1

De Innovatieagenda
van de Nederlandse openbare bibliotheken

achtergronden, context, creatieve geesten

Voorwoord Erna Winters:

Dansen op de rand van de vulkaan

Achtergronden en context van de Innovatieagenda

Een kwestie van durven delen

Innovatielandkaart 2014

10

Edwin Mijnsbergen:
Bezuinigingen zijn funest voor bibliotheekinnovaties

12

Jeroen de Boer (Fab the Library!):

Je bent veel relevanter dan je denkt

16

Esther Valent (Durf te Vragen!):

Ik word nogal eens beschuldigd van idealisme

20

Pieter Donkers (Semcobieb) en Harriet de Man (Gevonden!):

Onbeschreven blad, toch een gezicht

24

Bert Mulder:
Willen de echte innovators nu opstaan?

28

Nawoord Jos Debeij:

De slak, de schildpad en de cashcow

32

DANSEN OP DE RAND
VAN DE VULKAAN
De Innovatieraad is nu bijna een jaar aan het werk. Een jaar waarin gezocht is naar de definitie

n de verschijningsvormen van innovatie. We hebben met elkaar bediscussieerd hoe we de

ingediende innovatievoorstellen zouden willen beoordelen. Na die inleidende besprekingen, soms
bijna beschietingen, hebben we ons gestort op het beoordelen van lopende projecten. Er is in

2013 al geld toegekend door het SIOB aan een aantal projecten die zij belangwekkend en kansrijk

achten. Nu, in 2014, komen de projectleiders van deze projecten de Innovatieraad vertellen over

de voortgang. Dat zijn vaak hele inspirerende projecten, waarbij de bevlogenheid van de mensen,
tegenover ons, ervan afspat. En soms zijn het projecten waarbij de techniek leidend is geworden,
en de link naar de missie van de bibliotheek en burgers uit het zicht is verloren.

Edwin Mijnsbergen zegt in zijn interview dat de tranen hem soms in de ogen schieten, over wat
er door sommige bibliotheken als innovatief wordt aangemerkt. Het is de realiteit van ons vak
dat we in verschillende stadia van vernieuwing en ontwikkeling zitten. Ieder werkt vanuit zijn
eigen startpositie aan innovatie, en daar zit nu eenmaal heel veel verschil in. Als voorzitter van

de Innovatieraad moet ik zeggen dat ik dat beeld wel herken. Ik weet ook dat achter de meeste

van die projecten bevlogen medewerkers zitten, die zich met hart en ziel inzetten voor ons vak.
Daar word ik blij van.

Het is genoegzaam bekend dat ik een groot voorstander van guerrilla-innovatie ben. Ik hou van
medewerkers die, tegen de stroom in, bereid zijn om te gaan voor een project of voor een idee waar
ze in geloven. Mensen als Esther Valent en Jeroen de Boer zijn wat mij betreft vlaggendragers van
de innovatieve kracht in onze sector. Mensen waar de energie, eigenzinnigheid en gedrevenheid

van afstraalt. Die niet wachten tot een directeur of management hen gaat steunen, maar die zelf

de barricaden op gaan. En die - met de steun van een directeur, al was het maar in het geven van
vrijheid en enige financile ondersteuning - veel verder kunnen reiken dan ze vooraf hadden
kunnen dromen.

In de Innovatieraad hebben we lang nagedacht over de criteria voor het toekennen van een budget

aan een project. Uiteindelijk hebben we het simpelste, maar naar ons idee meest doeltreffende,

ERNA WINTERS

VOORZITTER INNOVATIERAAD
6

criterium genomen: energie. Als wij er energie van krijgen, als we er blij en genspireerd door

raken, dan heeft het project naar ons idee potentie en is het de moeite waard om het een extra
steuntje in de rug te geven. Het belangrijkste voor onze branche is dat we leren om te kiezen

voor de zaken waar we energie van krijgen. Ik hoop dat we als Innovatieraad met ons budget die

pioniers in ons vak de erkenning kunnen geven die ze verdienen. Dan dansen we met zn allen

straks op de rand van de vulkaan, warmen we ons aan de resten van wat ooit was en zien we nieuw
leven ontstaan op het afkoelende magma.

ACHTERGRONDEN EN CONTEXT VAN DE INNOVATIEAGENDA

EEN KWESTIE VAN DURVEN DELEN

In 2013 kwam het SIOB met het projectplan Innovatieagenda 2013-2014. Daarmee wilde het een visie op
bibliotheekinnovatie formuleren en uitdragen tegen de achtergrond van vele ontwikkelingen in media en

informatie. Bekende voorbeelden zijn het toenemend gebruik van zoekmachines, van smartphones en tablets
en de enorme groei van de hoeveelheden gratis content op internet. Daarnaast zijn teruglopende budgetten
en demografische ontwikkelingen aanleiding voor een voortdurende herpositionering van de bibliotheek.
Vernieuwing en innovatie moet in het DNA

genstalleerde Innovatieraad, die zelf ook een

en een intrinsiek onderdeel van de cultuur op

raad hakken knappe koppen uit de branche

product van de Innovatieagenda is. In die

van elke bibliotheekmedewerker gaan zitten

(bibliotheekdirecteuren en innovatoren) onder

de werkvloer worden, zo luidde een belangrijk

voorzitterschap van Erna Winters knopen door

uitgangspunt van de Innovatieagenda.

over de toekomst van deze innovatieve projecten.

Piketpaaltjes

Ze beslissen bijvoorbeeld of ze mogen rekenen

De eerste vruchten van de Innovatieagenda

op (financile) ondersteuning uit een pot waarin

waren drie gespreksrondes in september-oktober

een ton beschikbaar is voor bibliotheekinnovatie.

2013. Tijdens deze InnovatieDenkDagen

Inmiddels heeft de raad een aantal projecten

werd het terrein intensief verkend door een

gekozen die een bijdrage ontvangen. Het is de

selecte groep van professionals. Ze sloegen de

bedoeling dat de projecten met dat geld nader

piketpaaltjes waarmee het werd afgebakend,

uitgewerkt en geborgd worden. Verderop in

en stelden actiepunten op om de innovatieve

deze uitgave komen inspirators achter enkele

slagkracht te vergroten.

van deze projecten aan het woord.

Driesporenmodel

het eerst langs een meetlat gelegd. Edwin

keuzes onder meer laten leiden door de

De

Mijnsbergen maakte een inventarisatie van

Innovatielandkaart

vernieuwende projecten die in den lande op

heeft

die

is

zich

bij

zijn

opgesteld

naar

Die lijst omvatte bijna honderd initiatieven.

uitvinden. De Innovatieraad werkt aan de hand

zeer uiteenlopende initiatieven in wisselende

van het Driesporenmodel: projecten moeten

stadia van ontwikkeling en uitvoering.

de

Innovatieraad

innovatiecultuur

versterken,

kansrijke

initiatieven moeten in aanmerking komen voor

De inventarisatie is een belangrijke voedings-

opschaling van lokaal naar landelijk niveau n ze

8

van

een

noodzakelijkerwijs iets te zeggen over de

commissie

innovatiebereidheid in de betreffende regios.

onder leiding van Job Cohen. Daarin staan

Misschien kiest een regio met een lage score wel

antwoorden op de vraag in welke richting de

voor een focus op enkele grotere projecten, en zit

maatschappelijke functie van de openbare

daar een vergelijkbare investering in tijd en geld

bibliotheek zich in de toekomst (de horizon

in dan in meerdere kleinere projecten elders.

ligt in het jaar 2025) moet ontwikkelen. Het

rapport is een belangrijk beleidskader voor

SIOB en Bibliotheek.nl vinden dat ideen en

jaren.

worden: aan elkaar n aan de bestaande (digitale)

de Nederlandse bibliotheken in de komende

Het

noemt

vier

projecten zoveel mogelijk gekoppeld moeten

maatschappelijke

kernfuncties: de bibliotheek verbindt mensen

infrastructuur. De Innovatieagenda wil ook

met informatie, biedt een platform voor

voorkomen dat er geld wordt gestoken in

persoonlijke ontwikkeling, staat centraal in de

projecten die alleen maar in die ene plaats werken.

lokale infrastructuur en biedt meer dan je zoekt.

