting van contracten Corpus Iuris: " Niet ieder contract strijdig met wettelijke regeling is meteen ongeldig. " Het contract blijft bestaan als het geldig is gesloten. Maar het contract kan niet worden afgedwongen, omdat de belanghebbende partij zich daartegen kan verzetten en zo de verbintenis met verweer wordt ontkracht. Dus: - Nietigheid bij strijd met wettelijke bepaling - Geen vernietigbaarheid van geldig gesloten contracten - Wel: verzet tegen afdwingen contract, door exceptio Nietige contracten " Schenkingsverbod tussen echtgenoten " Onzedelijke inhoud " Onmogelijke prestatie " [Onmogelijke voorwaarden blijven zonder effect: onvoorwaardelijk contract] Ontkrachting wegens bedreiging of bedrog " Als onder invloed van een bedreiging, dwaling of bedrog een stipulatie afgelegd, blijft deze stipulatie geldig, maar er is een exceptie voor de promissor tegen de actie van de stipulator tot nakoming. " Hoeft niet speciaal stipulatie te zijn, mag ook gewoon contract zijn. " 2 acties als verzet tegen de vordering: - Actio quod metus causa: bij contract afgelegd onder bedreiging. Instellen tegen afperser, maar ook voordeelhalers uit contract. Als gedaagde niet wil meewerken aan herstel in oude toestand, mogelijkheid tot veroordeling v/h viervoudige. - Actio de dolo: bij contract afgelegd door bedrog. Als gedaagde niet meewerkt aan herstel in oude toestand, mag eiser zijn belang onder ede schatten en rechter beslist ok of iets minder. Dus: " Geldig contract " Verzet tegen de vordering: - Actio quod metus causa (bedreiging/vrees) - Actio de dolo (bedrog) " beide acties hebben een poenaal karakter. Ontkrachting wegens wettelijke bepalingen of onzedelijke " Oorzaak - Blijft een geldig contract, maar worden ontkracht door excepties. - Bijv.: (SC = senatus consultum = senaatsbesluit) " SC Macedonianum: het is verboden om geld uit lenen aan een gezagsonderwerpen zoon zonder toestemming van diens pater familias. Exceptie: exceptio SC Macedoniani => vordering tot terugbetaling afweren. Geschiedenis van het privaatrecht 33
Samenvatting
" SC Velleianum: een vrouw mag zich niet voor een ander borg stellen of anderszins verbinden voor andermans schuld. Exceptie: exceptio SC Velleiani => vrouw kan vordering afweren. Inroepen nietigheid door bepaalde personen: " Sommige personen beschikken over rechtsmiddel om herstel in oude toestand te vorderen. - Minderjarigen (Oratio Severi) " Wanneer zij benadeeld zijn door hun onervarenheid in het afgesloten contract. " Bij vervreemding van hun onroerend goed zonder gerechtelijke toestemming (=> = in strijd met Oratie Severi), kunnen ze op meerderjarige leeftijd de nietigheid van deze vervreemding inroepen. - Vrouwen (lex Julia de fundo dotali) " Wanneer hun echtgenoot hun grond behorende tot de bruidschat in strijd met de lex Julia de funda dotali zonder hun toestemming vervreemd. Contract en derde " Bij Romeinen kan je als derde geen contractuele rechten verkrijgen door het optreden van een ander. " Derden ontlenen geen rechten aan contractanten. - In beginsel alleen rechten via: " Slaaf " Gezagsonderworpen kind Gaat de slaaf of het gezagsonderworpen kind een contract aan, krijgen niet zij, maar de meester respectievelijk de pater familias deze rechten. Analoog krijgen ook de vertegenwoordiger v/d gemeente, de curator en de voogd de rechten van wie zij vertegenwoordigen indien deze een contract aangaan. - Geen cessie van vorderingen " Overdracht van vorderingen. - Via procurator evt. bezit en eigendom; geen contractuele rechten " Alleen contractuele rechten via procurator verkrijgen als hij aanwezig is op het moment dat procurator voor hem iets in een stipulatie bedingt. - Stipulatie voor een derde werkt (tussen partijen) in 2 gevallen: " Bij eigen belang van de stipulator (stipulator = diegene die vraag stelt!) " Bij boetebeding - Geen derdenbeding (uitzondering: geldlening op andermans naam) " Derdenbeding = contract ten behoeve van een derde, waaraan niet de contractspartijen zelf, maar de derde een recht ontleent. " Uitzondering: geld uitleent op verzoek van een ander en in diens naam, is het die ander (de derde) en niet degen die het geld uitbetaalde, die het geld kan terugvorderen met de condictio. Nakomen van de verbintenis uit contract " Manier waarop een verbintenis kan verdwijnen. - Eenzijdige verplichting (bij stipulatio => promessor heeft verplichting). - Wederzijdse verplichting (vb.: koopcontract => prestatie koper en verkoper). " Onderscheid in prestaties: - Altijd mogelijke prestaties - Prestaties die onmogelijk worden " Van belang voor dit onderscheid is de vraag of de te verrichten prestatie bestaat in het overhandigen of leveren van een specieszaak of genuszaak. Specieszaken en genuszaken Geschiedenis van het privaatrecht 34
Samenvatting "
Specieszaak Specieszaak is uniek Geen massaproductie bij Romeinen: iedere zaak = individuele zaak Impossibilium nulla obligatio " Vb.: slaaf sterft voor uitlevering => is niet vervangbaar. " Besluit: zaak is opgehouden te bestaan => onmogelijkheid om dit te leveren => Verbintenis van onmogelijk dingen verdwijnt. - Niet-nakomen bij onmogelijkheid kan de debiteur soms worden toegerekend " Mogelijkheid tot schadevergoeding. " Genuszaak (= soortzaak) - Genuszaak is niet uniek, wel naar gewicht, getal of maat bepaald " Deze zaken zijn er in beginsel altijd (vb.: geld, olijfolie,) " Ze zijn vervangbaar. " Verbintenis kan niet onmogelijk worden. Niet-nakomen van een nog mogelijke prestatie " De soort gaat nooit verloren (genus non perit) - beroep op overmacht gaat niet. " Aansprakelijkheid voor de debiteur. Niet-nakomen van een onmogelijk geworden prestatie " Toerekenbaar aan debiteur of niet? - Deze vraag is afhankelijk van de reden waarom de prestatie onmogelijk is geworden. De grens die hier ligt is het criterium en deze noemt men de aansprakelijkheidgraad. " Niet toerekenbaar tekortkomen - Tegenwoordig: overmacht - Romeins recht: afhankelijk van het contractstype " De grens tussen toerekenbaar of niet moet voor ieder type contract individueel worden vastgesteld. " In Romeins recht geen overmacht => Verschillende oorzaken vaststellen waardoor de verbintenis niet meer kan worden verricht: Natuurrampen en grote calamiteiten " Vis maior (= geweld van God, grotere kracht) " vis maior caeli : overmacht uit hemel " vis maior praedonis : overmacht van een rover Toeval (zonder schuld debiteur) " Casus minor: " diefstal buiten schuld debiteur " zaaksbeschadiging door derden ! Bij custodiaplicht is toeval wel toerekenbaar. " Toerekenbaar tekortkomen bij onmogelijk worden van de prestatie - Aansprakelijkheidsgraden " Hiervoor gaan we kijken naar de factoren die de aansprakelijkheidsgraad bepalen en vervolgens ingaan op die verschillende aansprakelijkheidsgraden. Het basisschema: dolus culpa casus
(Boos opzet schuld toeval)
Verwijtbaarheid (gedrag) aansprakelijkheid (rechtsregel) Gedrag rechtsregel (als A, dan B) Dolus: - Verwijtbaarheid: zwaar, want met opzet om - Aansprakelijkheid: licht (moeilijk bewijsbaar) Culpa: - Verwijtbaarheid: minder zwaar, want zonder intentie. Geschiedenis van het privaatrecht 35
Samenvatting
(zorgvuldigheid) - Aansprakelijkheid: zwaarder Casus: - Verwijtbaarheid: kan aan niemand verweten worden. - Aansprakelijkheid: meest zwaar FACTOREN: -
Standaardaansprakelijkheid bij verschillende verbintenissen " Verbintenis leidt tot een verplichting. Op de debiteur rust de aansprakelijkheid. " De aansprakelijkheid is hier gerelateerd aan het nut dat men bij het contract heeft: utiliteitsbeginsel. " Hoe nuttiger het contract voor een partij, hoe meer aansprakelijkheid voor die partij. " vb.: bruikleen is nuttiger dan bewaarneming (alleen dolus) want je kan als bruiklener zaak nog gebruiken => dus: bruikleen: culpa + dolus - Belang in concreto van de partijen " Kan een grond zijn om een grotere zorgvuldigheid te eisen dan onder normale omstandigheden. - Andere bijzonderheden Vb.: " Toch aansprakelijk als je zaak buiten contractuele grenzen brengt. (zelfs bij overmacht) " Bewaarnemer neemt op eigen initiatief iets in bewaring => grotere aansprakelijkheid. (=> ipv. enkel schuld, ook opzet en bewaking) - Nadere regeling in nevenbedingen (bij bona fide contracten) " Partijen zijn vrij om in nevenbedingen hun aansprakelijkheid te regelen alsook te bepalen wie het financieel nadeel draagt als buiten toerekenbaarheid de prestatie onmogelijk wordt (= risico genoemd). " Nevenbeding alleen afdwingbaar bij contracten beheerst door redelijkheid en billijkheid (bona fide contracten). Nogmaals: de aansprakelijkheidsgraden " Een zwaardere aansprakelijkheid omvat ook de lichtere vorm van aansprakelijkheid. Vb.: debiteur aansprakelijk voor lichte is schuld, is ook aansprakelijk voor boze opzet. " Op meeste debiteuren rust een dolus en culpa (= boze opzet en lichte schuld). Zwaar Gevolgen van al dan niet toerekenen van het tekortkomen in de nakoming " Schadevergoeding tot de hoogte van zijn belang " Opschorting van de andere prestatie (ENAC => exceptio non adimpleti contractus) Risico in technische zin (tekst VII-8) " Als specieszaak teniet gaat door iets dat aan niemand te wijten is (vb.: blikseminslag). " Hoofdregel: casum sentit dominus - Hoofdregel is: is er niemand in concreto aansprakelijk, dan is de eigenaar die het risico draagt. " Maar uitzondering = bij koop: periculum est emptoris - Koper draagt het risico: hij moet de koopprijs betalen en krijgt de koopwaar niet geleverd.
Licht
Bewust handelen (factum)

