ZAM0901

nu
Amakipkip! Zuid-
Afrika
15 jaar vrij I Bram Vermeulen doucht met
Jacob Zuma I Het gelijk van Somalische piraten
Adriaan van Dis: Zwerfhond I Triomf - de film
419 manieren om blanke

sukkels op te lichten
JAARGANG 13 | NR. 1 | m 6,95

(advertentie)
GUY TILLIM AVENUE PATRICE LUMUMBA
FONDATION HENRI CARTIER-BRESSON, PARIS 14.01–19.04.2009
MUSEU SERRALVES, PORTO 28.03–17.05.2009
FOAM_FOTOGRAFIEMUSEUM, AMSTERDAM 28.05–30.08.2009
MICHAEL STEVENSON GALLERY, CAPE TOWN +27 21 462 1500 WWW.MICHAELSTEVENSON.COM
(advertenties)
18 JUNI 2009, TILBURG Wat is er na de droomstart in 1994 geworden van Zuid-Afrika, land
Bart Luirink van hoop en verwachtingen? Daarover praat ZAM hoofdredacteur

Bart Luirink op 18 juni a.s. met Alister Sparks, oud-correspondent voor
in gesprek met NRC Handelsblad en auteur van onder meer De Kust van de Goede Hoop.
Alister Sparks Informatie over programma op www.uvt.nl/sg

Het symposium wordt georganiseerd door de Stichting Lekoa-Vaal,
Tilburg en het Studium Generale Universiteit van Tilburg.
(advertentie)
Galerie 23 | Hedendaagse Afrikaanse Kunst, Amsterdam

www.galerie23.nl
Zo’n zeven exposities per jaar presenteren een beeld << Virginia Chihota;
getoond van het nieuwste in de hedendaagse Afrikaanse kunst. Which way I, 2008,
serigraph, 70 x 50 cm.
Tot en met 12 april: Another Perspective < Portia Zvavahera:
Werken van de Zimbabwaanse kunstenaars Virginia Chihota, Freddy Tauro, Cosmos Kusingirirwa, 2008,
Shiridzinomwa en Portia Zvavahera i.s.m. Galerie Delta in Harare en Hivos zeefdruk, 64 x 46 cm.
colofon
ZAM Africa Magazine bij machtiging ( m 35,- voor het buitenland) Redactie Raeburn, Chris Saunders, Joke Schot, André
kunst, cultuur, politiek, fotografie, Het abonnement geldt tot wederopzegging Bart Luirink (hoofdredacteur), Katelijn Tremblay, Ubisoft, Reporters, Universal Jazz,
journalistiek in en uit Afrika Abonneeservice Nieuwenhuyzen (bureauredactie), Nicole Paul Ward, World Circuit
jaargang 13, nummer 1 (voor vragen en adreswijzigingen) Postbus Segers (art director), Anton Stolwijk Tekst Ingeborg van Beekum, Jacob Boersema,
m 6,95 364, 3500 AJ Utrecht, 030-2306901, (eindredacteur), Charline van Deth (stagiair) Adriaan van Dis, Paul Faber, Mark Gevisser,
Voorjaar 2009 abonnementen@zam-magazine.nl Aan dit nummer werkten mee Evelien Groenink, Gerard Guèdègbé, Johann
ZAM Africa Magazine is een uitgave van Grafisch ontwerp Beeld Reinout van de Bergh, Koto Bolofo, Hari, Richard Hengeveld, Ineke van Kessel,
Stichting ZAM-net en verschijnt vier keer per Patrick Hoogenberg, Mieke van Weele, Richard Corman, Saidou Dicko, Ellen Prudence Mbewu, Julie Ndaya, Vamba Sherif,
jaar Djûke Vaartjes, Curve BNO Elmendorp, Hasan en Husain Essop, Claudine Bram Posthumus, Bram Vermeulen, Fred de
ISSN: 1876-1127 Uitgever Grinn, Human Rights Watch, Stephen Hobbs, Vries
Abonnementen Ingeborg van Beek James Kamawira, Tom van der Leij, Jose Lima Drukwerk
Een abonnement op ZAM kost m 25,- per jaar da Silva, Julius Mwelu, Leon Neal/AFP, Michael Thieme MediaCenter Nijmegen
4 zam africa magazine 01/2009

editorial
Invloed
In de top 50 van de meest invloedrijke mensen ter
wereld, die Newsweek onlangs publiceerde, staan
twee Afrikanen: de Egyptische dominee Amr Kahled
(op 48) en E.A. Adeboye, een priester van de Nigeri-
aanse Pinkstergemeente (op 49). Het zou flauw zijn
12 Twee werelden om de lijst als westers af te doen, want Hu Jintao,
Hasan en Husain Essop koning Abdullah bin Abdulaziz Al-Saud, de Ayatollah
22 100% Zulu Boy Ali Khamenei, Kim Jong Il en de Dalai Lama staan
Bram Vermeulen op bezoek bij er ook op. Maar bestaat de invloed van Afrika op
Inhoud
Jacob Zuma het wereldtoneel uit een televisiedominee en een
30 Amakipkip happy clappy priester? God bewaar me!
Smarteez en Born Frees Wie missen er dan? Die vraag legde ik voor aan de
in Johannesburg lezers van mijn blog. Al snel positioneerde zich in
35 STEMMEN mijn inbox een kleine Afrikaanse eregalerij van de
Het opiniekatern van ZAM: gouden glorie. U raadt het al: Nelson Mandela en
– Zuid-Afrika’s Obama-moment Desmond Tutu, respectievelijk 90 en bijna 80. Maar
– Varken knort terug hoe invloedrijk zijn die nog? Kofi Annan, probeerde
– Zoek de journalist iemand nog. Maar liet deze de kans om invloed uit
30
– De goede staatsgreep te oefenen niet aan zich voorbijgaan toen hij de VN-
– Brief aan Carl Niehaus vredesmacht in 1994 verbood om in de grijpen in
– Vamba Sherif in Ouagadougou de Rwandese genocide? Op de vraag of er ook boe-
46 Internetscammers ven genomineerd mochten worden, antwoordde
419 manieren om blanke sukkels ik vanzelfsprekend bevestigend. Robert Mugabe,
op te lichten Joseph Kony en Omar-Al-Bashir zouden naast Kim
48 Triomf en Osama (die ook de Newsweek haalde) zeker niet
De verfilming van Marlene misstaan. Een vriendin merkte besmuikt op dat ze
van Niekers boek na drie dagen denken nog steeds niet op een Afri-
52 Heilig Vuur kaan met invloed was gekomen.
Afrikaanse onderzoeksjournalisten Maar wat is invloed? Internationale recessies,
68
58 De Horlepiep krediet-, klimaat- en voedselcrises kun je er niet mee
Wat beweegt Somalische piraten? voorkomen.
64 Spookrijder
Interview met Mamphela Ramphele Bart Luirink, hoofdredacteur
68 Schaduwdief Johannesburg
De foto’s van Saïdou Dicko
74 Zwerfhond
Column Adriaan van Dis
En verder:
7 De Kaart van Afrika
20 Woorden: Inspirerende Oorlog
28 Beelden: Het Afrika van Far Cry 2
51 Column Prudence Mbewu
56 Aanbiedingen
62 Geluiden: Vreugde
Adres steun van Stichting Democratie

Postbus 16711 en Media, Hivos, Hivos/NCDO
1001 RE Amsterdam Cultuurfonds, Stichting Uleput,
Tussen de Bogen 66 Allen & Overy, Prins Claus Fonds,
1013 JB Amsterdam Africaserver.nl, Paul van der Poel
020-5318497 Administraties, De Giftkikker.
Advertentiereserveringen en
opvragen tarieven Coverfoto: Chris Saunders
adverteren@zam-magazine.nl
ZAM Africa Magazine wordt

mede mogelijk gemaakt dankzij
zam africamagazine 01/2009 5

art
(advertentie)
11 3
3 // 11 7
7 M
M EE II
amsterdam
‘09
R
RAA II
SOLO
Jubileumeditie: 25
Jubileumeditie: 25
Met meer dan 100
Met meer dan 100
jaar in Amsterdam RAI
jaar in Amsterdam RAI
solotentoonstellingen
solotentoonstellingen
w
wwww
w .. a
a rr tt a
amm ss tt e
e rr d
daam
m .. n
n ll
WO 1 8 - 22 UUR DO 11 - 19 UUR VR 11 - 21 UUR ZA/ZO 11 - 19 UUR
WO 1 8 - 22 UUR DO 11 - 19 UUR VR 11 - 21 UUR ZA/ZO 11 - 19 UUR
Foto: Koto Bolofo
De kaart
van
Afrika
onder redactie van anton stolwijk
Venus De Amerikaanse Venus Williams is één van de

grootste tennisspeelsters aller tijden. Ze won
niet minder dan 55 titels, waaronder 17 Grand Slams en twee Olympi-
Williams actief als modeontwerpster en voorvechtster voor vrouwen-
rechten. De Zuid-Afrikaanse fotograaf Koto Bolofo volgde haar een jaar
lang en maakte honderden zwart/wit-foto’s, die nu zijn verschenen in
sche gouden medailles. Naast haar indrukwekkende tenniscarrière is het album Venus. Zie voor meer informatie www.steidlville.com
zam africa magazine 01/2009 7

Mensen
• De Congolese gynaecoloog Denis Muk- richt zich na uitstapjes in de Europese en
wege (53) heeft de Zweedse Olof Palmeprijs Afrikaanse modewereld nu geheel op zijn
gewonnen voor zijn werk met slachtoffers geboorteland. Momenteel heeft hij twee
van verkrachtingen in zijn ziekenhuis in het merken: Amalias Garden by Taibo en TAIBO,
oosten van Congo. De prijs, vernoemd naar a touch of glamour.
de in 1986 vermoorde Zweedse premier, • De Sudanese auteur Tayeb Salih is
bestaat uit 75.000 dollar en wordt jaarlijks op 80-jarige leeftijd overleden in Londen.
uitgereikt aan mensen die zich inzetten voor Salih stond bekend als één van de grootste
een vreedzame wereld. Noord-Afrikaanse schrijvers. Zijn bekendste
De kaart
• De bekende Zuid-Afrikaanse politica werk, Het seizoen van de emigratie naar het
Helen Suzman is op 1 januari overle- Noorden, was lange tijd verboden in zijn
den. Suzman verwierf tijdens de apartheid thuisland, maar werd in 2001 in Syrië wel uit-
van
bekendheid als oppositieleidster in het Zuid- geroepen tot Arabische roman van de eeuw.
Afrikaanse parlement Ze kreeg kritiek omdat • Edwin Cameron (56) is benoemd als
Afrika
ze daarmee het toenmalige regime legiti- rechter aan het Grondwettelijk Hof in Zuid-
miteit zou verschaffen, maar werd ook vaak Afrika. Cameron verwierf bekendheid als
geroemd om haar strijd tegen de apartheid. de eerste hooggeplaatste Zuid-Afrikaan die
Suzman werd 91 jaar. publiekelijk uitkwam voor zijn homosexu-
• Taibo Bacar (23, foto) is tijdens de aliteit en HIV-besmetting. In tegenstelling
Mozambique Fashion Week verkozen tot tot Thabo Mbeki stond de nieuwe president
Fashion Designer of the Year 2008. Bacar Motlanthe Camerons benoeming niet in de
heeft een modeopleiding achter de rug en weg.
Foto: Tom van der Leij
8 ZAM africa magazine 01/2009

soundbite
“De homo’s in mijn land zijn zó gelukkig dat onze
Senaat tegen nieuwe anti-homowetten stemde,
dat ik al ruim 41 keer ben gebeld!”
Georges Kanoma, voorzitter van de Association pour le Respect et
les Droits des Homosexuals in Burundi
Douchen
Foto: richard corman/kostar

met Zuma
Voor iedereen die behoefte
heeft aan een verfrissende
of zelfs genezende douche
is er nu de enige echte
Zuma Douchegel. ‘Suitable
for all skin types, even for
those of the previously
advantaged.’ Te koop in alle
Big Blue-filialen in Zuid-Afrika of
via www.laughitoff.co.za
Cities of
Jamhuri Duka! the World
De Keniaanse ontwerper Jeffery Kimathi grote hiphop-sterren als Jay-Z en Akon er
is oprichter en eigenaar van een op Afrika in rondlopen. Het gebruik van Afrikaanse De Zuid-Afrikaanse kunstenaar Titus
geïnspireerd kledingmerk in New York: namen en vlaggen heeft niets met poli- Matiyane (44) is gefascineerd door de
Jamhuri Wear. De kleding van dit merk tiek te maken bij Jamhuri. Het ziet er groei en ontwikkeling van steden. Sinds
is uitgegroeid tot een ware rage sinds gewoon cool uit. www.jamhuriwear.com 1990 maakt hij reusachtige panorama-
schilderijen van steden in Afrika en ver
daarbuiten. Ter inspiratie gebruikt hij
kaarten en folders, want in de meeste
(advertentie)
steden die hij schildert is Matiyane
Kunstverzamelaar
nooit geweest. Tot 15 april is er een
overzicht van zijn meest spectaculaire
werken te zien in de Universiteit van
worden Geïnteresseerd in hedendaagse

kunst en verzamelen?
Johannesburg.
Foto: Stephen Hobbs
Heeft u altijd al kunst willen verzamelen, maar vraagt u zich af

hoe je daar eigenlijk aan begint? Denkt u dat het u daarvoor
aan knowhow ontbreekt? Toe aan authentiek werk in huis in
plaats van reproducties? Of koopt u al af en toe kunstwerken
en wilt u een duidelijker visie op uw beginnende verzameling?
We moedigen geïnteresseerden met een dubbel cultureel
profiel aan om deel te nemen. Nieuwsgierig?
Kijk op www.myfirstartcollection.com

Tempest
Twee van Zuid-Afrika’s grootste acteurs toeren tot eind april door Engeland met hun
versie van The Tempest. Antony Sher speelt Prospero, John Kani vertolkt Caliban. Veel
elementen uit het oorspronkelijke stuk van Shakespeare blijken in de visie van regis-
seur Janice Honeyman goed te vertalen naar de Zuid-Afrikaanse actualiteit - racisme en
sangoma’s spelen in ieder geval een grote rol. Zie voor actuele toerdata www.rsc.org.uk
De kaart
van
Afrika
Alison Des Forges
(1942 – 2009)
De Amerikaanse onderzoek-
ster en mensenrechtenstrijd-
ster Alison Des Forges had
haar levenswerk gemaakt
van de Rwandese genocide.
Haar boek Leave None To
Tell The Story uit 1999 is een
standaardwerk over dit onderwerp geworden.
Des Forges was al ruim 20 jaar met Rwanda
bezig toen de genocide begon. Toen de hel
losbarstte in 1994 was ze één van de eersten
die het ‘G-woord’ gebruikte. De VN negeerde
haar; de regering-Clinton verbood haar zelfs
de term ‘genocide’ te gebruiken.
Na publicatie van haar boek was Des Forges
een onmisbare getuige bij het Internationale
Straftribunaal voor Rwanda, in Arusha. Het
post-genocide regime van Paul Kagame was
‘not amused’ toen Des Forges hun versie van
de genocide in twijfel trok.
Het is een wel heel vreemde ironie dat Alison
Des Forges omkwam bij een vliegtuigongeluk.
De gebeurtenis die een groot deel van haar
leven had bepaald was ook een vliegtuigonge-
luk, waarbij een vliegtuig met twee presiden-
ten aan boord in het zicht van de Rwandese
hoofdstad Kigali werd neergeschoten; het
startschot van de genocide. (Bram Posthumus)

Foto: Ellen Elmendorp
Novella
Foto: Joke Schot www.jokeschotphotography.com

Novellas Progressive is het nieuwste project
van de broers Nelson en Isildo Novela.Eerder
stonden ze als de Neco Novellas al op menig
podium, samen met hun oudere broer Neco.
Op jonge leeftijd traden de broers al op in
Mozambique en Zuid-Afrika. Vier jaar geleden
kwamen ze naar Nederland om te studeren
aan het conservatorium van Rotterdam.
Begin dit jaar namen Nelson en Isildo het
album Joy op. Alleen te beluisteren op het inter-
net, maar zeker de moeite waard. Jazzy invloe-
den, reggae, rock en Braziliaanse ritmes zorgen
voor dansbare en opzwepende nummers.
De liedjes van het album zijn te beluisteren
op www.myspace.com/novellasprogressive en
op www.youtube.com/zammagazine (CvD)
Novellas Progressive treedt op 28 maart op in

Cafe Meander te Amsterdam
voetnoot
Potje Risk
De conflicten in Congo slepen zich van het gezelschapsspel ‘dijken doorbreken en bouwen in
ene naar het andere bloedige dieptepunt. Nederland’ aan het spelen was!’
Over mogelijke oplossingen zijn de menin- De Congolese spreker op de avond, Paul Mbikay,
gen verdeeld. Het Amsterdamse debatcen- geneerde zich en durfde zijn vrienden niet uit te
trum De Balie en Oxfam Novib zorgden voor nodigen uit angst dat deze uit woede ‘het vooroor-
flink wat opschudding met de aankondiging deel zouden bevestigen dat Congolezen geweld-
van een avond waar het publiek ‘de kaart dadig zijn’.
van Congo opnieuw vorm kan geven (...) In allerijl werd het programma aangepast. Uitein-
Volksverhuizing of een nieuw type grens: delijk ging de avond meer over kolonialisme en
alles kan en is geoorloofd. Speel realistisch paternalisme dan over mogelijke oplossingen voor
Risk met als inzet het geluk van de Congo- het conflict. Programmamaker Wilbur Perlot gaf in
lezen.’ een reactie echter nog wel aan dat ‘op hoog niveau
Een storm van protest stak op. Veel Congole- realistisch Risk dagelijks wordt gespeeld.’
zen waren beledigd en vernederd door deze
wel zeer simplistische ‘oplossing’ voor de
problemen in hun land. Julie Ndaya en Ineke
van Kessel van het Afrika Studie Centrum
vergeleken de denkwijze van de organisatie
met die van de Belgische koning Léopold,
die in 1885 op de kaart een groot stuk Afrika
afbakende als zijn privéspeeltuin. ‘We heb-
ben bezwaar tegen het ranzige idee om een
gezelschapsspel te maken van een conflict
dat miljoenen mensenlevens heeft gekost
(...) Stel je voor dat men in de Verenigde Sta-
ten tijdens onze watersnoodramp knus het

12 zam africa magazine 01/2009 2
werelden
Tegenstellingen tussen
de Islam en de Westerse
consumptiemaatschappij staan
centraal in de foto’s van de
jonge Kaapse tweelingbroers
Hasan en Husain Essop. De
broers volgden hun opleiding
aan de kunstacademie van de
universiteit van Kaapstad en
waren daar de enige moslims. Dit
was een belangrijke inspiratiebron
voor deze fotoserie. Hun innerlijke
strijd geven ze weer door zichzelf
op verschillende manieren af
te beelden. Drinken ze cola of
bestormen ze het Coca Cola-
gebouw? Dragen ze traditionele
gewaden, een militair uniform of
een gewoon t-shirtje?
foto’s: Hasan en Husain Essop/
Goodman Gallery
www.goodman-gallery.com