Kosteneffectiviteit is een factor van betekenis.

SIOB en Bibliotheek.nl hebben bij de

beoordeling van de 150 innovatieve projecten

Decentralisatie

Driesporenmodel. Ze gingen ook na in

teer punt tussen de Nederlandse bibliotheken.

niet alleen gekeken of ze passen in het

Overigens is delen en uitwisselen soms nog een

hoeverre die zich bewegen binnen domeinen -

Een mogelijke oorzaak is het gedecentraliseerde

karakter van het bibliotheekstelsel. Daardoor

zoals mediawijsheid, kennisdeling, community

werkt de gemiddelde bibliothecaris vooral aan

building of contextualisering van informatie -

de doelstellingen van de eigen bibliotheek.

die duidelijke raakvlakken hebben met Cohens

Die is immers sterk afhankelijk van de lokale

moeten anderen inspireren tot creatief denken.

overheid. Gemeenten steken jaarlijks liefst

deze domeinen vertegenwoordigd waren, hoe

500 miljoen in de bibliotheken, de provincies

groter de kans op steun van de Innovatieraad.

nog eens 50 miljoen en de rijksoverheid maar

Geografische verdeling

projecten over Nederland. Daarbij treffen we

dat iedere bibliotheek opnieuw het wiel gaat

projecten groeide uit naar zon 150. Het gaat om

onderzoeksrapport

om samenhang aan te brengen tussen zoveel

drijfveer achter de Innovatieagenda: voorkomen

bijgewerkt en geactualiseerd: het aantal actieve

en oost blijven daarbij achter. Dat hoeft niet

met Bibliotheek van de Toekomst, het

Het is interessant om te kijken naar de

mogelijk projecten. Want dat is een belangrijke

In de zomer van 2014 werd de lijst nog eens

zuidelijke provincies en in het westen. Noord

zijn op hun beurt weer nauw verbonden

aanleiding van de inventarisatie. Deze kaart - hij

staat afgebeeld in dit boekje - is mede gemaakt

lokaal of provinciaal niveau waren uitgezet.

bodem voor het werk van de eind 2013

Innovatieraad

Opvallend is het grote aantal projecten in de

De Innovatielandkaart en het Driesporenmodel

maatschappelijke kernfuncties. Hoe sterker

Ook in het najaar van 2013 werd het innovatieve

gehalte van de Nederlandse bibliotheken voor

Commissie-Cohen

40 miljoen. Dan ben je wellicht geneigd op

de eerste plaats te zorgen dat je goede relaties

geografische verdeling van het aantal innovatieve

hebt met plaatselijke bestuurders. Overigens

heeft decentralisatie ook voordelen, zeker als

opmerkelijke verschillen aan. Als we Nederland

afzonderlijke bibliotheken moeten vechten

indelen in de vier klassieke windstreken, komen

voor hun bestaansrecht. Dat maakt de weg

we - naast 8 niet-plaatsgebonden projecten - tot

vrij voor onorthodoxe oplossingen. Dit boekje

de volgende cijfers:

bevat een proeve van die vrijgevochtenheid,

naast interviews met Edwin Mijnsbergen en

Noord (Friesland, Groningen, Drente): 22

Bert Mulder, lector informatie, technologie

Oost (Overijssel, Gelderland, Flevoland): 17

en samenleving aan de Haagse Hogeschool.

West (N- en Z-Holland, Utrecht): 45

Zuid (Limburg, N-Brabant, Zeeland): 57

Hopelijk inspireren ze tot grootse daden.

9

Zuid
Wijzer met taal en media.
De Euregio leest, Die Euregio liest, lEuregio lit
Generatie Maastricht Game / M-game
Maastrichtse drukkers
Schrijversschool
Baby&Peuter caf

Bibliotheek Eindhoven
Bibliotheek Maastricht
Bibliotheek Maastricht
Bibliotheek Maastricht
Bibliotheek Maastricht
Bibliotheek Venlo

West
Computerwijs Bibliotheek Bollenstreek
In kaart brengen en faciliteren van regionale schrijvers
Bibliotheek Eemland
De Breedste Leesclub
Bibliotheek Haarlemmermeer
De Taalmachine
Bibliotheek Hoorn
Woordenwerkplaats
Bibliotheek Hoorn
100 talenten Bibliotheek Kennemerwaard
Bondgenootschap geletterdheid
Bibliotheek Kennemerwaard
Combinatiefunctionarissen PO
Bibliotheek Kennemerwaard
Groen en duurzaam
Bibliotheek Kennemerwaard
Leesplezier in Overdie
Bibliotheek Kennemerwaard
Platform Erfgoed Heerhugowaard
Bibliotheek Kennemerwaard
Raspberry Pi Bibliotheek Kennemerwaard
Tablet caf
Bibliotheek Kennemerwaard
Klaar voor de toekomst
Bibliotheek Schiedam
3 decentralisaties
BISC
Bibliotheek in het vo/vmbo
BISC
Biebwinkel BISC
Boekspot op het station
BISC
Boekspots.nl BISC
Digitaal lidmaatschap
BISC
Gebruikersreviews BISC
Google Glass BISC
Maatschappelijke kosten-baten analyse (Mkba)
BISC
Social CRM BISC
Utrecht voor cultuur
BISC
Vrienden van-donateurs database
BISC
Wikipedia BISC
Boekbuster DOKLAB bv
Extreme Library Makeover
DOKLAB bv
Heritage Browser
DOKLAB bv
Narrowcasting DOKLAB bv
Nextlevel catalogus
DOKLAB bv
Verhaal Lokaal
DOKLAB bv
MediaMaffia Eigenraam, Looman, Stutgard
Durf te vragen!
Esther Valent
Bibliotheek uit de kast!
OBA
Database analyse DCS
Probiblio
Flexibele Collecties
Probiblio
Google Glass in de Bieb
Probiblio
Loyaliteitsmodellen Landelijk Lidmaatschap
Probiblio
Onderzoek BiebPanel landelijk
Probiblio
Onderzoeksapp voor de bibliotheek
Probiblio
Trendanalyse Spreiding&Bereik beleid
Probiblio
Verhaal Lokaal
Probiblio
Moving Objects
Studio Diep bv

Walk and Talk Debbie Heyne

Intelligente displaytafel
HSPro
Don Quichotte
Jeroen de Boer
Gevonden!
Karen Jong et al
Spelen met Taal
Lex Hupe
SEMCO-bieb
Pieter Donkers et al
MNF concept Plan B / Innovation Booster
Biebnavigatie Studio Linkid

