You are on page 1of 150

LRSC

on the road

TUSSEN HET LEVEN EN DE DOOD..

DANIEL BEN MOSHE

Your two letters, one undated and the other dated Adar 22, were received without delay. Unfortunately, however, for reasons of intense preoccupation, I was unable to answer them until
now. I enclose with this letter the booklet of Chasidic dissertation and teaching on Purim
and also the booklet on Bais Nissan. Now to respond to your letters: I was very pleased to
read that you are utilizing your artistic talent, that you are preparing an exhibition and that
the art critics wrote favorably of you in the newspapers. I am sure you will continue to progress in these endeavors and that you will fully utilize your Gd given talents to strengthen
Judaism and religious feeling. The most important part of the letter is your complaint about
your situation. You feel very broken; from time to time you fall into a mood of despair; you
find no place for yourself; you write that you would like to meet with me to discuss the matter
face to face. The meeting of two good friends always has positive value and brings spiritual
satisfaction to both parties, but to delay tackling your problem until we will be able to
meet, and for you to continue meanwhile in the same mood of despair, (Gd forbid)-this cannot
be: which of us can afford such a thing?
You do not write what has caused your current mood
and I therefore cannot go into detail to show you these causes are really the product of your
imagination and arise from your Yetzer Horah: not that the cause does not exist-it may indeed
have some foundation. But as a reason for depression and despair-it is false. It is a trick
of the Yetzer, that evil inclination whom my father-in-law, the Rebbe, used to call The Cunning One because he approaches each person with words designed to appeal to that particular
individual. Again however, since you do not write the particular causes which seem to justify
your dejection I will limit myself to a general discussion of the whole matter, taking support
from the well-known teaching of the Baal Shem Tov (which my father-in -law, the Rebbe, often
repeated), namely, that everyone can learn a lesson in Gds service from everything he sees
and hears. I will apply this lesson to shed some light on your particular case: You know, I
am sure, that the genius of the artist in sketching, drawing and painting is his ability to
detach himself from the externality of the object he is portraying. The artist must be able
to look deeply into the inner content of the object, beyond its external form, and to see the
inner aspect and essence of the object. He must then be able to express that inner essence
in his portrayal so that whoever views the painting sees revealed for him the inner aspect of
the object, an essence which he, the viewer, had never noticed in the object itself for it
had been obscured by nonessential, external aspects. An artist reveals in his art, the essence
and being of his subject; the viewer examining the result can now see the object in completely
different light and realizes that his previous impressions of the object were erroneous. The
above is an exact analogy to describe one of the cardinal principles in mans service of his
Creator. All creation is derived from the word of Gd which brings matter into being and
sustains it every instant continuously. However, the parallel Gdly force of contraction and
concealment obscures the Divine creative force; as a result, all one can see is the external
form of the physical. Service of Gd, aided by the simply belief that there is nothing aside
from Him (Gd), mandates an honest effort by each of us to bring to the surface the Gdliness inherent in everything in our lives, and to remove as much as possible the mask of physical externality obscuring the inner Gdliness. The same applies to each individual; his inner
essence is Gdliness, You are sons of Gd, your Gd. It is explained in the Book of Tanya
that just as the son is drawn from the mind of his father, so is the soul of every Jew drawn from
the Almightys wisdom and thought (which is synonymous with His Essence for He (Gd) and His
Wisdom are one). The essential being of each and every Jew-including you- is Gdliness. The
Almighty did not want the soul to eat bread of shame, (i.e. sustenance given gratuitously,
without having been earned by the recipient); He therefore made it possible for man to serve Him
in a meaningful way with toil of body and soul. Through our endeavors in Avoda we are Divinely enabled to earn all manner of goodness up to and including the highest levels of spiritual
achievement. And do not think that some individuals will not accomplish the ultimate goal of
Avoda; that is not the case. Even if one initially serves the Almighty for ulterior motives,

his involvement in Gds service will eventually lead to performance for the proper motivation and no one will ultimately be rejected by Him. Such is the pattern and the purpose
of Mans creation. Obviously, one must take great care to see that the secondary external
matters of his life should not obscure the essence of Man and the ultimate goal and purpose of
his creation. The difficulties, trials and tests of life are themselves the means by which we
are to attain our ultimate objective-that the soul achieve the lofty spiritual level it once
possessed before it descended into the body, the soul that you have given me is pure. The
purpose of life is for the soul to regain that level of original purity and even transcend
it- for one hour of Teshuva and good deeds in this world is worth more than all the lifetime
of the spiritual World to come.So you see that lifes trials, tragedies and difficulties actually bring us closer to our goal, our raison detre; they are part of the Divine system
of toil and endeavor enabling us, finite mortals, to reach the highest levels of reward and
goodness- which can only be earned by meaningful labor and effort. It follows that one
must not allow the difficulties of lifes trials (or even ones failure from time to time)
to overcome the double joy of being Gds children (My Son, my first-born son, Israel) and of
having received His promise Your people are all Tzadikim (righteous).Now along comes an
individual-yourself-who is not just an ordinary person but one who has heard of the light of
Chasidic teachings, what is more, who has actually studied Chasidism, what is more, one whom
the Almighty has refined and purified through afflictions; yet you are in a mood of despair,
you find no place for yourself, etc. Your estimation of your own worth and spiritual level
is so far below the truth that it contradicts not only faith but simple logic as well! The
Almighty has given us an irrevocably firm promise that ultimately no one will be rejected by
Him, and He does not require of the individual deeds that exceed ability, for the Almighty
does not present His creations with unreasonable demands. Gd wants only that ones deeds
should measure up to his abilities. And Gd declares to each of us, Open up for Me even as
the point of a needle, then I will open it for you as wide as the entrance to a hall. All
this is the declaration and promise of the Almighty to us. Now you come along and say that
your analysis of the situation is different; it is an analysis that leads to despair. You
wring your hands and persuade yourself that from time to time you are descending lower and
lower. One can ask the classic rhetorical question, When the teachers opinions contradict
the pupils to whose opinion do we listen? You should ask yourself this question. It seems
to you that the situation is depressingly hopeless; the Almighty says it is not so. Is there
any doubt who is right? So much for arguments: Now to get down to practical matters: You must
know and realize that you are one of our community of Chasidim, which means in turn that you
are connected, as a leaf or branch, to the Tree of Life of our saintly Chasidic leaders.
This connection has the effect expressed by the verse You who cleave to Gd your Gd are
alive, all of you, this day. Our Sages comment: Even on a day when the world is dying, you
live; and just as you are all alive today so will you be alive in the spiritual World To Come
So you see that you have a personal promise from our Sages that you are alive today and that
you will be alive in the World To Come. In light of all the above you must utilize your time
to practice Torah and Mitzvos in the spitit of Yiras Shomayim (fear of Gd). You must also
utilize the artistic talent, with the Almighty has blessed you, to further religious feeling.
You cannot delay this task until tomorrow, for tomorrow has its own tasks; today you must do
todays tasks. To accomplish these goals you must be aware that all hindrances are plans of
the Yetzer; you must bring this into your mind and intelligence, into your heart and emotions
and into practical levels of thought, speech and deed. When you apply yourself to this task,
though it might well seem to you that you can only make an inroad as tiny as the point of a
needle, the Almighty will respond by granting you success; as promised, Gd will open it up
as the entrance of a hall. I hope you will not take the delay of my response into consideration, and that you will respond very soon with heartening tidings-mainly that you have begun
to act in the spirit of the above.
With blessings, and awaiting your good tidings very soon
3