Foto: Wouter ten Broek www.acwwoodcuts.com
Woorden
Onder redactie van Ingeborg van Beekum
Be Consoled
Did the leaves reject the tree
or was it the tree
that rejected the leaves?
Throughout the blockade

the starapple was overripe.
So if this is loving on a shoe string

be consoled be consoled. Inspirerende oorlog
D
The street shall take us in
e Liberiaanse burgeroorlog is een De relatie tussen de Congo’s en de
much like cactus and lily.
bron voor sensationele verhalen inheemse bevolking is altijd moeizaam
over kindsoldaten, verkrachtingen geweest: de Congo’s, die minder dan vijf
A stitch that ravishes en moorden. In de memoires van Helene procent van de bevolking vormden, zwaai-
a stitch licking a revue Cooper, Het huis aan het strand, komt den meer dan een eeuw lang de scepter
echter een ander deel van de bewogen over Liberia. Daarin komt pas een veran-
one stretch at a time.
Liberiaanse geschiedenis aan bod. Helene dering als Samuel Doe, een officier met
Uche Nduka Cooper is journalist bij de New York Times. inheemse wortels, in 1980 een staatsgreep
Ze groeide op in een rijk gezin in Liberia pleegt. Opeens ziet de jonge Helene haar
poëzie | De Nigeri- en behoorde tot de bevoorrechte Congo’s: leven drastisch veranderen. Samen met
aan Uche Nduka zwarten die in de negentiende eeuw vanuit haar familie ontvlucht ze Liberia. Eunice
is poëet, schrijver, Amerika naar Afrika terugkeerden en het blijft achter, en ze zien elkaar pas jaren
docent en songwriter. land Liberia stichtten. later.
Hij ontving in 1997 De familie Cooper woont in een imposante Cooper beschrijft haar kinderjaren in Libe-
de Association of woning aan Sugar Beach, een stukje bui- ria met veel tederheid. Ze onderkent echter
Nigerian Authors Prize ten de hoofdstad Monrovia. Het idyllische ook het gevoel dat ze niet echt in Liberia
for Poetry voor zijn bundel ‘Chiaroscuro’. Hij leven hier wordt nog mooier als Eunice, een thuis hoorde: ze gaat naar de Amerikaanse
woont momenteel in New York. Voor een inheems meisje van eenvoudig komaf, als school en probeert net als een Amerikaan
reguliere aanvoer van nieuwe gedichten kunt ‘zus’ voor Helene in de familie wordt opge- te spreken. Later is ze uitermate trots als ze
u terecht op Nduka’s blog op www.myspace. nomen. een Amerikaans paspoort krijgt: ‘Genoeg is
com/uchenduka

leesladder
DAGBOEK | Dichter des Vaderlands
Ramsey Nasr ging op expeditie naar
Tanzania met een stel jonge biologen
die veldwerk in verschillende Afrikaanse
leefklimaten verrichtten. Weggerukt uit
zijn eigen bakstenen biotoop, ontmoet
stadjongen Nasr de vrije natuur en pro-
beert hij in deze lekkere weglezer con- shortlist
Commonwealth
trasten en overeenkomsten te vinden
tussen kunstenaars en biologen.
Ramsey Nasr, Homo Safaricus – verslag writer’s prize
van een expeditie (De Bezige Bij, ISBN
9789023440840) Q14,90. Afrika’s publicerende grootmach-
ten, Zuid-Afrika and Nigeria domi-
VERHALEN | Door de ogen van verschil- neren wederom de regionale inzen-
lende personages toont Kamoche de dingen voor de 23e Commonwealth
versmelting van culturen en het effect Writer’s Prize, de prijs voor beste
daarvan op onze identiteit. Elf korte Commonwealth- fictie in Engels.
verhalen over liefde, bedrog, dromen en In maart zal de regionale winnaar
tegenslag tegen een decor van verschil- bekend worden gemaakt, de overall
lende internationale locaties als Nairobi, winnaar volgt in mei.
Londen, Kopenhagen en Hongkong.
Genomineerd voor Commonwealth Beste Boek
Writers Prize 2008 voor beste debuut. • Damon Galgut (Zuid-Afrika)
Ken N. Kamoche, A fragile hope (Salt The imposter
Publishing, ISBN 9781844713202) • Tim Keegan (Zuid-Afrika)
Q12,99 My life with the Duvals
• Sindiwe Magona (Zuid-Afrika)
VERSLAG | Alphonse Muambi neemt de Beauty’s gift
lezer mee op zijn reis door Congo, waar • Mandla Langa (Zuid-Afrika)
hij in 2006 de verkiezingen waarnam. The lost colours of the chameleon
Hij beschrijft niet alleen de politieke • Zoe Wicomb (Zuid-Afrika)
genoeg,’ schrijft ze. ‘Voortaan was ik bur- verhoudingen, maar vertelt ook over The one that got away
ger van de Verenigde Staten.’ Hierin schuilt het alledaagse leven van ‘de gewone
de tragedie van Liberia, het land dat zich Congolees’. Beste debuut
lang een verlengstuk voelde van Amerika, Alphonse Muambi, Democratie kun je • Jassy Mackenzie (Zuid-Afrika)
terwijl Amerika het land keer op keer in de niet eten - reisverslag van een verkie- Random violence
steek liet. zingswaarnemer (KIT Publishers, ISBN • Uwem Akpan (Nigeria)
Niets kan deze tragedie veranderen, zelfs 9879068326956) Q16,50 Say you’re one of them
geen hereniging tussen Helene en Eunice. • Megan Voysey-Braig (Zuid-Afrika)
‘Nam je het ons kwalijk dat we weggin- ROMAN | Neuroot Gregoire Nako- Till we can keep an animal
gen?’ vraagt Helene. Eunices antwoord is bomayo heeft besloten zijn vriendin te • Chris Mamewick (Zuid-Afrika)
passend: ‘Ik geloof dat God heeft geregeld vermoorden. In lange ‘gesprekken’ die Shepherds and butchers
dat ik hier bleef, zodat ik een sterke vrouw hij met de overleden seriemoordenaar • Sue Rabie (Zuid-Afrika)
kon worden.’ In een andere wereld had Angoualima op diens graf voert, vraagt Boston snowplough
haar antwoord anders kunnen klinken: ‘Je Gregoire zijn idool om psychologische en • Jane Bennett (Zuid-Afrika)
hebt me in de steek gelaten, Helene, en je logistieke hulp bij de voorbereiding. Een Porcupine
zult het weer doen.’ Wat ook is geschied. geestig monoloog van een wannabe-
(Vamba Sherif) seriemoordenaar. Nu prachtig van het
Helene Cooper, Het Huis aan het Strand. Frans naar het Engels vertaald.
Uitgeverij Mouria, m19,50 Alain Mabanckou, African psycho
(Profile Books Ltd, ISBN 9781846686412)
Q16,50

Zulu-Boy
In zijn boek ‘Help, ik ben blank geworden’ gaat Bram

Vermeulen op bezoek bij Jacob Zuma. Hij ziet hoe
de kandidaat-president zich in zijn geboortestreek
Nkandla verzoent met zijn voorouders. Kunnen
blanke correspondentenogen zonder vooroordeel
kijken naar een man die zozeer de schijn tegen zich
lijkt te hebben? Een voorpublicatie.
beschuldigingen van fraude en corruptie. Zijn militante strijdlied Geef me
mijn machinegeweer. Zijn agressieve aanhangers en vooral zijn bijna onver-
klaarbare populariteit bij de massa.
Ik draaide de kraantjes in de badkamer van Jacob Zuma open. Het water
kwam er hoestend uit. Het was donker buiten. Door het openstaande
doucheraampje snoof ik de lucht van verse koeienstront. In de kraal van
Jacob Zuma op het platteland van KwaZulu Natal lagen vijf vaarzen tussen
manshoge wilgentwijgen.
Tien huizen had Zuma laten bouwen op de rug van een modderheuvel
in het district Nkandla. Met hun stenen muren, rieten daken en gladde
tegelvloeren waren deze woningen paleisjes vergeleken met de lemen
huisjes verderop in de streek. Hier in deze kraal woonden onder anderen
zijn broer Michael en diens echtgenote en twee echtgenotes van Jacob.
Zuma, polygaam volgens de Zulu-tradities, trouwde daags nadat hij leider
werd van het ANC met zijn vierde vrouw.
Met het koude douchewater probeerde ik de vermoeidheid van de afge-
lopen dagen af te spoelen en de bijsmaak van een wrange ontdekking. De
letters Z-U-M-A waren uitgesleten op het toetsenbord van mijn computer.
Ontelbare interviews had ik over dit onderwerp gegeven op de Neder-
e handdoek hing ik aan het haakje aan de deur. De shampoo zette ik naast landse radio. Alles was gebaseerd op de kranten die ik las, de mensen die
het koudwaterkraantje, de toilettas ging op het plankje onder de spiegel. ik óver hem sprak. Maar de wereld hier buiten het doucheraam was volko-
Ik wisselde een blik met de spiegel en herkende een typische zelfgenoeg- men vreemd aan de mijne.
zaamheid, eigen aan reporters. Ik was doorgedrongen tot de badkamer
van Zuid-Afrika’s meest besproken politicus. Leuker nog: ik stond op het Mike
punt een douche te nemen in het huis van Jacob Zuma. Mijn tocht naar de douche van Jacob Zuma was twee dagen eerder begon-
Het was gelukt. nen in Durban, de havenstad van KwaZulu. Daar pikte Mike Zuma de
Douchen. In Zuid-Afrika werd al maanden geen grap meer verteld zonder cameraman en mij op. Hij was het jonge neefje van Jacob. Mike was een
dat het woord viel. Dat gebeurde nadat Zuma in de rechtbank verklaarde echte Zulu. In zijn gezicht waren initiatietekens gekerfd die hij had over-
geen condoom te hebben gebruikt toen hij gemeenschap had met een gehouden aan een inwijdingsceremonie. Hij zag er zo vervaarlijk uit dat
vrouw van wie hij wist dat ze besmet was met hiv. In plaats van het con- de passagiers van een taxibusje in Ivoorkust eens voor hem op de vlucht
doom had Zuma na afloop ter protectie een douche genomen, biechtte gingen, toen hij wilde instappen.
hij op in de rechtbank. Flink schrobben zou de kans op besmetting volgens ‘Toen ik de chauffeur vroeg wat er aan de hand was, legde hij uit dat som-
hem aanzienlijk verkleinen. mige toverdokters in Ivoorkust ook dergelijke initiatietekens droegen. Die
Zuma’s publieke belijdenis was een godsgeschenk voor cartoonisten en andere passagiers waren bang dat met mij aan boord de taxibus zou ver-
satirici. Zuid-Afrika’s beroemdste karikaturist Zapiro tekende vanaf die dag ongelukken’, lachte Mike, zijn hoofd schuddend over zoveel achterlijkheid.
Zuma uitsluitend met een douchekop boven zijn hoofd. West-Afrika, dat was pas ver van huis.
‘Bang voor aids?’ vroegen internetsites. ‘Niet nodig. Neem het maar van Ik had Mike leren kennen tijdens een van de vele demonstraties voor de
Jacob Zuma aan, en was je zorgen weg.’ rechtbank in Johannesburg. Daar krioelde het van de Zuma’s. In het district
De ABC-D methode voor aidsbestrijding werd geboren. Abstain, Be faith- Nkandla en zijn honderd groene heuvels heette bijna iedereen Zuma.
ful, Condomise, Douchen. De Zuma’s waren in groten getale gekomen om Oom Jacob bij te staan
De speciale anti-aidsdouchekop werd overal verkrijgbaar, met vijf tijdsin- tijdens zijn verschijning voor de rechtbank. 100 procent Zulu-Boy stond
stellingen. ‘Selecteer wanneer je voor het laatst geïnfecteerd werd: nu, er op hun T-shirts. Toen Oom Jacob werd beschuldigd van verkrachting
zojuist, vandaag, gisteren, of deze week, en ontspan. One wash a day, gilden de Zuma’s ‘Kill the bitch’ en ‘Zuma for president’. Toen Oom Jacob
keeps aids away. werd beschuldigd van het aannemen van steekpenningen van een Frans
Onder al die grappen ging een bloedserieuze vraag schuil. Was Zuid-Afrika wapenbedrijf gilden de Zuma’s ‘Kill the Judge’ en ‘Zuma for president’.
veilig in de handen van deze leider? Jacob Zuma zou zonder twijfel de Ik kon mijn vinger er niet achter krijgen waarom de steun voor Zuma even-
derde zwarte president van Zuid-Afrika worden, na Nelson Mandela, na redig leek te groeien met het aantal beschuldigingen tegen hem. Daarom
Thabo Mbeki. had ik Mike gevraagd me mee te nemen naar zijn geboortedorp.
Zuma’s presidentiële ambities verontrustten zeker niet alleen blanke Al die dreigende taal tijdens de demonstraties moesten we in de eerste
Zuid-Afrikanen. Zijn escapades met de hiv-besmette vrouw, die hem van plaats niet te serieus nemen, begon Mike zijn introductie tot Zulu-land.
verkrachting beschuldigde maar dat voor de rechter niet kon bewijzen. De Dat tromgeroffel hoorde volgens hem bij de folklore. Zulu’s waren krijgers.

Toen Oom Jacob
werd beschuldigd
van verkrachting Hij dronk een kop thee met zijn moeder en maakte na een klein half uur
aanstalten om te vertrekken.
gilden ze ‘Kill the ‘Hier’, zei Epainette en stak hem een grote plastic tas met snoepjes toe.
‘Waarom deel je dit niet uit aan de mensen?’
bitch’ en ‘Zuma for

Thabo Mbeki schudde zijn hoofd. ‘Daar heb ik geen tijd voor, ma.’
De zak snoep gaf hij aan een van zijn bodyguards en de president ver-
president’
dween in de legerhelikopter.
Zes jaar later ontsloeg hij zijn vice-president Jacob Zuma, nadat diens
financieel adviseur Schabir Shaik tot vijftien jaar celstraf was veroordeeld
wegens het organiseren van steekpenningen voor Zuma. Voor Mbeki
stond vast dat Zuma’s positie onhoudbaar was geworden wegens zijn
vriendschap met Shaik.
‘Schabir Shaik kwam hier geregeld’, zei Mike Zuma. ‘Hij was er altijd bij als
Ceremonies met oorlogsdansen waren eeuwenoud. Dat was niet zo agres- er een feestje was. Hij hielp ons. Toen het huis van Jacob eens afbrandde
sief bedoeld als het er soms uitzag. Zo onderstreepten Zulu’s nu eenmaal zorgde hij er voor dat het binnen de kortste keren weer overeind stond. Zo
hun bloedband. was Schabir Shaik.’
Tijdens de rechtszaak tegen Shaik werd duidelijk dat Zuma jarenlang
Geluk leefde op de zak van deze rijke zakenman uit Durban. De school en de
We verlieten de N2 naar het noorden en namen de afslag richting Grey- stenen huizen voor zijn broer en zijn echtgenotes zouden allemaal zijn
town. Het asfalt miste ineens zijn strepen. De hekken langs de landerijen gefinancierd door Schabir Shaik. In ruil daarvoor zou Zuma het bedrijf van
die eerst nog keurig rechtop stonden, werden gammel. Met het vorderen Shaik hebben geholpen aan te haken bij een miljardendeal die de Zuid-
van de kilometers gingen ze steeds luier voor –of achterover hangen. Na Afrikaanse regering eind jaren negentig sloot met Europese wapenbedrij-
anderhalf uur rijden hield de afrastering helemaal op, evenals het asfalt. ven.
We naderden het land van de Zuma’s. ‘So what?’, zei Mike. ‘Wat is daar mis mee? You scratch my back, I scratch
Mike haalde zijn neus op. Die gewoonte herhaalde hij om de vijf minuten yours.’ Voor wat hoort wat.
en elke keer als we een diepe kuil in de weg moesten ontwijken.
‘Als JZ straks aan de macht is zijn alle gaten in de weg verdwenen en ligt Ubuntu
hier stralend asfalt’, beloofde Mike. Hij nam ons mee naar zijn huis om ons klaar te maken voor de nacht. Mike
Zo noemden de echte fans de aanstaande president. ‘JZ’. Dat klonk als Zuma mocht dan het neefje zijn van de toekomstige president van Zuid-
Jezus. Afrika, hij woonde nog steeds onder een dak van golfplaten. De voordeur
De auto had zojuist de top van een heuvel bereikt en in de verte konden sloot met behulp van een touwtje en een spijker in de muur. Binnen dar-
we Nkandla zien liggen. Op de volgende heuvel ploegden bulldozers en telden vijf snotterende kinderen rond. Mike Zuma stelde zijn echtgenote
graafmachines door dikke modder. Er stonden verkeersborden die waar- voor, zijn enige. ‘Meer vrouwen kan ik niet betalen’, lachte hij.
schuwden voor wegwerkers. De echtelijke slaapkamer werd ontruimd voor de gasten. Mike en zijn
‘Dat bedoel ik’, glunderde Mike. ‘JZ zorgt voor zijn gemeenschap.’ vrouw zouden op de bank slapen vannacht en de kinderen op de vloer van
Voorbij de bulldozers werd ook de lagere school zichtbaar die Zuma hier de woonkamer. Tegenstribbelen had geen zin.
had laten bouwen. Er was plaats voor drieduizend kinderen. Geen dorp in De kaarsen gingen uit en toen was het werkelijk nacht. Geen langsra-
de wijde omgeving had het zo goed getroffen als Nkandla, vond Mike. zende auto’s, geen burengebonk, niets behalve het gesnuffel van de
‘We hebben geluk gehad.’ geiten aan de andere kant van de golfplaten. Ik dreef van het zomer-
Ik had ook het geboortedorp van Zuma’s rivaal, Thabo Mbeki, bezocht zweet. Er kwam geen zuchtje frisse lucht naar binnen, het huis voelde als
in de verpauperde Oost-Kaap provincie. Daar stond geen school en daar een oven.
waren ook geen huizen gebouwd voor familie. Er lag sinds kort wel een In de hitte kon ik de slaap niet vatten. Op de tast zocht ik naar de voordeur,
asfaltweg, maar die was door de moeder van Mbeki aangelegd. struikelde over twee kinderbenen in de zitkamer en vond het touwtje aan
Epainette Mbeki was zo fel als dat ze klein was. Een meter vijftig schatte de spijker. De sterrenhemel buiten was adembenemend, de lucht kner-
ik. In een interview dat ik eens met haar had, klaagde ze met schrille stem pend fris en helder. Ik zocht de wc maar vond alleen een metersdiep gat
dat Thabo te weinig thuis kwam en dat hij de Oost-Kaap was vergeten. ‘Hij midden in het veld waar een ondraaglijke stank uit kwam.
heeft nooit tijd voor ons.’ Terwijl ik luisterde naar de urine die de diepte in klaterde dacht ik aan de
In een biografie beschreven twee journalisten hoe Mbeki zich tijdens de woorden van Mike Zuma. Zijn oom had zijn carrière gebruikt om de stin-
verkiezingscampagne van 1999 per helikopter naar zijn geboortedorp Nce- kende armoede in zijn dorp te bestrijden. So what? De Zuid-Afrikaanse
leni in de Oost-Kaap liet vliegen. Zijn dorpsgenoten hadden urenlang in de wet veroordeelde de corruptie waar Zuma zich aan schuldig zou hebben
brandende zon op hem staan wachten. Maar ook nu had Thabo geen tijd. gemaakt, maar wat had de wet voor Nkandla gedaan? Of moest het dorp

Geld was iets
wachten tot een buitenlandse hulporganisatie de weg kwam asfalteren
en een school kwam bouwen?
wat je kennelijk
Hier op het platteland gold de wet van ubuntu: ik ben omdat anderen
zijn. Wie het goed had getroffen, moest zijn fortuin met zijn familie en overkwam, zoals
alle voor -of
kennissen delen. Het was het overlevingsmechanisme van een straatarme
maatschappij.
tegenspoed
In zeven jaar tijd zou Jacob Zuma 1,3 miljoen rand van Shabir Shaik hebben
ontvangen. Dat was omgerekend minder dan 100.000 euro. In vergelijking
met de bonussen die directeuren van wankelende banken in Europa en
de VS mee naar huis namen, was dat een schijntje. Eigenlijk verbleekte
alle corruptie in Afrika bij de bedragen die in het Westen gangbaar waren.
De beruchte Zaïrese president Mobutu Sese Seko stal tijdens de 32 jaar
dictatuur 5 miljard dollar, een zesde van de 30 miljard dollar die tijdens Luipaardvel
het eerste jaar na de invasie in Irak mysterieus verdween in de zakken van Mike Zuma kon niet wachten om ons de volgende dag te laten zien hoe
westerse bedrijven. dat in zijn werk ging. We kleedden ons aan bij het opkomen van de zon.
Mike Zuma had aan zijn goede contacten met de ANC-leider een baan- Buiten wachtte een teil met ijskoud water, waar ik me klappertandend
tje overgehouden bij de gemeentedienst. Hij had voor het eerst in zijn mee waste. Daarna stapten we in de auto en reden naar de andere kant
leven een betaalde baan en had van zijn salaris zijn geiten kunnen kopen. van de vallei.
Nepotisme! So what? Wie had nu aan zijn sociale plicht voldaan? Thabo Jacob Zuma zelf was niet thuis, alleen zijn echtegenoten en zijn oudere
Mbeki die in opdracht van westerse geldschieters corruptie beloofde uit te broer Michael. Michael droeg kwastjes aan zijn blote benen. Over zijn
roeien? Of de gevreesde Jacob Zuma die zijn dorp in leven hield? schouders hing een luipaardvel en hij droeg een schild gemaakt van koei-
enhuid. Hij was klaar voor de ceremonie, waar ook zijn broer werd ver-
Jackpot wacht. Het feest zou ruim drie uur rijden verderop worden gehouden, aan
In Afrika werd anders naar geld gekeken dan in mijn eigen land, had ik de andere kant van KwaZulu Natal waar nog een Zuma-clan woonde.
geleerd. Geld was in de eerste plaats niet iets waar je noodzakelijkerwijs Michael Zuma legde zijn schild en speer achter op de hoedenplank en zo
hard voor moest werken. Dat hadden de blanken de Afrikanen wel laten doorkruisten we KwaZulu Natal. Onderwerp van gesprek: vrouwen. De
zien. De blanken werden stinkend rijk door vooral een ander hard te laten pers had de zaak met dat meisje uit zijn verband getrokken, vond Michael.
werken. Dat was niet iets van eeuwen geleden. Dat herhaalde zich nog ‘Geloof me: we hebben het hem op de man af gevraagd of hij die vrouw
elke dag. Wie in Johannesburg een willekeurig wegwerkerteam passeerde, heeft verkracht. Toen begon hij te lachen. ‘Wat denk je nou zelf, Mike? zei
zag altijd hetzelfde tafereel: zwarten met gebogen ruggen en een blanke hij. Nee, zoiets zou mijn broer nooit doen.’
snor die streng toekeek, met zijn armen over elkaar. De Zulu-traditie draaide om respect voor vrouwen, volgens Michael. Een
Geld was iets wat je kennelijk overkwam, zoals alle voor -of tegenspoed. In Zulu-man die een vrouw het hof maakte, moest vooral geduld tonen. Ver-
Afrika vielen de diamanten, het goud, het zilver en de olie de blanken in de sieren in de hooglanden van KwaZulu Natal kon jaren duren. Een potenti-
schoot. Als een lot uit de loterij. Al die grondstoffen namen ze mee terug ële echtgenote mocht nooit interesse tonen. Een glimlach, hooguit. Zo kon
naar Europa en ze werden er stinkend rijk mee. ze de kracht en het doorzettingsvermogen van de man testen. Zijn integri-
Die snel-rijk-cultuur bleef bestaan lang nadat de blanken hun koloniën teit, zijn eerlijkheid. Een Zulu-man die een vrouw wilde trouwen, noemde
hadden opgegeven. In grondstofrijke landen als Angola, Congo, Soedan haar Nkosazana. Prinses. Dat was ook de voornaam van Zuma’s tweede
of Nigeria was het voor de zwarte elite decennialang feest. Daar was vrouw, de huidige minister van Buitenlandse Zaken, van wie hij in 1998
de jackpot gevallen, zoals Afrika voor de blanken vanaf de eerste dag de scheidde. Met een Nkosazana kon een Zulu-man geen geslachtsgemeen-
hoofdprijs was. Land, grondstoffen, arbeidskrachten. Alles lag hier voor schap hebben voor het huwelijk, schreef de traditie voor.
het oprapen. Een Zulu-man mocht vriendinnen hebben, volgens Michael Zuma. Maar
Het Zimbabweaanse land dat een eeuw eerder was gestolen en dat daar mocht hij niet te lang mee doorgaan. Een serieuze vriendin moest
Mugabe na de ‘landhervormingen’ aan bevriende politici en zakenmensen worden getrouwd.
gaf: jackpot. De wetgeving in Zuid-Afrika die bepaalde dat alle bedrijven Jacob Zuma verklaarde tijdens de rechtszaak dat hij koeien had aange-
aandelen moesten afstaan aan zwarte zakenmannen: jackpot. De deals boden voor de 31-jarige ‘Khwezi’, de schuilnaam die de vrouw gebruikte.
met westerse wapenbedrijven, inclusief steekpenningen: jackpot. Een Zulu-man betaalde de familie van zijn aanstaande vrouw lobola, de
Zoals iedere gokker in het casino weet, valt de jackpot zelden. Afrikanen bruidschat van ten minste elf koeien. Maar het meisje had daarvoor geen
aanvaarden dat lot. Zoals ze armoede, aids en dictaturen aanvaarden als belangstelling getoond. Ze was een avond in Zuma’s villa in Johannesburg
het lot. gaan logeren. Hij zou zich aan haar hebben opgedrongen, ook al zei ze
Het lot was in Afrika wel te beïnvloeden, dankzij de voorouders en de twee keer ‘nee’. Volgens Zuma was het anders verlopen. Zij had hem ver-
geestenwereld. leidelijk aangekeken. En volgens de Zulu-cultuur kon je een vrouw ‘in zo’n

