1. Hoorzitting met de heer A.

Lallemand, journalist bij het dagblad Le Soir en auteur van Sekten in Belgi en in Luxemburg (1) Van maart 1993 tot eind 1994 heeft de heer Lallemand onderzoek verricht naar de aanwezigheid van sekten in Belgi en hun eventuele invloed op onze landgenoten. Daartoe heeft hij enkele elementaire technieken van financieel onderzoek toegepast. Na in het buitenland de lijsten te hebben ingezameld waarin de sekten die overal ter wereld worden gesignaleerd alsmede hun meest bekende associatieve en commercile dekmantels zijn opgenomen, is de getuige te werk gegaan aan de hand van sleutelwoorden en analogien, teneinde via de wettelijke publikaties na te gaan of ze eventueel aanwezig waren op Belgisch of Luxemburgs grondgebied. Hij heeft trouwens alle stukken verzameld die in de Franse, Belgische, Engelse en Amerikaanse pers over die bewegingen zijn verschenen, alsook de openbare stukken die deze bewegingen of hun associatieve en commercile dekmantels in Belgi en in Luxemburg verplicht zijn te publiceren. Indien nodig heeft hij ook inzage gekregen van de teksten van de vonnissen en veroordelingen met betrekking tot die bewegingen in Belgi, Luxemburg, Frankrijk, Spanje en de Verenigde Staten. De getuige heeft vervolgens contact opgenomen met de leiders van de verschillende sekten voor een eerste open gesprek waarin hen de mogelijkheid werd geboden hun zaak duidelijk uiteen te zetten, zodat hij inzicht kon krijgen in het ideaal van de sekte. Na de strekking van het gesprek te hebben vergeleken met de ingewonnen informatie, organiseerde hij een tweede gesprek, dat dit maal op een confrontatie neer kwam. Tijdens dat gesprek confronteerde hij de leiders met de tegenstellingen tussen de beweringen van de sekte en de vastgestelde feiten (het verschijnsel sekte was uiteindelijk niet opgewassen tegen de aangewende onderzoeksmethodes). p.95 De antroposofie heeft aanzienlijke wortels in de regio Antwerpen. Die beweging ontwikkelt zich zowel op het vlak van de opvoeding (onmiskenbaar met succes) als inzake landbouw en de geneeskunde (waar de resultaten evenwel meer dan betwistbaar zijn). In die context moet echter worden betreurd dat kinderen er het leven bij hebben gelaten. De getuige verwijst naar het overlijden van de kleine Annalle, dat door dokter Berliner wordt beschreven (zie verder, punt F, 1, 4). Het kind werd behandeld door een groep personen die de geneeskunde beoefende volgens zeer bizarre concepten die tussen 1921 en 1925 door Rudolf Steiner werden ontwikkeld. Hij beweerde namelijk dat de bloedsomloop het hart doet kloppen, en niet omgekeerd. Sinds een paar maanden beschikken de antroposofen over hun eigen bankholding, de Triodos Bank, en zijn ze bevoorrechte partners geworden van

verenigingen als Terre dEnneille . Ook le Mouvement maakt reclame voor de Triodos Bank. De getuige beschikt hieromtrent niet over bijkomende gegevens. Alle projecten die verband houden met de antroposofische beweging, zijn van belang. Die personen beschikken over een eigen farmaceutische industrie en over eigen artsenverenigingen die vrij fervent lobbyen bij het ministerie van Volksgezondheid. Bovendien blijkt eensluidende informatie aan te tonen dat alle esotherische boekhandels en boetieks in de Brusselse agglomeratie sinds enkele maanden een voor een in handen komen van n enkele financile operator, die ook bekend is bij de gerechtelijke diensten. Er is momenteel veel interesse voor esotherische werken die pseudo-filosofisch of pseudo-religieus gedachtengoed van sekten ontwikkelen. Wanneer deze sector in handen komt van een beperkt aantal operatoren, kan men zich vragen stellen bij de wijze waarop het verschijnsel sekte uiteindelijk rendabel kan zijn. Indien de commissie erin slaagt een wetgeving inzake sekten uit te werken, zou die wetgeving dan niet moeten worden uitgebreid tot de buitenstaanders die voordeel halen uit sektarische activiteiten ? p.98-99 9. Hoorzitting met de heren J. Borghs en L. Vandecasteele, bestuurders van de Antroposofische Vereniging in Belgi a) Uiteenzetting van de heren Borghs en Vandecasteele De heer Borghs is directeur van een instituut voor gehandicapte volwassenen te Merksplas. De heer Vandecasteele is huisarts te Gent. Zij zijn allebei lid van de raad van bestuur van de v.z.w. Antroposofische vereniging in Belgi . De statuten van die vereniging werden gepubliceerd in het BelgischStaatsblad van 9 mei 1974. De heer Borghs is tevens bestuurslid van de Vereniging voor antroposofische initiatieven voor de gehandicaptenzorg in Belgi . De heer Vandecasteele is bestuurslid van de Belgische vereniging van antroposofische artsen . De heer Vandecasteele wijst erop dat de antroposofie, samengevat een bepaalde onderzoeksmethode is, waarmee men een bijdrage probeert te leveren aan de wetenschap in het algemeen, zowel de natuurwetenschappen als de menswetenschappen. Het is altijd de bedoeling om tot een synthese van drie elementen te komen, met name wetenschap, kunst en spiritualiteit. Deze methode en de daaruit voortvloeiende benadering van mens en wereld werden ontworpen door de Oostenrijkse filosoof Rudolf Steiner (1861-1925).