Individu
Bedrijf
PSO
BIB

Noord
Oost
West
Zuid

IdeaStore Limburg
Bibliotheek Venlo
IkLeesLiteratuur (ILL) en de Digitale leesclub
Bibliotheek Venlo
Profielwerkstuk Bibliotheek Venlo
Grenzeloos Tilburg 1914-1918, maak het mee!
BMB Tilburg
Kennismakerij Spoorzone (proeftuinbibliotheek)
BMB Tilburg
Kunstproject Bibliotheek van de Toekomst
BMB Tilburg
Slim omgaan met beperkingen
BMB Tilburg
De kenniscloud
BMB Tilburg
De Spoorzone ontdekt
BMB Tilburg
Digilab BMB Tilburg
Pop-up Bibliotheek
BMB Tilburg
#Durf E-Magazines
Cubiss
B@ttleweters Cubiss
B2020 Cubiss
BieppStore Cubiss
Boek een beleving, ontdek de wereld
Cubiss
Brabantse Collecties en Content
Cubiss
Cultuur in de bibliotheek
Cubiss
Digidorpen Cubiss
Digitale community voor
Limburgse Maatschappelijke Organisaties
Cubiss
DURF!Kapitaal Cubiss
Eigenwijs Mediawijs
Cubiss
Expertisepool Cubiss
Innovatie van de Logistiek
Cubiss
Innovatieplatform Colibre
Cubiss
Kenniskaravaan Cubiss
Makersbuzz Cubiss
Makersplaatsen Cubiss
Mediabar Cubiss
Meer weten app
Cubiss
MOOC je Mee? MOOC Mediawijsheid
Cubiss
MOOC Transitie in de Limburgse mijnstreek
Cubiss
Nederland Schrijft
Cubiss
Online Academy
Cubiss
Paradigma Cubiss
Pop-up Bibliotheek
Cubiss
Regie 3.0 Cubiss
Smart & Fit
Cubiss
Spelmakers Cubiss
SPICE Cubiss
Werken in de bibliotheek van de toekomst:
van collectie naar connectie
Cubiss
Werkplekken in de bibliotheek
Cubiss
Middelburg Dronk en Vlissingen Dronk/
Veere Dronk/Tholen Dronk
Edwin Mijnsbergen
KennisMakers NO Brabantse Bibliotheken
Lezers van Stavast
NO Brabantse Bibliotheken
Wijsheid in crisistijd
NO Brabantse Bibliotheken
Encyclopedie van Zeeland
Zeeuwse Bibliotheek
Epinie Zeeuwse Bibliotheek
Fablab Zeeland
Zeeuwse Bibliotheek
Kennispunt Zeeland
Zeeuwse Bibliotheek
Zeeland Centraal
Zeeuwse Bibliotheek

Oost
Appelstore Bibliotheek Rivierenland
De vrolijke bibliotheek zonder boetes
Bibliotheek Rivierenland
Kinderpersbureau Bibliotheek Rivierenland
Cultuur(educatie) Rijnbrinkgroep
De Verhalencoach
Rijnbrinkgroep
E-participatie Rijnbrinkgroep
Innovatie samenwerking Bibliotheek en Volksuniversiteit Rijnbrinkgroep
Leven lang leren
Rijnbrinkgroep
Maatschappelijke waarde bibliotheken
(verdienmodellen/SROI)
Rijnbrinkgroep
Ontwikkeling G!DS applicatie Beelden van .
Rijnbrinkgroep
Ontwikkeling G!DS Mobile Middleware
Rijnbrinkgroep
Samen onder n dak
Rijnbrinkgroep
Sociaal Domein
Rijnbrinkgroep
Sociale media (pilot)
Rijnbrinkgroep
Actualiteit koppelen met de collectie
Samenwerkende Flevolandse Bibliotheken
Mediawijzer in twee of drie minuten
Samenwerkende Flevolandse Bibliotheken
Mijnleeskring.nl
Samenwerkende Flevolandse Bibliotheken

Noord
Drentse e-books
Biblionet Drenthe
Factor-L Biblionet Drenthe
Kunst in de bieb
Biblionet Drenthe
Leesklik Biblionet Drenthe
www.drenthe.nl Biblionet Drenthe
www.museaindrenthe.nl
Biblionet Drenthe
Beleefhetindebieb.nl
Bibliotheek Drachten
Architectoon Bibliotheek Hoogezand
Bijzondere portretten
Bibliotheek Hoogezand
Het land dat in mij leeft / Roots 3.0
Bibliotheek Hoogezand
Terug naar de bron
Bibliotheek Hoogezand
Augmented Reality (AR) dossiers
Bibliotheekservice Fryslan
AwesomeBox Bibliotheekservice Fryslan
Fab the Library!
Bibliotheekservice Fryslan
FryskLab Bibliotheekservice Fryslan
Linked open data kennisbank FryskLab
Bibliotheekservice Fryslan
Linked open data slavernij
Bibliotheekservice Fryslan
Onderwijsomgeving voor uitvinders,
denkers en doeners
Bibliotheekservice Fryslan
Platform Fryske (E)boeken
Bibliotheekservice Fryslan
Printing on Demand in Friese Bibliotheken
Bibliotheekservice Fryslan
SocialMediaCaster
Bibliotheekservice Fryslan
XplorApp Bibliotheekservice Fryslan

INNOVATIELANDKAART 2014


BEZUINIGINGEN
ZIJN FUNEST
VOOR
BIBLIOTHEEKINNOVATIES

EDWIN
MIJNSBERGEN
INFORMATIEPROFESSIONAL

Maak een momentopname van de innovatieve projecten die in de Nederlandse bibliotheken worden

Subsidie

vormen Innovatieraad straks kansrijke initiatieven kan omarmen en ondersteunen. Zo ongeveer luidde de

bezuinigingen die de bibliotheeksector op zijn

uitgevoerd en zet ze op een rij. Zodat we de Innovatieagenda gericht kunnen uitvoeren en de nieuw te

Volgens

vraag die Edwin Mijnsbergen in de zomer van 2013 van het SIOB kreeg voorgelegd. Het leverde een lijst

bord krijgt, funest voor de overlevingskansen

op met 96 projecten. Een jaar later zijn het er, na een actualiseringsronde, zon 150. En? De tranen stonden
in mijn ogen. Om er onmiddellijk aan te voegen: Ik prikkel. Bewust.

Edwin Mijnsbergen noemt zich nu eens bibliothecaris, dan weer informatieprofessional, blogger of journalist.
Informatiemanagement, dat is de vlag die de lading dekt. Tien jaar lang werkte hij voor de Zeeuwse

Bibliotheek, met het internet - en vooral de sociale interactie die daar plaatsvindt - als zijn uiteindelijke

passie. Sinds 2010 staat hij met M.I. Webwerk op eigen benen. Ik werk nu breder. Opdrachtgevers variren
van lokale ondernemers tot ministeries. Al blijven de bibliotheken mijn belangrijkste doelgroep.

Hoe ging Mijnsbergen te werk en kwam hij

niet blij van wat er doorgaans als innovatief werd

geplaatst via alle denkbare kanalen: van de

vooral op de kernfuncties: lezen, de collectie en het

gepresenteerd. De gemiddelde bieb richt zich

vakbladen en de hele trits aan sociale media tot

gebouw. Mijn indruk is dat leuke, nieuwe dingen

mail. En van websites, platforms en fora tot mijn

er maar een beetje bij bungelen. Bovendien staan

eigen blog. Ik heb er, denk ik, alles uitgehaald

of vallen ze met de creatieve geesten in het team.

wat mogelijk was gezien het tijdsbestek en

Het gevoel van urgentie is er overigens wel degelijk

de zomerperiode waarin de momentopname

en er is zeker het nodige verbeterd, bijvoorbeeld

gevraagd werd. In de vraagstelling heb ik het

op het gebied van de e-books. Bibliotheken

begrip innovatie bewust niet afgebakend. De

bieb van Appelscha hanteert andere criteria dan

die van Amsterdam. Maar juist daardoor krijg

je een heel levendig beeld van hoe

lappendeken van uiteenlopende

initiatieven in wisselende stadia
van ontwikkeling. Een kleine
club

als

vooral

jongere

medewerkers die dr willen. Ik

heb mensen kapot zien gaan door

het

structuren en hirarchin. Als ze

Brabantse Cubiss komt doodleuk

dan teleurgesteld afhaken, sterven

met 25 professionele projecten

die projecten een vroege dood.

aanzetten.