staat’ niet teleurstellen. had gewacht. Jacob Zuma stond in de deuropening, op badslippers. ‘Zullen
‘Je moet goed begrijpen dat binnen de Zulu-cultuur een vrouw haar man we beginnen?’
nooit kan tegenspreken’, zei Michael Zuma. We spraken bijna een uur, tot half twee in de ochtend. Zuma vroeg om
‘Nooit?’ hem niet af te rekenen op de beschuldigingen van verkrachting en cor-
‘Nooit.’ ruptie.
‘Kan ze seks weigeren?’ ‘Reken me af op wat je hier in Nkandla ziet. Hier liggen mijn wortels. Je
‘Nooit’, zei Michael. kunt mijn liefde voor Zuid-Afrika afmeten aan de liefde die ik voel voor
Nkandla. Je kunt niet van je land houden zonder van je geboortegrond te
Thuis houden.’
We sloegen de N3 snelweg af en draaiden een zandpad op. De vallei voor Hij probeerde uit te leggen dat een Afrikaan en een westerling niet het-
ons lag bezaaid met lemen huisjes. zelfde verstaan onder het woord ‘corruptie’.
‘Daar is Jacob’, wees Michael naar de stofwolk voor ons. Drie gitzwarte ‘In jullie cultuur draait alles om het individu. Bij ons draait alles om de
terreinwagens stoven de vallei in, richting het dorp van rieten hutten, groep. Daarom begrijpen we elkaar niet. Als leider heb ik een verantwoor-
koeienstront en modderpaden. Jacob Zuma stapte uit en liet zich begroe- delijkheid voor het collectief, mijn ‘extended family’. Als mijn buurman
ten door zijn familie. In een zwart pak verdween hij in een van de huizen. geen geld heeft, dan breng ik hem mijn koe, zodat hij zijn kinderen te eten
Vijf minuten later stond hij weer buiten, halfnaakt, met een luipaardhuid kan geven. Dat is geen corruptie maar liefdadigheid. Zoals het geven van
over zijn schouders en blote borst, een luipaardstaart om zijn hoofd, speer cadeaus aan leiders ook niet per se corruptie hoeft te zijn, maar een bewijs
en schild in de hand. van respect.’
‘Nu is hij thuis’, fluisterde Michael. Er cirkelden vliegen om onze hoofden. Terwijl Zuma de insecten uit de
De traditionele genezeres Felicity had onlangs een droom gehad. Er gingen lucht probeerde te slaan, sprak hij over het onrecht dat hem was aange-
mensen dood in de omgeving. Rampspoed was in aantocht. De Zuma’s daan met de rechtszaken en over zijn geloofwaardigheid na zijn douchebe-
moesten zich verzoenen met hun voorouders anders zou het met de hele kentenis.
clan, inclusief de aanstaande president, niet goed aflopen. ‘Hoe kan ik ongeloofwaardig zijn? Ik heb toch geen aids?’
Jacob Zuma stapte op sandalen door het natte gras om de 150 halfnaakte
meisjes te inspecteren die op hem stonden te wachten. Daarna trokken Visie
ze op naar de rivier. Jacob Zuma ging met zijn zoon voorop. De maagden Voor het interview had ik in zijn huiskamer rondgekeken. Er hingen foto’s
volgden. Uit de verte leken ze samen een reusachtige slang te vormen, die aan de muur van staatsbezoeken en van Zuma met Mandela. Er stond een
langzaam richting het water slingerde. Koeien werden de rivierbedding boekenkast met één boek erin. Het was een fotoboek over Zulu-tradities.
in gedreven. Herders zetten hun messen op de kelen van de beesten. Met De toekomstige president van Zuid-Afrika was geen lezer. Had hij een
één haal vielen ze om. Het bloed kleurde het modderwater rood. De maag- visie? Zijn voorgangers hadden grote ideeën. Mandela werd de president
den zongen en klapten. Zo verzochten de Zuma’s de goden om betere van de verzoening. Mbeki predikte de wedergeboorte van Afrika, een Afri-
tijden en voorspoed voor de hele clan. kaanse renaissance. En Zuma?
De ceremonie duurde de hele dag. Na de slacht van de koeien aten de ‘Verzoening met de blanken was niet de visie van Mandela. Het was de
mannen en dansten de vrouwen. Ik hield Jacob Zuma onophoudelijk in het visie van het ANC. Het pleidooi voor een Afrikaanse renaissance was niet
oog. Niet één keer keek hij op zijn horloge. Niet een keer beantwoordde hij Thabo Mbeki’s idee. Het was de visie van het ANC. We zijn allemaal kinde-
een telefoon. Het hele land wilde hem spreken, maar hij was hier. ren van het ANC.’
Ik had in de afgelopen dagen meer over Zuma geleerd, dan van het jaren-
Badslippers lange kranten lezen. Ik was onder de indruk. Maar Zuma was politicus, en
Het was weer nacht in Nkandla. In de kraal van Jacob Zuma wachtte een alles in de politiek draait om perceptie. Zuma’s imago was hoe dan ook
buslading mensen op de thuiskomst van de leider. Kerkleiders, dorpelin- beschadigd, nog voor hij aan het presidentschap was begonnen.
gen, familieleden, journalisten. Na de ceremonie was Zuma met zijn body- Ik was moe, afgemat. We rondden het interview af en namen afscheid.
guards naar Durban gereden voor een paar interviews en een bijeenkomst Zuma verdween in een kapel om te bidden met de kerkleiders. Zijn dag-
met de vakbonden. taak zat er nog steeds niet op. Ik kon niet meer. Michael Zuma keek me vol
Het werd middernacht. Michael Zuma had plechtig beloofd dat ik zijn medelijden aan.
broer nog te spreken zou krijgen. Ik knikte dankbaar maar had weinig ‘Hier’ zei hij en reikte een handdoek aan.
reden om hem te geloven. Thabo Mbeki begon eens tegen me te schreeu- ‘Ga even douchen. Dan voel je je zo meteen een stuk beter.’
wen toen ik een microfoon onder zijn neus hield tijdens een bezoek aan
een bejaardentehuis, waar ik de enige journalist was.
‘Ga weg, wat moet je van me’, gilde hij, voordat een lijfwacht me ruw van Bram Vermeulen (1974, Nederland) was tot februari 2009 correspondent in Zuid-
hem wegtrok. Afrika. Recentelijk is hij tot Journalist van het Jaar 2008 uitgeroepen. Inmiddels is hij
correspondent in Turkije.
Er werd op de deur geklopt van het huisje waar ik met de cameraman uren ‘Help, ik ben blank geworden’ verschijnt op 29 mei bij uitgeverij Prometheus.

Het virtuele Afrika van Far Cry 2
The most hostile

environment on earth
b e e l de n
C
omputerspellen zijn de kinderschoenen In dit virtuele Afrika is het altijd oorlog. Met
al lang ontgroeid. Verwacht wordt dat een breed arsenaal aan pistolen, machinege-
spellenmakers in 2009 in totaal zo’n 55 weren, vlammenwerpers en granaten kan de
onder redactie van Anton Stolwijk miljard dollar gaan omzetten, waarmee ze de speler de verschillende (fictionele) fracties te
filmindustrie ruimschoots voorbij streven. Hoe- lijf gaan. Naast soldaten lopen er ook wilde
wel er in bijvoorbeeld Ghana, Kenia en vooral dieren rond, en om het helemaal af te maken
Zuid-Afrika een bescheiden spellenindustrie in wordt de hoofdpersoon geteisterd door mala-
opkomst is, zijn bijna alle grote titels afkomstig ria-aanvallen. De stemmen in het spel zijn in
uit westerse landen of Japan. Johannesburg opgenomen - de tegenstanders
Er zijn echter wel spellen die zich in Afrika roepen allerlei verwensingen in vloeiend Zulu en
afspelen. Eén van de absolute krakers van de Afrikaans. Literaire verwijzingen zijn er ook - het
afgelopen maanden is de Canadese miljoenen- eindgevecht speelt zich af in een gebied dat
produktie Far Cry 2, waarin de hoofdrolspeler ‘Heart of Darkness’ wordt genoemd.
zich als huursoldaat een weg moet banen door Zie voor actiebeelden www.youtube.com/zam-
een adembenemend mooi Afrikaans landschap. magazine

De reis van de Geesten Thami Mnyele
Roots & More is een tentoonstelling over spi- Aan Thami Mnyele, de Zuid-Afrikaanse kunste-
ritualiteit in het werk van hedendaagse kun- naar naar wie een Amsterdamse art residence
stenaars uit de Afrikaanse is genoemd, heeft de Johannesburg Art Gal-
Foto: Ferry Herrebrugh

diaspora (o.a Cuba, Haïti, lery een tentoonstelling gewijd. Veel werk van
Brazilië, en de VS). Vanaf 1 de kunstenaar, die in 1985 met elf anderen in
april tot 1 november is deze Gaborone, Botswana, door het Zuid-Afrikaanse
unieke tentoonstelling te leger werd vermoord, is daardoor nu pas voor
bewonderen in het Afrika het eerst in zijn geboorteland te zien. Het eer-
museum in Berg en Dal: betoon, dat naast een grote postercollectie
www.afrikamuseum.nl verrassend schilderwerk omvat, benadrukt het
politieke engagement van Mnyele, die ‘er voor
koos om geen carriere als beeldend kunstenaar
Afrique Tous Courts in het buitenland op
Foto: Sergio-Albio González

De liefde tussen het echtpaar Franck en te bouwen, maar zich
Myriam heeft haar beste tijd gehad. Het spel aansloot bij de strug-
heet voortaan haat of afkeer. Maar hoe com- gle’. Dat is een over-
municeren twee mensen die weigeren met bodige sneer naar de
Far Cry 2, voor PC, elkaar te praten en toch een huis met elkaar ‘grote meesters’ van
XBox360 en Playstation3. moeten delen? Voor de Zuid-Afrikaanse
Ubsioft, M49,95 het antwoord op deze beeldende kunst als
en vele andere vragen Gerard Sekoto en
verscheen onlangs Dumile Feni. (BL)
Afrique Tous Courts,
een prachtig overzicht
van tien korte films
uit alle delen van
Afrika. (advertentie)
www.africalia.be.
ReBelle
Vanaf 30 mei tot 23 augustus is de tentoon-
stelling ReBelle te zien in het Museum voor
Moderne Kunst in Arnhem. Tachtig internatio-
nale kunstenaressen tonen kunstwerken over
feminisme, van Amerikaanse en Europese pio-
GD Amsterdam GD Amsterdam
niers als Judy Chicago en Ulirike Rosenbach tot The Netherlands
The Netherlands
hedendaagse kunstenaressen uit Afrika,
het Midden-Oosten, Azië en Nederland. E-mail: info@numaair.com
URL: www.numaair.com
www.mmkarnhem.nl E-mail: info@numaair.com
Nujuma Fictoor-AhmedURL: www.numaair.com
Foto: Dineo Seshee Bopape
Travel Consultant
Nujuma Fictoor-Ahmed
E-mail: nujuma@numaair.com
Travel Consultant
E-mail: nujuma@numaair.com

Voor het eerst groeit er in Zuid-Afrika een
Ama
kıp
generatie in vrijheid op: de Born Frees.
Apolitieke afropunks, compleet met wilde
hanekammen en enorme brillen, sokken
opgetrokken tot aan de knie en vooral veel
kıp
felle kleuren. Ze noemen zichzelf Amakipkip
of Smarteez, naar de gelijknamige snoepjes.
Amakipkip is sinds kort ook een succesvol
modemerk, zie www.amakipkip.com
Foto’s: Chris Saunders

Stemmen het opiniek atern van ZAM
Zuid-Afrika’s Obama-moment 35
Varken knort terug 36
Zoek de journalist 38
De goede staatsgreep 39
Brief aan Carl Niehaus 40
Lying Doctors 41
Onze man in Ouagadougou 42
Zuid-Afrika’s
Obama-moment
Sommige Zuid-Afrikanen worden nostalgisch
of zelfs jaloers van de beelden van Obama’s
inauguratie. Hoe lang is het geleden dat Mandela
zo’n hoopvol tijdperk inluidde! Mark Gevisser
vraagt zich af of Zuid-Afrika eigenlijk wel reden
heeft om nostalgisch of jaloers te zijn.
D
e president van de Verenigde Staten De vrijlating van Mandela en zijn verkiezing tot in Zuid-Afrika, opnieuw een keuze lijkt te zijn
heeft, zo schrijft hij in Dreams from president was destijds, begin jaren 90, het laat- gemaakt. Misschien niet echt tussen ‘waardig-
My Father, de woorden waarmee hij ste grote verlossende moment in de wereld- heid en slavernij’ of zelfs tussen ‘goed en ver-
uitdrukking weet te geven aan zijn politieke politiek; voor het volgende moeten we zijn bij keerd’, maar beslist wel tussen ‘betrokkenheid
ideeën te danken aan de anti-apartheidsbewe- de verkiezing van Obama. De overeenkomst en desinteresse’ – en daarmee tussen hoop en
ging. Hij werd geïnspireerd toen hij als student tussen deze twee mannen is hun charisma- cynisme, engagement en afstand.
in de jaren 80 op een bijeenkomst was waar tische kracht: beiden bezitten het vermogen
werd gepleit voor het terugtrekken van Vreugde
investeringen in Zuid-Afrika. In deze context lijkt de door het ‘Obama-
Obama ontdekte hoe hij de Zuid-Afri- moment’ teweeggebrachte wereldwijde
kaanse vrijheidsstrijd kon gebruiken Blijven we voor altijd euforie juist Zuid-Afrikanen een bijzon-
om zijn medestudenten een keuze voor
te leggen: ‘Geen keuze tussen ‘zwart
in onze toestand dere kick te hebben bezorgd. Op één
niveau heeft dat te maken met identi-
and wit’’, schrijft hij, ‘maar tussen van politieke teitspolitiek: Obama is niet alleen zwart,
onvolwassenheid
‘waardigheid en slavernij’, ‘billijkheid een Afrikaan, maar zijn bestaan alleen
en onrechtvaardigheid’, ‘betrokken- al is een uitdrukking van de ‘non-raci-
heid en desinteresse’, tussen ‘goed en
verkeerd’’.
steken? ale’ waarden van onze eigen strijd. In
Zuid-Afrika, weet u nog, hadden we de
Het verhaal maakt de symbolische Immoraliteitswet, die kleurgrensover-
betekenis duidelijk van de Zuid-Afri- schrijdende intieme relaties, laat staan
kaanse strijd, in het bijzonder in de VS, waar universele verlangens te belichamen en te ver- huwelijken, verbood. Als de ‘onwettige vlese-
de solidariteitsbeweging tegen de apartheid de woorden. Ook houden ze allebei een belofte in: lijke handeling’ waaruit Obama is voortgespro-
fakkel overnam van de burgerrechtenbeweging democratie, gelijkheid van alle mensen. ten in Zuid-Afrika had plaatsgevonden, waren
als de grote morele kwestie van het toenmalige Maar wat ook meespeelt is dat nu, net als in zijn ouders wellicht in de gevangenis beland, in
tijdsgewricht. 1994 bij de vreedzame verkiezing van Mandela elk geval zou het jonge gezin zijn behandeld als

stemmen
Varken knort terug

maatschappelijke verschoppelingen.
De Nigeriaans/Amerikaanse conservator Okwui
Maar er zit nog een dimensie aan de Zuid-Afri-
kaanse vreugde na de overwinning van Obama, Enwezor sprak vorig jaar op uitnodiging van het
een dimensie bitterzoet van nostalgie. Want vernieuwde Tropenmuseum over de toekomst
van etnologische musea. Hij greep het moment
toen wij op 20 januari naar de beëdiging van
Obama zaten te kijken, moesten we wel terug-
denken aan die andere belangrijke gebeurtenis aan om het Tropenmuseum volledig de grond in
vlak om de hoek, bij de Union Buildings in Pre-
toria vijftien jaar geleden, en ons afvragen hoe
te boren. Curator Paul Faber reageert.
anders het nu is. Bij ons brak het tijdperk van
politieke verlossing aan, maar dat is inmiddels
alweer voorbij. Ontgoocheld en cynisch zijn we
vastgelopen in een post-onafhankelijkheids-
tijdperk met leiders die niet alleen hun eigen-
belang najagen, maar daarenboven moreel
gecompromitteerd zijn.
Jacob Zuma, de man die in april de volgende
president van Zuid-Afrika wordt, is geen Man-
I
dela. Aan hem kleeft de zware smet van cor-
ruptie en de beschuldiging van verkrachting In 2008 was Okwui Enwezor opvallend aan- doelstellingen te pretentieus, en de eenzijdige
(hoewel hij op dat laatste punt is vrijgespro- wezig in Nederland. Hij opende de door hem nadruk op derde wereldproblematiek bracht
ken), en hij staat chronisch in het krijt bij de samengestelde tentoonstelling ‘Snap Jud- een nieuwe categorie negatieve stereotypen
vele belangengroepen en individuen die hem gements’ in het Stedelijk Museum Amsterdam voort.
hebben gesteund. Naar alle waarschijnlijkheid en was in december terug voor een symposium In de afgelopen tien jaar heeft het Tropenmu-
moet hij, zelfs als hij aan het hoofd van het land van het Tropenmuseum, en een globaliserings- seum zich dan ook opnieuw uitgevonden. De
staat, terechtstaan in een slepend corruptie- lezing in Felix Merites. Uiteraard leidde al deze koloniale geschiedenis is nu gedeeltelijk onder-
proces. Veel mensen denken zelfs dat Zuma’s activiteiten tot de nodige interviews. werp van de presentaties geworden. De afde-
voornaamste motief om het hoogste ambt na In een daarvan (in de Volkskrant) noemde lingen zijn bescheidener in hun doelstelling.
te jagen ligt in de hoop zo uit de gevangenis te Enwezor volkenkundig musea ‘varkens met lip- De Afrika-afdeling pretendeert niet ‘Afrika’ te
kunnen blijven. stick’. Ondanks alle veranderingen, zo betoogt laten zien, maar toont een verzameling zeer
Tegenover die schandvlek wekt het weinig ver- Enwezor, blijft de kern van een volkenkundig uiteenlopende Afrikaanse objecten met als
bazing dat de onlangs gelanceerde oppositie- museum een lelijk, koloniaal ding. Hij deed doel interesse, begrip en waardering tot stand
partij Congress of the People (COPE) zo graag deze uitspraak in algemene zin, maar er zijn te brengen.
en zo snel een beroep deed op een verjongings- redenen genoeg om vanuit het Tropenmuseum Deze transformaties zijn volgens mij veel meer
kuur gemodelleerd naar de Obama-revolutie iets terug te zeggen. Niet vanuit een veronge- dan lipstick. Het zijn diepgaande reacties op
– zie bijvoorbeeld de COPE-campagneslogan ‘a lijktheid (ik moet vooral aan Miss Piggy den- zeer kenmerkende verschuivingen in de intena-
new agenda for change and hope’. ken), maar omdat de metafoor een wezenlijk tionale orde. Weinig musea zijn zo diep gegaan
Alleen: de top van COPE is evenzeer gecom- probleem raakt waarvan het museum zich in zelfkritiek.
promitteerd. De plaatsvervangers van Thabo maar al te zeer bewust is. Dit is een evolutionair, geen revolutionair pro-
Mbeki zeggen dat ze zich zullen inzetten voor Laten we het varken eens nader bekijken. Het ces. Voorgaande stadia zijn neergeslagen in het
een ontvankelijker en verantwoordelijker Tropenmuseum kent een grillige geschiede- gebouw, in de presentaties, de aanwinsten, het
democratie, maar hebben zelf lang deel uit- nis. Het begon zijn bestaan als onderdeel van onderzoek, de symposia. Door al deze transfor-
gemaakt van de oligarchie die juist steeds een een wetenschappelijk en handelsbevorderend maties is het museum tot een ingewikkeld en
steunpilaar was voor Mbeki. Mark Gevisser koloniaal instituut. Na de onafhankelijkheid zeer gelaagd geheel geworden. Moeilijk, bela-
vraagt zich af Zuid-Afrika eigenlijk wel reden van Indonesië werd de koers steeds meer ver- den, vol contradicties, vol bedenkelijke erfenis-
heeft om jaloers te zijn. legd van economie en cultuur naar ontwikke- sen, maar daarom ook confronterend, inhou-
lingssamenwerking. In een grote verbouwing delijk rijk en verdomde interessant.
in de jaren 70 werd het museum omgevormd Van hieruit zijn er drie wegen naar de toe-
tot informatiecentrum over de derde wereld. komst.
Ontwikkelingsvraagstukken vormden nu De simpelste: Hef de volkenkundige musea op,
Mark Gevisser (1964, Zuid-Afrika) is journalist en auteur het uitgangspunt van de vaste opstellingen. stal de collecties in een depot en laat andere
van Thabo Mbeki: The Dream Deferred. Hij werkt op dit
moment aan een nieuw boek, The Second Transition. Na verloop van tijd bleken deze idealistische musea hier naar wens uit putten. Een variant