Zijn uitgangspunten inspireren steeds meer mensen, bij ons maar ook over de hele wereld. Er moet een onderscheid worden gemaakt tussen antroposofie en de Antroposofische Vereniging die in Belgi een v.z.w. heeft opgericht, die deel uitmaakt van de Internationale antroposofische vereniging, met zetel in Zwitserland (Dornach). Die vereniging heeft als doel de studie van de antroposofie te bevorderen. In Belgi gebeurt dat via bijeenkomsten, studiedagen, publikaties of onderzoeksprojecten. Zo werden het afgelopen jaar studiedagen georganiseerd rond themas als werkloosheid, euthanasie en drugsgebruik. Het is dus de bedoeling om de beginselen van de antroposofie toe te passen op actuele maatschappelijke vraagstukken. Voorts dient onderstreept te worden dat er geen formele band bestaat tussen de vereniging en de toepassingsgebieden van de antroposofie (de scholen, de instellingen voor gehandicaptenzorg, de landbouwexploitaties). Die instellingen zijn dus volledig autonoom en hebben een eigen maatschappelijk doel. Elkeen is vrij lid te worden van de vereniging, dan wel het lidmaatschap op te zeggen. Het lidmaatschap van de vereniging is overigens geen voorwaarde om te mogen meewerken aan een antroposofisch genspireerd initiatief. De heer Borghs herinnert eraan dat de Franse Assemble nationale in een onderzoek uit 1985 heeft geoordeeld dat antroposofie potentieel gevaarlijk was voor het individu of de samenleving. De mensen die rond antroposofie werken, waren daarover toen verbijsterd. De zaak werd aangekaart en ze namen contact op met leden van de Assemble nationale. Dat had met name tot gevolg dat de Assemble nationalein haar verslag van 22 december 1995 een ander standpunt heeft ingenomen. De antroposofie wordt er voorgesteld als ongevaarlijk ( innocuit objective). Geen enkele antroposofische instelling of vereniging komt voor in de lijst van de 172 bewegingen die aan ten minste een van de gevaarlijkheidscriteria beantwoorden. Beide bestuurders van de Antroposofische vereniging in Belgi hebben gevraagd door de commissie te worden gehoord om later elk misverstand ter zake te voorkomen. De heer Borghs stipt aan dat ook het boek van Alain Lallemand Sekten in Belgi en in Luxemburg laat uitschijnen dat antroposofie tot de gevaarlijke sekten wordt gerekend. De auteur haalt daartoe een bepaald feit aan, dat hij volgens de getuige evenwel totaal verkeerd voorstelt. Dat feit heeft betrekking op een mongolode kind dat tegelijk getroffen is door een ernstige vorm van leukemie. Het kind werd verzorgd door twee personen die buiten de gewone medische omkadering handelen; het betreft een vrouw die zichzelf voor genezeres uitgeeft, maar daarvoor geenszins bevoegd is, alsmede een huisarts die gebruik maakt van alternatieve geneeswijzen en zichzelf buiten de academische geneeskunde plaatst. Zij hebben de moeder overtuigd het kind uit het ziekenhuis weg te halen. Later is het kind gestorven.