" Indien het aan de debiteur ligt dat eigendom van specieszaak niet meer mogelijk is. " Valt dikwijls samen met boze opzet = dolus " Wordt dus veronderstelt met boze opzet plaats te vinden.(nalatenschap telt niet!) Boos opzet (dolus malus) " Is het opzettelijk onbehoorlijk handelen met de bedoeling dat de prestatie onmogelijk wordt. Grote onzorgvuldigheid (culpa lata) " Buitensporige nalatigheid. Komt in buurt van boze opzet. (vb.: kostbare zaak s nachts achterlaten op straat) Zorgvuldigheid (culpa) " Lichte schuld => ontbreken van zorgvuldigheid. Zorgvuldigheid als voor eigen zaken (diligentia quam suis rebus) " Subjectieve maatstaf:
36
Samenvatting
Met de zaken van crediteur omspringen zoals eigen zaken. - Zorgvuldige persoon heeft grote aansprakelijkheid slordige persoon - minder aansprakelijkheid => want je weet dat iemand slordig is, dan moet - je je niet beroepen op deze persoon zijn/haar onzorgvuldigheid. De meest nauwgezette zorgvuldigheid (exactissima diligentia) " Aansprakelijkheid voor allergeringste vewijtbaarheid. Gebrek aan vakbekwaamheid (imperitia) " Aannemer: resultaatsverplichting. - als resultaat niet wordt bereikt kunnen ze zich niet beroepen op gebrek van professionele scholing. Bewaking (custodia) (tekst VI-14) " Aansprakelijkheid voor diefstal buiten schuld debiteur. Ook al heeft deze alles gedaan om diefstal te voorkomen, hij is aansprakelijk. Schippers, herbergiers en stalhouders (actio de recepto) " Zij zijn aansprakelijk voor de schade van diefstal of beschadiging van de zaken onder hun hoede. " Vergelijkbaar met de custodiaplicht, maar nog zwaarder. " Hoewel zij zich wl kunnen beroepen op overmacht, vb. in geval van piraterij. " Actie waarmee ze aansprakelijk zijn = actio de recept = wegens het onder je hoede nemen.
Verschil nu Romeinen: Bij ons: verkoopbelofte => koopcontract + eigendom gaat over. Bij Romeinen: bij koopcontract; risico gaat over op koper zelfs wanneer deze nog geen eigenaar is! (nog voor de levering). Verzuim " Verstrijken termijn (v/d levering) " Ingebrekestelling (=de schriftelijke mededeling van de schuldeiser waarbij de schuldenaar wordt aangemaand om de overeengekomen prestatie te verrichten, waarbij tevens een redelijke termijn wordt gegeven om alsnog die prestatie te verrichten. Als de schuldenaar dan niet binnen die termijn heeft gepresteerd dan is hij in verzuim. mora debitoris: schuld bij debiteur Gevolgen: - Vereeuwiging van de verbintenis (perpetuatio obligationis) - Moratoire interesten= rente over de vordering verschuldigd. mora creditoris: schuld bij crediteur (vb.: niet thuis zijn als men komt leveren) Gevolgen: - Beperking aansprakelijkheid debiteur - Recht op vergoeding van schade die voortvloeit uit vertraging.
Ontbinding van contracten " Geen principieel recht op ontbinding (anders: 1183-1184 BW) - Bij Romeinen was het zo: contract is contract, ontbinden is maar mogelijk bij 1 v/d 3 ontbindende voorwaarden. " Ontbindende voorwaarden in contract inbouwen: - Vervalbeding (lex commissoria) (tekst VII-8) " Te lang uitblijven van betaling => Kan ontbonden worden. " Tekst VII-8: vervalbeding => risico voor de koper. - Voorbehoud van beter bod (in diem addictio) " Van een andere partij meer geld krijgen of meer zekerheid. - Koop op proef (pactum displicentiae) " Onder de koop onderuit komen binnen een bepaalde termijn als de zaak niet voldoet aan de eiser. VIII. CONTRACTEN EN QUASI-CONTRACTEN Contracten en quasi-contracten " Gesloten systeem van contracten - Voorgedrukte formulas met concrete acties. - Voor iedere verbintenis: een actie - Maximum 10 contracten: op zich gedefinieerd. " Contractus stricti iuris / bonae fidei
37
Samenvatting
- Onderscheid tussen contracten m.b.t. strikt recht en contracten beheerst door de redelijkheid en de billijkheid. Rele contracten: (4) " Consensus tussen de partijen volstaat niet bij rele contracten. Het contract komt pas tot stand als een zaak (res, vandaar reel) door de wederpartij in ontvangst wordt genomen. " 4 rele contracten: - Verbruikleen (mutuum) strictu iuris " Soortzaken: Een bepaalde hoeveelheid van een zaak " Eigendom gaat over: vanaf dat de partij de zaak in handen heeft. " Slechts n verbintenis (NB: genus perire non potest) " Teruggave : degene die in verbruikleen heeft ontvangen, is verplicht om evenveel van dezelfde soort en kwaliteit weer in eigendom over te dragen aan zijn contractspartij. " Genus perire non potest: zaak/soort kan niet verloren gaan. " Vordering: de condictio (>> tekst VII-2): Bij niet nakomen van teruggave. Bij strikt recht => nevenbeding kan enkel tot verweer dienen. Bij bona fides => nevenbeding kan worden afgedwongen met vorderingen uit de hoofdovereenkomst.
Bij strikt recht: Minder betalen is mogelijk, want als consensus lag op 9000 terugbetalen, terwijl er 10000 gegeven is, kan je afdwingen dat je er maar 9000 moet betalen. b) Meer betalen is niet mogelijk, want als er 10000 geleend is met consensus dat je er 11000 moet terugbetalen, moet je er nog altijd maar 10000 betalen (consensus + afgifte = 10000) (=> nevenbeding kan niet groter maken, geen rente). " Strikt recht: geen rente: Debiteur moet in beginsel enkel terugbetalen wat hij heeft ontvangen, niet meer of niet minder. (minder kan wel als er consensus was in een nevenbeding). " Rente evt. in aparte stipulatio: Enige manier voor rente te krijgen, is deze rente in een aparte stipulatio te laten beloven. Afdwingbaar via actie van stipulatio, niet met condictio. " Bona fides: rente mogelijk c.q. vereist
a)
- Bruikleen (commodatum) " Soort- of specieszaken (roerend): Zowel genus als specieszaken. " Eigendom gaat niet over: Werkelijke eigenaar = middellijke bezitter - Houder = onmiddellijke bezitter " En hoofdverbintenis: zelfde zaak/zaken teruggeven: Dezelfde zaak in goede staat teruggeven op het afgesproken tijdstip. Bij soortzaken: niet verbruiken => denk aan geld, goud als uiterlijk vertoon, " Aansprakelijkheid: custodia= een zware aansprakelijkheid. (dolus + culpa) " Actio commodati directa voor teruggeven = de actie voor een vordering tot teruggave of tot schadevergoeding vanwege het niet teruggeven. " Actio commodati contraria voor evt. kosten = de actie van de bruikleennemer tegen de bruikleennemer voor eventuele kosten (vb.: in bruikleen gegeven slaaf werd ziek => had hulp nodig). " Bona fides : evt. nevenbedingen geldig: De rechtsverhouding steunt op redelijkheid en billijkheid zodat ook eventuele nevenbedingen afdwingbaar zijn. " NB: vgl. precarium = strek op bruikleen gelijkende rechtsfiguur bruiklener heeft duidelijke termijn en Precarium heeft wel een lagere
38
Samenvatting
aansprakelijkheid dan bruikleen: enkel boze opzet (dolus malus) en geen custodiaplicht (want onroerende goederen vallen moeilijker te stelen). - Bewaargeving (depositum) " Roerende zaak (zowel soort- als specieszaken) " Eigendom gaat niet over: Bewaargever geeft zaak aan bewaarnemer met de verplichting ze terug te geven. " En hoofdverbintenis: Teruggegeven van de in bewaring ontvangen zaken. " Actio depositi directa voor teruggeven " Actio depositi contraria voor evt. kosten " Aansprakelijkheid: dolus malus, belangrijk: volgens utiliteitsbeginsel !!! => meer nut = meer aansprakelijkheid, dus tenzij tenzij: Bij betaling aan bewaarnemer en na aanbod om te bewaren a. Bewaargeving uit nood (depositum miserabile) " Bij oproer, brand, instorting, schipbreuk (tekst VIII-2) " Actio depositi directa voor het dubbele (gemengd: zowel reipersecutoir als poenaal => d.w.z. schadevergoeding + boete) b. Oneigenlijke bewaargeving (depositum irregulare) c. Vgl. ook: sequestratio = 2 partijen procederen over een zaak en de zaak wordt aan een derde gegeven; Na procedure moet de sequester de zaak overhandigen aan de winnende partij. " Actio depositi tegen de sequester - Pand / hypotheek (pignus / hypotheca) " Behandeld bij zakelijke rechten Contractus verbis: de stipulatio " Stipulator en promissor - stipulator (=> stelt de vraag) - promissor (=> belooft iets te doen) " Door formele bewoordingen: - Stipulator => ... spondesne? (...belooft U dat?) - Promessor => Spondeo! (Dat beloof ik!) " Er moet ook consensus zijn => Want wie eenmaal spondeo roept, zit eraan vast. " Aanwezigheid partijen (ook: kind of slaaf) >> tekst VIII-3 - Vanwege mondelinge karakter kan stipulatie niet worden afgelegd door een dove, stomme, afwezige, - Iemand (dus ook een dove etc.) kan de belofte ook laten afleggen aan zijn slaaf of aan het kind dat aan zijn gezag is onderworpen. - In dat geval verkrijgt hij de rechten uit de stipulatie waarin zijn slaaf of kind de stipulator was. " Vastlegging in schriftelijke (bewijs)akte - Geen akte die noodzakelijk is om het contract tot stand te brengen. - Wl als bewijs! " Causaal of abstract - Causale stipulatio: zegt waarom stipulatio gesloten werd. - Abstracte stipulatio: zegt niet waarom stipulatio gesloten werd. " En verplichting - Alleen de promissor moet iets doen: de beloofde handeling uitvoeren. " Aansprakelijkheid: bewust handelen (factum) - Enkel als promissor niet aan zijn verplichting kan voldoen tengevolge van eigen bewust handelen (factum), wordt het tekortkomen in de nakoming hem toegerekend. - (>> tekst VII-4) " Acties: - Aangezien er slechts 1 verplichting is, heeft enkel de stipulator een vordering.
39
Samenvatting
- Er is onderscheid gemaakt: vordering condictio genoemd => als beloofd is een specieszaak te geven, een vastgesteld geldbedrag of vastgestelde hoeveelheid soortzaken. - Vordering actio ex stipulatio genoemd => als prestatie bestaat uit een handelen. " # condictio (bij geven van een specieszaak of vaststaande hoeveelheid soortzaken) " # actio ex stipulatu (bij een prestatie) " Strikt recht (>> tekst VII-9) - In geval van bedrog of intimidatie: stipulatie-actie is geldig. - MAAR: promissor heeft een exceptie van arglist of bedrog om te verweren.
Contractus consensu (bonae fidei) >> tekst VII-5 " Wilsovereenstemming: verbintenis bestaat doordat partijen het eens zijn. " Daarom mogen zulke overeenkomsten ook tussen afwezigen worden aangegaan. " De 4 consensuele contracten (koop, locatio-conductio, vennootschap en lastgeving/opdracht) zijn beheerst door goede trouw en onbeperkt uitbreidbaar met nevenbedingen. " Koop (emptio-venditio) - Hoofdverplichtingen: betalen en leveren " Betalen van prijs: geheel of gedeeltelijk in geld ! " Leveren van zaak die voorwerp is van het contract. - Variant: koop cum scriptura " Schriftelijke vorm van het koopcontract. " Indien de partijen voor deze schriftelijke vorm kiezen, dan komt het contract pas tot stand, op het moment dat de akte is ondertekend. - Consensus over zaak en prijs " Partijen moeten het eens worden over zaak en prijs. Men poogt de rele marktprijs te bepalen. (puur objectief criterium) De minimumprijs = van de rele prijs) Bij te lage prijs: laesio enormis (vgl. 1674 BW) - Handelingsbekwaamheid vereist - Beschikkingsbevoegdheid NIET vereist (contra: 1599 BW) " Opmerkelijk: in Belgi is zowel handelings- als beschikkingsbevoegdheid vereist ! " Waarom moet bij Romeinen verkoper geen eigenaar zijn van de zaak? Bij ons: eigendom gaat over doordat contract tot stand kwam (kan enkel als verkoper eigenaar was). Bij Romeinen: eigendom gaat pas over als de verkoper ze ook levert en dus niet enkel door sluiten van het contract. - Zaak moet nauwkeurig bepaald zijn (>> tekst VII-6) - Verplichtingen van de koper: " Prijs betalen: eigendom munten overdragen " Vanaf de levering: rente over koopprijs " Geen dolus " Risicoregel: periculum est emptoris (tussen contractssluiting en levering) (>> tekst VIII-6) - Verplichtingen van de verkoper: " Bezit overdragen ( geen eigendom !!); vacua possessio (tekst VII7) Verkoper is verplicht de koper het bezit te verschaffen, maar niet verplicht de eigendom over te dragen. een promissor in een stipulatio is dat wel verplicht. Vacua possessio = vrije bezit verschaffen => op die grond mag geen persoon meer zijn die verhinderen de koper de grond in bezit te nemen ter bescherming van hun rechten.
40
Samenvatting
" Geen dolus " Vrijwaren tegen uitwinning (actie van eigenaar, pandcrediteur, vruchtgebruiker, vermeende slaaf): stipulatio duplae (>> tekst VIII-5) Wanneer verkoper geen onbelaste eigendom overdroeg,moet hij ervoor instaan dat koper ongestoord bezit kan hebben.Koper wordt gestoord in bezit als iemand de gekochte zaak succesvol kan opeisen, bv. wanneer die persoon eigenaar, pandcrediteur of vruchtgebruiker blijkt te zijn (=> opeisen via: revindicatie, actio hypothecaria of actio confessiora). Ingeval van uitwinning: " Slaagt de verkoper in het verdedigen van de koper of stelt hij de eiser schadeloos, dan voldeed hij aan zijn verplichtingen. " Als koper zelf de verdediging op zich moet nemen en verliest, zal hij de verkoper met de actie uit koop (actio empti) wegens uitwinning kunnen aanspreken voor zijn belang. " Vrijwaren tegen verborgen gebreken (caveat emptor; acties verleend door de aedielen: actio redhibitoria en actio quanti minoris) Caveat emptor: de koper zij op zijn hoede! Ingeval van verborgen gebreken voor koper 2 acties: " Vordering binnen het half jaar = actio redhibitoria = koop terugdraaien, zaak teruggeven tegen teruggave verkoopprijs. " Vordering binnen het jaar = actio quanti minoris = vermindering v/d verkoopprijs vorderen. " Veelal een custudia-plicht tot aan de levering. " Locatio-conductio - 3 vormen: Huur en pacht / Arbeidsovereenkomst / Aanneming van werk - Letterlijk = Ter beschikking stellen en meenemen, Locator plaats iets en conductor neemt die zaak mee. - Consensueel contract - Actio locati en actio conducti (bona fides) " Nevenbedingen behoren aldus tot het contract. " 2 acties: 1 voor de ter beschikking stelling en 1 voor het meenemen. - Verschillende verplichtingen, aansprakelijkheidsgraden en risicoverdeling " Iedere verschijningsvorm heeft zijn eigen karakter hierin. - Huur en pacht (locatio-conductio rei) " Verhuurder => Locator : genot en gebruik van de zaak afstaan Zorgvuldigheid (intentioneel element) Goede zaak uitzoeken (culpa in eligendo) (materieel element) " Huurder => Conductor : huur/pacht betalen (variant: deelpacht) + zaak in goede staat teruggeven Deelpacht = pachter als contraprestatie deel v/d opbrengst v/d grond in natura zal afstaan. Meest nauwgezette zorgvuldigheid (exactissima diligentia voorzichtigheid v/d meest oplettende huisvader) NB: - Koop breekt huur (emptio tollit locatum): geen huurbescherming tekst VIII-8 Verkoper Koper grond = verpachter (beding van pacht in koopcontract?) Pachter - Bij vis maior en casus maior : risico voor verpachter " Vis maior = natuurrampen en casus maior = grote calamiteiten => risico voor verpachter. Geschiedenis van het privaatrecht 41
Samenvatting
- Bij casus minor : risico voor pachter " Casus minor = toeval => als hij de grond ten gevolge van toeval niet heeft kunnen gebruiken, moet hij ook de pachtsom betalen. - Bij verbranden akkers of misoogsten: evt. (deels) kwijtschelding pachtsom (remissiomercedis) " Kan in naam van keizer (gedeeltelijke) " kwijtschelding van de pachtsom worden verleend. - Arbeidsovereenkomst (locatio-conductio operarum) " Werknemer => Locator: werkzaamheden (operae) verrichten " Werkgever => Conductor: loon (merces) betalen Doorbetaling bij ziekte? " Als werknemer werk niet meer kan verrichten en de oorzaak is aan de werknemer te wijten => werkgever verplicht loon over de gehele periode te betalen. " Ziekte kan kennelijk een vorm van overmacht opleveren. - Aanneming van werk (locatio-conductio operis) " Aanbesteder => Locator moet aanneemsom betalen. " Aannemer => Conductor moet het werk tot stand brengen. Aansprakelijk voor: Gebrek aan vakbekwaamheid (imperitia) Meest nauwgezette zorgvuldigheid (exactissima diligentia) Kleermaker en voller: custodiaplicht Schippers, herbergiers en stalhouders: receptum (diefstal en beschadiging van bagage van hun klanten) Bij vis maior en casus maior (natuurrampen en grote calamiteiten): risico voor aanbesteder Aanbesteder zal aanneemsom moeten betalen, ook al is beoogde resultaat niet bereikt of zaak verloren gegaan. Bij casus minor (toeval): risico voor aannemer Aanneemsom niet verschuldigd indien nakoming onmogelijk is geworden, als de oorzaak v/d schade in de sfeer v/d aannemer ligt. Bij zeeworp: lex Rhodia de iactu In geval van storm deel v/d lading overboord gooien om schip en rest andere ladingen te redden. => Eigenaar van weggegooide lading is benadeeld. Kapitein van schip kan schade vergoeden en die schade weer verhalen op de andere eigenaars die hun lading niet overboord werd gegooid. " Vennootschap (societas) - Twee of meer socii (vennoten) werken samen voor hun gemeenschappelijk belang " Een belang kan vanalles zijn, vb.: winst, gezamenlijk uitoefenen van een bepaald beroep, - De societas heeft geen rechtspersoonlijkheid " Dus is niet te beschermen als afgezonderd vermogen. - Socii brengen zaken en/of arbeid in " De ingebrachte zaken worden gemeenschappelijke eigendom v/d vennoten. - Winst en verlies worden onderling verrekend (geen societas leonina) " Geen societas leonina = leeuwenbeding = afspreken dat n vennoot uitsluitend meedeelt in de winst en niet in het verlies. - Ontbinding door dood van een socius of door opzegging " Tenzij is afgesproken dat vennootschap wordt voortgezet tussen de overgebleven vennoten - Zorgvuldigheid als voor eigen zaken (diligentia quam in rebus suis : tekst VIII-10) " Een vennoot is jegens zijn medevennoot ook voor culpa aansprakelijk, d.w.z. voor laksheid en onzorgvuldigheid.
42
Samenvatting
" Onzorgvuldigheid wordt hier niet gemeten via maatstaf uiterste zorgvuldigheid, wel via zorgvuldigheid voor eigen zaken. " Eigen schuld voor wie onzorgvuldige vennoot uitkiest - Actio pro socio " De vennoten beschikken over een contractuele vordering = actio pro socio. => Die actie wordt beheerst door de redelijkheid en de billijkheid. => Ze kan worden gebruikt om gedurende het bestaan v/d " vennootschap een afrekening te eisen (~> andere vennoten ter verantwoording roepen), de ontbinding v/d vennootschap te vorderen en na beindiging v/d vennootschap te vorderen dat de vennootschap wordt geliquideerd. " Lastgeving / opdracht (mandatum) - Opdrachtnemer (mandatarius of procurator) verbindt zich om iets te doen voor de opdrachtgever / principaal (mandator) - Om niet of tegen beloning (om niet = niet): anders gekwalificeerd onder aanneming van werk. - Opdrachtnemer/Mandatarius is aansprakelijk voor dolus en culpa - Actio mandati directa voor afdwingen van de prestatie: Actie voor lastgever tegen lastnemer. - Actio mandati contraria voor kosten en evt. honorarium: Actie voor lastnemer tegen lastgever. - Ontbinding door dood van n van de partijen, of door opzegging door beide partijen: de mandator of de mandatorius. " Schenking (donatio) - = iets geven met de bedoeling dat het direct van een ander wordt en in geen geval terugkeert en dat op grond van geen andere reden dan vrijgevigheid en gulheid. - Komt tot stand door vormvrije, aanvaarde toezegging " Na aanvaarde toezegging is schenker verplicht de begunstigde bezit te verschaffen. " De begiftigde heeft een vordering tot nakoming van de schenking. De schenker is slechts aansprakelijk tot hoogte van zijn vermogen min de schulden + hij moet nog in levensonderhoud kunnen voorzien. - Herroepbaar bij wangedrag van de begiftigde - Schenking boven 500 solidi moet geregistreerd worden (insinuatio) - Schenking tussen echtgenoten is verboden - Schenking terzake des doods is herroepbaar " Iemand schenkt een ander een zaak bij dreigend levensgevaar. Maar deze is herroepbaar. - Schenking kan plaatsvinden onder last (modus), afdwingbaar met de actio praescriptis verbis " Aan schenking kan nadere bepaling worden gekoppeld. " Vordering tot afdwinging van deze bepaling = actio praescriptis verbis. " Vb.: ik schenk je deze slaaf als je hem na 3 jaar vrijlaat.
Quasi-contracten
" Zaakwaarneming (negotiorum gestio) - = doet verbintenissen ontstaan als het ware uit contract. - Zaakwaarnemer handelt zonder consensus met de principaal (anders: mandatum = opdracht tekst VIII-12) Tekst VIII-12: actie? - Geen zaakwaarneming, want de vluchter had geen enkele intentie om de zaak van de andere 2 gevangenen te behartigen. - Geen lastgeving, want eens Romeinen gevangen zijn in buitenlands gebied verliezen ze hun Romeinse burgerrechten en ineens hun vrijheid daarbij. Ze kunnen dus geen Romeinse contracten sluiten. Geschiedenis van het privaatrecht 43
Samenvatting
- Wel actie uit billijkheid ! - Uit de zaakwaarneming vloeit de verplichting voort dat eenmaal de zaakwaarneming begonnen is, ze tot een goed einde moet worden gebracht (=> wel slechts een inspanningsverplichting). - Ook al wordt het nagestreefde doel niet bereikt, de principaal moet de zaakwaarnemer vergoeden voor de kosten. - Zaakwaarnemer zelf moet alles wat hij onder zich heeft ivm. de zaakwaarneming aan de principaal afstaan + draagt de kosten - Actio negotiorum gestorum directa voor correcte uitvoering en evt. afgifte van zaken - Actio negotiorum gestorum contraria voor kosten - Aansprakelijkheid is omstreden (lichte schuld / meest nauwgezette zorgvuldigheid) - Na verbod tot waarnemen slechts een actie bij verrijking van de principaal - Oneigenlijke zaakwaarneming (uit eigen belang ; actie alleen bij verrijking van de principaal) - Principaal moet wel de kosten vergoeden na een verbod van inmenging => enkel als zaakwaarnemer hem hierdoor verrijkt heeft en de zaakwaarnemer heeft hiervoor dus een actie = oneigenlijke zaakwaarneming. " Onverschuldigde betaling (solutio indebiti) - Enkel een betaling waarbij men zich vergist over de feiten, de onjuiste veronderstelling hem deze prestatie schuldig te zijn. - Opgelet: niet elke vergissing in betaling is onverschuldige betaling. - Betalen of leveren bij vergissing (error facti) - Bewust onverschuldigd betalen is een schenking - Gelijkenis met verbruiklening (maar geen consensus) - Eigendom gaat over zonder titel " Normaal is geschikte titel vereist, maar ook een putatieve titel want die zal er zijn, gezien het vereiste dat de betaler zich moet vergissen de overdracht rechtvaardigt. - Terugvordering met de condictio indebiti (actie van strikt recht) bij (3 voorwaarden!): " Gezamenlijke handeling (negotium: VIII-14) Handeling waarmee een verbintenis beoogd werd na te komen. Deze vereiste = negotium. (=> partijen zijn bij elkaar geweest!) " Eigendomsoverdracht (datio) Uitsluitend handelen en niet geven v/e zaak of verschaffen van bezit is geen onverschuldigde betaling. Behouden zonder rechtsgrond: Ontvanger blijft zaak behouden zonder rechtsgrond. => dit is wanneer er in het geheel geen rechtsgrond is of bij schenking onder opschortende voorwaarde die voorwaarde wegvalt. NB: andere condicties (met een zekere verwantschap met de condictie van onverschuldigde betaling) : " Al deze condicties hebben gemeen dat iets wordt teruggevorderd dat is voorgevloeid uit een zaak die eigendom van de eiser is geweest: Condictio furtiva bij diefstal Condictio causa data causa non secuta bij innominaatcontracten (= de reeds verrichte prestatie terugvorderen ingeval de tegenprestatie uitblijft) Condictio ob turpem causam bij prestaties met onzedelijk doel (Iemand perste je af, anders zou hij je vader vermoorden => is een onverschuldigde betaling. Maar je betaalde iemand geld om Prosper te vermoorden, doch Prosper sterft vanzelf => is geen onverschuldigde betaling!) Condictio Iuventiana : tekst p. 252, nr. 369 Vordering toegekend, terwijl er tussen eiser en gedaagde geen contact is geweest. Zij hebben geen verbintenis
44
Samenvatting
willen nakomen, maar langs een omweg is het geld waar de n recht op had bij de ander terechtgekomen. " Ongerechtvaardigde verrijking - Algemeen beginsel in D. 50,17,206 (tekst blz. 253, nr. 370) - Niemand mag verrijkt worden ten koste van een ander. - Aantal aanknopingspunten (zie hieronder). - Aanknopingspunten in vier acties: 1. Aangepaste zaakwaarnemingsactie (actio negotiorum gestorum utilis : blz. 248, nr. 365) bijzonder: vordering wordt verleend, hoewel zaakwaarnemer niet de intentie had in het belang van de principaal te handelen en dat die principaal slechts aansprakelijk is voorzover hij is verrijkt. 2. Actio de rem verso in C. 4,26,7,3 bijzonder: vorderin wordt toegekend tegen een derde die is verijkt, hoewel de eiser het contract niet heeft gesloten met diens slaaf of gezagsonderworpen zoon, maar met een vrij man als tussenpersoon. 3. Condictio Iuventiana (blz. 252, nr. 369) bijzonder: vordering kan worden ingesteld, hoewel er tussen partijen geen negotium heeft plaatsgevonden. 4. Hereditatis petitio in D. 5,3,20,6c (= actie om nalatenschap op te eisen) bijzonder: wanneer gedaagde goede redenen had om te veronderstellen dat hij zelf tot nalatenschap was gerechtigd, hij enkel voor de bezittingen aansprakelijk voor zover die hebben geresulteerd in een vorm van verrijking. - Generalisatie door Martinus (XIIe eeuw) " Meer en meer toepassing en verlening van de actie aan de verarmde partij op grond v/d billijkheid, ondanks het feit dat er tussen de partijen geen negotium had plaatsgevonden. " Vordering wel nog niet verrijkingsactie genoemd. - Als bron van verbintenis pas uitgewerkt door Thomas van Aquino (restitutieleer) en de Spaanse laatscholastiek - Via Hugo de Groot in het Natuurrecht
45
Samenvatting
DEEL 2: Capita selecta uit het Nachleven van het Romeinse vermogensrecht
IX. HET CORPUS IURIS ALS GRONDSLAG VOOR HET PRIVAATRECHT IN CONTINENTAAL EUROPA receptie van het Corpus Iuris Civilis We slaan een brug tussen het Romeinse en het moderne recht. We beginnen te bouwen (tijdlijn): 1) Justinianus: " Digesten 533: juristenrecht/verzamelde werken v/d Romeinse juristen. " Instituten 533: leerboeken. " Codex 529 / 534: teksten en rechtsbeslissingen v/d keizer. " Novellen na 534 (Latijnse versie: Authenticum) : nieuwe wetten die zaken regelen die niet geregeld zijn in de verzameling van Justinianus. - Justinianus heeft alle rechtsbronnen verzameld en gemaakt tot het Corpus Iuris Civilis bestaan uit de Digesten, Instituten, Codex en Novellen. => zoals een zandloper met bovenaan alle rechtsbronnen en onderaan het Corpus Iuris Civilis. - Justinianus erfde een volle schatkist => verovert gebieden waaronder ook Itali. In Itali voert hij zijn Corpus Iuris Civilis in. 2) Het Corpus Iuris Civilis ingevoerd in Itali: " Sanctio Pragmatica pro petitione Vigilii (554) - Pramatieke sanctie ~> keizerlijke beslissing om CIC in te voeren in Itali in samenwerking met Paus Vigilius aan de hand van deze tekst. Vigilius doet zich voor als rechterhand van God en Justinianus wilde geen baas over hem spelen, maar heeft hem kunnen overtuigen om CIC als geldend recht in Itali in te voeren. Deze tekst gaf dus de toestemming tot de verspreiding v/h CIC. 3) Politische Romidee : " 800 Karel de Grote - Karel de Grote liet zich door de Paus tot keizer van het westen kronen. - Dit was onder invloed van het idee v/h glorievolle oude Rome met haar politiek. - Dit werd niet goed ontvangen in Constantinopel = byzantijnse keizer. - Om toch banden aan te knopen, stuurde Karel een gezant naar Constantinopel om zijn zoon te laten trouwen met de dochter van de Byzantijnse keizer. " 962 Otto I Heiliges rmisches Reich Deutscher Nation - Otto I ondersteunde zijn rijk met het Romeinse Recht. => Universele machtspretentie v/d oude Romeinse keizers. - Rijkskerk " Otto I legt de basis voor een conflict met de Paus. Otto I geeft gebieden in leen zodat je systeem krijgt van gezant en leenheer, met de hoogste leenheer de keizer. De neiging bij zon systeem is dat de grond blijft hangen bij 1 familie en in de praktijk komt dit dus tot erving. Hij wil deze overerfbaarheid van het feodaal systeem tegen te gaan en doet dit door middel van de (belangrijke) gebieden uit te lenen aan bisschoppen, want deze hadden geen (legale) kinderen en dus was er geen erving. = een zekerheid. " Rijkskerk = het inzetten van bisschoppen in het bestuur (vr uitbouw v/h rijk van Otto I) " Elke keer dat bisschop sterft, is keizer opnieuw de hoogste leenheer om een nieuwe bisschop te plaatsen bij die grond. " Paus begint zich hierbij vragen te stellen en kant zich hiertegen, want Pausen krijgen van God de geestelijke macht en de keizer krijgt de wereldlijke macht. " Paus Gelasius I (492-496): Twee zwaarden-leer - Paus is vertegenwoordiger van de geestelijke macht en keizer is vertegenwoordiger van de wereldlijke macht. => Ze kregen elk een zwaar van God = 2-zwaardenleer. - Geestelijke macht staat boven de wereldlijke macht, want keizer houdt de beugel van het paard vast waar de paus op zit. -
46
Samenvatting
- Dus de paus beweert dat hij dus belangrijker is dan keizer en ijvert door de scheiding tussen hen ook voor het zelf benoemen van de bisschoppen. " 1075 Paus Gregorius VII: Investituurstrijd - Investituurstrijd = het bekleden en voordragen v/e bisschop - Zegt dat de keizer zich met zijn zwaard (= dat v/d paus) bemoeit. Hij wil zelf de bisschoppen benoemen en gaat zich inmengen in de wereldlijke macht. - Uiteindelijk lange strijd tussen paus en keizer over de bisschoppenkwestie, maar het ging ook meer en meer over de Paus die wereldlijke machtsinspraak wilde. " 1088 School van Bologna - De leer van Justinianus is even weg, maar komt terug op bij het begin van het ontstaan v/d universtiteit: universiteit van Bologna. - Er komt een groep op die de leer van Justinianus (vooral de digesten) gaat bestuderen => Dit zijn de glossatoren en ze gaan er kanttekeningen inschrijven. (Glossen = kleine kanttekeningen en commentaren) 4) Glossatoren " Italiaanse juristen die zich in Bologna rond 1100 bezighielden met studie + onderwijs van Romeins recht (leer van Justinianus). - Ze schreven glossen = verklarende kanttekeningen. " in marge v/d tekst = marginale glossen " tussen de regels v/d tekst = interlineaire glossen - Vaak bij de glossen andere teksten aangehaald: " similia => ondersteunen de betreffende tekst " contraria => beweren het tegendeel van de betreffende tekst " Het Corpus Iuris straalt in de Middeleeuwen louter gezag uit. " Irnerius 1120 - 1ste glossator die we kennen => zijn glosstekens waren Y. of Yr. - Hij heeft 4 leerlingen (zie hieronder): 5) Quattuor Doctores (medio XII) (=> 4 leerlingen van Irnerius): " Bulgarus de Bulgarinis (standaard-mening, strikt recht) " Martinus Gosia (creatieve oplossingen, billijkheid) " Jacobus " Hugo 6) Controverse Bulgarus-Martinus: (hoe moet CIC geinterpreteerd worden?) " Bulgurus: hield vast aan de oorspronkelijke en grammaticale betekenis van de teksten. Bij tegenspraak tussen teksten, deze oplossen via de geest v/d oorspronkelijke bedoeling van Justinianus. " Martinus: wilde uitzonderingsgevallen bij elkaar zoeken in CIC en deze dan veralgemeniseren, extinsief interpreteren en dan vervolgens beschouwen als nieuwe hoofdregel. - Reguliere lijn (Bulgarus Johannes Bassianus Azo Accursius) tegenover dissidente lijn (Martinus) [ = meester van] - Rigor iuris tegenover aequitas - (strikt recht: Bulgarus) (billijkheid: Martinus)
7) Stelling in die tijd over Romeins Recht:

" = Romeins recht is keizerrecht (tegen achtergrond van politische Romidee) (=> positie van de keizer verstevigen) 8) Pas in de 12de eeuw: " Canoniek recht (= kerkrecht): - = recht dat geloving heeft binnen de kerk en wordt toegepast door kerkelijke rechters. - Het had haar eigen rechtsbronnen maar paste ook gewoonterecht toe en vanaf de 12de eeuw ook Romeins Recht.
47
Samenvatting
- Decretum Gratiani 1140 (Gratianus was een eenvoudige monnik, die een private compilatie van canoniekrechtelijke teksten maakte = decretum Gratiani. Het doel ervan was de harmonisering van tegengestelde bepalingen in die teksten en kende daarom een groot succes.) - Liber Extra 1234 (Officieel door de paus afgekondigde compilaties van decretalen pas in 13de eeuw => Liber Extra (Extra = buiten het Decreet van Gratianus om)). - Liber Sextus 1298 (Ook nog pauselijke rechtsbeslissingen) - Clementinen 1317 (Pauselijk decretaal van Clemens 5) - Extravaganten (Losse teksten) " Canoniek recht is o.a. van belang voor: - personen- en familierecht - erfrecht - contractenrecht - procesrecht (tekst IX-5 en IX-6) " Dit kwam doordat de kerk toen nog sterk stond en dus werd het canonieke recht makkelijker aanvaard dan het Romeinse recht. 9) Glossatoren methoden: " Tekstwetenschap: Geen tegenspraak tussen teksten: consequentie => indien de teksten toch controversen bevatten, dan moet je subtieler interpreteren zodat ze consequent worden (Dit noemen we dan uiteindelijk de scholastiek!) " Scholastiek = uit de teksten moet men het recht primair afleiden. - Distinctio: = het maken van een onderscheid tussen similia en contraria en deze teksten met elkaar in verband brengen=> rechtsmiddelen verder onderverdelen => deze distincties zorgen voor harmonisering. - Similia : = teksten met vergelijkbare oplossingen. - Contraria : = teksten met controverse/tegenstrijdige oplossingen.
10) School van Orlans (verdedigen lijn van Martinus)