Niemand die het overneemt. Wie wel blijft, wordt

Creatieve geesten

om slimme jongens en meiden gaat die je wat

te zwaar belast. Directies hebben wel door dat het

Wat leverde de inventarisatie op? Tranen in mijn

kunt vrgen. Geef ze liever wat ruimte en lucht

ogen. Nou ja, ik chargeer natuurlijk en prikkel

bewust. Maar ik ben wel kritisch en werd bepaald

om kansrijke ideen ook echt uit te werken, zou

14

zijn.

Dat

vind

ik zeggen.

de Middelburgse horeca, ik ben gek op dat

soort cultureel erfgoed. Het platform krijgt

een ongekende dynamiek, er worden

ik

bijvoorbeeld de kracht van

FryskLab in Leeuwarden.
Maar ze zijn zo overtuigd

heel veel nieuwe documenten en fotos

IK MIS
REURING,
DE BUZZ

aangedragen.

Boekenmusea
Welke

projecten

Mijnsbergen

van hun FabLab dat ze er

hebben

verrast

in

Edwin

zijn

inventarisatie? Naast FryskLab zijn dat

heel veel vrije tijd in hebben

de dingen waar de jongens van Doklab

gestoken. Het opdrogen

in Delft mee bezig zijn. Voortgekomen

van de geldstroom is nog

uit de bibliotheek, werken ze heel

te vaak een excuus om de

stekker eruit te trekken. Zeker als een project

voortvarend met multi-touchtechnologie om aan

zand tussen je vingers weg.

voorbeeld. Het verbindt historische verenigingen,

storytelling te doen. Verhaal Lokaal is een goed

niet geborgd is in de organisatie, glipt het als los

heeft 50 miljoen in de digitale infrastructuur

frustreert

een wiki begonnen over de geschiedenis van

moet altijd je vertrekpunt

old boys netwerken zorgen voor

Dat

lokaal geworteld bent. Zelf ben ik bijvoorbeeld

Dan kies je de verkeerde startpositie. Het idee

spelopvatting? Misschien wel ja. Bibliotheek.nl

dat we concrete stappen maken.

centraal stelt, moet je laten zien dat je ook

veel vanuit het beschikbare geld, de subsidie.

Kampen de bibliotheken met een te defensieve

een congres of een rapport, dan

van de Toekomst de maatschappelijke functie

deel ook aan de mensen zelf. Ze redeneren te

en internetzoekmachines. Maar structuren en

IK CHARGEER
NATUURLIJK EN
PRIKKEL BEWUST

niveau. Daar waar Cohen in zijn Bibliotheek

van innovatieve projecten. Dat ligt voor een

innemen in deze wereld van streaming, wikis

stroperige processen. Liever eerst

mogelijk aan dwarsverbanden, vooral op lokaal

de

Dwarsverbanden

bieb komt met een simpele

mediabar, een

zijn

beseffen heel goed dat ze nieuwe posities moeten

er over innovatie gedacht wordt

in den lande. Het resultaat is een

Mijnsbergen

Daar begonnen ze met niks.

Appelscha
de projecten op het spoor? Ik heb een oproep

Edwin

het publiek en de bieb op lokaal niveau via

het verzamelen en presenteren van historisch

beeldmateriaal in diezelfde bieb. ProBiblio

in Noord- en Zuid-Holland ondersteunt het

en probeert het in zoveel mogelijk plaatsen te

gestoken. De website ziet er nu goed uit. Maar

introduceren. Het lijkt op wat ik doe met mijn

de inhoud? De openingstijden zijn bij wijze van

horecaplatform in Middelburg. Ik noem het ook

spreken nog steeds het hoofdthema. Ik vind

niet toevallig, grijnst Mijnsbergen.

toch dat bibliotheken veel te weinig content

creren. Op websites als Wikipedia en in de

Hoe ziet het Nederlandse bibliotheeklandschap

afwezig terwijl ze zoveel kennis en bronnen in

eigenlijk uit? Ik denk dat we een aantal flexibele

zoekresultaten van Google zijn ze zo goed als

er in 2025 - het horizonjaar van Cohen -

huis hebben. Langzamerhand wordt de bieb

vestigingen krijgen waarin de bieb naast andere

wat zichtbaarder in de sociale media, maar je

publieke informatiediensten opereert. In 10,

kunt nog veel sterker de dialoog met je klanten

15 steden houden we grotere vestigingen over.

zoeken. Ik mis reuring, de buzz. Er is zoveel meer

Misschien worden het wel boekenmusea...

Bibliotheekinnovatie is... roeien met de riemen die je nog niet hebt

Frank Huysmans, lid Innovatieraad, bijzonder hoogleraar Bibliotheekwetenschap (UvA)
15


JE BENT VEEL
RELEVANTER
DAN JE DENKT

FAB
THE
LIBRARY!

JEROEN
DE BOER

Als eerste bibliotheekorganisatie in Europa kwam Bibliotheekservice Frysln twee jaar geleden met een

heus FabLab. Het werd ook nog eens een bijzondere variant want de makersplaats werd ingericht in een

hoe je ontwerpen wereldwijd met elkaar kunt

bezig met linked open data-systemen. Daardoor

uitrollen naar andere regios. Om bibliotheekmedewerkers te scholen in de opzet en het gebruik van een

laten we in de derde module zien hoe je het

echt iets betekenen! We vroegen Troxler en

voormalige bibliobus. Daarmee kun je niet alleen door de provincie trekken maar het FabLab ook letterlijk

FabLab ontwikkelden de Friezen bovendien een leergang: Fab the Library! Al voor de Innovatieraad er was,
ontvingen ze van SIOB een bedrag van 20.000 euro om de leergang nader uit te werken.

Jeroen de Boer, domeinspecialist nieuwe media bij Bibliotheekservice Frysln, is de onvermoeibare initiator

zelf is Fab the Library!

Caviavoerdispenser

hand de bus uit. Er moest alleen nog iemand

Wie het FryskLab instapt, ziet werkbanken

een appje verzinnen om het ding aan te sturen.

met 3D-printers, een laser- en een vinylsnijder,

laptops, soldeerstations en videoschermen.

Modules

bedenkt, zo luidt het algemene principe van

te liggen op de techniek. Dat veroorzaakte ook

Daarmee kun je (bijna) alles maken wat je

Met alle apparatuur lijkt de nadruk in het FabLab

het FabLab n van Jeroen de Boer. Aan dat

de nodige scepsis onder de medewerkers toen

ik het idee van het FabLab lanceerde. Kunnen

idee moeten we nog enorm wennen, maar hier

we dit? Moeten we dit wel willen? Natuurlijk,

wordt het realiteit. We stonden op het ROC in

als je het concept van digitale

Leeuwarden en er stapte een man

fabricage gaat aanhangen, kun je

in de bus die leren handschoenen

niet zonder het instrumentarium.

voor de kaatssport maakt. Hij was

helemaal gebiologeerd door de

lasersnijder. Die handschoenen

maakte hij altijd met de hand,

maar hij zag ineens mogelijkheden

ALLES DRAAIT OM,

EN BEGINT MET,
EEN IDEE

voor machinale fabricage met

een veel geringere leerafval. Hij

Maar alles draait om, en begint

met, een idee. Met denken in
design. Dat is waar Fab the

nagedacht over een op afstand bestuurbare

principes van open design en digitale fabricage.

kennis met het FabLab-concept en de

We geven ook de meerwaarde aan van het

FabLab in de relatie tussen bieb en het

waarmee hij Pukkie vanuit school alsnog kon

cultureel erfgoed. Daarna leren de deelnemers

voeren. Met het tekenprogramma ontwierp hij

in module 2 hoe ze kunnen werken met de

het bakje en het valluikmechanisme. Dankzij de

3D-printer stapte hij met een prototype in de

18

Mg het? Van al het werk

dat ons team in het FabLab

heeft gestoken, is 75%
gedaan

buiten

machines, hoe de software functioneert en

Stichting Pica. Zo is FryskLab dus

ook betrokken bij de inrichting van

een open systeem waarin alle FabLabs

daadwerkelijk

van

alles

kunnen

uitwisselen. Elk digitaal fabricageproces

kun je dan uploaden met gegevens over

ontwerp, materiaal, type printer... noem
maar op. De bieb heeft de FabLabs dus

werktijd.

echt wat te bieden. Ofwel: je bent veel

Maar de prijzen zijn heel

relevanter dan je denkt! Dat is ook de

schappelijk: voor de eerste

en de derde module betaal je 1200 euro, de

motor achter de groeiende belangstelling van de

groepjes van zes tot tien personen meedoen.