stemmen
daarvan is: het bevriezen van de collectie (zoals sprak was voor ons een vertrekpunt voor het hun blik te verruimen. Het Tropenmuseum
in Teylers museum). denken daarover. had de eerste tentoonstelling over moderne
De tweede weg is: Kijk vooral naar de kunst- Enwezor is geboren in een voormalige (Britse) Afrikaanse kunst in Nederland, in 1980. Voor
historische waarde van niet-westerse kunst. kolonie en heeft een begrijpelijk wantrouwen veel wereldkunstenaars is het Tropenmuseum
Concentreer je op meesterwerken en een machtige Fundgrube, een plek die
vergeet de ‘volkenkundige’ dimensie. overvloeit van betekenis en (gedeelde)
De derde weg is de meest ingewik- geschiedenis. We kijken nu al uit naar
kelde, maar in mijn ogen de enig accep- de manier waarop het kritische en ver-
tabele: Groei organisch verder, neem Ik moet vooral aan beeldingsrijke werk van de bekende
Miss Piggy denken

de geschiedenis mee, en dwing jezelf Indonesische kunstenaar Heri Dono
steeds nieuwe manieren te vinden (vanaf september 2009 te zien) in deze
waarop je een betekenisvolle en actu- omgeving zal klinken.
ele rol kunt blijven spelen in de samen- De strijd die Enwezor voert tegen xeno-
leving. Het Tropenmuseum is een cultuurhis- tegen producten van koloniale overheersing. fobie in de kunstwereld en afro-pessimisme
torische instelling, museum en monument Daarnaast heeft Enwezor een staat van dienst staat niet haaks op die van het Tropenmuseum,
tegelijk – produkt van meer dan 100 jaar wis- opgebouwd als baanbreker voor moderne kun- maar loopt daaraan parallel.
selende internationale en interculturele rela- stenaars buiten de traditionele kunstcentra. Hij
ties. Samen met het fameuze kindermuseum staat voor een open en mondiale blik op moderne
(TM Junior) en het sprankelende Tropenthea- kunst en nodigt mensen uit op basis van hun
ter heeft het Tropenmuseum ontzettend veel werk, niet op basis van hun nationaliteit.
Paul Faber (1951, Nederland) is curator van het
betekend voor intercultureel denken, begrip en Dit alles kan ik geheel onderschrijven. Sterker Tropenmuseum in Amsterdam. Hij publiceert
regelmatig op het gebied van Afrikaanse kunst en
waardering. Hoe die rol in de toekomst zal zijn, nog: al meer dan 20 jaar roept het Tropen cultuur en is betrokken bij diverse internationale
zal blijken. Het symposium waarop Enwezor museum de moderne kunstmusea op om samenwerkingsprojecten met musea in Afrika.
De machtsdeling in
Zimbabwe volgens de
Keniaanse cartoonist
James Kamawira

stemmen
Zoek de journalist
Burgerjournalistiek is hot, ook in Afrika. Bloggende media en hun journalisten allerlei reacties en
‘hulp’ aangeboden krijgen waar ze niets aan
en filmende amateurs spelen een steeds grotere hebben. We lopen weliswaar over het algemeen
rol in de media. Verwarrend, ongeloofwaardig nog steeds achter waar het moderne training
en in sommige gevallen zelfs schadelijk, volgens en technologie betreft, en we hebben te maken

met sociale obstakels zoals gebrek aan pers-
Gerard Guèdègbé. vrijheid en bedroevend lage salarissen, maar
de Afrikaanse journalistiek heeft in de afge-
lopen decennia grote vooruitgang geboekt op
het gebied van beroepsmatige kwaliteit. FAIR,
het Forum for African Investigative Reporters,
D
is een van de vele Afrikaanse organisaties die
e razendsnelle ontwikkeling van infor- dan vaak niet bijzetten dat geen ‘echte’ jour- gegrondvest zijn op de waarden van de journa-
matie- en communicatietechnolo- nalisten waren die deze opnamen maakten. listiek als beroep.
gie van de afgelopen paar jaar heeft Internet-nieuwssites zoals www.africanews. Mijn verzoek aan alle waarnemers van de
enorme gevolgen gehad voor de media, en wel com zijn er zelfs in geslaagd naam te maken media in Afrika is dus: wilt u alstublieft ver-
in het bijzonder voor journalisten. Een van de als ‘nieuwsagentschap’ door hun gebruik van schil maken tussen de aardig bloggende one-
belangrijkste van die gevolgen is de opkomst (onder anderen) amateurs. man-shows en de echte journalistiek?
van het zogeheten ‘citizen journalism’ of bur- Hierin schuilt het probleem. Vroeger was het Natuurlijk kunnen we het ‘citizen journalism’
gerjournalistiek. Er is nog steeds geen alge- voor het publiek meteen duidelijk wie journa- niet wegdenken uit de media van vandaag. Ik
meen geaccepteerde definitie van dat begrip, list was en wie niet, terwijl dat nu niet langer schreef hierboven al dat het een belangrijke
maar het lijkt een etiket te zijn voor de deel- het geval is. Toch is het belangrijk dat dit onder- sector van de samenleving is, en dat er echte
name van wie dan ook aan het proces van het scheid gemaakt wordt. Journalisten dragen die informatie vandaan komt, die vaak erg nuttig
verzamelen, analyseren en distribueren van naam niet alleen omdat zij een stukje kunnen en belangrijk is. Deze activiteit zou echter niet
informatie. schrijven over een politiek schandaal of een ‘citizen journalism’ genoemd moeten worden,
De nadruk ligt hier op het ‘wie dan ook’. Alles auto-ongeluk, maar omdat zij deel uit maken maar liever zoiets als ‘informatievoorziening
wat een burgerjournalist nodig heeft om van een beroepsgroep waartoe zij zijn opge- door burgers, of ‘citizen media’.
nieuws te produceren is een mobiele telefoon leid, en waarin professionele en ethische stan- Dat onderscheid zou ook duidelijk moeten zijn
met een camera, een computer en toegang tot daarden gelden. Van beroepsjournalisten mag in de nieuwsvoorziening zelf. Er moeten labels
het internet. het publiek verwachten dat zij zoveel mogelijk bij de berichten: komt dit van een echte krant/
Deze ontwikkeling is in veel opzichten posi- waarheidsgetrouwheid, accuratesse en trans- journalist, die gebonden is aan beroepsvoor-
tief. Allereerst wordt de journalistiek demo- parantie naleven. schriften, of is dit een gezellig blog dat het niet
cratischer: waar de burger vroeger niet meer Deze standaarden gelden niet in de burger- zo nauw neemt met de feiten?
dan passief consument was van het werk van journalistiek, die immers het werk is van Tegelijkertijd zouden mediaorganisaties een
beroepsjournalisten, is hij tegenwoordig zelf gewone mensen zonder journalistieke ervaring plan moeten maken om journalistieke training
producent. Het privilege van de ‘verkondiger die vaak niet verder komen dan slecht gefilmde aan te bieden aan die ‘citizen journalists’ die
van het ware woord’ wordt nu gedeeld door clipjes over bedelende straatkinderen, een zeer serieus een rol willen spelen in de media. De
actieve ‘gewone’ mensen. bevooroordeeld nieuwsverhaal of een kleuter- journalistiek heeft altijd open gestaan voor
‘Citizen journalism’ is ook goed voor de infor- versie van een interview. Dit wordt niet alleen nieuwelingen die zich in het vak wil bekwa-
matievoorziening. In recente jaren hebben bur- op het internet gezet, maar krijgt ook het jour- men, en dat moet vooral zo blijven. Maar dan
gerjournalisten herhaaldelijk belangwekkende nalistiek etiket – terwijl ze met echte journa- moet wel de nadruk gelegd worden op de
onthullingen naar voren gebracht. Vooral in listiek weinig of niets te maken hebben. Het noodzaak tot dat bekwamen, want de huidige
tijden van conflict, als het voor beroepsjourna- onderscheid is voor een buitenstaander moei- aandacht en promotie van de burgerjournalis-
listen riskant is om erop uit te gaan, zijn bur- lijk te maken, met als gevolg dat burgerjourna- tiek in Afrika haalt het niveau en het beeld van
gerjournalisten van grote waarde. Ze stelen listiek voor ‘echte’ journalistiek doorgaat. de journalistiek hier alleen maar omlaag.
zelfs geregeld de show. De meeste ‘heet van de Dit is, zeker in Afrika, verkeerd. Ik heb mee-
naald’-videoshots van de bloedbaden onder de gemaakt dat waarnemers van de media (die
burgerbevolking in de Congo werden geprodu- bijvoorbeeld werken voor ontwikkelingsorga-
ceerd door ontwikkelingswerkers of gewone nisaties) amateurwerk van burgerjournalisten
voorbijgangers met hun mobiele telefoons. verslijten voor echte Afrikaanse journalistiek,
Deze video’s werden regelmatig gebruikt door en hun mediabeleid op die waarneming base- Gerard Guèdègbé (1976,Benin) is journalist en secretaris-
generaal van het Forum for African Investigative
internationale nieuwsomroepen, die er helaas ren. Het gevolg daarvan is weer dat Afrikaanse Reporters (FAIR).

stemmen
De goede staatsgreep
Eind december overleed de president van Guinee,
Lansana Conté. Enkele uren later volgde een
staatsgreep door het leger. De internationale
gemeenschap schreeuwt moord en brand, maar dat is
nergens voor nodig, betoogt Bram Posthumus.
S
tel, je woont in een land dat precies een staatsgreep. Kapitein Moussa Dadis Camara, Dat gevaar is ook nu weer aanwezig. Maar zo
halve eeuw oud is. Zelf ben je nog jonger, een jongen die ondanks zijn studie en leiders- hoeft het natuurlijk helemaal niet te gaan.
onder de 25, zoals de meesten in Guinee. capaciteiten nog niet veel hoger was geklom- Neem het buurland Mali. Daar maakte de
De stad waar je woont is gevaarlijk. Er is geen men dan een veredelde ordonnans, werd pre- staatsgreep van Amadou Toumani Touré in
licht, ‘s avonds is de duistere straat een paradijs sident. Zonder bloedvergieten. De straat in 1991 een einde aan vele jaren schrikbewind.
voor criminelen, al dan niet in uniform. Kraan Guinee was goeddeels akkoord: wie moest het Militairen en burgers bleken hetzelfde doel te
en douche bij je thuis hangen aan de muur als anders doen? hebben: de democratie uitvinden. Frankrijk
versiering, een bijna beledigende herinnering Maar ‘de internationale gemeenschap’ heeft bemoeide zich er nauwelijks mee et voilà: Mali
aan de tijd dat er nog iets functioneerde. is nog steeds een democratie. Wie zou er
En de man die samen met zijn vrienden niet willen dat iets dergelijks de bevol-
en familie dit zooitje wanbestuurt is een king van pakweg Zimbabwe zou overko-
zieke oude generaal, die zich alleen nog Conté had er bij leven men? Of van Soedan? En waarom zou het
maar vertoont bij bijzondere gelegenhe- in Guinee niet kunnen?
den. alles aan gedaan om Bovendien: stond de internationale
Dan, vlak voor Nieuwjaar, is de oude
generaal eindelijk dood. Een stel solda-
mogelijke concurrentie gemeenschap ook niet te juichten toen
Idi Amin werd weggejaagd uit Oeganda?
ten – niet bepaald van jouw leeftijd maar voor zijn post uit te Of toen Museveni daar de macht greep?
schakelen
toch een stuk jonger dan het overleden En maakte Paul Kagame niet een eind
fossiel – zegt de boel te hebben overge- aan goed ingestudeerd internationaal
nomen. Mooi! Alles beter dan de oude handenwringen door de génocidaires in
garde die er zo’n ellendige puinhoop van Rwanda gewoon hun hok uit te schieten?
heeft gemaakt. Nee, zo eenduidig is het allemaal niet.
Dan hoor je dat de ‘internationale gemeen- eigen regels om een staatsgreep te beoordelen. En daarom verdienen de mannen van Kapitein
schap’ deze gang van zaken maar bar slecht De coup van Pervez Musharraf in Pakistan was Camara vooralsnog onze steun bij de Guinese
vindt. Er moeten verkiezingen worden gehou- goed – voordat het slecht werd en hij weer kon wederopbouw – en geen ritueel roepen om ver-
den en wel snel. ‘Internationale gemeenschap’ gaan. Die van Mauritanië in 2005 was ook een kiezingen-en-wel-snel. Leve de goede staats-
– dat is toch Frankrijk, het land dat pas nog in goede, die van drie jaar later weer niet. greep!
Ivoorkust zijn leger op een stel ongewapende Het is misschien gemakkelijk om de internatio-
demonstranten liet schieten? Dat is toch ook nale gemeenschap te betichten van huichelach-
de Verenigde Staten, het land dat muisstil tigheid. Het is een vaststelling die even waar is
bleef toen het leger in Mauretanië de macht als zinloos; de klaagzang van de machtelozen
overnam? Wat is het woord ook alweer? Juist: over de machtigen. Het is echter duidelijk dat
hypocrisie! de internationale gemeenschap de plank volle-
Toen op 22 december 2008 de zelfbevorderde dig misslaat met de veroordeling van de staats-
generaal Lansana Conté na 24 jaar aan het greep van Kapitein Camara.
hoofd van Guinee dan eindelijk stierf, viel het De vorige staatsgreep in Guinee liep natuurlijk
land politiek gezien in een gat. Dat was weinig niet goed af. Het bewind van wijlen Lansana
verbazend, want Conté had er bij leven alles Conté ontspoorde binnen een jaar. Repressie Bram Posthumus (1959, Nederland) is journalist en
aan gedaan om mogelijke concurrentie voor en corruptie vierden hoogtij, en uiteindelijk publiceert onder meer in The Economist, Internationale
Samenwerking en ZAM Africa Magazine. Ook is hij
zijn post uit te schakelen. Toch volgde er een stortte de hele overheid in elkaar. medewerker van de Wereldomroep.

stemmen
Brief aan Carl Niehaus

De Zuid-Afrikaanse oud-ambassadeur Carl Niehaus
blijkt mensen te hebben opgelicht en voorgelogen.
‘Elke nieuwe onthulling voelt als een klein
mokerslagje’, schrijft Bart Luirink in een brief aan de
voormalige anti-apartheidsactivist.
Beste Carl, geen lid bent van het bestuur van de Neder- neemt het kamerlid Janmaat het woord. ‘Een
lands - Zuid-Afrikaanse Kamer van Koophandel racist’, fluistert mijn collega Fulco van Aurich in
Naast mijn laptop ligt de voorpagina van de en van het Afrikaner Skrywers Gilde en dat je je oor. ‘Nog een?’, vraag je.
Mail & Guardian van half februari: ‘Tearful geen doctoraat theologie aan de Universiteit Enkele maanden later in een café bij het Rem-
Niehaus admits fraud.’ De krant schrijft dat van Utrecht haalde zoals je allemaal in je cv brandtplein. Na een conferentie over het
je handtekeningen van provinciale ministers beweert. Een reis naar Madagascar heb je nooit omroepbestel in het nieuwe Zuid-Afrika drin-
vervalste onder een brief waarmee je een betaald. De reisagente herinnert zich dat je ken we samen met collega-journalist Mark
nieuwe lening wilde binnenslepen. Je zou een haar uitvoerig informeerde over je chemothe- Gevisser, die later een geniale biografie over de
vakantiereis naar Zanzibar hebben geboekt op rapie en de noodzaak van je trip om de pijn van door jou zo gehate Thabo Mbeki zou schrijven,
kosten van de kerk waaraan je als voorlichter je ziekte te verzachten. Het Michelangelo Hotel en Conny Braam. Met verwondering sla je gade
verbonden was. Aan de meeste banen die je na in Johannesburg maakt bekend dat er nog een hoe Conny en ik De Glimlach van een Kind kara-
je ambassadeursschap in Nederland vervulde rekening openstaat van tweehonderdduizend oken.
kwam abrupt een einde door financieel wan- Rand. Elke nieuwe onthulling voelt als een klein Vijf jaar later – je bent inmiddels ambassadeur
gedrag. Ook aan het huis dat je indertijd aan mokerslagje. – in een zaaltje in de Reguliersdwarsstraat. Je
de Amsterdamse Prinsengracht betrok, neemt er mijn boek ‘Moffies, reportages
zit een luchtje. Voor een reis van Sun City over het homoleven in het zuiden van
naar Johannesburg – twee uur rijden – Afrika’, in ontvangst. Je spreekt intense
huurde je een helikopter.
Met rode oortjes lees ik het dossier dat
Vreemd hoe de en gemeende woorden. Enkele dagen
later dineren de Zuid-Afrikaanse deelne-
de krant samenstelde. Geconfronteerd zieleroerselen van mers aan de Gay Games in jouw Haagse
een blanke oplichter

met de feiten, barst je in huilen uit. ambtswoning. Aan het eind van de avond
‘Het meeste wat jullie me voor de voe- komt Jansie met jullie net geboren doch-
ten werpen, is waar. (...) De dingen zijn ons zoveel meer ter Helen op haar arm nog even gedag
vreselijk uit de hand gelopen. (...) Ik heb zeggen. Het is een weerzien nadat jul-
geen illusies over wat dit artikel in mijn bezighouden dan die lie me jaren eerder in Johannesburg een
leven kan aanrichten. (...) Kon ik de klok
maar terugzetten.’
van een zwarte keer afzetten bij Simon, mijn toenmalige
geliefde. Pas later hoorde ik dat jullie –
Het is vrijdagmorgen. De Johannes- jij, Jansie en Simon – in het begin van de
burgse zomerzon zet mijn huiskamer in jaren tachtig een huis deelden. Dat was
het volle licht. Het duurt even voordat ik de weg Jouw staat van dienst als strijder tegen apart- in een tijd dat er eenzame opsluiting stond op
naar mijn kantoor en mijn werkritme hervind. heid, als politiek gevangene, als slagvaardig het samenwonen van zwarten en blanken.
In de dagen erna regent het nieuwe onthul- diplomaat en, recentelijk, als bruggenbouwer Uiteindelijk belandden jij en Jansie en Simon in de
lingen. De foto van jouw villa in de Sunday tussen het ANC en een onder Mbeki als zo vij- gevangenis op beschuldiging van hoogverraad. Ik
Times bestrijkt vier kolommen. Achter het hel- andig ervaren buitenwereld is in minder dan herinner me hoe je in je autobiografie schrijft dat
derblauwe zwembad verrijst het grote, met een week verschrompeld tot dat van oplichter Jansie in een verhoor gedwongen werd om voor
balkons en tierelantijnen behangen domicilie. en leugenaar. een opname-apparaat Die Stem, het volkslied van
Het is een wansmakelijk bouwwerk geheel in Zo veel herinneringen. De publieke tribune Zuid-Afrika ten tijde van de Apartheid, te zingen
‘Boere-Toscaanse’ stijl. Verdomme, Carl, kon in de Tweede Kamer in het begin van de jaren en dat die tape in een andere cel voor jou werd
het niet wat minder? negentig. In een debat over een voorgenomen afgespeeld. Je schrijft dat je die avond een zelf-
Enkele uren en vijf kranten later weet ik dat je bezoek van premier Lubbers aan Zuid-Afrika moordpoging ondernam.