Volgens de getuigen zijn de betrokkenen niet bekend bij de Vereniging van antroposofische artsen , noch bij de antroposofische therapeuten. Heel het dossier berust op het feit dat de arts tijdens zijn interview met de journalist n keer de naam Steiner heeft laten vallen; hij zei dat Steiner een pedagogisch interessante visie heeft ontwikkeld. Dat ene feit volstond echter om te beweren dat antroposofie een sekte is, die het overlijden van het kind heeft veroorzaakt. Ingevolge de publikatie van de Nederlandse vertaling van het boek heeft de Belgische vereniging van antroposofische artsen een kort geding aanhangig gemaakt bij de rechtbank van eerste aanleg te Antwerpen. Volgens de heer Borghs heeft de rechter weliswaar geoordeeld dat de informatie van de journalist fout was, maar ook dat de pers vrij is en dat ter zake geen preventieve censuur mogelijk is. Het boek in kwestie is dus ongewijzigd verschenen. Voor het overige preciseert de getuige dat de antroposofie noch een kerk, noch een alternatieve godsdienst is, en dat zij niet aan een leider of aan dogmas is onderworpen. Meningen zijn altijd individueel, de vereniging of haar bestuur neemt nooit een groepsstandpunt in. Alle levensbeschouwelijke overtuigingen zijn aanwezig in de beweging. Men kan er op grond van de statuten lid van worden, zonder onderscheid van nationaliteit, religie, stand dan wel wetenschappelijke of levensbeschouwelijke overtuiging. De jaarlijkse bijdrage bedraagt gemiddeld 3 500 frank. De leden krijgen vier keer per jaar een tijdschrift toegestuurd; ze mogen kosteloos deelnemen aan verscheidene bijeenkomsten. Voor het overige steunt de vereniging projecten op pedagogisch, maatschappelijk en medisch vlak. Ook de scholen die de Steiner-pedagogie toepassen zijn pluralistisch. In feite zijn Rudolf Steiner en zijn opvattingen de inspiratiebron in de antroposofie. Zijn 6 000 voordrachten geven stof voor werkhypotheses bij de analyse van onze huidige samenleving. Onderzoek en persoonlijke ontwikkeling maken het mogelijk om in een verder stadium na te gaan of die hypotheses gegrond zijn. Op wereldvlak bestaan meer dan 10 000 antroposofisch genspireerde initiatieven. Er werden ook volkshogescholen opgericht, waar dieper kan worden ingegaan op de antroposofische filosofie, die voor iedereen toegankelijk zijn. Er worden tevens verdiepingscursussen georganiseerd. Op dit ogenblik telt de Antroposofische vereniging ongeveer 560 leden in Belgi. De heer Vandecasteele heeft het vervolgens over enkele van de diverse activiteiten die door de antroposofische beweging worden ontplooid : 1 De Steiner-pedagogie Die pedagogie wordt in Belgi officieel erkend en gesubsidieerd. In Vlaanderen zijn er 18 Steinerscholen, in Walloni en in Duitstalig Belgi zijn er telkens

n. Die scholen tellen ongeveer 3 000 leerlingen. Die pedagogie wordt ook toegepast in bijna alle Europese landen en in andere werelddelen. Een vertegenwoordiger van de Steinerscholen maakt overigens deel uit van de Vlaamse onderwijsraad. Hij vertegenwoordigt er ook de andere onafhankelijke scholen, de zogenaamde methodescholen. 2 Gehandicaptenzorg In Belgi zijn er 6 erkende en gesubsidieerde instellingen actief inzake gehandicaptenzorg, zowel voor kinderen als voor volwassenen. Voorts is er ook een school voor bijzonder onderwijs in Antwerpen, alsmede een bejaardentehuis in Olen, dat wordt gesubsidieerd door de gemeente en het Vlaamse Gewest. In dat tehuis zullen 80 personen kunnen verblijven. Inzake gehandicaptenzorg kan ook worden vermeld dat het Iona-instituut een vijftigtal gehandicapten verzorgt; 30 onder hen zijn kinderen. 3 De artsen De getuige is zelf huisarts en gaat voor de uitoefening van de geneeskunde voort op onder meer de antroposofie. In het buitenland, met name in Duitsland, doen bepaalde ziekenhuizen een beroep op de antroposofie voor het gebruik van geneesmiddelen, de benadering van de patint en bepaalde therapien. Die ziekenhuizen worden erkend en gesubsidieerd. Recent werd in Dornach een congres gehouden in verband met genetische manipulatie. Wetenschappers uit verschillende universiteiten hebben er met antroposofische onderzoekers gediscussieerd over de knelpunten inzake grenzen van de genetische manipulatie. 