Fab the Library! allemaal op in.

bibliotheken voor het FabLab. Nou, dr speelt

tweede kost 1350 euro. Voor dat geld kun je met

We zijn in de zomer van 2014 met de leergang

gestart. We voeren die zelf uit, aangevuld met

Krimpregios

nauwelijks iets aan marketing gedaan en toch is

uitgerekend te zien is tegen de achtergrond van

hulp van derden, waar nodig. We hebben nog

Dat het eerste bieb-FabLab van Europa

de belangstelling al groot.

Friese weiden, meren of de kerk van Workum,

is minder vreemd dan het lijkt. De eerste

FabFoundation

Foundation. Jeroen de Boer: De uitwisseling

eerste module maken bibliotheekmedewerkers

caviavoerdispenser - zo noemde hij het echt -

inkomsten te genereren.

MISSCHIEN LEID
JE DE MENSEN
ZELFS WEL OP
VOOR DE BANEN
DIE ZE ZELF
CREREN

De leergang bestaat uit drie

neem dat joch van tien jaar dat steeds vergat

om zijn cavia te eten te geven. Hij had al eens

ook een manier om extra

nu financieel wordt ondersteund door

FryskLab is officieel erkend als FabLab. Sterker

volgen zijn. Jeroen de Boer: In de

er met een businessmodel uit. Of

omheen. Voor FryskLab

vertaald in een begrijpelijk projectvoorstel dat

Library! ook op inzoomt.

modules die ook los van elkaar te

stapte blanco de bus in, en kwam

waar behoefte aan was. Dat verhaal hebben we

verdienmodel.

uitdragen. Daarom kiezen we het offensief, trekken we erop uit. Achter het FabLab zitten ideen van open
overeen met die van de bieb!

Roland Cornelissen, om precies op te schrijven

kunt neerzetten, compleet met business- en

Jeroen de Boer draait er niet

source, van kennisdeling en van de verbeelding aan de macht. Die waarden komen wat mij betreft naadloos

een van onze specialisten in linked open data,

FabLab organisatorisch, zakelijk en strategisch

en pleitbezorger van het FryskLab en de leergang. Dat uitrollen, dat doet hij dus cht. Als we niet door
Friesland rijden, bezoeken we scholen, festivals, symposia en collega-bibliotheken in het land. Wij willen dit

viel bij ons het kwartje: h, hier kunnen wij

uitwisselen, verbeteren of aanvullen. Tot slot

bibliobus reed hier destijds ook rond. Los

daarvan ben ik ervan overtuigd dat FabLabs

nog: het is omarmd door de internationale Fab

een grote rol kunnen spelen in het creren

van werkgelegenheid en het behoud van

van kennis, het koppelen van bronnen is een

voorzieningen in krimpregios als de onze. Die

van die punten waar de FabLab-gemeenschap

caviavoerdispenser, die kaatshandschoenen...

nog mee worstelt. Dat werd tot onze verrassing

Je brengt dynamiek op gang, je stimuleert

naar voren gebracht door de Rotterdamse lector

denkkracht en zelfwerkzaamheid. Misschien

Peter Troxler tijdens een FabLab-conferentie in

leid je de mensen zelfs wel op voor de banen die

Aken. In de bibliotheekwereld zijn we al langer

ze zelf creren.

Bibliotheekinnovatie is... klein beginnen, groot denken

Erna Winters, voorzitter Innovatieraad, directeur Bibliotheek Kennemerwaard
19

IK WORD
NOGAL EENS
BESCHULDIGD
VAN IDEALISME
ESTHER DURF TE/ VRAGEN!
VALENT @DEBIBLIOTHEEK1
20

21

In het voorjaar van 2012 begon het te kriebelen bij Esther Valent. Het zat me nog steeds dwars dat Al@

Piratenlogo

moesten we weer oppakken, vond ik. Zeker omdat we allemaal de mond vol hadden van innovatie. Het

van

din, de vragendienst van de openbare bibliotheken, twee jaar eerder een stille dood was gestorven. Dat

Esther

resultaat: @DeBibliotheek1. Het account stelt er een eer in actief op zoek te gaan naar antwoorden op

bibliotheekhoogleraar

algemene kennisvragen die het publiek via de bekende hashtag #dtv stelt op Twitter. De Innovatieraad

ondersteunt het (nu nog) vrijwilligersinitiatief: afhankelijk van de uitwerking stelt die maximaal 20.000 euro
ter beschikking om het idee te borgen.

Ga nou eens wat den!!! Ineens, uit het niets, schalt het door de ruimte. De hartekreet van Esther Valent komt

uit het diepst van haar tenen. Die is op dat moment tegen niemand in het bijzonder gericht, maar volgt op de

constatering dat het eindeloos duurt voordat er wat van de grond komt. Innovatie in de bibliotheekwereld?
Ze zou willen dat het vijf voor twaalf was. Maar soms denk ik wel eens dat het al kwart over is...

Kietelen

Dat mag zo zijn, maar @DeBibliotheek1

De

erachter? Ik word nogal eens beschuldigd

@DeBibliotheek1. Dat had ik al verzonnen om

draait al een tijdje mee. Welke drive zit

er een account aan om als beantwoorder van

de Bibliotheek Zuid-Kennemerland, met de

publieksvragen te boek te kunnen staan. Maar

spreekwoordelijke knipoog. Ik ben inderdaad

ik wilde mr. Esther Valent verzamelde een

bibliothecaris geworden omdat ik mensen wil

aantal gelijkgestemden om zich heen. Samen

helpen zich te handhaven in de maatschappij.

filterden ze vragen uit Twitter met de hashtag

Mediawijsheid hoort daarbij: je kunt niet

dtv waarop de bieb bij uitstek het antwoord

zonder goede, betrouwbare informatie. Ik wil

kon geven. Of over onderwerpen waarover de

mensen helpen om die te vinden: daar is de

deelnemers zelf toevallig ook een hoop wisten,

bieb namelijk heel goed in. Dat was ook de

muziek of ICT bijvoorbeeld. Een voorbeeld?

insteek van Al@din, waar ik

Laatst vingen we een tweet op

servicemanager was. Het gevoel

van mensen die er vroeger niet

zo gauw kwamen. Omdat ze

een socialmediatraining volgen,

Vraag

na Al@din geen gat te laten vallen. Ik maakte

aan de Bibliotheek Kennemerwaard en aan

bieb krijgt steeds meer bezoek

Goeie

fungeerde nog even als hub tussen Al@din en

van idealisme, zegt Esther Valent, verbonden

wordt ook alleen maar sterker. De

website

JE KUNT NIET
ZONDER GOEDE,
BETROUWBARE
INFORMATIE

vanuit het UWV op zoek zijn

is

blij

Innovatieraad

met
-

Frank

de

steun

financiert nu voor een deel het Social Media

Huysmans

ervan uit dat die het team blijft ondersteunen.