stemmen
Lying
Doctors
Of is dat ook niet waar, Carl? dat Peter Hermes, die toen directeur van het ‘Prins van Oranje en Prinses Máxima bij
Zo veel beweringen zijn in de afgelopen weken Nederlands instituut voor Zuidelijk Afrika was, première Mapenzi Tamu’, staat er boven
onjuist gebleken dat een mens aan alles gaat bij dat etentje in 1998 aan je secretaris LeRoux het persbericht. Vanaf 4 april te zien in de
twijfelen. Vorig jaar schreef je in een open vroeg hoe lang hij al in Den Haag zat. ‘Vrij lang’, RAI: een Keniaanse theatervoorstelling
brief aan je dochter dat je in de slegs vir blan- was zijn veelzeggende antwoord. voor jongeren. In het stuk laten de acteurs
kes gevangenis door twintig mannen bent ver- Terug in Zuid-Afrika trof je een nieuwe presi- zien dat in Afrika ‘de liefde niet zonder
kracht. Naar aanleiding van enkele notities in dent die het beter kon vinden met blanken die risico’s is’, want ‘het land wordt geteisterd
mijn blog bellen Zuid-Afrikaanse journalisten zich na de geboorte van de democratie bij het door aids en tienerzwangerschappen’.
met de vraag of ik dat verhaal geloof? En wat ik ANC aansloten dan hen die daarvoor gevoch- Het zijn duistere tijden voor het land
denk van de leukemie die je als reden voor een ten hadden. Jansie maakte plaats voor Linda. Afrika.
vervroegd afscheid als ambassadeur opvoerde? Ik prijs je voor het feit dat je de verleiding om De voorstelling wordt georganiseerd
Ik denk inmiddels niets meer, al herinner ik me de schuld nu in haar (vele) schoenen te schui- door Sold Out en Flying Doctors, en de
dat ik destijds betwijfelde of die ziekte wel de ven weerstaat, al verbaast het me dat je haar opbrengsten gaan naar een project dat
echte reden voor je vertrek was. De journalis- zo lang toestond je te plukken. Waarom greep straatkinderen in Nairobi te eten geeft en
ten van The Star en van Die Huisgenoot en Drum je niet in? Omdat ze zwart was? Of heeft je voorlicht over een gezond leven.
zeggen dat ze bij vrienden van je zoeken naar gedrag toch minder met Linda’s bestedingsge- Een edel doel, aangezien deze kinderen te
verklaringen voor je gedrag, maar dat niemand drag te maken dan het lijkt? Zij dwong je toch kampen hebben met ‘verwaarlozing, ver-
wil praten. Had je eigenlijk wel vrienden? niet om te liegen over je academische graad en lating, honger en ondervoeding, ziekte,
Vreemd overigens hoe de zieleroerselen van het bestuurslidmaatschap van een gilde dat drugsgebruik, kinderarbeid, tiener-
een blanke oplichter ons zoveel meer bezighou- geen bestuur heeft? zwangerschap, geweld, discriminatie en
den dan die van een zwarte. ‘Het komt door mijn jaren in de gevangenis criminaliteit’. Om het nog erger te maken
Nog even dan. Het viel mij, en anderen, natuur- en mijn principiële betrokkenheid bij de strijd zwerven er volgens het persbericht niet
lijk wel op dat je jezelf na bijna acht jaar gevan- tegen apartheid’, lees ik kort na de onthullin- minder dan 125.000 kinderen over de
genschap geen tijd gunde om de opgelopen gen in een verklaring van jouw hand. Geluk- straten van Nairobi.
pijn te verwerken. Was het wel verstandig om kig heb je besloten om professionele hulp te Dat alle Afrikanen gebukt gaan onder
als parlementariër voorzitter te worden van zoeken. Maar ik denk dat die alleen kan slagen honger, ziekte en tienerzwangerschappen
de commissie voor het gevangeniswezen? We als je schoon schip maakt en het aan de thera- is al interessant nieuws. Maar hoe komen
zagen wel dat de liefde tussen jou en Jansie peut overlaat om vast te stellen waaruit jouw ze toch aan die 125.000 straatkinderen?
langzaam doofde en het was niet moeilijk om gedrag te verklaren valt. En als die therapeut Op het internet vliegen de aantallen je
te begrijpen hoe zwaar het is om zo’n sterk straks vaststelt dat je gedrag gezien kan wor- om de oren. De schattingen lopen breed
verbond, dat standhield onder de verschrikke- den als een uiting van Post Traumatic Stress uiteen tussen de 10.000 en 80.000. Het
lijkste omstandigheden die een mens zich kan Disorder houd ik mijn hart vast wat Zuid-Afrika getal 125.000 is echter nergens terug te
voorstellen, te verbreken om zoiets futiels als nog te wachten staat. Want hoeveel pijn is in vinden.
op elkaar uitgekeken zijn. Ik denk dat je aan de de afgelopen vijftien vrije jaren verstopt onder Wat zou de gedachte achter deze schat-
Wassenaarseweg al verschrikkelijk eenzaam de warme deken van verzoening? Alles van die ting zijn? ‘Hoe meer straatkinderen, hoe
moet zijn geweest. Binnen het corps diploma- beste, Carl. meer mensen in de RAI’?
tique liepen ze met je weg, bij de Oranjes was Niet alleen op de financiële markten vindt
je kind aan huis, maar veel van je naaste mede- Bart Luirink (1954, Nederland) is hoofdredacteur van inflatie plaats.
werkers op de ambassade zaten er al van voor ZAM Africa Magazine. Enkele passages uit deze brief
werden eerder gepubliceerd in Luirinks blog op www. Anton Stolwijk (1979, Nederland) is eindredacteur
de afschaffing van de apartheid. Ik herinner me zam-magazine.nl van ZAM Africa Magazine.

vamba sherif
Column
Vrolijke chaos
Het grootste filmfestival van Afrika, FESPACO, bestaat
veertig jaar. Vamba Sherif is ingevlogen vanuit
Nederland en beschrijft zijn eerste indrukken. ‘Niets
had me kunnen voorbereiden op wat ik hier aantref!’
In het zomernummer doet hij uitgebreid verslag van
de stand van zaken in de Afrikaanse filmwereld.
G
een enkele gebeurtenis die het leven Ousmane, de filmmaker en schrijver, mijn held. dezelfde dag al mee te maken krijg. Vaak is het
van de bewoners van Ouagadougou, Ik wil nog wel uren wegdromen bij alle nieuwe onduidelijk wie nu precies de touwtjes in han-
de hoofdstad van Burkina Faso, zo indrukken die hier op me afkomen, maar de den heeft op dit festival.
beheerst als de tweejaarlijkse filmfestival FES- harde realiteit haalt me al snel in. Zonder accre- Er is meer droevig nieuws. Terwijl ik bij ieder-
PACO. De stad ademt feest, overal heeft men ditatie mag ik nergens naar binnen, en het krij- een die ik tegen kom mijn held Sembene Ous-
het erover. Ook op het vliegveld, vooral mane de hemel in prijs, krijg ik van
op het vliegveld, waar de meeste pas- steeds meer kanten te horen dat hij
FOTO: Reinout van de Bergh
sagiers rond deze tijd festivalbezoekers allesbehalve een aardig mens was: hij
zijn. Er zijn hier zoveel telefoonkaart- was moeilijk, soms onbeschoft, zelfs
verkopers vermomd als festivalgidsen tegenover zijn eigen kinderen.
– ik sta er bij aankomst versteld van! Alles bij elkaar heeft mijn aanvanke-
Het maakt mijn nieuwsgierigheid naar lijke extase een behoorlijke deuk opge-
het festival nog groter. Aan slaap kom
ik weinig toe.
Onze man in lopen. Maar ik ben in Afrika, houd ik
mezelf voor, en als ik steeds maar met
Vroeg de volgende dag word ik wakker, Ouagadougou mijn kritische, verwesterde blik zoek
klaar voor wat er komen gaat. Samen naar alles wat misgaat, ga ik geen leuke
met mijn medereizigers begeef ik me tijd tegemoet.
richting het hoofdkwartier van FES- Wat kan het mij schelen of die ene film
PACO. Niets had me kunnen voorberei- Vamba Sherif afgelast wordt, of dat ik nog geen pas
den op wat ik daar aantref: het prach- heb. Er zijn nog genoeg films die wel
tige, imposante festivalgebouw is een doorgaan en waar ik zonder accredita-
ode aan de Afrikaanse savannearchitectuur – gen van een geschikte pas blijkt een moeilijke tie naar binnen mag. Chaos hoort bij een festi-
het lijkt wel alsof het gebouw uit leem bestaat. missie in deze vrolijke chaos. Bij de balie blijkt val, en er is in ieder geval genoeg stof om over
De energie die vanuit dat gebouw siddert en de dat niemand weet waar, wanneer en hoe ik na te praten. Met deze gedachte stort ik me in
mensen, een mengelmoes van alle rassen van aan het juiste pasje zou kunnen komen. Bij een FESPACO, los van alles, los van mijn verwesterde
de wereld, de elegante en in prachtige kleuren andere balie krijg ik te horen dat ik nog een dag geklaag en mijn remmingen die me zouden
geklede vrouwen, de variaties in de kleren van moet wachten. Er zit niks anders op – de feeste- kunnen beletten om te zijn wat ik ben: een
de mannen, van westerse tot traditionele kle- lijke chaos die op het festival heerst, heeft mij levensgenieter.
ren, het is allemaal even overweldigend. Dit is nu persoonlijk getroffen.
Afrika. In de gangen, waar ik me een weg pro- Overigens ben ik niet de enige. FESPACO is niet
beer te banen door de menigte, zie ik prachtige alleen een festival vol glitter en glamour, maar
portretten van de winnaars van de voorgaande er gaat ook van alles mis. Vliegtickets voor de Vamba Sherif (Liberia, 1973) is schrijver. Hij groeide op in
edities van het festival. Ik zie een portret van de genodigden worden niet op tijd geregeld en het Midd en-Oosten en woont sinds 1993 in Nederland.
Hij debuteerde met Het land van de vaders. Daarna
man om wie het festival dit jaar gaat: Sembene films worden zomaar afgelast, iets waar ik verscheen van zijn hand Het koninkrijk van Sebah.

41 9 manıeren om
blanke sukkels
te plukken
Gewapend met slechts een
e-mailadres maken West-Afrikaanse
D
e oogst vandaag is bescheiden. In mijn
e-mailbox is een bericht van dr. David
Akim, ‘bill and exchange manager’
van de African Development Bank. Hij vraagt
mijn bankgegevens om een bedrag van $10,3
miljoen over te kunnen maken, afkomstig van de
rekening van een overleden cliënt. Binnen twee
weken kan de transactie rond zijn, en dan zullen
we het bedrag delen. Victoria te Londen ziet na
een lange strijd tegen kanker nu de dood onder
ogen. Ze wil dat haar fortuin ten goede komt
aan goede doelen, en daar heeft ze mijn hulp
bij nodig, en mijn bankgegevens. De afgelopen
oplichters argeloze westerlingen jaren bereikten mij vele voorstellen van ‘de kin-
jaarlijks grote sommen geld deren’ of ‘de weduwe’ van Babangida, Mobutu,
Charles Taylor en andere Afrikaanse dictators,
afhandig. Het is een complete die met mijn hulp hun erfenis veilig wilden stel-
bedrijfstak geworden. Onderzoek len. Het is allemaal zo doorzichtig: waarom stin-

ken mensen er dan toch steeds weer in?
werpt nieuw licht op de werkwijze De Kameroenese antropoloog Basile Ndjio
van deze gladde babbelaars. verdiept zich al jaren in het fenomeen van de
oplichters uit West-Afrika, die met groot suc-
Tekst: Ineke van Kessel ces enorme sommen geld uit hun slachtof-
fers schudden. Om de kneepjes van het vak te
leren trok Ndjio een paar maanden op met een
groepje landgenoten in Parijs. Kameroenezen en
Nigerianen spannen de kroon in dit internatio-
nale fraudenetwerk. Er zijn duidelijke verschillen
in hun werkwijze.
Nigeriaanse oplichters, doorgaans Igbo, maken
gebruik van hun contacten in de Nigeriaanse
regering en bedienen zich van de symbolen van
overheidsinstellingen, zoals de Nigerian National
Petroleum Corporation. Ze doen zich voor als
naaste medewerkers van de directeur, of als de
weduwe, zoon of dochter van een staatshoofd
of minister. Ze staan bekend als de ‘419-oplich-
ters’, naar een Nigeriaans wetsartikel over inter-
nationale financiële transacties.
‘Before he died, my father told

me that I should seek for a
God fearing foreign partner
to use his 15 million USD for
investment purposes’
‘I need you to collect 7 million een ‘coating’ die nodig zou zijn voor een veilig ‘l discovered the sum of 22
USD funds and distribute it to transport vanuit Afrika. De oplichters laten zien
million USD belonging to a
hoe het geld met een special middel kan worden
charity. So that when I die my schoongewassen. Met een paar schoongewas-
deceased customer of my bank’
soul can rest in peace’ sen 100 dollar-biljetten mag het slachtoffer naar
de bank om de echtheid te controleren. Dat geld wezenlijke verschillen tussen deze Afrikaanse
De oplichters uit Kameroen, bekend als feymen, is echt, en het slachtoffer telt gretig een paar slimmeriken en de beurshandelaren die verant-
zijn Bamileke, een bevolkingsgroep die zich honderdduizend euro of dollar neer voor een woordelijk zijn voor het ontstaan van de huidige
gemarginaliseerd voelt onder het bewind van flesje afwasmiddel. Om vervolgens te ontdekken financiële wereldcrisis? De financiële transacties
president Paul Biya. Aanvankelijk waren de dat hij op maat geknipte stukjes papier schoon- zijn in beide gevallen niet gebaseerd op goede-
activiteiten van de feymen vooral gericht op wast. ren of diensten. Het manipuleren van verwach-
het uitmelken van de bestuurlijke elite, en van tingen en percepties is door zowel beurshande-
ondernemers die nauw verbonden waren met Zielig en achterlijk laren als feymen tot een ware kunst verheven.
het regime van Biya. Waarom zijn die blanken zo goedgelovig? Vol- Andere onderzoekers van de West-Afrikaanse
De laatste jaren hebben de oplichters hun gens Ndijo spelen naast hebzucht ook vooroor- fraudepraktijken stellen dat de oplichters
werkterrein verlegd naar Europa, het Midden- delen een rol. Mensen in het Westen denken gewoon het gedrag van hun regeringen imite-
Oosten, Noord-Amerika en Azië. In Afrika was dat Afrikanen geen verstand hebben van inge- ren, die al sinds jaar en dag de staat uitmelken
de spoeling dun geworden door een overaanbod wikkelde bancaire transacties, en daarom hulp ten behoeve van hun privégewin. Nigeria en
van oplichters. Bovendien werden steeds meer inroepen. In Afrika kun je snel fortuin maken, Kameroen figureren immers al jaren in de top
mensen alert op de trucs. Niet zelden konden de want Afrika is corrupt. Ook maken nogal wat drie van de corruptie-index van Transparency
oplichters een flink pak slaag tegemoet zien. oplichters gebruik van medelijden: die arme International. Volgens Ndjio doet die uitleg geen
weduwe van een Nigeriaanse oliemagnaat is recht aan de slimheid van de oplichters. De frau-
Vette duiven zelf niet bij machte haar geld in veiligheid te deurs zijn geen na-apers, maar uitvinders van
Niet alleen is het operatieterrein nu verplaatst brengen: daar heeft ze een blanke partner bij nieuwe vormen van accumulatie waarbij ethi-
naar Europa en elders, de opbrengsten worden nodig. Afrika is zielig en achterlijk en onwetend sche en juridische codes geen rol meer spelen.
steeds vaker ‘bovengronds’ geïnvesteerd, in in geldzaken – als je als westerling de helpende Zwarte sloebers maken handig gebruik van
huizen, nachtclubs, cafés, restaurants en kap- hand biedt, word je er zelf ook beter van. de vooroordelen van blanke sukkels. Die uitleg
salons in de noordelijke wijken van Parijs, de Volgens Basile Ndjio kunnen deze praktijken klinkt aantrekkelijk, maar gaat voorbij aan het
Matongue in Brussel, de Bijlmer in Amsterdam worden uitgelegd als de wraak van Afrikaanse patroon dat Ndjio zelf schetst. De oplichters
en het noordwesten van Londen. De jonge garde paupers tegen een economisch systeem dat hen verlegden hun werkterrein pas naar het Westen
heeft rijke blanken in het vizier, ‘vette duiven’ in veroordeelt tot een bestaan in de marge. De nadat ze het eigen continent hadden kaalge-
het jargon. sloebers slaan terug. Ze houden zich niet meer graasd. Ook zonder raciale stereotiepen is de
Slachtoffers doen zelden aangifte. Uit schaamte aan de regels, maar bedenken hun eigen regels mens, in Europa, Afrika en waar niet, graag
voor hun onnozelheid, maar ook omdat aan de om hun deel binnen te slepen. Bedrog is de kern geneigd om te geloven dat er manieren zijn
meeste transacties duidelijk een luchtje zit. Wie van de transactie geworden. om in één klap je fortuin binnen te halen. Als
aangifte doet riskeert dat hij meteen wordt Het is een fascinerend fenomeen, maar zijn er een gladde prater belooft dat ook jij instant-
ingerekend als medeverdachte in een zwendel- miljonair kunt worden, zijn zowel zwarte als
zaak. Zodoende blijft de precieze omvang van blanke sukkels maar al te graag geneigd daar in
deze praktijken onbekend. ‘We made a cash safe-keeping te trappen. De pot met goud aan het eind van
De ‘419-ers’ zijn gespecialiseerd in oplichting deposit of 3 million USD and de regenboog is misschien wel een universele
per e-mail: als regel moet het slachtoffer een have decided to use the funds natte droom.
voorschot overboeken om de kosten te betalen
to compensate you for all your
van de transactie waarmee hij op slag binnen Ineke van Kessel (1948, Nederland) is historicus en
zal zijn. Ndjio’s kornuiten in Parijs praktiseer- past efforts so that we can share verbonden aan het Afrika Studie Centrum.
den ‘wash-wash’. Ze laten hun slachtoffer een our joy together in this New Basile Ndjio, Cameroonian feymen and Nigerian ‘419’
Year celebration season’

scammers: Two examples of Africa’s ‘reinvention’ of
koffer vol zwartgemaakte bankbiljetten zien, the global capitalism. ASC Working Paper no. 81, 2008.

Reg
op
Triomf
een film van
die
Michael Raeburn
rotse
af
P
Marlene van Niekerk as aan het einde van de film zien we een glimp van het
karakteristieke en rustgevende hoofd van Nelson Mandela
brak vijftien jaar – afgedrukt op een t-shirt. De kijker is dan bijna twee uur op
de proef gesteld door regisseur Michael Raeburn. Kijkgenot
geleden door met is niet het eerste woord dat je te binnen schiet bij het kijken
naar deze film. Toch fascineert Triomf, de film gebaseerd op Marlene van
Triomf, een boek Niekerks gelijknamige succesvolle roman uit 1994. Het goede acteerwerk
en de krachtige en theatrale scènes weten je naar binnen te zuigen in
over een asociale het benauwde en burleske leven van de disfunctionele Afrikaner familie
blanke familie. Nu is
Benade. En als het met zuigen niet lukt, dan duwt Raeburn je wel naar bin-
nen, of je dat nu wilt of niet. Vaak dichterbij dan je ooit zou willen komen.
er een verfilming. Evenals bij het boek wint bij de film de fascinatie het van de walging, en
het medelijden van de weerzin.
Het sprankje hoop aan het einde komt als een verassing. Als de film iets
Tekst: Jacob Boersema, Foto’s: Michael Raeburn wil zeggen, als metafoor voor de lotsbestemming van de Afrikaners in
Zuid Afrika, is het dat er nooit hoop was, en zeker niet bij dit gezin. Het zijn
de laatste zes dagen van het apartheidsregime, het feest is voorbij, en het
einde zat er altijd al aan te komen – het lot van de Afrikaners is reg op die
rotse af. Daar wil Raeburn het echter niet bij laten. Door zijn blik zo direct

en toch barmhartig op dit arme blanke gezin te richten gaat hij ook op
zoek naar de vraag wat armoede met mensen doet. Het antwoord stemt
niet bepaald positief.
Want aangenaam is het allemaal niet bij de familie Benade, dat wordt al
gauw duidelijk. De broers Pol en Treppie, zus Mol en haar geestelijk min-
derbegaafde zoon Lambert wonen in een klein en vervallen huis in de wijk
Triomf. Inderdaad, het triomfantelijke cadeau van het apartheidsregime
aan blanke gezinnen, gebouwd op de plek van de gemengde woonwijk
Sophiatown, die in de jaren 60 volledig werd gebulldozerd. De aanstaande
verkiezingen zijn slechts de achtergrond voor de studie van hun wanor-
delijke leven. ‘The day of judgement is at hand’, zegt een zwarte vriend
onheilspellend tegen Treppie. De televisie vertoont beelden van verkie-
zingsmarsen en verschillende keren komt er een verkiezingsbus van het
ANC of een Inkathagroep voorbij in de wijk. De Benades lijken er echter
nauwelijks door geraakt. Alleen een bezoek van de Nationale Partij zorgt
voor enige opwinding, maar de verziekte relaties binnen dit wonderlijke
gezin spelen de hoofdrol in deze film.
De enige echte verhaallijn is het cadeau dat Treppie aan het regelen is voor
de 21ste verjaardag van Lambert. Een zekere Cleo wil na onderhandelen

‘Ek sal jou in klein fokkin
stukkies opbreek’
Lambert wel officieel ontknapen, voor vierhonderd Rand. Onofficieel relaties zo goed verpakt is in komische, theatrale scenes en opgediend in
maakt Lambert overigens al gebruik van de diensten van zijn moeder Mol. vunzige, maar even krachtige en beeldende Afrikaanse zinnen. Als Treppie
Regisseur Raeburn volgt Van Niekerk in haar nietsontziende ontleding van en Lambert bijvoorbeeld de verhuizing van de twee lesbische vrouwen
de Afrikaner familie: de perverse seksuele relaties (‘Ma is die beste piel aan de overkant bespreken, geilt Treppie Lambert op met het verhaal over
suiger’), het huiselijk geweld (‘Ek sal jou in klein fokkin stukkies opbreek’) hoe hij de twee vrijende lesbiennes bespioneerde: ‘Daai twee chicks pomp
en de verpletterende gevolgen van jarenlang machtsmisbruik. Dat laatste mekaar’, en voor de duidelijkheid voegt hij toe: ‘Waar een gat is, gaan hij
is niet zozeer verwoord als wel prachtig verbeeld in de hulpeloze reacties vinnig in.’ Als de opwindende lesbiennes verhuizen en plaats maken voor
van de hoofdpersonen op de aggresieve lichamelijke en verbale uitspattin- een kleurlingengezin, zucht Treppie: ‘A sign of the times.’ Zo krijgen de
gen van elkaar. Het is continu incasseren en uitdelen tussen de mannen in veranderingen in Zuid Afrika een heel eigen interpretatie in huize Benade.
het huis. De Afrikaner man is hoofdschuldige, de vrouw is medeplichtig en Raeburn benadrukt graag dat zijn film niet politiek correct is en dat lijkt
uiteindelijk ontkomt niemand. een understatement. De film is compromisloos in zijn blik.
Bij Zuid-Afrikaanse films is het vaak zoeken naar de tederheid en schoon- Raeburn heeft lang gewerkt om de verfilming rond te krijgen. Hij had de
heid tussen de onvermijdelijke ruigheid en scherpte van de huidige samen- rechten al zeven jaar in zijn bezit. Misschien is dat jammer. Van Niekerks
leving. Verlichting krijgt de kijker ook hier maar sporadisch, bijvoorbeeld boek kwam uit in 1994 en leidde toen tot een goed debat dat vooral te
als Pol en Mol op een intieme manier hun zoon Lambert bespreken tijdens danken was aan het – ondanks alles – humane portret dat Van Niekerk
de afwas. Er is de suggestie van bezorgde ouders, maar het gesprek gaat schetste van de verdwaalde blanke onderklasse. Het is de vraag of Rae-
weer over de komst van de hoer. ‘Hoere het ook harte’, merkt de moeder burns niets ontziende blik vandaag de dag hetzelfde effect of dezelfde
hoopvol op. Gelukkig weet ook de schoonheid van de Afrikaanse natuur urgentie heeft. De blanke minderheid is nu immers al heel wat vaker kop
af en toe door te dringen tot het claustrofobische leven van de familie: ’s van jut geweest in Zuid-Afrika dan in 1994.
Avonds horen we de krekels en kijken Pol en Mol samen naar de sterren, Als studie van de desastreuze combinatie van blanke armoede en een
waarbij Pol liefdevol het sterrenbeeld van de schorpioen uitlegt. Geza- failliete nationalistische Afrikaner ideologie blijft de film echter makkelijk
menlijk regent de familie nat en met ontzag kijken ze naar het onweer. overeind, daarvan getuigt ook de recente bekroning als Zuid-Afrikaanse
De ziekmakende gerichtheid naar binnen toe, het eindeloos treiteren, ter- film van het jaar. Triomf is het bekijken meer dan waard.
roriseren en commanderen van elkaar, geeft slechts heel af en toe ruimte
om naar buiten te kijken. Als de Benades zich al om de buitenwereld
bekommeren, gaat het meestal om de schaarsgeklede buurvrouwen. Het Jacob R. Boersema (1977) is promovendus bij ontwikkelingsstudies aan de Universiteit
van Amsterdam. Hij werkt aan een proefschrift over de positie van de Afrikaners na
is de verdienste van Van Niekerk en Raeburn dat deze orgie van bizare Apartheid in Zuid Afrika.