44


ON THE ROAD

I thank...
I thank Gd the Creator of Heaven and Earth
I thank the Rebbe MHM
Menachem Mendel Shneerson
I thank my wife Reva Tzyviah
I thank my children
Shamai Shmaya
Fraadke Libby
Shmuel Yosef Yitchak
Menachem Mendel Yacov
Malka Rochel
Moishe
Levi
Golda Chaya Muschky
Chana Tzippah
Shneeor Zalman
I thank my grandchildren
Chaya Moussia L.
Menachem Mendel L.
Yosef Yitzchak L.
Levi L.
Menachem Mendel W.
Shmuel Hershel W.
Sheine Hinde W.
Chava Perl Leah L.
I thank my children in law
Moshe Leib
Sarah Leah
Chaya Moussy
I thank Philip Heylen
I thank Carl de Pauw
I thank Chris De Lauwer
I thank Ann Op de Beeck
I thank Naomi R. Waas
I thank Stephen Feldman
I thank Chris Wolf
I thank Liliane Lacasse
I thank S.Y.Y.Weinberger
I thank Linda Savineau
I thank Chaim Susman ben Avraham
6

Dit boek is gerealiseerd naar aanleiding van de


installatieDaniels vision in het MAS voor de
afdeling Leven en dood bij de Joden op de 7de
verdieping Antwerpen, 17 Januari 2015
Concept, grafisch concept en layout
van het boek Baderech on the road
en bijlage Daniels visioen-Daniels vision
Daniel von Weinberger
Fotos
Chris Wolf
Liliane Lacasse
Stephen Feldman
S.Y.Y Weinberger
Daniel von Weinberger
Tekst eindredacteur en coordinater
Marianne Thys
Vertaling
Daniel von Weinberger
Uitgever
BAI voor het Mas /
Museum aan de Stroom,Antwerpen
Kathleen Borms
Fotogravure
Blonde Communication, Wommelgem
Marc Moonen Ann Walkers
Wettelijk depot
ISBN..................................
Concept tentoonstelling / installatie
Daniel von Weinberger
Tentoonstelling Coordinator en Directeur
Carl Depauw
Curator Leven en Dood
Chris De Lauwer
Productieleider
Ann Op de Beeck
Tekst in de installatie

Ingrid Van der Veken

Content
1.
2.

Cover D. von Weinberger


Letter from the Rebbe MHM
About art and depression
3. Letter from the Rebbe MHM
About art and depression
4. Front page
5. Front page: Baderech /On the road
6. Thanks
7. Jewish silver cabinet
8. Content
9. Meshichist
10. Content
11. Tefilin
12. Preface Philip Heylen
13. Igrot Kodesh
14. Introduction: D. von Weinberger
15. Jewish bookcase
16. GD
17. Titanium saltcellar made by Linda Savineau
18. Letter from the Rebbe MHM June 2, 1959 (Dutch)
19. Still life D. von Weinberger: Tzedakah-Charity
20. Letter from the Rebbe MHM June 2, 1959 (Dutch)
21. Still life D. von Weinberger: Shabbat table
22. Letter from the Rebbe MHM June 2, 1959 (Dutch)
23. Still life D. von Weinberger: Purim
24. Letter from the Rebbe MHM June 2, 1959 (Dutch)
25. Still life D. von Weinberger: Praying
26. Letter from the Rebbe MHM from Iyar 25, 5719
27. Painting D. von Weinberger: Tzemach Tzedek
28. Letter from the Rebbe MHM from Iyar 25, 5719
29. Painting D. von Weinberger: Sukkot
30. Letter from the Rebbe MHM from Iyar 25, 5719
31. Painting D. von Weinberger: Tefilin
32. Tanya
33. Tallit
34. Shaar Hayichud Vehaemunah
1st and 2nd chapter in English
35. The Alte Rebbe - Shneeor Zalman from Liadi
36. Shaar Hayichud Vehaemunah
3rd Chapter in English
Shaar Hayichud Vehaemunah chapter 1(Dutch)
37. Chassidic Jew
38. Shaar Hayichud Vehaemunah chapters 1-3 (Dutch)
39. Chassidic Jew
40. Story
41. Writing of a Torah
42. Siz duch altz hevel havalim, ein od milvado.:
Rabbi Gershon Avtzon
43. Chassidic Jew
44. A Butterfly and Divine Providence -Beis Moshiach
45. D. von Weinberger praying
46. Alas, dear world it appears that you are hard to
please:Rabbi Meir David Kahane
47. Weinberger and sons
48. Een vlinder en de Gddelijke voorzienigheid
8