4 De landbouw In de jaren 1920 ontstond de biologisch-dynamische landbouw op initiatief van Steiner. Die methode ligt mede ten grondslag aan de zogenaamde alternatieve, biologische of ecologische landbouw. De methode wordt in Belgi relatief weinig toegepast, weliswaar iets meer in Walloni dan in Vlaanderen. In Nederland daarentegen wordt die methode door de overheid gestimuleerd. b) Vragen van de leden 1 De vennootschap Weleda

Weleda is een bedrijf dat is gespecialiseerd in de vervaardiging van geneesmiddelen en cosmetica.Het is gevestigd te Haasrode, in de buurt van Leuven. Het is een dochterbedrijf van een multinationale onderneming, met hoofdzetel in Arlesheim, in de buurt van Basel. Die geneesmiddelen kunnen worden gebruikt in de antroposofische geneeskunde. Ze zijn zoveel mogelijk op natuurlijke wijze samengesteld en zijn zeer verwant met de homeopathische produkten en de fytotherapie. De heer Vandecasteele schrijft dergelijke geneesmiddelen voor aan zijn patinten. Hij is ook aandeelhouder in de vennootschap, die evenwel niet winstgevend is. De vennootschap heeft immers zware investeringen gedaan bij de oprichting. Naar aanleiding van een kapitaalsverhoging heeft hij een aandeel van 50 000 frank gekocht. 2 Antroposofische geneeskunde Rudolf Steiner was weliswaar geen arts, maar onderzoeker en filosoof. Hijzelf had een diploma van een technische hogeschool. Zijn ideen werden overgenomen door artsen en werden verder ontwikkeld ten dienste van de geneeskunde. Steiner zelf heeft nooit patinten behandeld. Hij heeft daarentegen adviezen uitgewerkt die de artsen dienstig waren bij de diagnose en de therapie. Die adviezen waren alleen bestemd voor gediplomeerde artsen, net als de conferenties ter zake. Voorts hebben alle artsen die op grond van de antroposofie werken, een academische opleiding genoten. Steiner heeft inderdaad gesteld dat de bloedsomloop het hart doet kloppen. Hij beschouwde het hart niet als een pomp, maar als een orgaan dat de bloedsomloop ritmeert. In die discussie mag niet worden voorbijgegaan aan de vaststelling dat in de eerste stadia van de foetale ontwikkeling er al een bepaalde beweging van vocht ( primitief bloed) optreedt, vooraleer een embryonaal hart ontstaat. Steiner heeft ter zake hoe dan ook menig revolutionair uitgangspunt ontwikkeld. Quid met de stellingen van Steiner in verband met de maretak die in een centrifugeerapparaat wordt geplaatst om de eigenschappen ervan te dynamiseren? Klopt het dat die maretak dan astrale eigenschappen verkrijgt die het mogelijk maken kankers te behandelen ? De heer Vandecasteele bevestigt dat onderzoek van Steiner in 1920 heeft aangetoond dat maretak een geneesmiddel kon zijn voor kwaadaardige ziekten. In Zwitserland heeft een onderzoeksinstituut met maretak als grondstof overigens sindsdien geneesmiddelen geproduceerd. Inmiddels werden ook tal van onderzoeken gepubliceerd in diverse wetenschappelijke tijdschriften; daarin wordt

aangetoond dat maretak het immuniteitssysteem versterkt omdat maretak een gunstige invloed uitoefent op bepaalde soorten witte bloedlichaampjes. Maretak werkt ook remmend op de celdeling. Ook werd onderzoek verricht naar de invloed van maretak op kinderen uit Tsjernobyl. Daaruit bleek dat een behandeling met maretakpreparaten hun immuniteitssysteem heeft versterkt tegen infectieziekten. In Belgi zouden een twaalftal antroposofische artsen actief zijn. 3 Het geval van de kleine Analle (beschreven door A. Lallemand) Er was inderdaad sprake van genezing op afstand en van ontslag van het kind uit een ziekenhuis waar het werd verzorgd. Een echte antroposofische arts zou zich daartegen zeker verzet hebben. Die zou zich integendeel hebben aangesloten bij het medisch team dat de patint behandelt. Het beroep op een genezeres is nog minder aanvaardbaar voor de antroposofische geneeskunde, die ervan uitgaat dat de geneeskunde wordt uitgeoefend door officieel gediplomeerde artsen. Noch de ene, noch de andere waren pro memorie lid van enige vereniging die een band heeft met de antroposofie. 