column Prudence Mbewu
Valentijnsdag
lopen met zijn pistool. We deden de deur van
ls de kerk waar ik bij hoor niet zo speciaal was, de school op slot, want we moesten in de eerste
was er misschien wel een bloedbad van geko- plaats om de veiligheid van de kinderen denken.
men – een week voor Valentijnsdag nog wel. Toen zag ik hem de boveningang binnen gaan.
Dat was zeker gebeurd als het aan de schaa- Mijn zeventienjarige dochter Precious zat daar
pachtige hallelujah-zingers had gelegen, binnen! Toen hoorden we schoten.
want die kijken immers nooit uit hun
ogen. Gelukkig waren de vrouw van de Gelukkig kwamen een paar minuten later de
pastoor en een flink aantal andere con- mensen naar buiten rennen en zag ik dat een
gregatieleden wel alert genoeg om paar sterke mannen Bafana in hun greep had-
het gevaar bijtijds te zien, en in actie den. Later hoorde ik dat een alerte jongen het
te komen. pistool meteen al gezien had en anderen had
gewaarschuwd. Bafana was er wel in geslaagd
We hadden te maken met een naar voren te komen, maar meteen waren de
krokodil in schaapskleren. Een mannen op hem gedoken. Er waren wel schoten
man die bloed wilde zien. Dat afgegaan, en de mensen waren in paniek onder
hadden we nooit van Bafana de stoelen gedoken – ze zeiden later dat het bij-
gedacht, toen hij op Eerste Kerstdag naar voren bels geregend had, want iedereen had zijn bijbel
kwam om te getuigen van zijn geloof: hij zag in de lucht gegooid tijdens het zoeken van een
er zo hip en aantrekkelijk uit, een echte gentle- veilig heenkomen – maar gelukkig was er nie-
Ze zeiden later man. Hij getuigde dat hij in ballingschap was

geweest in de jaren van apartheid, dat hij met
mand gewond.
dat het bijbels het ANC had gewerkt en veel geleden had,
maar dat hij nu het Licht had gezien. Ikzelf vond
Ik dank God maar dat het met een sisser afliep,
anders zouden de blanken weer reden hebben
geregend had
vooral het gedeelte over ballingschap inspir- om te zeggen: zie je nou, die zwarten, zelfs in de
erend want ik bewonder mensen die toen die kerk is het bonje!
keuze maakten.
Het trauma van Bafana, hoorde ik later van Busi,
De zondag voor Valentijnsdag keek Busi, de was geweest dat hij, terug uit ballingschap, zijn
vrouw van de pastoor, uit het raam van de vrouw en kinderen had verlaten en achter de
Zondagsschool waar we samen les geven. Ze jonge meisjes aan was gegaan. Kort geleden was
wenkte me: ‘Kijk eens, daar staat Bafana op de hij door zijn nieuwste vriendinnetje gedumpt
parkeerplaats’, zei ze. ‘En hij heeft een pistool.’ en had hij weer bij zijn vrouw aangeklopt. Maar
Ik kreeg prompt de zenuwen. Een pistool, bij de die had gezegd dat ze hem nu niet meer wilde.
kerk? Ik belde meteen iemand die ik kende die Daarom was hij door het lint gegaan – zeker
ook van het ANC was en in ballingschap was omdat hij nu niemand had voor Valentijnsdag…
geweest. Die zou als het nodig was onze Bafana
wel tot kalmte kunnen manen. Maar de kennis Ik zal mannen nooit begrijpen, vrees ik. Wie wil
nam niet op. Ik probeerde de politie, maar die er nu een bloedbad veroorzaken, alleen maar
deden natuurlijk weer alsof ze niet wisten over omdat je een beetje pech hebt gehad in de
welk adres ik het had. liefde? Het is maar goed dat we een sterke kerk-
gemeenschap hebben, waar de mannen elkaar
Intussen zag ik Bafana buiten heen en weer onder de duim houden, als dat nodig is.

HEILIG
Afrika’s nieuwe generatie onderzoeksjournalisten
VUUR Sommige Afrikaanse journalisten beperken zich tot het overschrijven

van speeches van politici. Anderen weerstaan intimidatie en
tegenwerking, en onderzoeken alle misstanden die ze maar
tegenkomen. ‘Ik ben niet bang, want ik heb de bewijzen.’
Tekst: EVELIEN GROENINK
e een weigerde diplomaat ‘Afrikaanse journalistiek is nog te vaak een spreekbuis van politici’, zegt
te worden ‘omdat die lui die Suzana Mendes (Angola), met haar 25 jaar de jongste hoofdredacteur
bij ons over de vloer kwamen van een politiek weekblad in Afrika. ‘In Angola en tientallen andere Afri-
veel te grote glimmende auto’s kaanse landen komen we net uit oorlogs- en conflictsituaties. Kranten en
hadden’. De ander weerstond de tijdschriften zijn nog vaak instrumenten van politieke groeperingen. De
maalstroom van de warlords, die bevolking krijgt nietszeggende speeches voorgeschoteld en geen nuttige
dorpsjongetjes recruteerden voor hun informatie, zoals waar de overheid haar geld aan uitgeeft. Bij mijn blad
legers; hij noemde later als journalist publie- Angolense houden we ons daar juist wel mee bezig.’
kelijk namen van foute militairen en folteraars. Suzana was vijftien toen Het resultaat: vele moeilijkheden met de autoriteiten. Een collega van
ze wist dat ze radio wilde maken voor de rechtelozen. Ken werd gedreven Mendes is onlangs gesommeerd te verschijnen in een smaadproces. ‘Een
door passie om zijn land, en de Afrikaanse journalistiek, op te stoten in generaal spande dat tegen haar aan, nadat ze onthulde dat hij werk-
de internationale vaart der volkeren. Ze zijn nog jong, tussen de 25 en 40, nemers in het bedrijf waarvan hij de eigenaar is, zwaar onderbetaalt.’
maar ze hebben samen al veel tot stand gebracht: nieuwe publicaties, uit Mendes zelf moet binnenkort bij een speciaal tribunaal komen vanwege
vrouwen bestaande hoofdredacties, onderzoeksjournalistieke bureaus een artikel dat ze schreef over fraude op een ministerie. ‘Het geld werd
en door Afrikanen bemande internationale persagentschappen. Om nog doorgesluisd naar een off-shore bankrekening. Ik ben niet bang, want ik
maar te zwijgen van de internationale persprijzen, waarvan ze er allevier heb de bewijzen.’
een paar op hun CV hebben. Naast de harde ‘follow the money’-journalistiek, heeft Mendes met
Samen vertegenwoordigen ze tientallen beroepsgenoten, die genoeg heb- Angolense tevens naam gemaakt op het gebied van sociaal-analytische
ben van het klakkeloos noteren van speeches van politici, en die nieuwe reportages. Het weekblad is nu bezig met een onderzoek in het ghetto
tijden inluiden in de Afrikaanse journalistiek. Ze vonden elkaar in FAIR: het Sambizanga. ‘De politie schiet daar lukraak jongens dood ‘omdat het wel
Forum for African Investigative Reporters, een meer dan negentig leden criminelen zullen zijn’.’ Eerder maakte ze een reportage over het leven van
tellende associatie van journalisten die hun vak zien als een middel tegen prostituees op de Roque Santeiro markt in Luanda. ‘We beschreven de
onrecht, leugens en geweld. misere en het gevaar. Vrouwen, tienermeisjes, die voor een dollar onveilige

presse ard
sse c
national pre
ndes
Suzanbaer Me
name
lim a da silva
m
car d nu
3269455
foto : jose
presse
nationa
l presse
card
Mwelu
name
Ken Op
Julius
ala
foto :
card nu
seks hebben en leden onder ziektes, alcoholisme en mis- 5893615 mber
handeling. Het ministerie van gezondheid was nergens te
bekennen. Nadat het artikel was verschenen begonnen
enkele NGO’s diensten te verlenen aan deze vrouwen.’
Redactiecorruptie
De verleiding om boven de sociale ellende uit te stijgen en jezelf te ver-
strengelen met de politieke elite in de warme jacuzzi’s van de hoofdsteden
is voor veel Afrikaanse journalisten groot. Zo kent Ken Opala, oprichter
van African Investigative News Service in Kenia, tientallen vakgenoten die hoeden al op het belang van de bomen naast de rivier. De mensen in het
voor geld positieve verhalen schrijven over bepaalde politici, en hoofdre- dorp moesten die bomen niet omhakken voor brandhout, zei hij altijd.’
dacteuren die op grond van verdachte beweegredenen bepaalde artikelen Twintig jaar later schreef Ken Opala een serie artikelen die er toe leidde
publiceren of juist schrappen. Opala: ‘Ik ben niet de enige die zich daaraan dat een oud verbod werd opgeheven en de Keniaanse bevolking gebruik
stoort. In 1997 al werd door onze vakbond, de Kenyan Union of Journalists, mocht maken van het water uit de Nijl. ‘We hebben in Afrika zoveel rijk-
een conferentie gehouden over ‘redactiecorruptie’. Er vielen namen van dom, maar er wordt vaak onverstandig mee omgegaan. Kenia en Tanzania
corrupte hoofdredacteuren en collega’s. Sindsdien werden er hier en daar maken op dit moment bijvoorbeeld onnodig ruzie over het meer dat aan
wel corrupte vakgenoten ontslagen, maar het komt nog steeds voor.’ beide landen grenst. Als die landen samen zouden werken, zouden ze alle-
Opala zelf heeft meerdere malen meegemaakt dat een verhaal van zijn bei baat hebben bij de inkomsten uit het toerisme dat door de flamingo’s
hand niet geplaatst werd zonder dat er een goede reden werd gegeven. rondom dat meer wordt gegenereerd.”
Aan de kwaliteit van de geweigerde verhalen zal het niet gelegen hebben: Volgens Opala is het de taak van Afrikaanse journalisten om de bevolking
Opala is winnaar van verschillende journalistieke prijzen. Zijn specialiteit ‘de wereld te laten begrijpen’. ‘Als we als Kenianen met de wereld mee
is milieujournalistiek. ‘De zorg voor het milieu hebben mijn ouders me kunnen denken, kunnen we goede kansen grijpen en vergissingen vermij-
meegegeven. Mijn vader wees me toen ik als jongetje bezig was het vee te den. Snel ontwikkelen, in plaats van op een laag pitje te blijven hangen.’

Afrika’s nieuwe generatie onderzoeksjournalisten
presse
Silva
da
Lim a
Jose
e card
national press
name
amba ‘Als de
Eric Mbw
é Trembl ay
er
car d num
8780167
Fransen
foto : Andr
al onze
rijkdommen
stelen,
Opala’s recept voor goede journalistiek houdt tevens in: niet te snel opge-
ven. Op een recente conferentie vroeg een jonge journalist uit Swaziland waar komen
jullie dure
Opala om advies ‘voor mijn dorp, waar de bewoners bedreigd worden door
wilde dieren uit het belendende wildpark’. Opala’s antwoord was: ‘Schrijf
en blijf schrijven over wat er mis is. Met goed management gaan de dor-
auto’s dan
pen in de omgeving van een wildpark erop vooruit, niet achteruit.’ ‘Maar
dat doe ik al’, klaagde junior. ‘Goed’, zei Opala. ‘Ga zo door. Bij mij duurde
vandaan? ’
het tien jaar voordat mijn verhalen effect hadden.’
‘We kunnen het ons niet veroorloven om lui te zijn’, verklaart hij achteraf.
‘Let’s be serious. Als je niet diep overtuigd bent van wat je doet, als je je
rol niet wilt spelen als ogen en oren van de bevolking, waarom ben je dan
journalist?’
Angst
Ook Frank Nyakairu wordt gedreven door hartstocht voor rechtvaardig- en wijselijk vier jaar lang niet naar Oeganda terugkeerde.
heid en tegen de wreedheid van lokale heersers. Dit gevoel komt gedeelte- Nyakairu: ‘Het gevolg van mijn vaders’ ervaring was dat hij mij wilde
lijk voort uit het feit dat hij opgroeide in het door burgeroorlog geteisterde beschermen. Hij probeerde me ervan te overtuigen dat ik geen journalist
Oeganda. ‘Verkrachting, plundering en moord vonden elke dag plaats. In moest worden, want als journalist zou ik de heersers tegen me in het har-
de chaos moesten mijn moeder, broers en zusters en ik vaak vluchten. Om nas jagen.’ Nyakairu luisterde dit keer niet: ‘Ik moest iets doen om de situ-
steeds het laatste nieuws over de ontwikkelingen te volgen, luisterde ik atie te verbeteren. We hadden schoon genoeg van oorlog, slechte leiders
als ik de kans kreeg altijd naar de radio, de BBC. Ik wilde het liefste zelf ten en corruptie.’ Waarschijnlijk zou zijn vader, als hij nog zou leven, nu wel
strijde trekken.’ trots zijn op zijn oudste zoon, die in 2008, als eerste en enige Afrikaanse
Dat was hem bijna duur komen te staan, want dozijnen buurjongetjes uit journalist de internationale Knight Award won voor zijn gedetailleerde
Nyakairu’s dorp gerecruteerd voor het rebellenleger van de latere presi- reportages over mensenrechtenschendingen in het Grote Merengebied.
dent Museveni. ‘Ze wilden voor verandering vechten. Ik wilde dat eigenlijk In het jaar daarvoor had Nyakairu al de betrokkenheid van de Verenigde
ook. Maar mijn vader hield dat tegen. Ik moest naar school, zei hij. Hij Staten bij het martelen ‘terroristen’ in Oeganda onthuld, en was hij aan
redde me van een bestaan als kindsoldaat en daar ben ik hem nog steeds een boek The Making of Joseph Kony begonnen. Het boek, inmiddels af,
dankbaar voor.’ beschrijft de opkomst en praktijken van Kony, de wrede leider van de Lords
Nyakairu senior had in zijn leven genoeg oorlog meegemaakt. Hij was Resistance Army, waar het recruteren van kindsoldaten en het verkrachten
militair piloot geweest en had gevlogen voor vier Oegandese regeringen, en verminken van onschuldige dorpsbewoners beleid is.
inclusief die van Idi Amin. Toen Amin in de nadagen van zijn heerschap- Verder duikt Nyakairu minstens vijf keer per jaar oorlogsgebied in en
pij paranoïde werd en overal complotten zag, instrueerde de dictator zijn noemt hij onvervaard de namen van militaire mensenrechtenschenders en
doodseskaders om twaalf van zijn piloten, onder wie Nyakairu senior, te folteraars.
‘neutraliseren’. Negen van de twaalf werden zo vermoord; Nyakairu senior ‘Twintig jaar na de burgeroorlog waarin ik opgroeide, worden overal om
overleefde alleen omdat hij toentertijd voor training in de Sovjet Unie was me heen nog steeds jonge levens kapot gemaakt door warlords met hun

presse
national presse
card
Mwelu
name
Frank Nyakair
u
foto : Julius
car d numbe
r
968720
legers. Intussen blijven de mensen in de getroffen landen maar doorzet- kwaliteitsjournalistiek ermee geholpen wordt heb ik er geen problemen
ten. Ze werken, ze bebouwen het land, ze sturen hun kinderen naar school. mee. En met kwaliteitsjournalistiek bedoel ik niet de educatieve journa-
De kracht waarmee ze steeds doorworstelen om er toch bovenop te listiek van de NGO’s, maar de echte journalistiek, die vragen stelt aan de
komen, dat inspireert me om zelf door te gaan met wat ik doe.’ macht.’
Volgens Nyakairu zijn het vooral de Afrikaanse journalisten zelf, die van Als jongetje wilde hij altijd al journalist worden om onrecht aan de kaak te
binnenuit de burgeroorlog moeten beschrijven en de wandaden aan de stellen: ‘Mijn familie was rijk, wij kregen bezoek van VIP’s en diplomaten
kaak moeten stellen. ‘Westerse media beschrijven Afrika meestal stereo- met grote glimmende auto’s. Ik vond dat vreselijk, omdat ik wist dat om de
tiep, als een plek van eeuwige oorlog, honger en dood, een onveranderlijke hoek de mensen in de modder leefden. Mijn vader wilde dat ik ook diplo-
hel. Wij berichten erover vanuit een ander perspectief: wij willen de situ- maat zou worden. Maar dat wilde ik absoluut niet. In diplomatieke kringen
atie verbeteren. Wij zorgen ervoor dat de leugens van de warlords onthuld werd altijd gezegd dat de ‘Franse kolonialen’ ons leegroofden. Maar ik keek
worden, dat hun misdaden aan de grote klok worden gehangen. Wij oefe- naar de auto’s, dure pakken en dure minnaressen van de diplomaten en
nen druk uit op tribunalen, rechtbanken en de internationale structuren dacht: ‘Als de Fransen al onze rijkdommen stelen, waar komen jullie mooie
zoals het ICC, om de moordenaars te vervolgen.’ En het werkt, ziet hij. ‘Met spullen dan vandaan?’
de druk vanuit de media, het sneller bekend worden van wandaden en de Een van Mwamba’s rolmodellen is wijlen Norbert Zongo, onderzoeksjour-
wereldwijde vervolgingen, neemt het aantal oorlogen inderdaad af. We nalist uit Burkina Faso, die in 1998 werd vermoord nadat hij in zijn krant
hopen allemaal dat die trend zich doorzet.’ een moord aan de kaak stelde die was uitgevoerd door de presidentiële
lijfwacht in zijn land. ‘Het is riskant om vragen te stellen bij de daden van
Kwaliteit corrupte en moorddadige heersers. Ik verhuis zelf voortdurend om rede-
Eric Mwamba’s meest recente onthulling betrof de diefstal van meer dan nen van veiligheid. Met mijn twee kinderen heb ik vooral telefonisch con-
een miljard Amerikaanse dollars (600 miljard Centraal Afrikaanse Francs, tact. Maar het FAIR netwerk helpt. Ze konden Zongo vermoorden omdat
CFA) door de ‘socialistische’ elite van Ivoorkust. Het geld kwam voor het hij alleen was. Met hem uit de weg, hadden de heersers een eind gemaakt
grootste gedeelte rechtens toe aan boerenfamilies die koffie en cacao aan alles wat hen dwarszat. Nu FAIR bestaat, gaat dat niet meer. Als ik
hadden geproduceerd, maar het had zelfs hun regio’s niet bereikt en was verdwijn, komen er voor mij weer anderen in de plaats.’ Sinds Mwamba’s
in de zakken van de heersers in de hoofdstad Abidjan verdwenen. De dag binnenkomst bij FAIR hebben inmiddels al vijf andere journalisten uit
dat Mwamba’s krant Le Jour Plus zijn artikelen breed uitmeette over een Ivoorkust zich bij de organisatie aangemeld.
aantal pagina’s, verkocht de krant meer dan het dubbele van de gewone Ken Opala ziet nog een ander voordeel aan het bestaan van FAIR. ‘Wij heb-
oplage: vijtienduizend in plaats van tussen de zeven- en achtduizend. ben het debat over de journalistiek in Afrika geopend. Op onze email-lijst
‘Dat bewijst dat de mensen hongeren naar kwaliteitsjournalistiek’, zegt hebben we discussies waar de vonken van afvliegen, collega’s die elkaars
Mwamba. ‘Met goede journalistiek kunnen we veel meer bereiken dan produkt soms zelfs voor ‘ondermaats’ uitmaken! Dat is nooit eerder
met ontwikkelingshulp.’ Want in ontwikkelingshulp gelooft Mwamba niet. gebeurd. Zelfs journalisten die nog geen lid van FAIR zijn, zijn ervan onder
‘In Ivoorkust zie je overal kantoren, jeeps en functionarissen die mineraal- de indruk.’
water drinken. Ze overdrijven het aantal zieken in hun project, zodat ze
zelf nog meer geld kunnen krijgen. Corruptie viert hoogtij. En het is voor Evelien Groenink (1960, Nederland) schreef in opdracht van het IAJ het rapport
Afrikanen vernederend om steeds maar geholpen te worden.’ ‘Patriots or puppets: investigative journalism in Africa’, dat het startschot werd
voor de oprichtingsvergadering van FAIR in 2003. Sinds 2006 werkt ze als coördinator
Een uitzondering maakt Mwamba voor hulp aan de media: ‘Zolang de van het netwerk. Zie www.fairreporters.org

Lezersaanbiedingen
Vrouwen van mijn vader Helene Cooper
ISBN 9789029083522 Het huis aan het
Uitgeverij J.M. Meulenhoff strand
Uit hoeveel waarheden bestaat ISBN 9789045800707
een leugen? In het nieuwe boek Uitgeverij Mouria
van de bekroonde Angolese Twee stiefzusters worden
schrijver Agualusa doet de door de burgeroorlog in
hoofdpersoon allerlei ontdek- Liberia van elkaar geschei-
kingen over haar overleden den. Drieëntwintig jaar later
vader. volgt een emotioneel weer-
Win een exemplaar door zien in deze memoires van
vóór 1 mei 2009 uw naam en een succesvolle Amerikaans/
adres te sturen naar Liberaanse journaliste.
actie@zam-magazine.nl Win een exemplaar door
vóór 1 mei 2009 uw naam en
adres te sturen naar
WIN ÉÉN VAN actie@zam-magazine.nl
WIN ÉÉN VAN
DE tien BOEKEN DE tien BOEKEN
DVD Kambisa! Léman

On screen ‘07-’08 Blick Bassy
Drie spannende docu- Blick Bassy is de
mentaires gemaakt door nieuwe soulsensa-
aanstormend Zambiaans tie uit Kameroen.
en Nederlands filmtalent. Momenteel toert
Zie www.kambisa.com voor hij door Europa – zie
meer informatie over dit www.worldconnec-
project. tion.nl/blickbassy
Win een exemplaar van de voor tourdata.
dvd door uw naam en adres Win een exemplaar
vóór 1 mei te sturen naar van zijn nieuwe cd
actie@zam-magazine.nl door uw naam en
adres vóór 1 mei te
sturen naar actie@
WIN ÉÉN VAN
zam-magazine.nl WIN ÉÉN VAN DE VIJF CD’S
DE TIEN DVD’S
(advertentie)
Op zoek naar een mooie vlag?