" Zoekt wat progressiever naar oplossingen, naar maatschappelijke behoeften en creatiever. " De 2 belangrijkste representanten van deze school waren: - Jacques de Revigny ( 1296) tekst VI-24 - Pierre de Belleperche ( 1308) 11) Commentatoren en het begin van de receptie in de " In praktijk zijn Juristen: - Commentatoren: gewoon doorlopende commentaren schrijven. - Consiliatoren: schrijven conceptvonnissen bestemd voor de rechtspraktijk. " Bartolus de Saxoferrato (1314-1357) - nemo iurista nisi Bartolista " Bartolus is de belangrijkste representant van de commentatoren. En seppelde een sleutelrol in de geleidelijke doorwerking van Romeins recht in de praktijk. " Romeins recht werd nu vaker toegepast en gaf antwoorden op geschillen in de praktijk. " Baldus de Ubaldis ( 1400) " Paulus de Castro ( 1441) - Baldus en Paulus schreven juridische adviezen.
12) Vroege receptie in Spanje: (Canoniek recht = ius commune, CIC = bijverschijnsel) " Alfons de Wijze (1221-1284) Siete Partidas (= de 7 delen) (1265)
- Alfons de Wijze maakt nieuwe wetgeving in de lijn van Justinianus. 13) Rol van de appelrechtspraak: " Ook langs deze weg vloeit veel Romeins recht in de praktijk (gegroeid vanuit bindende adviezen van vorstelijke, universitaire juristen).
48
Samenvatting
" Parlement de Paris (1278) = aanvankelijk een hoge rechtsinstantie met Romeinse
juristen. " Grote Raad van Mechelen (1473 / 1504) " Reichskammergericht (1495)
14) School van Salamanca Natuurrecht (houden zich hiermee bezig)

" moraaltheologie; Thomas van Aquino (1225-1274) - De vragen die de moraaltheologie stelt zijn zeer verwant met die van het recht. - Restitutieleer (tekst IX-9) (verdelende rechtvaardigheid van de natuurlijke orde hersteld door herstellende rechtvaardigheid) - Iedere inbreuk op de natuurlijke orde is een zonde => moet goedgemaakt worden. De balans moet worden hersteld: iets fout gedaan, dan goed maken. " navolger: Francisco de Vitoria ( 1492-1546) " Domingo de Soto (1495-1560) " Diego Covarruvias y Leyva (1512-1577) " Luis de Molina (1535-1600) " Leonard Leys (Lessius, 1554-1623) - Werk zoals de School van Salamanca volgens het natuurrecht. 15) Juridisch Humanisme " 15de 16de eeuw: Kritische geest, aankomst van Griekse werken, het teruggaan naar de bron. => tijden van verandering: - Het Romeins rijk valt weg. Het Oost-Romeinse rijk ~Byzantijnse rijk => Turken veroveren dit Byzantijnse rijk en brengen een nieuwe geloof mee. Door een nieuw geloof => volksverhuizingen: dit brengt dan Grieks materiaal in Itali. - In 1492 wordt in Spanje de Islam vervangen door het katholicisme. Ook in 1492 ontdekking van Amerika door Columbus => Spanje wordt machtiger en er komt meer rijkdom. - In 1517 is er de reformatie = 1ste kritische geluid tegen het katholicisme. Men wil zelf op onderzoek gaan, mentaliteitsverandering, men wil gaan controleren of het traditioneel aanvaardde wel correct is. => Kritische geest, binnenkomen van Griekse bronnen, experiment leidt tot vergroting van kennis.(en zo komt er het juridisch humanisme en natuurrecht) " belangstelling voor de oudheid; historische benadering; tekstkritiek (codex Florentinus); interpolatiekritiek; palingenese; Institutensysteem " Kenmerken v/h Juridisch Humanisme: - Historische benadering: ( ME: Corpus Iuris Civilis = de waarheid) " zoeken naar ander bronnen (vb.: tekst IX-1 p. 56). " Verschillende juristen in Digesten: kenmerken van deze juristen nagaan, zoeken naar de jurist achter de juridische teksten.
verzamelen van werken. kijken naar maatschappelijke achtergrond.