49. Jewish silver cabinet


50. Sisz duch altz hevel havalim, ein od milvado:Dutch
Rabbi Gershon Avtzon
51. The Ohel in Queens
52. Vodka
53. My fathers marker (marker made by DVW)
54. Food
55. Herring
56. Recipe: Gefilte Fish
57. Still life D. von Weinberger: Gefilte Fish
58. Recipe: Chrein
59. Still life D. von Weinberger: Chrein
60. Recipe: Pickles
61. Still life D. von Weinberger
silverware made by Linda Savineau
62. Recipe: Cholent
63. Cholent
64. Recipe: Hamantashen
65. Hamantashen
66. Rosh Hashanah
67. Fish head
68. Pomegranate
69. Pomegranate
70. Recipe: Vitamin J.
71. Chicken soup
72. Recipe: Challah
73. Titanium saltcellar made by Linda Savineau
74. Recipe: Challah
75. Moshiach conference
76. Simcha / Happiness
77. Mr. Weinstock
78. Jewish Jokes in Dutch
79. Happy Chassid
80. Jewish Jokes in Dutch
81. Happy Chassid
82. Jewish Jokes in English
83. Happy Moussele
84. Jewish Jokes in English
85. Happy Mama
86. Jewish Proverbs
87. Happy Mendel
88. Talmud
89. Rabbi Turen
90. Gemarah: Megilah
91. The Grandmothers
92. Gemarah: Megilah
93. Young Jewish Woman
94. Gemarah: Megilah
95. Chatunah / Wedding
96. Gemarah: Megilah
97. Ketubah
98. Gemarah: Megilah in Dutch
99. Chatunah / Wedding
100. Gemarah: Megilah in Dutch
101. Mother and son
102. Ester

99

103. Ohel Queens


104. Excerpt from Naomi R.Waass book
en de vrouw liep alleen met me verder....
105. Eszter Waas
106. Megille Ester
107. Aquarelle D. von Weinberger
108. Megille Ester
109. Aquarelle D. von Weinberger
110. Megille Ester
111. Aquarelle D. von Weinberger
112. Megille Ester
113. Aquarelle D. von Weinberger
114. Megille Ester
115. Aquarelle D. von Weinberger
116. Megille Ester
117. Aquarelle D. von Weinberger
118. Rebbe
119. Rebbe
120. Rambam Mishneh Torah
Hilchos Melachim umilchamoteihem Chapter 12 (Dutch)
121. Rebbe with Torah
122. Ezekiels vision of the Divine Chariot
123. Rebbe with Megilah scroll
124. Melech HaMoshiach by Danielson
125. Rebbe with Lulov
126. Resurrection
127. Rebbe
128. Novelties
129. Torah mantle made by D. von Weinberger
130. Psalm 121
131. Drawing from D. von Weinberger : Shir Lamaalot
132. The Menorah
133. Drawing from the Rambam
134. Square Tablets
135. Aaron Kodesh in Cincinnati
136. Shabbat candles
137. Shabbat candles
138. Matza
139. Matza
140. Shulchan Aruch :Matza
141. Matza bakery in Belze
142. Shulchan Aruch: Matza
143. Matza bakery in Belze
144. Shulchan Aruch: Matza
145. Matza bakery in Belze
146. Igrot Kodesh: Going out of Egypt
147. Mendel in Coney Island New York
148. Yechi Adonenu Morenu ve
Rabenu Melech Hamoshiach leolam vo ed
149. Yechi Adonenu Morenu ve
Rabenu Melech Hamoshiach leolam vo ed
150. Back cover: Yalkut Daniel / Daniels Collection
10

Photos Chris Wolf


page: 7/11/13/15/17/19/21/23/25/27/29/31/33/45/49/55/57/
59/61/63/65/67/69/71/139
Photos Daniel von Weinberger
page: 9/37/39/41/43/51/53/75/77/79/81/83/85/87/89/91/93/
95/97/99/101/103/135/141/143/145
Photos Liliane Lacasse
page: 1/73/129/137
Photo Stephen Feldman
page: 47
Photo S.Y.Y. Weinberger
page : 147

11

Waarde lezer (en kijker),


hier ligt een boek voor dat op een geheel
eigenzinnige, hoogst originele en kunstige
wijze werd gerealiseerd door een onophoudend creatief borrelend talent, Danil Von
Weinberger. Een joods antwerpenaar die de
opdracht aanvaard heeft om in het Museum
aan de Stroom een interventie te realiseren
rond leven en dood in het jodendom, als
onderdeel van de vaste tentoonstelling Leven en Dood. Over mensen en goden (7de
verdieping MAS), en binnen deze tentoonstelling als onderdeel van de ruimte over de
religies van het boek en het humanisme.
De installatie - Het Visioen van Danil speelt inhoudelijk in op het concept van
de tentoonstelling Leven en Dood. Over
Mensen en Goden. Deze tentoonstelling
toont een grote diversiteit aan opvattingen,
praktijken en kunstvoorwerpen rond leven
en dood. Levensbeschouwingen komen
hier bewust enkel in beeld vanuit het oogpunt van leven en dood. Het is een spektakelstuk geworden, maar toch ingetogen,
als was het een wonderland.
Het Visioen van Danil verhaalt de basisprincipes en toont authentieke voorwerpen
rond leven en dood in het jodendom, en
maken het verband tussen leven en dood
zeer zichtbaar. Het reveleert de aandacht
voor de fascinerende diversiteit binnen het
jodendom. Met het oog daarop verkiest
het MAS om in de presentatie Hebreeuwse begrippen te gebruiken en bijzondere
aandacht te hebben voor de beleving van
jodendom in Antwerpen, onder meer bij de
keuze van beeldmateriaal en de selectie van
12