waarbinnen

van

Schaick-Initiatiefprijs

Als we er naartoe kunnen werken dat de

mee, waardoor

deelnemers aan het Social Media Team ook

ze ook werd genomineerd als Bibliothecaris

algemene kennisvragen kunnen beantwoorden

van het Jaar. Toch draagt

@DeBibliotheek1 nog het

piratenlogo, een variant op
het logo van de bieb. Alsof

nog niet is ontgroeid. Ons

initiatief moet inderdaad

met betrouwbare bronnen, zou dat

HET KOMT NU
AAN OP HET
ONTWIKKELEN
VAN EEN GOEDE
BUSINESSCASE

nog een structurele borging

om

insteek is daar ook heel servicegericht

en de aantrekkingskracht van een

online vragendienst is dat die heel snel

schakelt, dat je mensen hebt die het
oprecht leuk vinden om de vragensteller
komt nu aan op het ontwikkelen van

heeft ons als opdracht

meegegeven

een fantastische combinatie zijn. De

direct een goed antwoord te geven. Het

krijgen. De Innovatieraad

een goede businesscase.

het

account onder te brengen bij het landelijk

Grondrecht

ons ook logisch. Het Social Media Team (met

van Open Bibliotheken. Dat is een site

Social Media Team van Bibliotheek.nl. Dat lijkt

Het piratenlogo is feitelijk overgenomen

het account @bibliotheek), beantwoordt vooral

waarop

voor het hoofd te stoten. Maar het gaat

Snel schakelen

het internet kon vinden. Tja, dan

verankerd zien? Het zou mooi zijn als de

Hoe zou Esther Valent haar idee het liefst

kietel je ons. We konden die man

hele

gewoon om openbare bronnen. Op de site

heeft @DeBibliotheek1 ook een tab gekregen.

Dat is niet toevallig: het recht op informatie

organisatorisch

beschouwen we als een grondrecht. Is dat

en financieel draagt. Bibliotheek.nl (BNL)

idealisme? Prima.

vragen niet rechtstreeks aan ons

op het gebied van leesbevordering

stelt, maar wel steeds vaker van

of... om te leren lezen en schrijven, jazeker, dat

ons het antwoord krijgt. Zo maak je de bieb

groeit, ook al omdat de overheid wil dat we

werk je aan je bestaansrecht en word je steeds

Bibliotheekinnovatie is... b
 ittere noodzaak,
ook als die aanvankelijk als verstorend wordt ervaren.

als eerste naar toe gaat voor informatie.

Jacques Malschaert, lid Innovatieraad, directeur Bibliotheekservice Frysln

ook. De maatschappelijke betekenis van de bieb

in de digitale omgeving steeds zichtbaarder,

straks alles digitaal doen. Dat leer je dus ook

bij ons.

vanzelfsprekender de instantie waar je voortaan

22

Jeroen

lopen auteursrechten te schenden en uitgevers

is hartstikke leuk om te doen.

dit concept is dat het publiek zijn

naar een baan, voor activiteiten

en

voorzichtig mee omdat ze niet het gevaar wil

Kennemerwaard draai ik mee in dat team. Het

het

Mijnsbergen

databases ontsluiten. De bieb is daar nog altijd

gesteld worden en spoort ze ook al op. Vanuit

bibliotheeksector

Edwin

de Boer een heleboel externe bronnen en

de bibliotheekgerichte vragen die rechtstreeks

waar hij gratis bladmuziek op

Hij blij, wij blij. Het leuke van

Naar ik hoop met nog wat extra middelen.

initiatief. In 2012 won ze daar al de Victorine

van iemand die zich afvroeg

een aantal suggesties meegeven.

Team. BNL gaat straks op in de KB en we gaan

haar coach is - voor het Durf te Vragen-

het de status van vrijbuiter

Mediawijsheid

commercile

de

Valent

23

HARRIET
DE MAN
GEVONDEN!

ONBESCHREVEN
BLAD, TOCH EEN
GEZICHT
24

PIETER
DONKERS
SEMCOBIEB

Twee ideen. Spontaan, beetje wild, lekker gek. Ze werden in mei 2014
geboren tijdens een InnovatieDoeDag waar zon 35 deelnemers uit
diverse disciplines speelden met sociale innovatie. De Innovatieraad
vond Semcobieb en Gevonden! interessant genoeg voor een bijdrage
van 2500 euro. Met dat bedrag werden ze uitgenodigd om hun
ingeving nader uit te werken en vervolgens uitgebreider te presenteren
aan diezelfde raad.
25

Waar we eindigen weten wij niet. Geen stip op de horizon. Geen einddoel. We weten alleen dat het anders moet. Het

Harriet de Man, in het dagelijks leven

publiek dat de poster tegenkomt op stations,

invulling van het idee. Een wld idee, zo realiseert Pieter Donkers zich. We waren uit op een schokeffect,

Openbare Bibliotheek Amsterdam, maakt

in de supermarkt. De ansichtkaarten worden

citaat is te vinden op het internetplatform/blog van Semcobieb. Iedereen kan er meedenken over de nadere
zeker. Maar er zit wel degelijk een heel serieuze gedachte achter: het doorbreken van structuren, het mijden
van gebaande paden.

Proeftuin

Wat er dan zo wild is aan Semcobieb? Och,

Semcobieb bestaat uit een groep jonge honden

Echt alles eruit, ja. We gaan namelijk opnieuw

zijn studie in Tilburg) ook dialoogbegeleider

waarin naast Pieter Donkers (net klaar met

beginnen. Waarmee? Dat hangt van de buurt

Marlies de Vet de boel flink aanjaagt. Maar

af, want we denken in eerste instantie op

iedereen kan meedenken. We zijn verrast door

wijkniveau. We zoeken het gesprek met de

de steun van de Innovatieraad en de manier

mensen die er wonen. Wat willen ze van de

waarop het idee gevallen is in de sector. Het is

bieb? Waar hebben ze behoefte aan? Wat

toch een behoorlijk disruptief concept waarmee

moeten we zeker doen, wat niet? En dan kan het

we bestaande structuren willen doorbreken.

best zijn dat er toch weer boeken terugkomen,

Dat doen we overigens heel basic en efficint.

maar toegespitst op nieuwe maatschappelijke

Beschikbare gelden moet je zo goed mogelijk

functies, lokale activiteiten of interesses.

inzetten. We denken aan een bescheiden, eerste

vestiging als proeftuin. Iedereen kan op het blog

Semcobieb borduurt losjes voort op de filosofie

- innovatie.wordpress.com - ideen aandragen

van de Braziliaanse ondernemer Ricardo

voor de inrichting. Denkruimte? Droomruimte?

Semler. Pieter Donkers kwam tijdens zijn

Of toch oefen-, speel- of leesruimte?

studie aan de Tilburg University in aanraking

Vraaggestuurd

dat je werknemers geen geestdodende deeltaken

groepen

tussen

zijn voor het hele proces. Dat

werkplezier en de kwaliteit van
de output. Nou, je kunt lijnen
trekken

met

de

bibliotheek.

behoeftegericht.

Die

Man als de grote overeenkomst

eindverantwoordelijk

vergroot de betrokkenheid, het

en

uitgangspunten ziet Harriet de

laat verrichten, maar dat ze in

DE HELE
BIBLIOTHEEK
MOET LEEG

project

Semcobieb

en

Gevonden!

haar

Wat

Semcobieb doet, is boeiend en

avontuurlijk. De bieb als tabula

rasa. Bij ons is de bieb geen

onbeschreven blad: er staat nog

Daar zijn het dan de leden die

wel degelijk een boekenkast.

een eigen invulling geven aan de

Maar de bibliothecaris en de

nieuwe bieb. Niemand heeft de

informatieprofessional

controle maar je vult elkaar aan,

moeten

stelt bij, voegt toe. Een beetje in lijn van de

daar nu wel eens uit komen. Niet als de

creatieve broedplaats van Kyteman in Utrecht.

en als de grote verbinder. De kennis en passie

verheven expert, wel als het gezicht van de bieb

makersplaatsen. Of van Kytopia, de muzikale,

die verborgen zit in ieder mens, dt is het goud

26

bibliotheek. Dat kan in de bieb zelf zijn, maar

mensen die Gevonden! bedacht tijdens de

ook op een cultureel evenement of in diezelfde

waarnaar Gevonden! op zoek is.

supermarkt. In ieder geval is het de plek waar

onder informatie en tegelijkertijd gaat de

de mensen elkaar ontmoeten, waar het gesprek

techniek steeds meer ons leven bepalen.

gevoerd wordt, waar de uitwisseling plaatsvindt.