- Tekstkritiek: " = de wetenschap over hoe een tekst er moet uitzien " Fouten of tegenstrijdigheden die men ontdekt => doel = harmonisatie v/d teksten. - Interpolatiekritiek: " Pogen de codex Justinianus te vormen naar het oude, klassieke Romeinse recht, ze schrapen het laagje Justinianus er van af (~ wijzigingen van Justinianus teniet doen). - Palingenese: " = Wedergeboorte " Hoe? Uitknippen van alle fragmenten van auteurs uit de Digesten en sorteren per boek en jurist => Op zoek gaan naar de jurist achter de Digesten. - Institutensysteem:
49
Samenvatting
" = heel het Romeinse recht terug gaan systematiseren volgens het systeem van de Instituten. (De systematiek die wordt losgelaten op het Corpus Iuris.
" In ME: gewoon Codex Justinianus volgen " Komt verandering in.
- Twee richtingen: " historiserende (kopstuk ervan: Jacques Cujas, 1522-1590) " systematiserende (kopstuk ervan: Hugo Donellus, 1527-1587) " Voortzetting in de Noordelijke Nederlanden sinds medio XVII (=17de eeuw): de Hollandse Elegante School 16) Natuurrecht (ook: Rederecht) " = poging om het recht van een andere kant te bekijken. Kijken wat je precies nodig hebt om een rechtsysteem op te bouwen, met een andere grondslag. - wortels in de Spaanse laatscholastiek - nieuw rechtssysteem + Studeerkamerrecht: = gemaakt door personen in studeerkamers: soort van ideaalrecht + geen basis in het Corpus Iuris Civilis " het natuurrecht wordt een concurrent voor het Romeins recht 17) Hugo de Groot (1583-1645) " Centrale figuur voor de ontwikkeling v/h natuurrecht " Natuurrecht oorspronkelijk meer religieus => hier komt verandering in door Hugo de Groot: natuurrecht als rederecht! - De iure belli ac pacis (Over het recht van oorlog en vrede;1625) ( zie tekst IX-11, p. 63) In dit werk ontwikkelt hij een natuurrechtelijk rechtssysteem. In deze tekst 2 belangrijke dingen: " paragraaf 8: soort axiomas => op rede gebaseerd. " a) als God niet zou bestaan b) dan nog altijd natuurrecht. - Hugo de Groot koppelt het Natuurrecht los van de religieuze wortels van de School van Salamanca. - Inleiding tot de Hollandse rechtsgeleerdheid (1619 / 1631) " Combinatie van het geldende Romeinse recht en het Hollands gewoonterecht. " Dit boekje had ook invloed in Duitsland. - belangrijke navolger: Samuel Pufendorf (1632-1694), gaf het natuurrecht door in Duitsland
" Visie op Romeins recht nu: Romeins recht onder druk. (oa. door ius hodiernum aan
universiteiten
18) Rooms-Hollands recht (niet leren)

" verspreiding door de VOC: Zuid-Afrika; Sri Lanka
19) Ius hodiernum aan de universiteiten vanaf XVIIIe eeuw

" leerstoelen voor Natuurrecht " leerstoelen voor hedendaags recht - Ander recht, niet meer enkel het Romeinse recht wordt onderricht. 20) Franse rechtswetenschap " Overal in Frankrijk had na de receptie van Romeins recht het Corpus Iuris gelding gekregen als 1 van de rechtsbronnen, al waren er grote verschillen tussen het noorden en het zuiden. - Receptie van Romeins recht vooral in het Zuiden (pays du droit crit): sinds 506 Lex Romana Visigothorum - Inheems gewoonterecht in het noorden (pays du droit coutumier) Geschiedenis van het privaatrecht 50
Samenvatting
- vanaf ca. 1580 Coutume de Paris belangrijk als secundaire - Rechtsbron in geheel Frankrijk als aanvulling in het noorden op het lokale gewoonterecht en in het zuiden op het Corpus Iuris. 21) Codificeren als historisch fenomeen (zie tekst IX-13) " Politiek beleidspunt v/h natuurrecht i.v.m. subjectieve rechten, codificatie als exclusieve rechtsbron! (nadenken over subjectieve rechten) - Invloed van het natuurrecht: zorgde ervoor dat men ging nadenken over welke rechten heeft de mens nu? => we weten ze nu, maar we moeten ze ook eens vastleggen en ze opschrijven. - Nieuwe teksten in een nieuw systeem met nieuwe begrippen ( Justinianus) " Nu ook recht in de landstaal Latijn. " Er wordt een nieuwe methode opgesteld die ( zandlopersysteem van Justinianus!) nieuwe teksten creerde. Justinianus die geen nieuwe teksten creerde maar wel enkel bestaande teksten bijeen voegde. - Wet als enige rechtsbron + Romeins recht afgeschaft = gedacht die opkomt => (Les juges de la nation ne sont que les bouches qui prononcent les paroles de la loi.) - Privaatrechtscodificaties o.a. " Frankrijk: Code civil 1804 " Itali: Codice civile 1865; 1942 " Spanje: Cdigo civil 1889 (subsidiair) " Duitsland: Brgerliches Gesetzbuch (BGB) 1900 " Nederland: Burgerlijk Wetboek 1838; 1992
22) Code civil 1804

" voorlopers: - Jean Domat (1625-1696) Les loix civiles dans leur ordre naturel (1689-1694) " Dit werk had een natuurrechtelijke grondslag. - Robert-Joseph Pothier (1699-1772) Trait des obligations (1761) " Pothier was de basislegger voor het verbintenissenrecht in Code Civil. - Belangrijkste codificator: Jean-tienne-Marie Portalis (1746-1807) - (zie tekst IX-14 en IX-15)
23) Belgi (onder Franse invloed)