de voorwerpen.
Maar daar mocht en kon het voor Danil niet
bij blijven. Er moest een boek komen, en dit
is het resultaat, als complement aan de interventie in het MAS. Maar even goed als een
op zich zelf staand ding.
Want ook deze publicatie is een wonderland
geworden: met een schitterende en verbazingwekkende inkijk in de joodse tradities en
gewoonten, in deze stad en (ver) daarbuiten.
Het geheel werd bedacht, ontwikkeld, uitgewerkt en gekunsteld door Danil, met een
schare van minstens even gedreven en gepassioneerde schrijvende en beeldende talenten.
De passie voor dit verhaal in het algemeen,
en voor het boek in het bijzonder spettert de
beschouwer tegemoet en vormde het bindende element voor dit Gesammtkunstwerk.
Boek en interventie in het MAS benadrukken de vreugde en de zingeving, de verbondenheid van wat dit alles tot een feest maakt,
met een heuse feesttafel in het MAS en een
feestboek voor de eeuwigheid. Dit is het
leven van Danil en zijn wonderland. In zijn
overtuiging zijn alle kunstenaars religieus,
met een geloof in iets wat maakt dat ze echte
dingen maken, waar ze in geloven. Het is een
hele eer om in deze authenticiteit te mogen
delen.

Philip Heylen

13

Inleiding

Introduction

Als practiserende orthodox religieuse Jood, die de helft


van zijn leven niet zo practiserend orthodox
religieus leefde, denk ik dat ik goed geplaatst ben om
de buitenwereld een glimp van dit nogal verholen
stukje wereld, in dit kunstenaarsboek te laten zien.
Het boek is verdeeld in de helft fotos en de helft tekst.
De tekst is half Nederlands en half Engels.
Maar niet al de teksten zijn vertalingen van elkaar. Het
is een verzameling van Joodse teksten, daarom ook de
Hebreewse titel:Jalkoet Daniel / Daniels verzameling.
Daar het Jodendom bij uitstek het volk van het boek
is, wil ik de lezer een kleine selectie laten zien van de
verschillende manieren waarop het woord wordt
gebruikt. De exacte bewoording in het wetboek /
Shoelgan Oroeg, [blz 140] hier bijvoorbeeld met al de
kleine belangrijke details om matzes te maken voor
het Paas/Pesach feest, de verschillende meningen in
de Talmud / Gemore, [blz.90] hier over de vrouwelijke
profeten om te laten zien hoe belangrijk vrouwen zijn
in het Joodse bestaan (ook in het Megila Ester verhaal
[blz.160], de wetenschappelijke religieuze teksten van
de Lubavitcher Rebbe MHM [blz.18] hier o.a over het
bestaan van Gd en hoe de wetenschap zich veel op
geloven moet baseren, en het Joodse leven
wetenschap is, omdat het op duizende jaren
overgeleverde geschiedkundige feiten is gebaseerd, en
de Baal Hatanya [blz.34] waar in een verkorte versie
van de drie eerste hoofdstukken van de Shaar
Hajichoed Veha-emoena uit het boek Tanja, wordt
uitgelegd hoe Gd met zijn woord, iedere seconde weer,
de wereld schept en dan de verschillende mystieke
kabbalistische verhalen die nu ook nog zo belangrijk
zijn in het hedendaagse Joodse leven [blz.42]. En wat
zou het Joodse leven zijn zonder traditionele universele
Joodse recepten [blz.54], Jodenmoppen[blz.76] en
delicate dagelijkse levenswijsheden [blz.86]? Er is door
mij nooit getracht naar volledigheid. Het lag meer in
de bedoeling om een persoonlijke sfeer weer te geven
van het Jodendom, over overleven, over leven en dood,
de Messias en het eeuwige leven na de dood. Bij het
beeldmateriaal waar ik zelf voor het grootste deel heb
gezorgd, maar waar ik zeker Chris Wolf voor zijn
aandeel nog eens extra zou willen bedanken, heb ik
getracht om een keuze te maken van warme mooie
fotos om mijn visie van de schoonheid en de stralende
kracht van het levende Jodendom te illustreren.

The purpose of Judaism (for the whole creation


actually) is to make a dwelling place for Gd on earth
so there will be peace on earth and in the universe.
This is what motivated me to make this artist book.
An assemblage of half pictures and half text, half
English and half Dutch, some translated and some
not. I tried to give a truly personal impression of
my Antwerp Jewish world. Since the Jews are called
the people of the book I gathered different Jewish
texts to show the diversity in the use of language. It
became my collection of texts. Thus, the Jewish title,
Daniels Collection / Yalkut Daniel. It
contains, among other subjects, the answer from the
Lubavitcher Rebbe MHM to the question from a
university student asking for definite proof for the
existence of Gd. The Rebbe also teaches us in his
holy answer that science needs belief to be able to
continue and that the existence of the Jewish nation
is a historical fact [page 18]. There is also a
summary of the first three chapters of the Shaar
Hayichud Ve-Emunah from the book Tanya from
the (Alter Rebbe), (Rabbi Schneur Zalmen of Liadi)
about the way Gd, using His Word constantly
recreates the world. [page 34] Reading how Jewish
people have to make and prepare the matzos for the
holiday of Passover / Pesach we get an idea of how
strict Jewish Law/Shulchan Aruch is. [page 140].
Focusing on the feminine aspect of Judiasm, The
Talmud/ Gemara tell us about the female
prophetesses [page 90] and the story of the Megillah
Esther, describing the events behind the holiday of
Purim [page.160] honors Jewish womanhood.
Then we have the magical, mystical Kabbalah stories
[page 42], which show us love and fear for Gd. We
surely cannot forget the recipes of traditional, tasty
Jewish food [page 54], the Jewish jokes [page 76] and
some beautiful words of wisdom [page 86]. (I never
wanted to try to cover the complete Jewish history,
knowledge or customs. This was not an attempt to
give a complete view of Jewish life, but rather to
create my personal image of Judaism, of survival, of
life and death, of the Messiah and the eternal
afterlife. For the imaging, which I took care of by
myself for the most part but for which I especially
want to thank Chris Wolf, I attempted to choose
warm photos to illustrate my vision of the beauty
and radiant power of living Judaism.