Wij hebben alle landen van de wereld op voorraad liggen.
Wereldvlaggen.nl
Snelle levering
Beetsstraat 15
3842 AJ Harderwijk
T. +31(0) 617314318
hoge kwaliteit
F. +31(0) 848399193
w: www.wereldvlaggen.nl
lage prijs
e: info@wereldvlaggen.nl
Alphonse Muambi Tropenmuseum
Democratie kun je De Chocolade Expeditie
niet eten Prachtig foto- en filmmateriaal van de chocoladefabrikant
ISBN 9789068326956 Van Houten die in 1951 op expeditie naar Ghana ging.
KIT Publishers Tegen inlevering van deze bon ontvangt u t/m 14 juni 2009 het
Controversieel boek van de tweede toegangskaartje gratis. Niet geldig in combinatie met
Nederlandse/Congolese ver museumkaart of andere kortingen. Zie www.tropentheater.nl
kiezingswaarnemer Muambi, die
verslag doet van zijn ervaringen
tijdens de verkiezingen in 2006.
Bij Black Label krijgt u 10% korting
op deze titel.
Bezoek www.blacklabel.be of bestel
direct op info@blacklabel.be onder
vermelding van de ZAM-actie.
Normale prijs M16,50 ZAM-prijs
M14,75
10% KORTING VAN ZAM
AFRICA MAGAZINE
CaboCubaJazz
Foto: Claudine Grinn
30 mei 2009 in De X in
Leiden: CaboCubaJazz. GRATIS KAARTJE VAN ZAM
Cubaanse ritmes afwis-
selend met blues van de
Kaapverdische eilanden
aangevuld met de prach-
tige stem van Dina Medina,
dat is CaboCubaJazz!
zie www.de-x.nl
Tegen inlevering van deze
bon ontvangt u M2 korting
op de toegangsprijs.
Normale prijs: M12
ZAM-prijs: M10
E 2 KORTING VAN ZAM
Exclusief voor abonnees:

John Lent (ed.) De ZAM-nieuwsbrief
Cartooning in Africa
ISBN 9781572735545 Voor iedereen die vindt dat ZAM
Hampton Press
niet vaak genoeg verschijnt is er
Een prachtig overzicht van
de betekenis van cartoons
nu de digitale ZAM-nieuwsbrief.
in Afrika, van politieke spot-
prenten tot humoristische Elke drie maanden, precies tus-
strips. Bij Black Label krijgt sen twee ZAMs in, de nieuwste
u 10% korting op deze titel. Afrikaanse beelden, geluiden,
Bezoek www.blacklabel.be
stemmen, woorden en meer!
of bestel direct op info@
blacklabel.be onder ver-
melding van de ZAM-actie. Geef u gratis op door een mail te
Normale prijs M29,25 ZAM- sturen naar
prijs M26,25
10% KORTING VAN ZAM
info@zam-magazine.nl
AFRICA MAGAZINE
De h
De Somalische kust is berucht.
Bendes piraten vallen er
schepen aan en gijzelen
onschuldige mensen. Dat veel
landen nu marineschepen
sturen, is dus terecht.
Of toch niet?
Tekst: Johann Hari, Vertaling: Richard Hengeveld, foto: paul ward

horlepiep
Wat beweegt Somalische piraten?
W
ie had dat kunnen verzinnen: regeringen die anno 2009
de oorlog verklaren aan zeerovers? In de afgelopen
maanden stoomden oorlogsschepen van Groot-Brittanië,
Amerika, China en nog zo’n vijfentwintig naties op naar
de Somalische wateren, om het op te nemen tegen lieden die we ons
nog steeds voorstellen als ouderwetse schurken met een papegaai op de
schouder die de horlepiep dansen. Maar over deze lieden, die door onze
regeringen worden weggezet als ‘een van de grootste bedreigingen van
vandaag’, valt een opmerkelijk verhaal te vertellen – en ze hebben het
recht voor een deel aan hun kant.
Het beeld van de zeerover als gevoelloze, primitieve dief stamt uit de ‘gou-
den eeuw van de piraterij’, van 1650 tot 1730. De Britse overheid voerde
toen een groot propagandaoffensief tegen piraten. In werkelijkheid wer-
den piraten vaak van de galg gered door de menigte. Waarom? Wat zag
die wat wij niet kunnen zien? Om daarachter te komen heeft de Britse
historicus Marcus Rediker zich voor zijn boek Villains of All Nations in het
beschikbare materiaal verdiept. Wie destijds, jong en uitgehongerd, op
een koopvaarder of marineschip aanmonsterde na in het Londense East
End van de kade te zijn geplukt, belandde in een drijvende houten hel.
Het leven als matroos op een schip betekende keihard werken en continu
honger lijden. Als de oppermachtige kapitein niet tevreden was, kreeg
je ervan langs met de kat met negen staarten, en als je te vaak verslapte In 1991 bezweek de regering van Somalië, in de Hoorn van Afrika. Enkele
kon je zelfs overboord gezet worden. En nadat je maanden of jaren zo had van de verfoeilijkste krachten in het Westen grepen dat moment aan als
geleefd, pikten ze ook nog een deel van je loon in. een gouden kans om de voedselvoorraad van dit land te roven en ons kern-
Piraten kwamen in opstand tegen dit bestaan. Ze muitten tegen hun afval in hun wateren te dumpen.
tirannieke kapiteins en brachten op zee een andere manier van werken tot Jazeker: kernafval. Zodra er geen sprake meer was van een overheid, doken
stand. Piraten kozen hun eigen kapiteins, en belangrijke beslissingen wer- er geheimzinnige Europese schepen voor de kust van Somalië op, die
den gezamenlijk genomen. Ze verdeelden hun buit in wat Rediker noemt enorme vaten in de oceaan kieperden. Ziektes waarden ineens rond onder
‘een van de meest egalitaire verdelingssystemen die je waar dan ook in de de kustbevolking. Er werden misvormde baby’s geboren en veel mensen
achttiende eeuw aantreft’. Ze namen zelfs ontsnapte Afrikaanse slaven op kregen last van vreemde huiduitslag en misselijkheid. Vervolgens spoelden
en leefden er als gelijken mee samen. Piraten bewezen ‘overduidelijk – en na de tsunami van 2005 honderden van de gedumpte, lekkende vaten aan.
op een subversieve manier – dat schepen niet op de voor koopvaardij en De kustbewoners gingen aan stralingsziekte lijden en meer dan driehon-
marine gebruikelijke hardvochtige en onderdrukkende manier geleid hoef- derd van hen lieten het leven. Ahmedou Ould-Abdallah, ambassadeur van
den te worden’. Dit verklaart hun populariteit, ondanks het feit dat piraten Somalië bij de Verenigde Naties, vertelde me: ‘Iemand dumpt hier nucleair
in feite dieven waren. materiaal. En lood, en zware metalen als cadmium en kwik – je kunt het zo
gek niet opnoemen.’ De afkomst van veel daarvan kan worden getraceerd
Kernafval naar Europese ziekenhuizen en fabrieken, die hun afval door lijken te slui-
De woorden van een piraat uit die vervlogen tijd – een jonge Engelsman zen naar de Italiaanse maffia die de boel vervolgens goedkoop ‘wegwerkt’.
genaamd William Scott – zijn nog steeds actueel. Vlak voor hij in Charles- Toen ik Ould-Abdallah vroeg wat Europese regeringen daaraan doen,
ton in South-Carolina werd opgehangen, zei hij: ‘Ik deed het om niet te zuchtte hij: ‘Niets. Er wordt niet opgeruimd, compensatie is nooit betaald,
hoeven omkomen. Ik moest wel zeerover worden, wilde ik in leven blijven.’ en aan preventie wordt niets gedaan.’

Er doken
schepen op, die
geheimzinnige
vaten in Verdediging
de oceaan
Dit onrecht biedt natuurlijk geen rechtvaardiging voor het nemen van
gijzelaars. En inderdaad, sommige piraten zijn doodgewone gangsters
– vooral degenen die de aanvoer van voedsel door het Wereldvoedsel-
kieperden
programma tegenhouden. Maar niet voor niets worden de ‘piraten’ door
de overgrote meerderheid van de plaatselijke bevolking gesteund. De
onafhankelijke Somalische nieuwssite WardheerNews stelde vast dat 70
procent van de Somalische bevolking ‘piraterij sterk verdedigt als vorm van
landsverdediging op de territoriale wateren’.
Tijdens de Amerikaanse onafhankelijkheidsoorlog betaalden George
Washington en de founding fathers piraten om de Amerikaanse territori-
ale wateren te beschermen, omdat ze zelf geen marine of kustwacht had-
den. De meeste Amerikanen stonden achter ze. Is dit zo anders?
Had men soms verwacht dat de hongerende Somaliërs passief op hun
strand blijven staan, wadend door ons kernafval, en kijkend naar hoe hun
vis wordt weggekaapt om in de restaurants van Londen, Parijs en Rome te
worden opgedist? Tegen die misdaden wordt niets ondernomen – maar nu
Overbevissing een paar vissers reageren met het ontwrichten van de route waarlangs 20
Op hetzelfde moment waren andere Europese schepen bezig de zee bij procent van ’s werelds olie wordt vervoerd, halen we onze marineschepen
Somalië te beroven van haar grootste rijkdom: vis en andere zeevruchten. meteen van stal.
De visstand in westerse wateren is door overbevissing vernietigd – en nu Het verhaal van deze nieuwe oorlog tegen de piraterij wordt samengevat
is Afrika aan de beurt. Jaarlijks wordt voor meer dan 300 miljoen dollar aan in de woorden van een andere piraat, die leefde in de vierde eeuw voor
onder meer tonijn, garnalen en zeekreeft gestolen door enorme treilers die Christus. Hij werd gevangengenomen en voorgeleid aan Alexander de
illegaal de onbeschermde wateren van Somalië binnenvaren. Zo raakten Grote, die hem vroeg naar de motieven voor zijn wangedrag. De piraat
plaatselijke vissers van het ene moment op het andere hun broodwinning glimlachte en antwoordde: ‘Wat u met een grote vloot doet, doe ik met
kwijt. Mohammed Hussein, een visser in Marka, een plaats 100 kilometer een klein scheepje. U wordt een machtig keizer genoemd, terwijl ik voor
ten zuiden van Mogadishu, zei tegen Reuters: ‘Als er niets wordt gedaan, is dief wordt uitgemaakt.’
er binnenkort niet veel vis meer over in onze kustwateren.’ Nogmaals, onze machtige vloten varen uit – maar wie is de rover?
In deze context doken de lieden op die wij ‘piraten’ noemen. Aanvanke-
lijk ging het om gewone Somalische vissers, die met hun speedboten
probeerden de dumpschepen en treilers te stoppen of te ontmoedigen. Johann Hari (30, Londen) schrijft voor het Britse dagblad The Independent.
Ze noemden zichzelf de Vrijwillige Kustwacht van Somalië – het is niet
moeilijk te begrijpen waarom. In een telefoongesprek zei een van de NASCHRIFT: Sommige mensen vragen zich af hoe het kan dat er gif wordt gestort op
piratenleiders, Sugule Ali, dat hun motief ligt in het ‘tegenhouden van de plaatsen waar vis wordt gevangen. De vis raakt zo toch vervuild? De Somalische kust-
illegale visvangst en het illegale storten van afval in onze wateren (…) Wij lijn is echter 3300 kilometer lang en het storten van gif aan de ene kant heeft geen
zien onszelf niet als bandieten te water. Wie dat wel zijn, zijn degenen die invloed op de vis aan de andere kant. Het effect is echter even gruwelijk: inwoners
illegaal onze zeeën leeg vissen en er afval storten.’ William Scott zou deze sterven en piraterij wordt aangewakkerd.
woorden wel begrijpen.

Vreugde
Foto: World Circuit
ge lu i de n
Onder redactie van Bram Posthumus
VETERANEN
Cheikh Tidiane Seck: Sabaly
(Univeral)
Cheikh Tidiane Seck tekende mede voor de
productie van Sangarés CD (zie hiernaast)
en als je zijn soloplaat opzet – de eerste in 10
jaar – hoor je dat heldere geluid weer terug,
plus zijn eigen jazzy pianospel en ouderwets
ronkende Hammondorgel. Seck heeft ook
meteen de hele Malinese muziekscene maar
meegenomen, inclusief Amadou&Mariam,
Habib Koite, Toumani Diabaté en iedereen die
bij Sangaré meespeelt en -zingt. Ook Sangaré
komt zelf ook nog
FOTO: universal jazz
even langs, op
het titelnummer.
Het genoegen
waarmee ieder-
een meespeelt is
duidelijk te horen.
Bonga: Bairro (Lusafrica)

Bonga is de veteraan van de Angolese pop-
muziek. Hij heeft inmiddels de pensioenge-
rechtigde leeftijd bereikt, maar weet altijd
wel weer ergens een liedje te liggen: een
aanstekelijke semba, of een tranende lamento,
of een mooie kizomba met een verhaal uit de
buurt. Het Portugese Bairro uit de titel slaat
op de volksbuurten van de hoofdstad Luanda
waar altijd de
beste verhalen
te vinden zijn.
En laat Bonga
ze maar blijven
vertellen. Wat
een mooie cd.
62 zam africamagazine 01/2009

verrassing
Michel Ongaro: Senta Lain

(Hippo Records)
De Ideale Opener: wie zoekt hem niet? Dat sle-
pende begin, een ogenschijnlijk simpel loopje
waarmee de luisteraar meteen vastgehaakt zit
aan de muziek. Ongaro lukt het met zijn Ardhi,
het debuut van zijn debuut. Zachte Cubaanse
Natacha Atlas: Ana Hina ‘son’ (de voorloper van de salsa), gezongen in
(World Village) het Swahili door een rijk getalenteerde blinde
De Egyptische/Belgische/Britse Natacha Atlas zanger (gezegend met een volle bariton) met
gooit het roer helemaal om. Ze heeft al zo’n 15 een subtiel onderspel van gitaar, beetje percus-
jaar hemelbestormende World/Techno/Groove sie en achtergrondkoor. Zo staan er nog meer
gemaakt. Met Ana Hina maakt ze een verrukke- op deze CD. De band is echter zo verstandig
lijke zwijmelplaat (veel strijkers!) die zo mooi is geweest niet de hele plaat op deze manier te
dat iedere ZAM-lezer deze onverwijld dient aan vullen: er zit bijvoorbeeld een verrassend lek-
te schaffen. Al was het maar om allerlei gelief- kere Oostafrikaanse rumba in het repertoire
den te plezieren. (Wakati Ni Sasa) en nog een paar Keniaanse
specialiteiten (Safari bijvoorbeeld). Fijn begin
Oumou Sangaré: Seya (World Circuit) voor Ongaro.
De nieuwe plaat van Oumou Sangaré heet Seya
– en dat betekent Vreugde. We hebben er 13 jaar Ililta! New
op moeten wachten. Maar ja: ze had het druk Ethiopian
met het managen van haar hotel in Bamako, Dance
met het importeren van Chinese auto’s die naar Music (Terp)
haarzelf zijn genoemd, met haar land en met Wie had ooit
de familie. Gelukkig heeft ze de tijd gevonden gedacht dat
voor wat meteen haar beste CD geworden is. we verwend
Ze kan vragen wie ze wil: Cheikh Tidiane Seck zouden
(zie hiernaast), Tony Allen (de legendarische worden met
drummer van Fela Kuti), snarentovenaars Bas- nieuwe Ethi-
sékou Kouyaté en Djelimady Tounkara: Seya is opische dansmuziek via een experimentele
een Gouden Gids van de Malinese muziek. Ze punkband uit Wormerveer? Terry Ex (van The
slaat geen totaal nieuwe richtingen in, maar Ex) heeft zich zo op de Ethio-scene gestort en
perfectioneert haar geluid, dat nog altijd kan zo mogen we genieten van een hele nieuwe
wiegen en swingen – en alles ertussenin. Lees generatie muziekmakers die zich met hoorbaar
haar teksten ook vooral: tegen polygamie, tegen enthousiasme op de traditionele klanken heeft
gedwongen huwelijken: het heilig vuur is er gestort. Met keyboards, vocoder en moderne
nog altijd. Hoogtepunten: Donso, een emotio- productietechnieken. Misschien wat te modern
nele verzoening met haar vader, Senkele te sira, voor de oren die naar de serie Ethiopiques
een magistraal gezongen onafhankelijkheids- staan, maar zie het zeldzaam aanstekelijke Ye
verklaring en Iyo Djeli, een ode aan een grote Salame van Asfaw Tsegé maar eens te weer-
Malinese zangeres – en aan de wijsheid. staan. 30 jaar terug hielp een dictator in één
Hopelijk komt Sangarés volgende CD wat sneller klap de hele Ethiopische popmuziek om zeep;
dan de vorige keer! deze wederopstanding is niets minder dan een
wonder. En dan maar een synthesizer extra. De
Oumou Sangaré staat op 20 mei in Paradiso, Ethiopop is terug – halleluja!
Amsterdam

SPOOKRIJ
dr. Mamphela Ramphele
Academicus, zakenvrouw, arts en

activist Mamphela Ramphele is
gewend tegen de stroom in te gaan.
In haar nieuwe boek Laying the Ghosts
to Rest levert ze keiharde kritiek op
het hedendaagse Zuid-Afrika. ‘Ik maak
geen onderscheid tussen het politieke,
het sociale en het persoonlijke.’
Tekst: Fred de Vries

DER
ZAM africa magazine 01/2009 65

e zijn nog geen kwartier ten’, zegt ze met een uitnodigend armgebaar.
bezig of ze waarschuwt: Dat uitzicht is inderdaad adembenemend. Het
‘Je hebt nog tien minuten. Waterfront, de haven en in de verte de baai.
Gelukkig worden die tien er En recht voor ons, als om het beladen verleden
vijfentwintig. Maar tijd voor te benadrukken, Robbeneiland, waar zoveel
thee of koffie is er niet, en zwarte activisten jaren van hun leven in gevan-
een aantal onderwerpen blijft genschap sleten.
onaangeroerd. Na afloop van
het interview zegt ze, haar kapsel Geesten
voor de spiegel schikkend, tegen Op tafel ligt haar vorig jaar verschenen boek
haar secretaresse: ‘Tell them I’m Laying the Ghosts to Rest. Ze begon daar in 2001
running late.’ aan, na haar tijd aan de Universiteit van Kaap-
De subtekst moge duidelijk zijn: Dr. stad, waar ze onder meer vier jaar rector mag-
Mamphela Ramphele is een druk- nificus (vice-chancellor) was, de eerste vrouw
bezette, imposante vrouw en we mogen blij op die post. ‘Daar werkte ik achttien uur per
zijn met bijna drie kwartier van haar tijd. Niet dag, zeven dagen per week. Ik had geen tijd
alleen geeft ze na haar politieke activisme en om te dromen.’ Voor haar boek had ze afstand
een briljante academische carrière nu leiding nodig, zowel fysiek als geestelijk. Die kreeg ze
aan de investeringsmaatschappij Circle Capital toen ze in 2000 in Washington voor de Wereld-
Ventures, ze is bovendien een van de meest uit- bank ging werken. Ze schreef als een bezetene
gesproken critici van het ANC en zijn coalitie- over alles wat haar opviel en stoorde aan het
partners, de Zuid-Afrikaanse Communistische nieuwe Zuid-Afrika, dat de kansen op werke-
Partij (SACP) en de overkoepelende vakbonds- lijke transformatie leek te verprutsen, gemak-
organisatie Cosatu. zuchtig badend in de glorie van ‘het mirakel
Als ik haar een paar weken voor de presidents- van Mandela’.
verkiezingen vraag naar haar opvattingen over Ze schreef en schreef, maar kon de rode draad
de gedoodverfde nieuwe president, de van niet vinden. Ze begon in haar jeugd te graven,
corruptie beschuldigde ANC-voorzitter Jacob ging terug in de tijd naar haar geboortedorp
Zuma, zegt ze: ‘Voor mij is het ongelofelijk dat in de noordelijke Limpopo-provincie. Ze her
we in Zuid-Afrika onze democratie devalue- innerde zich hoe bang ze daar was voor het don-
ren door op een partij te stemmen die het niet ker, bang voor de geesten van de voorouders,
van belang vindt om eerst de naam van haar die zich schuilhielden in een behekste boom en
presidentskandidaat te zuiveren. Dat zou zo’n in de graven van het verjaagde Seakamela-volk.
belangrijk gebaar zijn naar de integriteit, anti- De enige manier om die geesten ten grave te
corruptie en mensenrechten van dit land. We dragen was door ze bij hun naam te noemen en
hebben hier tenslotte niet te maken met de met hen te communiceren over zaken die nooit
kruidenier op de hoek. Dit is het gezicht van goed waren afgesloten. Alleen zo kon vrede
Zuid-Afrika. En ik wil niet dat hij dat gezicht is worden bewerkstelligd.
totdat hij zijn naam zuivert.’ Dat was het: geesten naar wie moet worden
Ze wacht tot ik ben uitgeschreven en dicteert geluisterd voor ze kunnen worden begra-
dan: ‘Het gaat er niet om hem het recht op pre- ven. ‘Toen ik die metafoor voor mijn boek had
sidentschap te ontzeggen. Maar het is het recht bedacht, viel alles op zijn plaats. Ik kon op een
van mensen zoals ik, die hebben gevochten, opbouwende manier kritisch zijn.’
die vrienden hebben verloren in de strijd, om Vorig jaar vescheen Ghosts dan eindelijk. De
te zeggen: ik wil geen president tegen wie een recensies waren lovend. ‘De enige kritiek’, zegt
corruptiezaak loopt.’ ze lachend, ‘was dat het zo moeilijk was om kri-
Ze ontvangt in haar kantoor op de 28e verdie- tiek op het boek te leveren.’ Op de inhoud en
ping van het LG-gebouw in Kaapstad. ‘Ga hier analyse valt inderdaad niet veel af te dingen
maar zitten, dan kun je van het uitzicht genie- (op de stijl wel, die is gortdroog). Ramphele