Wij willen de klant van de bieb juist in dit

De ansichten kunnen uitgedeeld of verstuurd

tijdsgewricht ontmoeten. In eerste instantie

worden, en kunnen uitnodigen voor een event

om hem te leiden naar de juiste bronnen van

met Gevonden! In de bieb natuurlijk.

informatie, maar ook - zeker zo belangrijk om een gesprk te krijgen. Uitwisseling staat
centraal: van kennis, contacten of ingangen

De mens centraal

op inhoud met verwijzingen naar websites, naar

raakvlakken

naar netwerken. We willen mensen verbinden

Volgens Harriet de Man heeft Gevonden!

geopende deuren in de politiek, naar podia en

bibliotheekprojecten. Onze vraaggestuurde

waarbij vooral mensen van de

over het aanboren van energie,

bieb zelf laten zien waarover ze

passie en dynamiek.

middelen in het concept dat

innovatieve

Geek the Library! is meer aanbodgericht

hebben. Gevonden! gaat over waardecreatie,

up bibliotheek zijn belangrijke

andere

letterlijk bij Durf te Vragen! Het internationale

bieb n klant samen zoveel kennis in huis

Posters, ansichtkaarten en de pop-

met

visie zit dus ook bij Semcobieb, en heel

platforms. We delen nog veel te weinig terwijl

Posters

De grote verbinder

met diens gedachtegoed. De kern daarvan is

ter plekke gemaakt en afgedrukt in de pop-up

deel uit van een groep van zeven bevlogen

InnovatieDoeDag. Mensen worden bedolven

Alles eruit
de hele bibliotheek moet leeg, dat is alles...

in de hal van het theater of op het prikbord

teamleider informatiemanagement aan de

WE WILLEN
MENSEN
VERBINDEN OP
INHOUD

Gevonden! op verzoek - en met

veel weten. In dezelfde lijn ligt

Superbibliothecaris.nl. Op die

site presenteren bibliothecarissen

zichzelf met een specifiek terrein

waarop ze deskundig zijn. Het

ligt voor de hand om te zien of

steun - van de Innovatieraad nader

een samenwerking mogelijk is.

uitwerkte. Harriet de Man: Het

idee is dat de bibliothecaris of de

Een sterk verhaal, zo reageert

lezer op een poster wordt afgebeeld met een

Pieter Donkers op de uiteenzetting van Harriet

achtergrond van boeken of de bieb. In de wolk

de grote overeenkomst met Gevonden! is dat

gedachtewolk erboven, tegen een herkenbare

de Man. Met Semcobieb gaan we erg ver, maar

staat een onderwerp waarover die persoon vanuit

we samen niet de structuur, niet de technologie,

een passie veel te vertellen heeft, vergezeld van

maar de mns centraal stellen in de bieb van

een adres op een van de sociale media. Zo wordt

de toekomst. Dat lijkt me een uitstekend

hij of zij persoonlijk benaderbaar voor het grote

vertrekpunt.

Bibliotheekinnovatie is... fouten durven maken

Erna Winters, voorzitter Innovatieraad, directeur Bibliotheek Kennemerwaard
27

WILLEN
DE ECHTE
INNOVATORS
NU OPSTAAN?
BERT MULDER

LECTOR INFORMATIE, TECHNOLOGIE

EN SAMENLEVING AAN DE
HAAGSE HOGESCHOOL
28

De bibliotheekwereld is de laatste acht jaar sterk veranderd. Het serviceconcept is vernieuwd en de

En dus ligt er een nieuwe uitdaging te wachten.

innovatief denken over de toekomst van de

de periode van de versnelde verandering noem. Maar als innovatie gemeengoed wordt, is het hoog tijd voor

wat Mulder betreft, de productie van betekenis.

houdt elke stad en elk dorp zijn bieb alsof er

digitalisering zon beetje afgerond. Prachtig. Moest allemaal gebeuren, en het werkt nu ook door in wat ik
een tweede ronde van chte vernieuwing. Daarin moet de productie van betekenis centraal staan.

Met gemengde gevoelens neemt Bert Mulder - lector Informatie, Technologie en Samenleving aan De

Haagse Hogeschool - de temperatuur van de Nederlandse openbare bibliotheken op. De innovatiekoorts

is wat gezakt, constateert hij. Na de bestuurlijke reorganisatie kregen we het vernieuwde serviceconcept

met zijn franchiseformule. Die heeft de bieb zeker verfrist. De openingstijden zijn verruimd, we doen aan
marketing, leggen de boeken mooier neer en we hebben aansprekende displays. Vervolgens is er veel werk

verzet in de digitalisering, vooral ook van bestaande diensten overigens. Goed, het was wel werk dat moest
gebeuren. Fijn ook dat het hele landelijke aanbod gevonden kan worden via de NBC. Maar de bieb heeft

ook, nee jist, een lokale functie. Uit onderzoek blijkt dat de bieb de grootste culturele netwerker in de

plaatselijke gemeenschap is. Wordt die functie versterkt omdat we overal dezelfde boeken en platen kunnen

lenen? Ik denk het niet. Er moet meer gebeuren: de komende jaren draait het om de maatschappelijke
functie van de bieb.

Functionele kennis

profileren als de leverancier van, en verwijzer

Dat is mooi, want daar legt de commissie-

naar, betrouwbare kennis. Waar mediawijsheid

Cohen in het rapport Bibliotheek van de

voorheen vooral betrekking had op operationele

Toekomst immers ook de nadruk op? Bert

knoppenkennis of op veilig internetten, gaan

Mulder: Dat klopt. In de komende 10, 15 jaar

we nu toe naar het strategisch inzetten van

gaat de Nederlandse samenleving

dramatisch

veranderen.

aantal medewerkers in de zorg

en andere openbare diensten

loopt sterk terug. Op die overheid

kunnen we straks niet meer als

vanzelfsprekend

bouwen.

informatie. Zo gaan we de doelen

Het

- en daarmee de kwaliteit - in ons

WE MOETEN
VOOR ONSZELF
GAAN ZORGEN

We

leven ondersteunen. Selecteren,

keuzes maken en informatie op
de juiste waarde schatten... dt
gaan we leren.

Spin in het web

moeten voor onszelf gaan zorgen,

Volgens Bert Mulder is er in

het burgerinitiatief komt eraan!

de bieb dus genoeg werk aan

Op heel veel gebieden - zorg,

veiligheid, opvoeding, welzijn en democratie

de winkel. Het helpt niet echt dat boeken

functionele kennis. Daar moet de bieb zich veel

Iemand die wil lezen over rouwverwerking,

- krijgen we steeds meer behoefte aan nieuwe,

sterker bewust van worden.

discussie. Punt. Nederland is zich veel sterker

mken. Mede omdat de bieb de spin in het

bewust van de ontwikkelingen in informatie en

culturele web is, kan ze zinvolle verbindingen

samenleving. Wij maken een transitieperiode

leggen tussen de verschillende geledingen in het

door waarin we bezig zijn een nieuw soort

dorp, de wijk of de stad. Je ziet dat bibliotheken

wiel uit te vinden. We benaderen

- uit nood geboren - steeds

die uitdaging heel conceptueel. Hij

vaker onderdeel worden

van

multifunctionele

centra.