Daniel ben Moishe / Daniel von Weinberger


23 Eloul 5774 / 18 september 2014
Antwerpen

Daniel ben Moishe / Daniel von Weinberger


23 Eloul 5774 / 18 September 2014
Antwerp

14

15

GD

17

Bestaat Gd ?
Mr. Yitchak Damiel,
Ik heb uw brief ontvangen met de vragen van de
studenten. Verontschuldig mij dat het zo lang duurde
voor ik antwoorde, maar de laatste dagen en weken voor
Pesach was ik druk bezig. Vanzelfsprekend kan de vraag
niet in een enkele brief volledig behandeld worden, en
daarom moet ik mijn antwoord beperken tot enkele
fundamentele punten, maar ik hoop dat je een eigen
verklaring, gebaseerd op de leer van de Tora en ook
speciaal de leer van Chassidoet, bij die enkele punten
kunt bijvoegen.
Natuurlijk hoef ik er niet bij te zeggen dat indien er
aspekten in mijn brief niet duidelijk genoeg zouden zijn,
ik altijd klaar zal staan om te antwoorden op verdere
vragen, en zelfs uitdagingen en weerleggingen, die ik op
de beste mogelijke manier zal proberen uit te leggen.
In antwoord op de vraag:
Is er een overtuigend bewijs voor het bestaan van de
Schepper dat ons als scepticie boven de minste schaduw
van een twijfel kan bevredigen?
Op het eerste gezicht lijkt het antwoord eenvoudig
genoeg, vooral omdat de begrippen duidelijk en de
bewoording bekend zijn. Maar deze ogenschijnlijke
eenvoud is misleidend, en om de vraag gepast te
beantwoorden wordt er een klaarheid van taalgebruik en
een voorzichtige definitie van de bewoordingen
gevraagd. Wat wordt er bedoeld met bestaan en
bewijs van bestaan? We moeten hier bij beginnen,
want deze woorden betekenen iets anders voor
verschillende mensen. Bijvoorbeeld, dat wat een
compleet bewijs voor een jong kind is kan helemaal
ongeschikt zijn voor een uiterst nauwgezette
wetenschapper en vice versa.
Er zijn sommigen die zeggen dat het bestaan en het
bewijs van het bestaan bij kinderen enkel kan
toegepast worden op voor hen tastbare voorwerpen
zien is geloven.
In dit soort van bewijs is ook het algemene idee begrepen
van een verslag doen. Dit is ook een bewijs dat
gebaseerd is op begrijpen, maar hier is het iemand anders
zijn begrijpen. Denk bijvoorbeeld aan een blind
geboren persoon die nooit de tint roze, die magenta
wordt genoemd, heeft gezien. Heeft hij een overtuigend
bewijs van het bestaan van deze kleur? Hij zal zeker
vertrouwen op het begrip van anderen die hem zullen
vertellen dat er zo iets als licht bestaat, dat het in
verschillende kleuren bestaat, en dat deze kleuren in
verschillende tinten bestaan, en dat een van die tinten
magenta is. Alhoewel magenta volledig buiten zijn
ervarings wereld bestaat, heeft hij helemaal geen
18

probleem om in deze realiteit te geloven want hij


vertrouwd wat de andere mensen hem hebben gezegd
over dit begrip.
Op een meer abstract niveau is er een perfekt
aanvaardbaar soort bewijs door de redenering van
oorzaak naar gevolg. Iedereen erkent met volledige
zekerheid dat alles wat gebeurd een rede en een oorzaak
heeft dat het gebeurde. Dus als men een gebeurtenis
ziet, is die gebeurtenis zelf het bewijs van een
activerende kracht, alhoewel dit niet een echte bewijs
is en oppervlakig gezien lijkt er een mogelijkheid voor
twijfel. Een klassiek voorbeeld is het bestaan van de
elektrische kracht. De mens leeft met zijn
gewaarwordingen; zijn gezichtwaarneming bevestigd het
bestaan van kleuren; zijn gehoorwaarneming bevestigd
het bestaan van klank, enz. Dit wordt beschouwd als
een volledige, direct bewijs; toch , alhoewel we stroom
kunnen zien, heeft de mens niet het vermogen de
electrische kracht of voltage te voelen. We zien slechts
zijn resultaat, zoals een gloeidraad die straalt of de naald
van de voltmeter die beweegt enz. Toch zijn we zeker
van ons besluit dat er een soort niet waarneembare
kracht bestaat, die we electriciteit noemen, die de rede is
van wat we zien. Dit wordt beschouwd als een
overtuigend bewijs op dezelfde manier dat men het
bestaan van magnetisme en andere krachten bewijst.
Elektriciteit is een uitgelezen voorbeeld omdat zijn
bestaan volledig is aanvaard buiten elke schaduw van
twijfel. Het geloof van de wetenschapper in oorzaak en
gevolg is zo krachtig dat hij het bestaan van een
activerende kracht als een onbetwistbaar feit zal
aanvaarden, zelfs als het eenvoudigweg de redelijkheid
tegenspreekt. Een voorbeeld is de zwaartekracht. We
zijn zo met het idee van de zwaartekracht vertrouwd
door de wetenschappelijke boeken gedurende onze
schooljaren, dat niemand er zou van dromen om het in
vraag te stellen, zelfs al is het redelijkerwijze veel
moeilijker te aanvaarden dan elektriciteit. Elektriciteit
is enkel onwaarneembaar als het niet werkt, maar als
het stroomt kan het gevoeld en gemeten worden. Het is
echter niet zo met zwaartekracht, niemand heeft ooit een
trilling of een deeltje van zwaartekracht gezien, gevoeld
of gemeten. Het enige bewijs dat zwaartekracht bestaat is
dat fysieke lichamen bewegen. Maar hoe kan een kracht
van op een afstand handelen zonder enige
bemiddeling tussen de verschillende massas? Met een
garage deur of speelgoed dat met een afstandsbediening
wordt gemanipuleerd, is er een stroom van meetbare
infrarode golven, maar met de zwaartekracht is er niets
dan het eenvoudige geloof dat iedere handeling een
oorzaak heeft. In het begin probeerde de
wetenschappers de zwaartekracht te verklaren door
ervan uit te gaan dat er een fijne bemiddelende
substantie bestond die men ether noemde. Maar het
idee moest worden opgegeven omdat het voorgestelde