‘De nieuwe zwarte
ambtenarij is laks,
corrupt, ongemotiveerd
en onbeschoft, ook tegen
haar eigen mensen’
behandelt zon beetje alle problemen en dilem-
ma’s waar het post-apartheid Zuid-Afrika mee
te maken heeft: ras, aids, vrouwenrechten,
leiderschap, corruptie, vandalisme, apathie,
vergiffenis, onderwijs, werkloosheid, posi-
tieve discriminatie, bestuur, gezondheidszorg.
Holisme troef, beaamt ze. ‘Zo werkt mijn geest
nou eenmaal: geen onderscheid tussen het Ze pleit voor wat je een retro-gardistische aan- omdat het een breuk betekent met dat mono
politieke, het sociale en het persoonlijke. Zo pak kunt noemen: ga terug in de tijd en bestu- litische blok van ANC, SACP en Cosatu. Plotse-
ben ik opgegroeid, als Black Consciousness (BC) deer eerst nauwgezet het verleden voordat je ling is er weer energie om dingen te veran
activiste tijdens mijn studententijd.’ toekomstplannen maakt. ‘Nadat ik jarenlang deren. Het belooft veel voor de democratie. De
Haar analyse is doortrokken van de kruidige in de avant-garde, de voorhoede, actief was, impact is nu al voelbaar: ineens moet het ANC
geur van van het BC-denken: de zwarte trots zag ik dat je de geesten alleen kunt begraven een stuk harder werken.’
die Steve Biko in de jaren zeventig propageerde, door terug te kijken. Analyseren hoe het ver- Maar Cope is opgericht door ontevreden of
de man met wie ze een jarenlange verhouding leden op het heden inwerkt. We moeten veel gemarginaliseerde strugglistas zoals Terror
had, resulterend in twee kinderen. Fel: ‘Ik ben reflectiever bezig zijn, ons afvragen: waarom Lekota en Sam Shilowa. Zij moeten het opne-
erg trots op mijn BC-verleden. Ik kan overal ter gedraagt iemand zich zo? Pas daarna kun je men tegen een groep geharde strugglistas
wereld wonen, zonder minderwaardigheids- avant-garde worden.’ onder leiding van Jacob Zuma. Voorzichtig
complex.’ Ze betoogt bijvoorbeeld dat niet alles uit het opper ik dat een leider van het type Barack
apartheidstijdperk meteen als negatief en Obama, iemand die niet gekleurd is door het
Middelmatigheid onbruikbaar opzij moet worden geschoven. verleden, die onvervaard corruptie, laksheid
Ze heeft lak aan politiek correct denken en is Tijdens apartheid was de ambtenarij (veelal en nepotisme te lijf kan gaan, hier nog wel een
niet bang de nieuwe machthebbers te schoffe- arme Afrikaners die dankzij de Afrikaner rege- poosje op zich zal laten wachten.
ren. De tekortkomingen van de Zuid-Afrikaanse ring aan baantjes werden geholpen) efficiënt, Ze reageert geprikkeld. ‘Dat hoeft helemaal niet
democratie hebben in haar ogen te maken met leraren kwamen op tijd en de dienstenlevering lang te duren. In eerste instantie gaf niemand
falend, corrupt leiderschap en het ontbre- verliep soepel – voor het blanke deel van de Obama een kans. Maar hij had een rotsvast
ken van de ‘essentiële band tussen de nieuwe bevolking. geloof dat hij een verschil kon maken. Dankzij
bestuurders en de gigantische arme onderlaag De nieuwe zwarte ambtenarij, betoogt ze, is gemeenschapswerk in Chicago wist hij wat er
van de bevolking’. laks, corrupt, ongemotiveerd en onbeschoft, onder de armen speelde. De zwarte gemeen-
‘Kijk naar de scholen! De docenten proberen ook tegen haar eigen mensen. Ze hamert er schap moest eerst niks van hem hebben, maar
zich zo veel mogelijk te distantiëren van hen die keer op keer op in haar boek: we moeten geen hij zette desondanks door, met een zuiver
ze zouden moeten opleiden. Kijk naar de zie- genoegen nemen met middelmatigheid, we geweten. Hij is juist een fantastisch voorbeeld
kenhuizen! Zwangere moeders sterven omdat moeten streven naar uitmuntendheid. ‘We voor Zuid-Afrika: tegen alle verwachtingen in
ze verpleegsters zo nodig een koffiepauze moe- moeten die cultuur van straffeloosheid bestrij- succes hebben, de democratie naar een hoger
ten inlassen. Kijk naar de rotzooi in de straten den. De belastingbetaler moet opstaan en niveau tillen, haar transparanter maken. Want
in Johannesburg! Hoe kan je uitleggen dat een zeggen: waarom zouden wij nog voor de rege- de wereld duldt geen mislukkingen meer. We
burgemeester dat gewoon negeert?’ rende partij stemmen?’ zijn niet langer ‘het mirakel’.’
Woedend is ze ook over het straffeloze geknoei Ramphele is een vitale stem in het post-
door ANC-parlementariërs met reisdeclaraties Voorbeeld apartheid Zuid-Afrika. Ze is vlijmscherp en
(het travelgate-schandaal) en het gerotzooi Uiterst middelmatig vindt ze ook de Zuid-Afri- onvervaard en krijgt veel ruimte in de media.
met contracten voor infrastructurele projec- kaanse versie van de democratie: één partij Ze heeft een belangwekkend boek geschre-
ten. ‘Dat zegt alles over de arrogantie van de die het al vijftien jaar voor het zeggen heeft en ven, voer voor beleidsmakers en politici, zou
macht en het gebrek aan voeling met de basis. zich steeds arroganter gedraagt. Maar begin je denken. Gelaten zegt ze: ‘Het trieste is dat
Mijn dorp zou een verharde weg krijgen naar dit jaar zag een nieuwe, hoofdzakelijk zwarte de meeste beleidsmakers helemaal niet lezen,
(provinciehoofdstad) Polokwane. De ene na de oppositiepartij het licht: het Congress of the zelfs niet de stukken voor een vergadering.’
andere tender werd uitgeschreven. Die weg is People (Cope). Dat is een belangrijke en hoop- Dan staat ze op. Ze moet nu echt weg.
er nog steeds niet, het geld is verdwenen. Wel gevende ontwikkeling, zegt ze. ‘Het is het beste
is er nu een wijk die de bijnaam ‘Tender Park’ wat het land de laatste tien jaar is overkomen.
Fred de Vries (1959) is een Nederlandse freelance
heeft.’ Niet zozeer om waar Cope voor staat, maar journalist die woont en werkt in Zuid-Afrika.
ZAM africa magazine 01/2009 67

Saïdou Dick
CV
Naam Saïdou Dicko
Geboren 1979, Burkina Faso
Specialiteit Fotografie
Techniek Dicko ‘de schaduwdief’ fotografeert
schaduwen tegen een kleurrijke achtergrond.
Door gebruik te maken van licht en schaduw
slaagt hij slaagt erin om vormen anders weer
te geven en tot leven te brengen.
Prijs Tijdens zijn eerste tentoonstelling kreeg
hij de prijs voor veelbelovendste nieuwe
artiest van de Foundation Blachère d’Apt in
Dakar. Dicko was toen pas een paar maanden
bezig met fotograferen.
Le voleur d’ombres Dicko’s eerste boek bevat
vijfentachtig foto’s die gemaakt zijn tussen
december 2005 en juni 2007. De foto’s zijn
genomen in zijn huidige woonplaats Dakar,
maar ook in Ouagadougou en in Dicko’s dorp
in de buurt van Déou. Het boek is te bestellen
op www.africalia.be
De dief van de dief Dicko wist eens de scha-
duw te stelen van een man die bezig was zijn
zakken te rollen. Nadat hij de foto gemaakt
had haastte Dicko zich naar zijn nietsvermoe-
dende model om hem de foto te tonen en hem
te vragen of hij die foto mocht tentoonstellen.
Toen de man zag dat hij op heterdaad was
betrapt, antwoordde hij: ‘Ach, doe maar, geen
probleem!’, en rende vervolgens weg. (CvD)

adriaan
Vensters
van Dis
Zwerf hond
op de vrees
traks breken ze in. Bij mij. een lelijk schilderij. Maar wie langsloopt kan
Ze zijn al bij de buren zien dat ik een computer heb. Ik schrijf voor
geweest, op klaarlichte het open raam. Ook aan de andere kant van
dag. Meneer was de krant het dorp moet dat zijn doorgedrongen. Ik had
gaan halen, mevrouw mijn koffer nauwelijks uitgepakt of er ston-
stond onder de douche. den al twee vissersvrouwen voor mijn deur:
Televisie weg, creditcards ‘Wil meneer oesters, mosselen, calamari?’ Ze
weg. Derde inbraak in een stapten brutaal mijn kamer binnen, hun ogen
week. Ik was al gewaarschuwd, dwaalden langs mijn uitgestalde rijkdom.
een dag voor mijn komst hadden Tegenwoordig verstop ik mijn computer in de
drie jongens een man een mes op de keel wasmachine. Eerst in de vrieskist, die ik er spe-
gedrukt en hem al zijn geld en creditcards ont- ciaal voor ontdooide. ‘De vrieskist is waar ze
futseld. Op klaarlichte dag in het vissersdorp, het eerste kijken’, zei mijn buurman. ‘Ze zijn
in een huis dat ik bijna had gehuurd. Vrienden ook uit op eten.’
hadden het tijdens een strandwandeling leeg In het hotel zeggen ze aan de bar: de tijd ging te
zien staan en waren voor mij met de eigenaar snel voor de vissers. De vloot is klein en verou-
in onderhandeling gegaan. Maar de deal ketste derd. De Spanjaarden zuigen de zee leeg. Drank
af toen hij doorhad dat ik een buitenlander was is de enige troost. Jonge kerels houden hun
en hij de prijs verdriedubbelde. De lokale make- hand op nu. Discipline kennen ze niet… En dan
laar, met wie ik al eerder telefonisch contact al die tienermoeders zonder man… De verhalen
had gezocht en die me voor gek had verklaard vlogen me om de oren. Nee, ik moest ze niet
dat ik tussen vissers wilde wonen, opende tegenspreken. Wacht maar, wacht maar, ik zou
handenwrijvend zijn deur. Huisjes genoeg in het allemaal nog meemaken. Je kon die men-
de aanbieding. Puik en veilig, met niets dan sen nog zo scholen en helpen, ze bleven bitter
blanke buren. en boos. En het was altijd andermans schuld.
De vissers zijn bruin. Ik wou wat meemaken, De eerste weken zocht ik ze dikwijls op, die
een andere wereld betreden. En nu zit ik toch blanken aan de bar. Er is geen andere kroeg.
weer tussen mijn eigen soort. Wit, bejaard en Aardige lui trof ik doorgaans aan, vooral als ze
bedaard. We groeten elkaar op weg naar krant over het weer praatten. En het weer is heftig in
en kruidenier. ‘Heeft u er iets van gemerkt? Ze deze streek: na een wolkbreuk stond bij de vis-
zijn vannacht de deuren langs gegaan, ze mor- sers de helft van de huizen onder water. Niet bij
relden aan de sloten. Kinderen. Dronken.’ de blanken, die wonen hoog en droog. Mijn bar-
‘Zult u voortaan de boel beter afsluiten? Uw vrienden – laat ik ze zo maar noemen – besef-
voordeur stond vanmorgen open.’ fen maar al te goed hoe groot de verschillen in
Maar ik was thuis. hun dorp zijn. Maar is dat hun schuld? Ze spre-
Hoofdschudden en meewarig kijken. ken van the bad old days – al kunnen ze daar-
En ik doe al zo veel op slot. Zes sleutels draag bij een glimlach niet onderdrukken. Want ach,
ik bij me en mijn creditcard verberg ik achter zo ver van de stad is hun leven hier maar wei-

‘Pas op’, riep de oudste
van het stel, ‘we hebben
een socialist onder ons’
nig veranderd, ook in deze snelle tijd. Minder
macht ja, maar beslist niet minder geld. En dat
knaagt in het benedendorp. De vissers dachten
dat na de omwenteling eindelijk hún tijd was
aangebroken. Een tijd van hoger wonen.
Als op het late middaguur de boten uitvaren,
sta ik vaak op een duin toe te kijken. Ik zwaai.
Een enkeling zwaait terug. De meeste vissers
weten zo langzamerhand wel wie ik ben – een ‘Pas op’, riep de oudste van het stel, ‘we hebben Ik ben hier aan de blanken overgeleverd en
rare buitenlander die denkt hun taal te spre- een socialist onder ons.’ word met de dag witter – ondanks de zon.
ken, al begrijpt hij hun grapjes maar slecht. ‘Nee, een Darwinist’, zei ik. Ook ik doe nu braaf alle deuren op slot en heb
Maar hoe tandeloos ook hun monden, ik snap Geloei. een nieuwe lamp ingedraaid die buiten op het
ze heel goed als ze klagen: kinderen ziek, vrouw Pas na een sussend rondje kon ik uitleggen prikkeldraad schijnt. Ja, ik ben bang voor gejoel
ziek. Lege zee. Lekke boot. Geen cent in huis. wat ik bedoelde – met veel te zware woorden: in de nacht. Voor de spottende blik van opge-
‘En meneer drinkt maar lekker in het hotel…’ ‘Een samenleving die extreme verschillen in schoten schoffies. Net zo bang als mijn vrien-
Al een dag na mijn aankomst stak ik over naar stand houdt en daarmee haat en bitterheid den aan de bar – al zullen ze het stuk voor stuk
de vissershuisjes en maakte praatjes onder- van onderlagen tart, loopt de kans op de lange ontkennen.
weg. Het is een vaste ronde nu, al heeft het me termijn alles te verliezen. Delen is een manier Er zit voorlopig niks anders op dan aardig blij-
geen stap nader tot de mensen daar gebracht. van overleven.’ ven. Vriendelijk naar alle kanten. Al ben ik soms
Maar dat zit me niet dwars, de meeste vissers- ‘Zeg dat tegen de zwarte elite.’ jaloers op die blanke botheid. Aardig zijn is een
gemeenschappen zijn gesloten. Wat me steeds Politiek. Namen van grote en kleine bedriegers. stuk lastiger. Je moet er contact voor maken, je
meer hindert, is de armoe. Die kwam wel Elke avond weer. Echt leuker werd ’t er niet op. in een ander verplaatsen, en bij anderen loop je
nader, sijpelde zelfs zo naar binnen dat ik me ‘Ga toch bij de vissers drinken’, fluisterde laatst gevaar. Een cynicus zou zeggen dat ik domweg
steeds meer afvroeg of ik niet iets kon doen? iemand achter mijn rug. aardig gevonden wil worden. Maar ik kan niet
Schoolgeld voor een slim kind betalen. Tijdelijk Maar de vissers hebben geen kroeg, die bedrin- anders in dit dorp, in dit land. Ik wil mijn angst
een werkster nemen om iemand op eerbare ken zich thuis voor een schetter tv. En wat heb temmen.
wijze wat geld te geven… Dus papte ik alsnog ik daar trouwens te zoeken? Opkomen voor een
aan met de vissersvrouwen die hun stinkoes- ander betekent niet dat je bevriend met hem
ters langs mijn deur probeerden te slijten. Ik hoeft te zijn. Zelfs sympathie is niet nodig. Zij
hoorde ze uit en schonk koffie, hangend tegen wantrouwen mij trouwens niet minder… een
de wasmachine. Al na een week zat ik tot de nek buitenlander die hun vrouwen z’n huis inlokt
in andermans ellende. en die ook nog eens grapjes met hun wellustige
De barvrienden zeiden: ‘Waar begeef je je in? Je dochters maakt. Meisjes vet van verveling, en
moet ze niet helpen, dat maakt ze alleen maar o zo christelijk op zondag, maar door de week
afhankelijker.’ voor de prijs van vijf kranten te naaien.
‘Ik probeer iets te doen om het samen beter te Bovendien blinken er ’s avonds messen aan
hebben.’ de jongensriemen. En er blaffen honden met Bezoek de nieuwe website van Adriaan van
‘Aha, je voelt je schuldig!’ gemene tanden. Dis: www.adriaanvandis.nl

WIE
ZAM
LEEST,
Aapjes kijken
Veelgestelde vragen: Zijn er
wilde beesten in Johannesburg?
STAAT
Bosjesman of San? Witte Afrikanen?
Is Afrika een land? Sneeuwt het hier?
Tutu’s of Hutsies? Lees ZAM en sta
niet langer voor aap!
NIET
Neem (of schenk) een abonnement
en krijg Homo Safaricus cadeau,
het pas verschenen reisdagboek
LANGER
van Ramsey
Nasr, dichter
des vaderslands.
Weerslag van de
ontmoeting van een
VOOR
stadsmens met de
vrije natuur, van
biologen met kunst.
AAP
Ga naar www.zam-magazine.nl
of bel 030.2306901
ZAM is hèt onafhankelijke

platform van Afrikaans talent –
van journalisten, fotografen
en schrijvers. ZAM wordt
gemaakt in nauwe samen
spraak met ruim 300 mede
werkers daar en hier. ZAM
bericht over kunst en cultuur,
politiek, handel en reizen.

ZAM0901

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

ZAM0901

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

nu

419 manieren om blanke

JAARGANG 13 | NR. 1 | m 6,95

Bart Luirink van hoop en verwachtingen? Daarover praat ZAM hoofdredacteur

Alister Sparks Informatie over programma op www.uvt.nl/sg

Galerie 23 | Hedendaagse Afrikaanse Kunst, Amsterdam

4 zam africa magazine 01/2009

Adres steun van Stichting Democratie

ZAM Africa Magazine wordt

zam africamagazine 01/2009 5

Venus De Amerikaanse Venus Williams is één van de

zam africa magazine 01/2009 7

Foto: Tom van der Leij

8 ZAM africa magazine 01/2009

Foto: richard corman/kostar

worden Geïnteresseerd in hedendaagse

Heeft u altijd al kunst willen verzamelen, maar vraagt u zich af

zam africa magazine 01/2009 9

10 ZAM africa magazine 01/2009

Foto: Joke Schot www.jokeschotphotography.com

Novellas Progressive treedt op 28 maart op in

zam africa magazine 01/2009 11

18 zam africa magazine 01/2009

Throughout the blockade

So if this is loving on a shoe string

20 zam africa magazine 01/2009

zam africa magazine 01/2009 21

In zijn boek ‘Help, ik ben blank geworden’ gaat Bram

24 zam africa magazine 01/2009

bitch’ en ‘Zuma for

zam africa magazine 01/2009 25

26 zam africa magazine 01/2009

zam africa magazine 01/2009 27

The most hostile

28 zam africa magazine 01/2009

Foto: Ferry Herrebrugh

Foto: Sergio-Albio González

zam africa magazine 01/2009 29

zam africa magazine 01/2009 31

zam africa magazine 01/2009 35

Varken knort terug

36 zam africa magazine 01/2009

Miss Piggy denken

zam africa magazine 01/2009 37

en in sommige gevallen zelfs schadelijk, volgens en technologie betreft, en we hebben te maken

38 zam africa magazine 01/2009

zam africa magazine 01/2009 39

Brief aan Carl Niehaus

een blanke oplichter

40 zam africa magazine 01/2009

zam africa magazine 01/2009 41

42 zam africa magazine 01/2009

bedrijfstak geworden. Onderzoek len. Het is allemaal zo doorzichtig: waarom stin-

‘Before he died, my father told

Year celebration season’

zam africa magazine 01/2009 47

48 zam africa magazine 01/2009

zam africa magazine 01/2009 49

50 zam africa magazine 01/2009

Ze zeiden later man. Hij getuigde dat hij in ballingschap was

zam africa magazine 01/2009 51

VUUR Sommige Afrikaanse journalisten beperken zich tot het overschrijven

52 zam africa magazine 01/2009

zam africa magazine 01/2009 53

‘Before he died, my father told