4 Het geval-Moutarde in Eigenbrakel (pseudoniem uit een artikel van Le Soir van 9 mei 1994) De heer Borghs bevestigt dat dit geval ooit werd besproken in het bestuur van de Antroposofische vereniging. De heer Vandecasteele voegt eraan toe dat volgens zijn informatie een en ander betrekking had op een conflict tussen echtgenoten, die het onderling oneens waren over de vraag of hun kind in een Steinerschool les zou volgen. Tijdens de echtscheidingsprocedure heeft een van de echtgenoten geprobeerd aan te tonen dat zijn partner lid van een sekte was geworden. Toch wordt melding gemaakt van het feit dat een van de kinderen van het echtpaar zware verwondingen had opgelopen en een kleine chirurgische ingreep nodig had. De vader wou evenwel dat het kind door een antroposofisch arts werd verzorgd. Die arts zou in zijn diagnose dan hebben aangemerkt dat er een probleem was rond de verhouding moeder-kind. De vorige spreker verklaart dat hij daarvan geen weet heeft. De getuige wordt gevraagd waarom zijn vereniging geen klacht heeft ingediend in verband met een onterechte aanwending van het maatschappelijk doel. De getuige antwoordt dat antroposofische arts geen wettelijk beschermde titel is. Er is derhalve ook geen echte wettelijke grondslag om iemand aan te klagen.

5 Vermenging van levensbeschouwelijke, pedagogische, medische en commercile doelstellingen De heer Vandecasteele geeft toe dat zulks bij sommigen inderdaad zo kan overkomen, maar dat het helemaal niet verboden is om degelijke produkten te commercialiseren. Er wordt opgeworpen dat de beweging over een volledig netwerk beschikt. Eerst is er een wijsgerige benadering van de psyche, dan de voorschrijver en ten slotte een onderneming die een produkt commercialiseert dat zowel psychische als fysieke moeilijkheden oplost. Het is een echt circuit. De heer Borghs geeft toe dat dit inderdaad als een totaalproces kan worden beschouwd. Datzelfde geldt overigens voor de biologisch-dynamische landbouw; de personen die daarvoor interesse hebben, willen hun kennis ook in de praktijk omzetten. Er is overigens bij het publiek ook vraag naar dergelijke produkten. 6 Kostprijs van de opleiding Ter zake hangt alles eigenlijk af van de vraag of die opleidingen al dan niet gesubsidieerd worden. Zo subsidieert de overheid in Scandinavi dergelijke opleidingen voor leerkrachten. In Nederland werd een Steiner-normaalschool opgericht, die door de overheid wordt erkend en gesubsidieerd. Soms wordt van de student nog een inschrijvingsgeld gevraagd, dat kan worden betaald via een studiebeurs van het Rijk. In de landen waar een dergelijke regeling niet bestaat, kan een beroep worden gedaan op bepaalde fondsen. In Belgi bestaat bijvoorbeeld het Mercuriusfonds, dat werd opgericht in de jaren 1980. Dat fonds wil steun bieden aan studenten die niet over voldoende financile middelen beschikken om een bepaalde opleiding te volgen. In ons land bestaat er maar n specifieke opleiding, met name de opleiding in de gehandicaptenzorg. Met die opleiding werd vorig jaar gestart en ze duurt drie jaar, waarbij een dag per week les wordt gegeven. Die opleiding voor een groep van 15 cursisten kost jaarlijks ongeveer 700 000 800 000 frank. De werkgevers van de deelnemers betalen ongeveer 400 000 frank per jaar; het saldo wordt betaald door de Nederlandse Vereniging van Antroposofische Heilpedagogie en Sociale pedagogie . Pro memorie : in Nederland worden ongeveer 3 000 kinderen op grond van die methode verzorgd. Van de studenten wordt geen enkele financile bijdrage gevraagd, en evenmin van de ouders van de gehandicapte kinderen. In de initiatieven die in verband staan met de antroposofie werken 250 gesubsidieerde leerkrachten, een honderdtal mensen in de gehandicaptenzorg en een vijftiental in de therapeutische sector.