Maar

meestal

wordt alleen de toiletgroep

met
Nu

elkaar

moeten

instellingen

de

gedeeld.

elkaar

lokale

BEZUINIGINGEN
KUNNEN LEIDEN
TOT CREATIEVE
OPLOSSINGEN

de nood - budgetkortingen - een

deugd maakte door samen met het

Streekarchief

Midden-Holland

letterlijk verhalen verteld in samenhang

met elkaar. Een goed voorbeeld van

parochiebestuur

hoe bezuinigingen kunnen leiden tot creatieve

in hetzelfde gebouw? Dan stemt de bieb het

oplossingen.

aanbod af op de katholieke samenstelling van

het dorp: mystieke werken van Thomas van
Aquino, werken van katholieke denkers of

Elan

De parochie vergroot de belangstelling voor de

Bibliotheekinnovatie voor de periode 2009-

boeken over waarden in opvoeding en onderwijs.

Bert Mulder was lid van de Adviescommissie

bieb. En die biedt op haar beurt een platform

2012, die het idee van een Innovatieraad al

opperde. Het duurde even, maar goed dat die

voor reflectie, verdieping in de context van

er nu is. Ik hoop dat de raad erin slaagt een

het dorp of de wijk. Zo stel je iets tegenover

nieuw elan in te brengen. Wat vier jaar geleden

de vervlakking van de high culture en het

innovatie was, is dat nu natuurlijk niet meer. Op

supermarktdenken en voorkom je dat de bieb

dit moment hebben we weer behoefte aan chte

het generieke aanbod van de doorsnee AKO-

innovators. Daar zijn er niet zoveel van hoor, in

winkel kopieert.

Nederland. Ik schat dat er zon 15 rondlopen.

Voorloper

over inrichting van de mantelzorg in een wijk

internationaal opzicht, een voorloper is in

als samenleving al wel regelen - je krijgt op je

een tijdperk waarin de hoeveelheid informatie

op het internet explodeert. De verwachting

Mulder

benadrukt

dat

Nederland,

Wat mij betreft mogen ze n opstaan.

in

verjaardag een boek met de boodschap dat leek

Bibliotheekinnovatie is...
eindeloos bijschaven, het verhaal vertellen en verbeteren

soms nog achter de feiten aan.

Jacques Malschaert, lid Innovatieraad, directeur Bibliotheekservice Frysln

me nou echt handig voor jou - loopt de bieb

is dat die de komende jaren verveertigvoudigt.

30

en

trekken naar n locatie. Daar worden

gemeenschap te vitaliseren.
het

Gouda waarin de bieb inderdaad van

de Drukkerswerkplaats Gouda op te

ook

echt gaan versterken om de

Zit

wijst op De Chocoladefabriek in

geen idee waar hij moet zoeken. Waar we dat

Bovendien speelt deze ontwikkeling zich af in

Met die wetenschap moet de bieb zich

niets aan de hand is. Wettelijk bepaald. Geen

De collectie staat dan in het teken van kennis

nog steeds op auteursnaam in de kast staan.

of over leven na een beenamputatie, heeft

openbare bibliotheken. In een land als Belgi

Core-business van de toekomstige bieb wordt,

31

DE SLAK, DE SCHILDPAD EN DE CASHCOW

De wereld verandert, de bibliotheek verandert was ooit al het motto van het procesbureau
bibliotheekvernieuwing. In 2005 kregen de openbare bibliotheken de Aselect Award van Stichting SURF
voor de Virtuele Nationale Bibliotheekkaart. Bij de uitreiking werden de bibliotheken vergeleken met
slakken en schildpadden. Het lijkt niet op te schieten bij ze, zei de directeur van SURF, maar in een tijd van

vernieuwing waar de hazen alle kanten uit schieten, hebben de bibliotheken een duidelijke en gezamenlijke

koers, en zijn ze de hazen al lang voorbij. En zo is het nog steeds. Innovatie is een strategische noodzaak en
hoort bij de dagelijkse praktijk van bibliotheken. Daar merken we te weinig van, zo wordt vaak gezegd. Mijn
observatie is dat bibliotheken zich stelselmatig en fundamenteel aanpassen aan de veranderende wereld. We
zetten flinke stappen en boeken robuuste resultaten. Er zijn er vele te noemen. Ik licht er drie uit.

1. De eerste is de innovatie en daarmee de borging van de spreiding van fysieke vestigingen. Die vindt

plaats op basis van een cashcowstrategie om gericht te investeren en de levensduur te verlengen.

De combinatie van vergaande zelfbediening, het onderbrengen van de bibliotheekfunctie in het
dorpshuis, kulturhus of de school, en het doorvoeren van nieuwe concepten en retailformules heeft
het oude type bibliotheekfiliaal fundamenteel vernieuwd. We kennen nu maatwerkvestigingen tegen

veel lagere kosten en naar verhouding hogere opbrengsten. Platenzaken zijn gesloten, boekwinkels

stoppen. Maar de spreiding van bibliotheken is vrijwel overeind gebleven. Ondertussen wordt de
ene na de andere nieuwe superstedelijke bibliotheek geopend en zeer succesvol gebruikt als een
publieke plek voor ontmoeting, kennis en cultuur.

2. Met het programma Kunst van lezen is het bibliotheekwerk voor de kinderen van 0-12 jaar
aangepakt. Met de programmas Boekstart en de Bibliotheek op School is het jeugdbibliotheekwerk

fundamenteel gennoveerd. En met de uitbouw naar programmas voor VO en laaggeletterde

volwassenen het aantal taal- en digipunten in bibliotheken groeit snel innoveert de bibliotheek
de educatieve en maatschappelijke functie.

JOS
DEBEIJ

HOOFD
AFDELING
BIBLIOTHEEKSTELSEL
KB
32

3. Het huidige Bibliotheek.nl is de uitkomst van de digitale bibliotheekinnovatie van de openbare

bibliotheek. Feitelijk is de eerste fase goed en wel afgerond. De koppeling van Bibliotheek.nl met

de lokale bibliotheeksystemen zorgt voor 158 gezamenlijke webshops voor de fysieke bibliotheek.
En ze zijn nog succesvol ook: bibliotheken die de brede catalogus met een grote fysieke collectie

aanbieden tegen aantrekkelijke randvoorwaarden, realiseren 15% van hun uitleenomzet via de
website. Dat zijn clicks & bricks waar veel winkels jaloers op zouden zijn. Met de grootschaliger
introductie van lenen van e-books via bibliotheken is ook ons marktaandeel in de Nederlandse
e-bookmarkt substantieel aan het groeien. Daarmee is een eerste stap gezet naar een duidelijke

positie van de digitale bibliotheek in het digitale domein. Door de combinatie met de KB liggen
veel kansen voor innovatie en het invullen van de rol van de bibliotheek in het digitale domein.

Het schiet niet op! roept deze en gene, de wereld om ons heen staat niet stil. Dat klopt. Gelukkig

stroomt bibliotheekland over van initiatieven, zoals ook deze publicatie weer laat zien. Er wordt volop en
continu aan gewerkt. Of dat beter kan? Ja, veel beter!

33

COLOFON
Deze publicatie is gemaakt in opdracht van Adeline van den Berg (SIOB)
en Johan Stapel (Bibliotheek.nl), projectleiders Innovatieagenda.
Redactie: Van Deursen Teksten, Malden
Ontwerp: Thomas Sciarone, Rotterdam
Fotografie: Pim Top, Rotterdam
Drukwerk: Ando, Den Haag
Sectorinstituut Openbare Bibliotheken, Den Haag, december 2014

34

35

36