19

medium zoveel tegengestelde eigenschappen bezat dat het


nog veel ongeloofwaardiger was dan de alternatieve
absurditeit van een handeling van op afstand zonder enige
verbinding.
Iedereen in de exacte wetenschappen die zich afvraagt of
het bestaan van de Schepper betrouwbaar kan bewezen
worden, zou een ander standaard concept afgeleid van de
natuurkunde, moeten overwegen. Dit idee is zo intellectueel
uitdagend dat na verschillende decennia van studie, zelfs de
experten toegeven dat het boven hun verstand gaat.
Nochtans is het als werkelijk aanvaard bij al de exacte
wetenschappers, en in de ogen van het publiek is het een
bewezen feit. Het idee waar naar verwezen wordt is dat de
materie niets meer is dan een speciale vorm van energie, en
dat het mogelijk is om de materie in energie te veranderen en
energie in materie. Oppervlakkig kan men zich afvragen wat
zo moeilijk is aan het idee van de relativiteit.
Daarentegen als je een moment overweegt wat de de
gelijkenis is tussen het licht dat voortkomt uit de lamp, en
de schoen aan je voet, en probeer dan om je voor te stellen
hoe dat het ene in het andere kan omkeren en weer terug,
dan wordt het probleem klaar als een klontje. Alles in onze
ervaring wereld leidt ertoe om te denken dat materie en
energie zo fundamenteel verschillend zijn, als twee
dingen maar verschillend kunnen zijn. Daarom, als je zegt
dat ze gelijk zijn, klinkt het zelfs niet redelijk-maarmoeilijk; het klinkt eenvoudigweg belachelijk. Net zoals bij
de zwaartekracht, is het enige overtuigend bewijs voor de
relativiteits teorie dat we gebeurtenissen zien die geen
aanwijsbare verklaring hebben en als we de teorie aanvaarden
dan zijn ze verklaard. Dit wordt beschouwd als een
wetenschappelijk bewijs en, alleen op deze basis, is de
relativiteits teorie overal aanvaard, en zonder de minste twijfel
als afdoende aangetoond, alhoewel van uit een strikt rationeel
standpunt de gelijkwaardigheid van materie en energie
helemaal niet overtuigend is.
Mensen handelen overeenkomstig met hun geloof, en
skepticie zijn daarin niet verschillend. Dus is het redelijk om
te verwachten dat een scepticus zich vrij zal voelen om als
basis voor zijn handelen het is eender welk idee te gebruiken
dat hem wordt voorgesteld om te voldoen aan zijn criteria
van legitimiteit. Met dit gegeven als grondslag, is er niet een,
maar zijn er verschillende bewijzen voor het bestaan van Gd
en, zoals vermeld, is het geen probleem als men verplicht is
om te zeggen dat dit bestaan niet kan gevat worden door de
zintuigen of het intellect, of als het zelfs in tegenspraak is met
het verstand. Zolang dit bestaan rekenschap geeft voor de
waargenomen werkelijkheid en als het het beter doet dan elk
ander voorstel, dan hebben we wat normaal wordt aanvaard
als afdoende, wetenschappelijk bewijs.
Op deze wijze, is het bewijzen van het bestaan van Gd
hetzelfde als het bewijzen van het is eender welke andere
zaak, hetzij op het gebied van de wetenschap of voor de
dingen in het dagelijkse leven. Op deze wijze, is het bewijzen
van het bestaan van Gd hetzelfde als het bewijzen van het is
20