7 De Hibernia-Steinerschool in Antwerpen Die school kwam enkele jaren geleden herhaaldelijk aan bod op de raad van bestuur van de Vereniging. Een deel van de leerkrachten heeft geprobeerd om een ander deel uit te stoten. Uiteindelijk heeft dat wel positieve gevolgen gehad omdat de leerkrachten die zijn weggetrokken hun eigen middelbare school hebben opgericht, met name De Es in Antwerpen. Die school kent een voortdurende groei. De beweringen als zouden de leerkrachten die in Hibernia zijn gebleven een soort bermensch-gevoel tentoon spreiden en als zou de directrice hebben verklaard dat ze haar seksuele energie ten dienste van de school wou stellen, berusten volgens een van de getuigen enkel en alleen op roddels die werden verspreid door een journalist wiens kinderen daar toen school liepen. 8 De Triodos Bank De Triodos Bank is een initiatief in de banksector dat in de jaren 1970 in Nederland werd gelanceerd. De antroposofen die daaraan ten grondslag lagen hebben een zekere zin het begrip ethisch bankieren ingang doen vinden. Sinds drie vier jaar is er ook in Belgi een filiaal van die bank; ook in Engeland is er een Triodosfiliaal. Het uitgangspunt is dat de spaarder weet waarvoor zijn depositos worden aangewend. De bank probeert vooral geld te lenen voor vernieuwende projecten op sociaal en ecologisch vlak. Zo is er in Nederland een nauwe samenwerking tussen de Triodos Bank en de elektriciteitssector om windenergie te produceren. Die bank beperkt zich niet tot louter antroposofische initiatieven. Ze werkt ook samen met het NCOS en de v.z.w. Natuurreservaten. Op een vraag in die zin wordt bevestigd dat de Belgische directeurs van de Triodos Bank dicht bij de antroposofische beweging staan. Die bank inspireert zich overigens op antroposofische uitgangspunten : via de uitlening van geld probeert ze niet alleen winst te maken, maar ook het geld een meerwaarde te geven door maatschappijvernieuwende projecten te stimuleren. Tevens zij aangestipt dat Rudolf Steiner ook een zeer uitgewerkte cursus had opgesteld ten behoeve van economisten. 9 Band met de economische, sociale en politieke structuren Er is geen formele band met politieke groeperingen of verenigingen, wat evenwel niet betekent dat bepaalde politici zich niet op de ideen van Steiner zouden beroepen; dat is bijvoorbeeld het geval met het Nederlandse parlementslid Jan Terlouw (D66). Kennelijk is dat in Belgi niet het geval.

Bepaalde leden zijn actief in de groene beweging, nog anderen zijn in de christen-democratische stroming terug te vinden. De Vereniging laat zich niet in met de politieke standpunten van haar leden. 10 Aanwending van financile middelen voor de verspreiding van de ideen Dergelijke middelen worden gebruikt om het antroposofisch ideengoed bekend te maken, of om initiatieven te helpen ontstaan. Die initiatieven beperken zich niet tot Belgi, maar vindt men bijvoorbeeld ook terug in Rusland, Roemeni en de ontwikkelingslanden. Dat veroorzaakt dus financile bewegingen, in de vorm van giften. In dat verband verwijst een van de getuigen naar een jaarlijkse gift van 30 000 frank ten gunste van een project in Ljubutka (Rusland) om straatkinderen de winter door te helpen. Toen in Belgi de gehandicaptenzorg ontstond, werden aanzienlijke schenkingen uit Zwitserland en Nederland ontvangen. Ook organisaties die niet met de antroposofie verwant zijn, hebben giften gestort. Er dient aangestipt dat deze sector ten dele van giften leeft, die goed van pas komen wanneer bepaalde instellingen niet worden gesubsidieerd. 11 Biologisch-dynamische landbouw De heer Vandecasteele verklaart dat hij de heer Putman niet persoonlijk kent. Hij meent wel te weten dat het om een Waalse landbouwer gaat, die in de biologisch-dynamische sector actief is. Er wordt aangehaald dat de heer Putman het heeft over zes planten die op bepaalde ogenblikken worden geoogst en vervolgens in sommige soorten grond worden begraven, in de organen van dieren waarvan ook bekend is dat ze een band hebben met de sterren; zo zou de kwaliteit van de grond op peil worden gehouden. Dat preparaat wordt in de lente opnieuw naar boven gehaald, om het te vermengen in compost. Het dient dan als een soort antenne dat het compost in verbinding stelt met kosmische energie ( Le Paradoxe van september 1993). Is dat antroposofie ? De heer Borghs heeft daar zijn twijfels over. Er wordt ter zake gewag gemaakt van preparaten die worden vermengd met compost om betere biologischdynamische produkten te verkrijgen. Ter zake werd overigens wetenschappelijk onderzoek gedaan in het Driebergense Bolkinstituut . In hetzelfde artikel wordt aangestipt dat preparaten zoals hoornsilicium de voedingsstoffen kwalitatief moeten verbeteren, hetgeen mens en dier die dergelijke produkten nuttigen in verbinding moeten stellen met de krachten van het licht.