" tot 1804 vooral gewoonterecht " 1804 Code civil; breuk met het oude recht " 1815-1830 pogingen tot eigen Nederlandse codificatie - Deze pogingen zijn niet gelukt => De Zuidelijke Nederlanden waren tevreden met de Code Civil zoals ze was. 24) Duitsland: Historische School " Duitsland loopt achter met de staatshervorming en wanneer de Pruisen door Napolon worden verslagen, begint men in Duitsland na te denken en dus ook over de wetgeving. " Men wilde van Duitsland 1 eenheidsstaat maken (om meer sterkte te hebben). " 1814: Thibaut en Savigny voor en tegen codificatie, Thibaut (= VOOR) wilde gaan codificeren om de geografische versnipperdheid van de Duitse landen tegen te gaan. " Friedrich Carl von Savigny (1779-1861): behoort tot een andere beweging: hij roept een reactie op van de Romantiek en is ook gekant tegen het codificeren. - Vom Beruf unserer Zeit fr Gesetzgebung und Rechtswissenschaft (1814) " = Tegenpamflet tegen Thibaut. Hierin zet hij een heel ander systeem uiteen ( Thibaut). Het recht niet van boven opleggen en codificeren, maar het recht moet met het volk ontstaan. " Duitsland volgt hem hierin en er komt geen codificatie tot 1900. - Das rmische Recht im Mittelalter (1815-1831) - System des heutigen rmischen Rechts (1840-1849) Geschiedenis van het privaatrecht 51
Samenvatting
" -
" Savigny begint de bronnen v/h Romeinse recht (zie de 2 hierboven) te onderzoeken. Pandectenwetenschap Hierdoor hebben we professorenrecht en een begrippensysteem. Pandect = (juridisch) boek dat alles omtrent een onderwerp samenvat Professorenrecht Begrippensysteem (rechtsbevoegdheid; handelingsbekwaamheid; rechtshandeling; minderjarigheid etc.)
X.
25) Europese rechtstradities: " Common law (Engeland, Schotland, Ierland, Wales) = geen codificatie. " Ius commune (continentaal Europa, uitgezonderd Scandinavi) = wel codificatie. 26) Naar een Europees burgerlijk wetboek? " Unidroit (v/d Volkenbond => een oude beweging) " Principles of European Contract Law 1994 (Lando) " Study Group for a European Civil Code (von Bar) " Common Core of European Private Law (Trento) NAAR CONSENSUALISTISCHE EN TRADITIONALISTISCHE STELSELS VAN OVERDRACHT Geschiedenis van de eigendomsoverdracht " Waarom belangrijk? => Er zijn 2 belangrijke momenten in het vermogensrecht: - Bij overlijden - Bij faillissement " Want dan is er de vraag: Wat zit er in het vermogen? om te zien waar je als erfgenaam of schuldeiser recht op hebt!) Tegenwoordige stelsels " Consensualistisch: eigendom gaat over door de overeenkomst (1583 BW; vgl. 1138 BW: Frankrijk, Belgi: Itali) " Maar in Frans en Belgisch systeem is er meer: er gaat ook de eigendom over. => Vanaf de consensus er is, is de koper al eigenaar, ook al kan de zaak nog liggen bij de verkoper. " Dus: Frankrijk/Belgi/Itali: " Consensus " Beschikkingsbevoegdheid Traditionalistisch: eigendom gaat pas over door levering. " Er is nog een onderscheid bij traditionalistisch: - Causaal: een geldige titel van overdracht is vereist (Nederland) - Abstract: een titel is niet vereist, wel een zakenrechtelijke overeenkomst (Duitsland) = een gemeenschappelijke wil v/d partijen om eigendom over te dragen = zakenrechtelijke overeenkomst " Belgi heeft een consensualistisch systeem !! " Kort samengevat: - Fra/Belg/Ital: (tekst X-17) " Consensus " Beschikkingsbevoegdheid - Nederland: (tekst X-18) " Beschikkingsbevoegdheid " Overeenkomst = titel " Levering - Duitsland: (tekst X-19 en X-20) " Beschikkingsbevoegdheid " Levering (=> als levering w beschouwd de registratie van onroerend goed) " Zakenrechtelijke overeenkomst (partijen zetten in de akte dat eigendom moet overgaan; wilsovereenkomst over de eigendom)
52
Samenvatting
- Romeins recht: " Beschikkingsbevoegdheid " Levering " Titel => enkel nodig bij traditio (res nec mancipi) en niet bij mancipatio en in iure cessio (res mancipi). Klassiek Romeins recht: " Overdracht door levering (Txt X-1) " Verschillende leveringsvormen bij verschillende goederen: - Res mancipi (txt IV-1; IV-2): levering door " mancipatio (abstract) (Txt V-19) (mancipatio is een ritueel met een weegschaal en 5 getuigen) " in iure cessio (abstract) (Txt V-20) (in iure cessio is een schijnproces met een magistraat) - Res nec mancipi: levering door " traditio (causaal) (Txt V-21) (tradio: je moet je afvragen waarom dat gebeurt en de titel/causa is het antwoord op die vraag) " Onderscheid res mancipi en res nec mancipi: - Res mancipi zijn, kort samengevat, alle zaken die van belang zijn voor de landbouw: Gronden binnen het gebied van italie (+alle daarop staande gebouwen, maar die horen er al bij door natrekking), landelijke erfdienstbaarheden, slaven en 4voetige lasten trekdieren. Alle andere zaken zijn res nec mancipi. " Wat deed Justinianus? - Schaft het onderscheid res mancipi en res nec mancipi af - Schaft mancipatio en in iure cessio af - Vervangt in de teksten van het Corpus Iuris Civilis mancipatio en in iure cessio door traditio " Ten gevolge hiervan komen causale n abstracte traditio-teksten voor in het Corpus Iuris Civilis (Het is dus niet eenduidig in het Corpus Iuris Civilis of er wel of niet een titel nodig is bij traditio/eigendomsoverdracht.) " Receptie: - De Middeleeuwse Juristen ontdekken tegenstrijdigheden. - Wel of geen geldige titel? - Antinomie ten aanzien van het titelvereiste - De wil van de eigenaar: komt in plaats van de titel " Nu is het dus vereist: beschikkingsbevoegdheid + levering + wil v/d eigenaar. " Jacques de Revigny: bij gebrek aan een titel " Grotius (= Hugo de Groot): in het Natuurrecht vervangt de wil de volledige traditio (txt X-9 en X-10) " Vervangt dus niet enkel de titel, maar ook de levering!! => Hij hanteerde m.a.w. een consensualistisch stelsel van eigendomsoverdracht. - Levering zonder bezitsverschaffing: Traditio brevu manu: houder wordt bezitter (dr afspraak) => normaal traditio vereist, maar consensus is voldoende) - Constitutum possessorium: bezitter wordt houder => bezit op naam v/e ander: Beide zijn uiterlijk niet waarneembaar, maar er heeft een traditio plaatsgevonden en dus een leveringshandeling Codificatie: " Frankrijk (en Belgi) - Eigendom gaat over door consensus (txt X-17) - Achtergrond: het Natuurrecht (tekst X-10: wat we willen is al zo => de wil vr het laten overgaan v/d zaak zonder fysieke overdracht) en de notarile praktijk " Nederland: - Eigendom gaat over door levering (txt X-18) - Een geldige titel is vereist. - Achtergrond: Romeins (Rooms-Hollands) recht " Duitsland:
53
Samenvatting
- Nadere theorievorming in de Pandekten wissenschaft (txt X-20 en X-19) - BGB (1900): levering door de zakelijke overeenkomst (txt X-21)
NAAR DE ONRECHTMATIGE DAAD Geschiedenis van de onrechtmatige daad " Modern: voornamelijk het kapotmaken van andermans zaken, diefstal, brandstichting, verkeersovertreding, enz. " Ontwikkeling: - van vergelding (allereerste tijden) (talio: afkopen van weerwraak; boete) naar schadevergoeding (nu) (smartengeld, compensatie vr wat verloren is). Iemand die het gedaan had <= onrechtmatige daad => Iemand die er last van had. = Dader = Gelaedeerde " Vroeger => In XII-tafelen: Dader moet met een vast bedrag de wraak van het slachtoffer afkopen. Het is een vast bedrag => er wordt dus geen rekening gehouden met de schade. Oog om oog, tand om tand is geen goed systeem en de ontwikkelende maatschappijen hadden dit door. " Nu: vroeger keek men eerst naar de dader, nu kijkt men eerst naar het slachtoffer. Het slachtoffer moet vermogensrechtelijk schadeloos worden gesteld. " Lex Aquilia (3de eeuw na Chr.): Alles met beschadiging/damnum iniuria datum, gemengd karakter: boete EN schadevergoeding. ( voor de Lex Aquilia enkel een poenaal karakter). " Romeinsrechtelijke delicten: Ps: deze Romeinsrechtelijke delicten zijn bij ons nu publiekrecht, maar toen was het privaatrecht => de gelaedeerde moet reageren. - Furtum: diefstal en verduistering - Damnum iniuria datum (lex Aquilia) : zaakbeschadiging (=> gemengd : boete + schadevergoeding - Iniuria: kwetsing van vrije personen (zowel lichamelijk als geestelijk) Delict Actie Hoe een actie Kenmerken van de actie Aansprakelijkheid Damnum iniuria datum actio legis Aquiliae gemengd Furtum Actio furti zuiver poenaal passief + onovererfelijk dolus manifestum: 4 x waarde zaak nec manifestum: 2 x waarde zaak Iniuria actio iniuriam zuiver poenaal passief + actief + onovererfelijk animus iniurandi rechter boete vast
passief + onovererfelijk Culpa (levissima) Hfdst 1:(doden res mancipi) hoogste Grootte van de boete waarde afgelopen jaar Hfdst 3: (verbrand/gebroken/vernield) waarde v/d afgelopen 30 dagen Dader ontkennen en toch veroordeeld worden, moet dan dubbel betalen
- Kenmerken bij damnum iniuria datum: " Actio Legis Aquiliae " Gemengde actie " Dader straffen + schadevergoeding vr slachtoffer. " Passief onovererfelijk " Actie kan ingesteld worden tegen de dader, maar niet tegen zijn erfgenamen.
54
Samenvatting
" Aansprakelijkheid: Zwaar onder Lex Aquilia, want bij culpa (levissima) ben je al aansprakelijk en niet enkel bij opzet. Hoofdstuk I: doden van res mancipi => dader moet eigenaar hoogste waarde v/d slaaf of vee van het afgelopen jaar betalen. Hoofdstuk III: Verbrand/gebroken/vernield => dader moet hoogste waarde in de afgelopen 30 dagen betalen !Maar als dader ontkent en toch veroordeelt wordt in zijn proces, moet hij het dubbele betalen! Zo komt Justinianus dus aan het gemengde karakter. - Kenmerken bij de furtum: " Actio furti: kan naast een revindicatio worden ingesteld !! " Zuiver poenaal (= zuiver op boete gericht) " Passief onovererfelijk " Aansprakelijkheid: bij dolus, opzet is hij/zij aansprakelijk => dit opzet moet worden aangetoond. M.a.w. een lichte aansprakelijkheid, want dolus aantonen is zeer moeilijk.
Bedragen?: Manifestum (=op heterdaad betrappen): 4 x de waarde v/d zaak Nec manifestum (=buiten heterdaad betrappen): 2 x de waarde v/d zaak
- Kenmerken bij de iniuria: " Actio iniuriam " Zuiver poenaal " Passief en actief onovererfelijk (wegens het persoonlijke karakter) " Aansprakelijkheid: Animus iniuriandi: gekwalificeerd opzet (opzet/bedoeling om te kwetsen). Ruimer dan opzet, want naast het opzet, moet je nog de bedoeling hebben gehad om te kwetsen.
Bedragen? Vaststelling van de boete door de rechter. Rechter kan geholpen worden doordat het slachtoffer een schatting doet, maar als het slachtoffer de zaak verliest, dan moet hij de verweerder 10% van het geiste bedrag betalen.
- Algemene kenmerken " Poenale acties (= gericht op boete) (=> in beginsel!) " Acties zijn passief onovererfelijk " Acties cumuleren tegen mededaders: 1 actie tegen elke dader. " Noxale acties tegen eigenaar van slaaf= het uitleveren v/d slaaf. - Verschillen met de Onrechtmatige Daad (OD) nu: " RomR kent geen uniforme regeling " RomR boete; " OD schadevergoeding " RomR: delicten kennen verschillende aansprakelijkheidsgraden; OD: schuld " RomR sanctioneert bepaalde concrete vormen van schade: lacuneuze regeling (=> d.w.z. er dingen die er niet onder vallen, vb. doden van een vrije burger => valt niet onder furtum, iniuria of damnum iniuria datum); " OD: algemeen recht op schadevergoeding " RomR: diverse berekeningswijzen van het procesbedrag; " OD: de rele schade " OD: actie is passief overerfelijk, want het gaat over schade (vermogen) en dat vermogen is overerfbaar. - Actief/passief overerfelijk/onovererfelijk: Geschiedenis van het privaatrecht 55
Samenvatting
" U moet de begrippen combineren. (On)overerfelijk gaat over de vraag of de erfgenamen in een proces kunnen optreden, actief en passief over het hebben van de rol van resp. eiser of verweerder in het proces: actief overerfelijk = erfgenamen van slachtoffer kunnen vordering instellen. actief onovererfelijk = enkel slachtoffer kan vordering instellen passief overerfelijk = vordering kan ingesteld worden tegen erfgenamen v/d dader passief onovererfelijk = vordering kan niet ingesteld worden tegen erfgenamen v/d dader
" Quasi-delicten c.q. aansprakelijkheid buiten schuld: Er wordt niet gekeken naar de
schuld, wel naar de hoedanigheid => risicoaansprakelijkheid. - Actio de effusis vel deiectis (txt VI-20; XI-4), Bloempot-actie : bloempot valt naar beneden uit raam, wie is aansprakelijk ? => bewoner van verdieping waarvan bloempot viel. - Pauperies dierschade (txt VI-22) : Het dier wordt niet aansprakelijk gesteld, want het heeft geen vermogen. - Receptum-aansprakelijkheid van schippers, herbergiers en stalhouders
" Ontwikkeling bij de lex Aquilia (het meest voorkomende delict): Damnum iniuria
datum is het meest voorkomende delict, want het kent een schuldaansprakelijkheid (culpa (levissima)). 3 essentile punten die nodig zijn voor damnum iniuria datum: - Damnum schade (aan een zaak) (schade kunnen aantonen) " belang van de eigenaar (txt VI-8 !!!; VI-6) " Doden / verwonden van vrije personen: geen smartegeld (txt in FOI nrs. 478 en 479) " Niet mogelijk om smartengeld te vragen, want het lichaam van een vrij burger is niet in geld waardeerbaar. " In de Middeleeuwen: gerechtigden tot schadevergoeding; berekening inkomstenderving (txt XI-9) " Smartegeld voor vrouwen? (txt VI-24) " Compensatie voor de geleden schade. " Smartegeld 'indien verzocht' : voor iedereen bij wie lichamelijke schade werd aangericht. " Uitbreiding van het schadebegrip in het Natuurrecht: Elke vorm van aantasting: lichaam, eer en goede naam, Iedere aantasting in iedere vorm v/h recht kom in aanmerking voor vergoeding. " Ook schade in verband met een zaak; aandacht voor de werkelijk opgetreden schade / het - Iniuria 'ten onrechte; zonder recht' (=schuld en onrechtmatigheid) " Introductie van de culpa als criterium: Mucius Scaevola, ca. 100 v.Chr. - Datum 'toegebracht' causaal verband (causaal verband tussen schuld persoon en de schade) " Verlening van een actio legis Aquiliae utilis (= analoge actie) of van een actio in factum (= actie gericht op de feiten) bij indirect causaal verband: rechtstreeks optreden was vereist bij de Lex Aquilia, maar als het causaal verband losser was, dan kwam men in de problemen. De praetor erkende dit en gaandeweg kwamen er aangepaste acties. " Invloed van het canonieke recht: - Beperking tot schadevergoeding - alleen het gestolene teruggeven of compensatie voor de verloren waarde daarvan. => geen boete ! - Doorwerking van dit beginsel - Actie passief overerfelijk: schadevergoeding gaat over het vermogen. Daarom is de actie passief overerfelijk.
56
Samenvatting
- Deze constructie word gent op de stipulatio: een belofte op het sterfbed, bindt de erfgenamen terug te geven. " De Moraaltheologie Thomas van Aquino: (txt IX-9) - Iustitia distributiva verdelende rechtvaardigheid: creert een verdeling hoe het hoort. - Iustitia commutativa vereffenende rechtvaardigheid: soms wordt die oorspronkelijke verdeling v/d distributiva verstoord en dan moet iustitia commutativa optreden (vb.: iemand die bestolen is, het teruggeven van zijn zaak) - Vergelijkbaar met het scheppingsverhaal: In den beginne werd en verdeling gemaakt en in principe hoort deze orde zo te zijn. (verdelende rechtvaardigheid) => Soms wordt die orde verstoord => het terugbrengen van de oorspronkelijke orde (vereffenende rechtvaardigheid). - Algemene restitutieverplichting (~ restitutieleer) - Smartegeld: wanneer het weggenomene niet te restitueren is, dan betaal je smartegeld. - Contra: Het lichaam van een vrij mens is niet waardeerbaar in geld: deze stelling gold in Romeins recht, in tijd van Thomas van Aquino niet meer en kan er ook smartegeld voor betaald w.) " Het inheemse recht - Oorspronkelijk compositio: zoengelden - Bij het betalen van zon zoengelden is er verzoening. - Deze zoengelden beogen de oorspronkelijke schadevergoeding en boete. - Vanaf XIIIe eeuw sterker overheidsgezag: ontwikkeling van publiek strafrecht - De overheid trekt het bestraffingsrecht naar zich toe. " De praktijk in de XVe eeuw: - Verhouding tussen vergelding en vergoeding (txt XI-11) " De School van Salamanca (XVIe eeuw): (txt XI-12) - Thomas van Aquino was een moraaltheoloog. Dit was het meest theoretische deel van de theologie. - De School van Salamanca was de schakel tussen de moraaltheologie en de rechtspraktijk. - De restitutieleer als algemene grondslag voor schadevergoeding. - Onderscheid tussen restitutie en straf; " Straf: publiek recht " Restitutie: privaat recht - Smartegeld - Gerechtigden tot restitutie " Hugo de Groot - = de vader van het Natuurrecht - Is in grote mate schatplichtig aan de School van Salamanca - Heeft 5 belangrijke uitgangspunten: " Afblijven van wat een ander toebehoort " Teruggeven van hetgeen wij van een ander houden of van de baten die wij daaruit trekken " De verplichting om beloften na te komen " De vergoeding van door schuld toegebrachte schade " Het verdiend zijn van straf tussen de mensen. - Schuldbeginsel (Verschuldensprinzip) en toepassing van de restitutieleer in het Natuurrecht - Risico-aansprakelijkheid (misdaed door wet-duiding) bestaat alleen in het positieve recht (ius civile) " Volgens Hugo de Groot bestaat de risico-aansprakelijkheid wel, maar niet in het Natuurrecht. Daar geldt enkel het schuldbeginsel en risicoaansprakelijkheid kom je enkel tegen in het ius civile (romeins recht). " Dus: postieve recht zegt: risicio-aansprakelijk => dergelijke schade wordt verdeeld vanwege moeilijkheid aantonen van schuld natuurrecht zegt: je moet op zoek naar de schuldige (schuldbeginsel). Geschiedenis van het privaatrecht 57
Samenvatting
- Over de scheiding tussen privaatrecht en strafrecht - Gerechtigden tot schadevergoeding: iedere schending van rechten die de persoon toekomen (vb.: persoonlijkheidsrechten) geeft recht op schadevergoeding. - Eventueel smartegeld: Hugo de Groot erkent dat de aansprakelijkheid voor schade niet is beperkt tot inbreuk op rechten die iemand ontleent aan eigendom of contract. Schade bestaat in alles wat iemand minder heeft dan wat hem toekomt. Dit laatste omvat zeer veel. Codificaties " Codex Maximilianeus Bavaricus civilis (Beieren) 1765: (txt IX-13) - Natuurrecht boven Romeins recht - Algemene benadering van schadevergoeding - Tekst IX-13: duidelijk wordt dat in het Natuurrecht een veel algemenere benadering v/d schadevergoeding wordt voorgestaan, zonder de vele details en bijzonderheden van de lex Aquilia in het Romeinse recht. " Code civil 1804: - Uitgangspunt is het Verschuldensprinzip - Verschuldensprinzip, deels omgekeerde bewijslast (txt XI-30) " Aansprakelijk zijn voor schade die uit eigen daad voorvloeit, maar ook aansprakelijk voor schade uit daden van personen voor wie men instaat of schade van zaken die men onder zijn bewaring heeft. " Bijzondere schuldaansprakelijkheid, want de geregelde aansprakelijkheid houdt op indien deze personen bewijzen dat ze die daad niet hadden kunnen beletten.
Dit is dus een schuldaansprakelijkheid met omgekeerde bewijslast ( risicoaansprakelijkheid, maar het ligt er wel dichtbij) - Dlits et quasi-dlits in het Natuurrecht: opzet- en schuldaansprakelijkheid (In het Natuurrecht ) " Delict = opzet + schuld " Quasi-delict = schuld (en geen opzet) - Het begrip faute " Faute is een dubbelzinnig begrip. " Vroeg in de 19de eeuw was de neiging om fout zo subjectief mogelijk te interpreteren. Dit was handig voor fabrieksdirecteuren omdat er geen schadevergoeding moest betaald worden. Pas na verloop van tijd is men de fout objectief gaan interpreteren waardoor fabrieksdirecteuren wel schadevergoeding moesten betalen, vb.: omdat ze geen training hadden gegeven voor de gevaarlijke machines.
NAAR EEN OPEN CONTRACTENSTELSEL EN EEN ALGEMENE CONTRACTENLEER (Geschiedenis van het contractenrecht)
Terminologie:
" Contract (privaatrechtelijk; obligatoir) " Overeenkomst (ook familie-, zaken- en procesrechtelijke) " Verdrag (Volkenrecht) - Contract lijkt op contractus => maar opgelet: ze zijn inhoudelijk niet hetzelfde. Als we het over contract hebben, hebben we het over het privaatrechtelijke gebied met daarin onderverdelingen als vermogensrecht, en ook obligatoir, want via een contract laat je verbintenissen tot stand komen die je moet nakomen. - Overeenkomst is een ruimer gebruikte term dan contract. Je kan een overeenkomst hebben in familierecht, zakenrecht en procesrecht. Het algemene beeld hierbij is dat 2 of meer partijen bij elkaar komen en het eens zijn en uit dit akkoord vloeien verbintenissen voort. - Verdrag of volkenrecht: hier heb geen personen, maar wel bijv. landen die met elkaar praten via vertegenwoordigers. Dit leidt ook tot verbintenissen en hoe mensen zich moeten gedragen.
58
Samenvatting
- BW 1101: titel => overeenkomst waaruit verbintenissen voortvloeien.
Vraag aan professor gesteld in verband met contract overeenkomst:

* Overeenkomsten contracten
Uit de contracten komen verbintenissen voort. Maar in de verzameling van de overeenkomsten kan iets zijn waaruit geen verbintenissen voortkomen en daarom is het een ruimere term dan contract. (Uit contract komen altijd verbintenissen voort en uit overeenkomsten niet.)
" Een verbintenis kan heel snel verdwijnen, vb.: brood in bakker kopen. Of huur:
verhuurder die de verbintenis heeft zijn pand ter beschikking te stellen en huurder die de verbintenis heeft per maand de huurprijs te betalen. " Verschil tussen verbintenissen die uit contract voortkomen en die niet uit contract voorkomen. Verschil tussen het moderne en het Romeinse contractenrecht: " Vandaag kent het contractenrecht een veel algemenere benadering => zie art. 1107 BW: contracten in het algemeen. " Tekst XII-1: - Conventio: zowel fysiek bij elkaar komen, als in de geest bij elkaar komen en een overeenstemming bereiken. - Pactum: afspraken die niet in een verbintenis resulteren en niet juridisch afdwingbaar zijn. => levert geen actio op, wel een exceptio (bv.: koe ruilen tegen paard. Beide niet uitgevoerd = ok. Maar koe al gegeven, dan kan er worden geist via exceptio om paard ook te geven als ruil.) - Contractus: afspraak die resulteert in een verbintenis => afdwingbaar via recht (afspraak die juridisch afdwingbaar is). Ontwikkeling in Romeins Recht: De 3 oudste vormen van contractssituaties: " Contrahere obligationem (verrichten v/e handeling met een rechtsgevolg): Oude Romeinse Recht: er ontstaat een verbintenis, maar niet-exclusief, wel door traditio, formaliteiten. Een verbintenis op de hals halen => niet exclusief een contractsituaties, want ook een onrechtmatige daad is al een contrahere obligationem. " Nexum: = Zelfverpanding, iemand die zichzelf in pand geeft totdat hij zijn schuld heeft afgelost. Het dient om zekerheid te stellen voor een bepaalde schuld. Kan hij uiteindelijk zijn schuld niet aflossen, dan kan de pandhouder hem zelfs verkopen aan de overkant van de Rijn als slaaf. " Sponsio: = een kwestie van garantie geven voor een bestaande schuld. Belofte moet op een plechtige manier worden afgelegd. (Maar opgelet: de schuld is er dus al !!) Het is een middel voor de schuldeiser om de schuld af te dwingen. Langzamerhand komen er steeds meer acties: " Culpa als criterium voor aansprakelijkheid: partijen kunnen deels zelf de aansprakelijkheid door contracten invullen. Ze kunnen bijvoorbeeld het criterium zwaarder maken, vb.: bewaken v/e roerend goed door de verkoper. " Bona fides als algemene maatstaf strikt recht. Clausules bona fides zijn dus mogelijk in meeste contracten. " Tendens naar vormvrijheid Er is een tendens naar reformisering en die leidt er dan toe dat weinig vormvoorschriften zijn: mancipatio wordt vervangen door stipulatio.
59
Samenvatting
Tegenwoordig: contractsvrijheid " Materieel = inhoudelijk vrij. - In beginsel iedere inhoud (maar wel restrictie). - Inclusief derdenbeding. Bij contract: meestal 2 partijen. Het contract geldt tussen deze 2 partijen die erbij betrokken zijn, geen derde is erbij betrokken. Het idee dat een derde recht(en) verkrijgt door het contract gesloten tussen die 2 partijen, kan in het huidig contractenrecht. " Formeel - Vrij van vorm. " Is het noodzakelijk dat er een schriftelijk stuk is voordat je het een contract kan noemen of geldt het schriftelijk stuk eerder als bewijs? " Tegenwoordig: als je het eens bent, is er al sprake van een contract. Het schriftelijke stuk is een bewijsmiddel. - Vertegenwoordigingsmogelijkheid. " Vroeger nu? Bijvoorbeeld: In het Romeins recht moesten de personen aanwezig zijn en was er geen mogelijkheid tot vertegenwoordiging. Nu is dat er wel en kennen wij ook de volmacht. " M.a.w. waren er vroeger wel vormvereisten en nu zijn afgezwakt tot verdwenen. Klassiek Romeins recht: " Beperkt aantal contractsinhouden mogelijk (maar: stipulatio heeft geen standaard inhoud) De inhoud is in het Romeinse recht beperkt. " Vormvereisten (toen toch nog een aantal vormvereisten): - contractus re: pas contract op moment van overhandiging - contractus verbis: bepaalde bewoordingen - contractus litteris: pas contract door schrift " Verschil contractus pactum: - Contractus (= afspraken door acties gesanctioneerd) - Pacta (= vormloze afspraken (enkel wilsovereenstemming en verder niets) ; in beginsel leveren ze geen actie op) " Maar: wel afdwingbaar als nevenbeding bij contract beheest is door redelijkheid en billijkheid. " Pacta krijgen gaandeweg wel rechtsgevolgen: - Exceptio pacti (Ja, maar ) " Afspraak bewijzen: Bewijzen door getuigen Op basis van de afspraak wel geen actie, alleen verweer. - Nevenbedingen (pacta adiecta) = aan een contract bijgevoegde afspraken met rechtskracht. Ze maken een onderdeel v/d hoofdovereenkomst uit (ter goeder trouw). - Pacta praetoria (bijv. het pactum fiduciae): Van onbeschermd naar een actie door de praetor. Vb.: pactum fiduciae: je geeft een zaak af aan een vriend, omdat jij een soldaat bent, die ze ze goed als mogelijk moet bewaren. => Je komt terug en vraagt je zaak terug en deze persoon weet niet meer wat je moet terugkrijgen (hij liegt). Aangezien de mentaliteit is veranderd en mensen minder eerlijker werden, stelde de praetor een pactum op, nl. het pactum fiduciae. => Als ze je het niet vrijwillig willen teruggeven, dan kon je je op dit pactum beroepen - Pacta legitima (bijv. de schenkingsbelofte): Juist hetzelfde als pactum fiduciae, maar dan maakt de keizer het nieuwe pactum. - Onbenoemde contracten: " Actio praescriptis verbis wanneer n partij gepresteerd heeft, teneinde nakoming door de ander te eisen. De onbenoemde contracten kunnen op een gegeven moment toch tot een actie leiden, namelijk als 1 partij de afspraak uitvoert. Deze kan dan eisen dat de andere partij de afspraak ook uitvoert.
60
Samenvatting
" causa data causa non secuta = de prestatie terugvorderen
" De algemene gedachte dat afspraken bindend zijn komt uit de ethiek; fides als
grondslag voor het bindende karakter (txt XII-2). M.a.w. Meestal kiezen de Romeinen om ethische redenen voor het nakomen v/d verbintenis. Fides is de grondslag als bindende karakter. Middeleeuwen " Invloed van het canonieke recht: pacta sunt servanda (txt XII-6) - Pacta sunt servanda: Pacten moeten nagekomen worden. - Het canonieke recht had een sterke invloed op de verplichting tot nakoming van elke afspraak (verbindend karakter). " Matthes 5,37 - " Maar laat zijn uw woord ja, ja; neen, neen; wat boven deze is, dat is uit den boze " - Je moet je aan je woord houden, ja zeggen, is ja bedoelen en neen is neen bedoelen. - Iedere serieuze toezeggen is bindend voor Christenen. " Pacta nuda / pacta vestita - Steeds meer aankleding van de pacta. - In boek nr 531 p. 390 en nr 534 p. 392 - Pacta nuda = een naakte afspraak = geen enkele reden/causa ligt ten grondslag aan de afspraak. => een naakte afspraak leidt niet tot een verbintenis, maar tot een verweermiddel. - Pacta nuda brengen geen actie mee. - Pacta vestita brengen wel een actie mee. - Een pactum vestitum (enkelvoud) is letterlijk een 'aangeklede afspraak', dat wil zeggen dat er een actie aan verbonden is om de afspraak zo nodig in rechte te kunnen afdwingen. Dat 'aangekleed zijn' kan komen doordat de causa vermeld is, maar ook op andere manieren: zie nr. 532 in het boek. - M.a.w.: een afspraak (die geen nevenbeding is) en niet kan gewalificeerd worden als n van de benoemde contracten, is slechts afdwingbaar door een bepaalde vorm aan te nemen: " Eenzijdige toezeggingen moeten de vorm aannemen van een stipulatie (=> voor de afdwingbaarheid v/d stipulatie vereisten de glossatoren dat in de bewoordingen van de stipulatie ook de causa tot uitdrukking wordt gebracht). " Bij wederkerige afspraken (innominaatcontracten) dient n v/d partijen zijn afspraak te zijn nagekomen. (Daarmee openbaart zich het bestaan v/e een causa en wordt de afspraak aangekleed en afdwingbaar.) = dan een pactum vestitum.
Pacta nuda of de afspraak naar Romeins recht onbeschermd als aan deze vereisten niet is voldaan.
" Vermelding van de causa (txt FOI nr. 531 en 534, p. 390-392) - In de stipulatio moest de causa worden vermeld om daarmee de serieuze bedoeling v/d partijen tot uitdrukking te brengen. - Zonder vermelding van de causa, is de stipulatio niet afdwingbaar. " Castili: Ley Paresciendo (txt FOI nr. 518, p. 374) - Einde gemaakt aan alle Romeinse vormvoorschriften en beperkingen. - Blijk geven dat je een contract wil aangaan met iemand, is genoeg voor een geldig contract. - Grote stap richting contractsvrijheid.
" Algemene gedachte:

- 1ste groep: adel => fides en getrouwheid: vooral ten opzichte van feodaliteit. - 2de groep: handelaars, belangrijk voor handel = de trouw " Gegeven woord bindt => komt uit Canoniek recht.
61
Samenvatting
" Deze 2 groepen zorgen mee voor het afschaffen van vormvereisten en mede door hen wordt het blijk geven van te willen contracteren voldoende voor een contract. Na de Middeleeuwen dringt het canoniekrechtelijke beginsel algemeen door: " Dumoulin (txt XII-8) " Loisel (txt XII-11; vgl. voor de oorsprong van het beeld txt XII-4, XII-5) " Stadsrecht van Freiburg im Breisgau (opgeschreven door Ulrich Zasius; txt XII-7) " Matthes van Wesembeke (txt XII-10) Hugo de Groot " neemt pacta sunt servanda als algemeen beginsel van Natuurrecht aan; " hij vormt de verbindende schakel tussen moraaltheologie en Natuurrecht (txt XII-14; XII-15) " Hugo de Groot leerde Lessius kennen die hem via mensen v/d School van Salamanca het pacta sunt servanda beginsel leerden kennen. Voorloper van de Code civil (BW 1101): Pothier (txt XII-17) " Pothier legde de basis voor het contractenrecht (verbintenissenrecht). " Tekst XII-17: Pothier zegt dat een contract een soort overeenkomst is. Eerst weten wat overeenkomst is => overeenkomst (= convention) = afspraak (= pactum). Een overeenkomst of convention is de wilsovereenstemming van twee of meer personen om tussen hen enige verbintenis tot stand te brengen, of bestande verbintenis teniet te doen of om haar te wijzigen. " Pact = conventia (=> hij gebruikt pact als afspraak; dit deden ze in ME ook) " Het contract is die overeenkomst/pact waarbij het gaat om het in het leven roepen/tot stand brengen van verbintenissen. En wij hebben het principile Romeinse onderscheid (bindend of niet-bindend) achterwege gelaten en het Natuurrecht beschouwt elke afspraak als bindend. => geen onderscheid meer tussen pacta !! " Code civil kent ook: - Derdenbeding (BW 1165-1167; 1121) " Mooi voorbeeld van materile contractsvrijheid: het derdenbeding is bindend. => Een derde ontleent aan dat contract rechten en zal dit recht kunnen handhaven t.o.v. de contractspartijen. - Vertegenwoordiging (lastgeving: BW1984 e.v.) " Formele contractsvrijheid: vormvereisten voor bepaalde contracten. Dit betekent dat partijen in elkaars aanwezigheid moeten zijn. Toen niet tot stand door vertegenwoordiger, nu kan dat wel. Beperkingen op de bindende kracht van contracten: " 1ste beperking: clausula rebus sic stantibus (indien de zaken zo blijven) - Wat gebeurt er als je een contract afsloot en ineens veranderen er zaken => Blijft je contract dan gelden met bindende kracht? - Cicero: beloften en overeenkomsten hoeven niet altijd te worden nagekomen (txt XII18 en XII-19). Nut is het kernbegrip hier. - Seneca: omstandigheden moeten gelijk blijven wil men gebonden zijn (txt XII-20) Alles moet hetzelfde blijven = de relevante omstandigheden => het moet blijven gaan om dezelfde zaken als toen we het contract sloten (vb. niet: de zon moet schijnen of het mag niet regenen) - Augustinus over wat een leugen is, mede aan de hand van Ciceros gedachte; zijn tekst wordt opgenomen in het Decretum Gratiani (txt XII-21). Augustinus = een kerkvader. De gedachten van clausula rebus sic stantibus zat in het kerkrecht. - Glosse op het Decreet, met verwijzing naar het Liber Extra (txt XII-22) - Paus Gregorius IX in het Liber Extra: poging om de werking van de clausula te beperken (txt XII-23 => verband met tekst VI-24 p. 41). De Paus geeft een hint: ondanks dat de omstandigheden hetzelfde moeten blijven, vindt hij toch dat het contract bindend moet blijven. => Hij zegt dus voorzichtig dat onverwachte omstandigheden niet als beperking gelden. Geschiedenis van het privaatrecht 62
Samenvatting
- Thomas van Aquino over het niet-nakomen van beloften (txt XII-24).Volgens hem mag men in 2 gevallen gexcuseerd worden bij een belofte: " Als hij door zijn belofte iets zondigs doet, maar zijn fout inziet en veranderd voor het goede te doen. => dus iets beloven dat duidelijk ongeoorloofd is. " De persoonlijke en zakelijke omstandigheden zijn veranderd. De clausula ontwikkelt zich vooral in het canonieke recht en de moraaltheologie; bestaat nu nog met name in het Volkenrecht, niet in privaatrecht. Natuurrecht is hier vrij streng in: beloofd blijft beloofd. Hugo de Groot zijn natuurrecht is niet geneigd deze clausule te accepteren om onder het contract onderuit te komen.
" 2de beperking: Benadeling (laesio enormis)

- Bepaling van de koopprijs naar klassiek Romeins recht (txt XII-25 en XII-26) " Dus creatief onderhandelen mag, maar bedrog mag niet. " Ook prijs spreek je onderling af, dus achteraf niet komen klagen dat hij te hoog/laag was. - Diocletianus: beperking van de contractsvrijheid (txt XII-27) " In Na-Klassieke periode. " Zie tekst XII-27: Als er minder dan de helft betaald is van wat de zaak werkelijk waard is, dan: Zaak teruggeven en geld als koper terugkrijgen. Koper betaalt meer aan verkoper. Dit is een beperking v/d contractsvrijheid. - Middeleeuwse receptie en uitwerking van C. 4,44,2 (txt XII-28) - Natuurrecht: " Gelijkwaardigheid tussen prestaties als natuurrechtelijk beginsel (txt XII-29) En het geven van een actie om die gelijkwaardigheid te waarborgen. " Maar ook natuurrechtelijk is de idee van de contractsvrijheid (txt XII-30, blz. 99) Als men van alles bewust is en van alles op de hoogte + bij volle verstand => Dan kan ongelijkwaardigheid in gelijkwaardigheid veranderd worden. - Diocletianus gedachte van C. 4,44,2 in moderne codificaties: " Frankrijk en Belgi: beperkt (txt XII-30, blz. 102) Benadeling geldt bij ons, maar wel maar beperkt: bij ons benadeling van 7/12de voor de verkoper bij onroerende goederen => dan kan verkoper de ontbinding v/d koop eisen. Koper heeft dan 2 mogelijkheden: 1) Zaak teruggeven en de prijs terugkrijgen die hij ervoor betaalde. 2) Erf behouden en betalen tot hij aan de juiste prijs komt, onder aftrek van een tiende v/d gehele prijs. " Oostenrijk: algemeen beginsel van contractenrecht (txt XII-31) Meer gekozen voor gelijkwaardigheid dan voor contractvrijheid.
63

Geschiedenis Van Het Privaatrecht

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Geschiedenis Van Het Privaatrecht

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Samenvatting

Jaar: 2007-2008 1e bachelor

DEEL1: schets van het Romeinse vermogensrecht

Geschiedenis van het privaatrecht

rechtspraak over burgers v/d stad

Geschiedenis van het privaatrecht

tribunicia potestas vetorecht in Rome auctoritas persoonlijk gezag

12. Rechtsbronnen: keizerlijk recht nu ook in de vorm van leges generales

Massentheorie van Bluhme, Sabinus, edict, Papinianus, Appendix

Geschiedenis van het privaatrecht

Palingenesia mogelijk door inscripties (humanisme; Otto Lenel)

c. Actio: in het edict van de praetor genoemd rechtsmiddel (biedt rechtsingang)

Geschiedenis van het privaatrecht

Geschiedenis van het privaatrecht

Geschiedenis van het privaatrecht

" Statusleer: relevant voor de handelingsbekwaamheid (de bekwaamheid om rechten en

Geschiedenis van het privaatrecht

Ook geldverspillers konden curator nodig hebben.

Samenvatting : rechtsbevoegdheid, handelingsbekwaamheid en delictsbekwaamheid

Geschiedenis van het privaatrecht

Drager van plichten? Vanwege machtiging door pater familias =>

Geschiedenis van het privaatrecht

" 3 soorten huwelijken:

Geschiedenis van het privaatrecht

Geschiedenis van het privaatrecht

Als het puur gaat om een zaak.

Iemand kan procederen tegen de bezitter van het goed met de

Geschiedenis van het privaatrecht

Geschiedenis van het privaatrecht

" Vicieus bezit:

" " " -

Geschiedenis van het privaatrecht

Geschiedenis van het privaatrecht

Geschiedenis van het privaatrecht

DE BEGINSELEN VAN HET VERBINTENISSENRECHT EN DE DELICTEN Verbintenissenrecht

Een verbintenis: C ------------------------------------------------- D Crediteur Debiteur

Geschiedenis van het privaatrecht

Bronnen van de verbintenissen:

" Gaius, Institutiones 3,88 (tekst VI-1):

Geschiedenis van het privaatrecht

" NB: - Verschillende delicten n algemene onrechtmatige daad

Geschiedenis van het privaatrecht

Geschiedenis van het privaatrecht

Hoe moet waarde bepaald worden? Uitgangspunt is niet de

Geschiedenis van het privaatrecht

Schuld + opzet VII. CONTRACTENRECHT

Er w niet gekeken nr de schuld (risico-aansprakelijkheid)

Geschiedenis van het privaatrecht

Geschiedenis van het privaatrecht

Geschiedenis van het privaatrecht

Bewust handelen (factum)

Geschiedenis van het privaatrecht

Geschiedenis van het privaatrecht

Geschiedenis van het privaatrecht

Geschiedenis van het privaatrecht

Geschiedenis van het privaatrecht

Geschiedenis van het privaatrecht

Geschiedenis van het privaatrecht

Geschiedenis van het privaatrecht

Geschiedenis van het privaatrecht

7) Stelling in die tijd over Romeins Recht:

Geschiedenis van het privaatrecht

10) School van Orlans (verdedigen lijn van Martinus)

Geschiedenis van het privaatrecht