eender welke andere zaak, hetzij op het gebied van


de wetenschap of in verband met het dagelijkse
leven.
Iedereen die zijn dagelijks gedrag onderzoekt zal
toegeven dat hij geen doordringende analyse
uitvoert die de geloofwaardigheid, waarop hij zijn
dagelijkse activiteiten baseert, evalueert.
Als het weerbericht regen voorspeld, zal hij rubber
laarzen dragen zelfs als hij de weerman nooit had
ontmoet of meteorologie had gestudeerd, en nog
meer, hij weet dat de weerman dikwijls verkeerd
is. Een ander voorbeeld, als men zegt dat vitamine
E kaalheid kan genezen, zal hij het nemen zonder
zeker te weten of het werkt of hoe het werkt. Hij zal
het innemen zelfs zonder te weten wat het is. Maar
hij zal de woorden van anderen aanvaarden die zich
in de zaak hadden verdiept.
Enkel als er een twijfel is dat de informatie
vervalst was of dat de waarnemer beinvloed was
door interne of externe feiten, of dat hijzelf niet
zeker was en iemand anders zijn vizie aannam,
enzDan zou men naar meer bewijzen zoeken. En
hoe groter het aantal waarnemers wordt, en met
iedere verandering in positie, situatie en kontekst
tegenover de waarnemer, wordt de mogelijkheid
tot misleiding steeds minder en het bewijsmateriaal
wordt bekrachtigd in de vorm van een
wetenschappelijk en overtuigend bewijs. Op deze
basis, houdt het individu en de maatschappij zich
bezig met verschillende activiteiten en projecten,
met een compleet vertrouwen dat hun
gevolgtrekkingen juist en krachtig zijn.
Zo ook in ons geval. Het geven van de Tora op de
berg Sinai, is gecontroleerd geworden, generatie na
generatie, als een bewezen feit door de aanwezigheid toen en daar van 600000 volwassen mannen.
En als men er ook de vrouwen, kinderen, Levieten,
mannen ouder dan zestig jaar enz bijteld, waren
er miljoenen mensen, Egyptische emigranten mee
inbegrepen, die het gebeuren met eigen hun eigen
ogen hadden gezien en de Heilige communicatie
persoonlijk en gezamelijk hadden meegemaakt.
Dit is geen getuigenis dat beperkt is door een
enkele profeet, een dromer of een elite groep. Deze
getuigenis was overgegeven van vader op zoon,
generatie na generatie, en iedereen aanvaard dat er
geen onderbreking was in de overdracht van toen
tot nu. Nog sterker, er zijn in iedere generatie nooit
minder dan 600000 verslaggevers geweest, mensen
wiens karakter afwijkend van elkander waren en die
op geen enkele manier bang waren om van
mening te verschillen over eenvoudige zaken, zoals
het goed gedocumenteerd is vanuit de tijd van de
berg Sinai. Niettegenstaande al hun verschillen
en geruzie, en niettegenstaande dat ze gedurende

21

duizende Jaren verspreid waren over heel de wereld, zijn


al de versies van het hierboven vermelde historische
gebeurtenis gelijk in elk detail. Is er een meer
betrouwbare en precieze getuigenis dan deze?
Er is een tweede manier om te bewijzen, die ook
gebaseerd is op de hoger vermelde voorwaarde-dat
alles wat er gebeurd een oorzaak heeft, dat als men het
is eender welk gebeuren of situatie ziet het een positief
bewijs is dat er een besturende kracht bestaat, zelfs als
het gebeuren ogenschijnlijk zinloos of destruktief was.
Dit bewijs gaat als volgt:
Beschouw het is eender welk object. Zo goed als alles
wat men zich ook maar kan voorstellen is samengesteld
uit verschillende delen die geschikt en gecoordineerd
zijn met een opmerkelijke precisie. Geen enkel van de
delen heeft een wezenlijke controle over de anderen
en toch weten we dat het harmonieuze en verenigende
functioneren van het gehele systeem zelf een zeldzaam
verschijnsel is en zijn bestaan verschuldigd is aan een
bepaalde oorzaak. We kunnen hieruit met een volledig
vertrouwen besluiten dat er een uitwendige kracht is
die al de delen verbind en verenigd. Bovendien, juist
dit feit dat het de delen verbind en verenigd bewijst dat
het sterker is dan de delen omdat het hen bestuurd. Als
we bijvoorbeeld een fabriek zouden binnengaan waar
alles automatisch functioneerd en we zouden er niemand zien, dan zouden we niet twijfelen aan het bestaan
en de betrokkenheid van een grote werktuigkundige
wiens kennis al de machines en de gedetaileerde delen
zou omvatten en die ze zou besturen-iemand die belast
is met hun onderling functioneren en die zich behartigd met de verbinding tussen de delen en het controle
centrum. Integendeel-hoe meer de menselijke hand
verborgen is in zo een fabriek, en hoe meer de werking
geautomatiseerd is, hoe meer het op ons een indruk
maakt en we overtuigd we zijn van de werktuigkundige
zijn opmerkelijke begaafdheid.
En als het zo is in het geval van een fabriek,waar we
spreken over honderden, duizenden, of zelfs
tienduizend deeltjes, hoeveel meer is het waar voor
natuurlijke dingen, b.v., een stuk hout of steen, een plant
of een dier, en-onnodig te zeggen-de structuur van een
menselijk lichaam. Dit is vooral zo vanuit het
wetenschappelijk perspektief dat ieder voorwerp uit
biljoenen atomen bestaat, en daar boven op bevat elk
atoom nog meer kleine deeltjes. Men zou op het eerste
zicht denken dat de chaos zou overheersen en een
onvergelijkelijke wanorde zou opleveren. Maar in de
plaats daar van, zien we een verbazingwekkende orde en
een geweldige overeenstemming van de smalste deeltjes
tot de grootste, tot de grootste toe zowel als de integratie
van microcosmische en macrocosmische patronen en
processen, enz. Het is daarom duidelijk zonder een
schaduw van een twijfel dat er een Werktuigkundige
verantwoordlelijk is voor dit alles.
22