De heer Vandecasteele wijst erop dat dit een onderdeel is van de wetenschappelijk methode die Steiner heeft uitgewerkt in zijn studie van de levende wezens en inzonderheid van de planten. Zo werd onderzoek verricht in verband met kwalitatieve verschijnselen in de plantenwereld. 12 Band met de Orde der Geneesheren De heer Vandecasteele verklaart dat hij nooit problemen heeft gehad met de Orde. Er waren klachten noch onderzoek. Na zijn associatie met een collega in Gent werden ze eenmaal door de provinciale raad van de Orde gevraagd om te bevestigen dat ze tijdens de wachtdienst de patinten van hun collegas behandelden volgens de methodes van de klassieke academische geneeskunde. 13 Het begrip censuur De spreker verzet zich principieel tegen censuur. Het eerste boek van Steiner heet precies De filosofie van de vrijheid . In dat boek wordt het begrip ethisch individualisme toegelicht; op grond daarvan wordt gepleit voor de vrijheid van het individu, zowel wat zijn standpunten als wat zijn bewegingsvrijheid en morele keuzes betreft. De rechtszaak tegen de heer Lallemand had de bedoeling te wijzen op evidente onjuistheden. Het ging daarbij om een belangrijke vraag, met name tot waar de persvrijheid kan gaan. Kan iemand onverschillig wat en met name onwaarheden neerschrijven, waardoor andermans vrijheid in het gedrang komt ? 14 Ledenwerving Er zijn geen wervingscampagnes. Bepaalde personen komen via een boek of de pedagogie in contact met de antroposofie. De vereniging trekt geen leden aan maar is gewoon aanwezig op het terrein. Waar antroposofie concreet toepassing vindt, kan men ook vaak de filosofische uitgangspunten van de beweging beter leren kennen. p. 249 - 258 2) Antroposofie : de Antroposofische vereniging in Belgi en de Steinerpedagogie Voornaamste verwijten van een getuige ten aanzienvan de beweging:

 de leden laten hun gezin en werk in de steek; ze worden tot een echtscheiding gedwongen ; tijdens de echtscheidingsprocedure worden ernstige beschuldigingen geuit ten aanzien van de partner die geen lid is van de beweging; uitoefening van parallelle geneeskunde; Steinerpedagogie : volgens die getuige maakt het onderwijs van de hoofdvakken slechts een klein deel uit van het geheel; alle aandacht gaat uit naar zang, muziek, handenarbeid, werk op de hoeve, onderricht van een door de antroposofie herziene en verbeterde godsdienst; de kinderen worden gemarginaliseerd en hebben een achterstand in hun opleiding; die getuige verklaart niet-opgehelderde kapitaalbewegingen te hebben ontdekt (verscheidene honderdduizenden Belgische frank) op de bankrekening van de gewezen partner. p. 292
uit: Parlementair onderzoek met het oog op de beleidsvorming ter bestrijding van de onwettige praktijken van de sekten en van de gevaren ervan voor de samenleving en voor het individu, inzonderheid voor de minderjarigen. Belgische Kamer van Volksvertegenwoordigers, gewone zitting 28 april 1997