Men zou kunnen zeggen dat dit alles bestuurd wordt


volgens denatuurwetten- maar ik denk dat het
belangrijk is om te benadrukken dat zo een
uitdrukking geen verklarende inhoud heeft, maar
eerder een eenvoudige samenvatting is of een
beschrijving van de bestaande situatie. Het is waar dat
natuurlijke fenomenen worden bestuurd volgens
definitieve patronen. Maar om te zeggen dat een
natuurwet een eigenheid op zich is zonder
afhankelijkheid, en dat dit wezen over heel de cosmos
heerst, en dat er duizende soortgelijke wezens bestaan,
volgens de natuurwetten, dit is zo absurd dat niet een
wetenschapper op dit gebied dit zou beweren. Het is
eerder zo dat zulke wetten eenvoudig weg gemakkelijk
zijn, een bondige uitdrukking zijn om een situatie te
beschrijven, zodat men niet verplicht is om steeds weer
bij alles een lange omschrijving te geven van de
eenvoudige feiten. Maar hoe bevallig en gerafineerd
een natuurwet ook moge weze, het is klaar en duidelijk
dat zo een uitdrukking absoluut geen verklaring
verstrekt.
Laten we nu tot de kern van de zaak komen, en
duidelijk zijn, iedereen heeft maatstaven voor wat men
als betrouwbaar waar kan beschouwen. Als een idee
aan deze eisen voldoet, is het bruikbaar om te geloven
en men kan ernaar handelen. Indien niet, dan is het
niet geloofwaardig of bruikbaar als een basis om
er naar te handelen. Maar men mag niet een bepaalde
waarheidsmaatstaf aannemen als het geschikt lijkt, om
het dan te laten vallen als het niet past. Daarom wordt
er verondersteld dat degene die naar een bewijs
zoeken het niet louter doen terwille van een
intellectuele oefening, maar ook naar hun
gevolgtrekkingen zullen leven.
In dit verband zou men moeten opmerken dat het
eerder genoemde bewijs veel sterker is dan al de
andere bewijzen waardoor mensen hun dagelijkse
leven laten leiden. Is er een nog eenvoudigere
illustratie dan het feit, dat als je snachts gaat slapen en
alles klaar legt voor de volgende morgend alhoewel er
geen logisch bewijs bestaat dat morgenvroeg de zon
weer zal opgaan en dat al de natuurlijke zullen blijven
verder functioneren zoals ze gisteren deden en de dag
daarvoor. Het is enkel omdat de wereld reeds zoveel
dagen en jaren op deze manier werkt, daarom
vertrouwd men deze wetten dat ze morgen en de
volgende dag ook zo zullen werken.
En slechts op deze basis doet een mens al die
moeite om zijn zaken voor te bereiden voor de
volgende morgend, zelfs al heeft hij geen enkele
logische steekhoudende verklaring om dit te doen.
Integendeel, als toeval en willekeur deze wereld zouden
doen draaien, zou het redelijker zijn om te
veronderstellen dat morgen volledig onvoorspelbaar
zal zijn. De overtuiging dat de natuur verder zal

23

functioneren zoals het vandaag doet is enkel logisch


overtuigend als het gebaseerd is op de wetenschap dat
er echt een Meester van de wereld is.
Alhoewel er veel meer gezegd zou kunnen worden
over alles wat hierboven besproken werd en
verschillende punten zouden meer uitgelegd kunnen
worden, dit zou moeten volstaan en genoeg materiaal
verschaffen om te overwegen en er een gevolg uit te
trekken.
Want het is ongegrond om te blijven vol houden dat
het bestaan van de Schepper bewezen moet worden,
terwijl Zijn Schepping zelf zonder enige twijfel
bestaat, want in feite is het tegendeel waar! Recente
resultaten van wetenschappelijk onderzoeken,
betreffende het bestaan van het heelal en de wijze hoe
het te omschrijven, zijn in tegenspraak met elkander
op verschillende gebieden en laten inderdaad plaats
voor belangrijke twijfels. Maar de belanrijkste
veelbetekenende en fundamentele wetenschappelijke
twijfel is de volgende:
Wie kan bekrachtigen of de waargenomen
indrukken van de ogen, de oren, of in het algemeen
de hersenen, een realiteit hebben buiten de menselijke
sensaties of gedachten? Dit argument veroorzaakt een
onoverkomelijke uitdaging over de waarheid over het
bestaan van de wereld maar op geen enkele wijze gaat
het over de Schepper, of over de functionele
werkelijkheid van de veroorzaking van gebeurtenissen
en over de universele orde. Want hier voor, practisch
gesproken, is het niet belangrijk of er een
onafhankelijke waarheid bestaat of alleen maar een
impressie van zo een werkelijkheid. De eerste
overweging van een doorsnee mens, en waarmee hij
zijn hele leven leeft, is dat voor alles in de wereld er
een oorzaak is die handeld, van binnenin of van
buitenaf.
En er is verder nog een belangrijk gegeven dat de
menselijke natuur zo is, dat als men een eenvoudig
bewijs geeft, het juist door zijn eenvoudigheid
moeilijk te aanvaarden is. Zo een zinneloze weigering
is betreurenswaardig omdat het ieder verwerkeling
van persoonlijk gedrag verhinderd, terwijl een van
de fundamenten van ons geloof in de Schepper en
de Bestuurder van het heelal, alsook ons zijn bij de
berg Sinai en het aldaar ontvangen van de Tora en zijn
wetten, is dat het meest belangrijke de kwaliteit van
een mens zijn daden is.
Ik zal blij zijn om reacties te krijgen over alles wat
hierboven is geschreven, en zoals vermeld in de bij ingesloten brief, hoop ik dat ze zich volledig vrij zullen
voelen om hun opinies te geven, zelfs als ze van
mening verschillen met alles wat er hier geschreven is
Met zegen

24

25

Proof
BH. 25 Iyar, 5719
Mr. Yitzchak Damiel,
Peace and blessing!
I have received your letter, with the enclosed question
from the young men and women. Please apologize to
them on my behalf for the delayed response. I was
especially preoccupied throughout the days and weeks
before and after Pesach. As the question itself cannot be
fully dealt with in a letter, I have to limit my response to
a number of fundamental points, but I hope that you will
be able to add your own explanation to these points in
my letter, based on the teachings of our Torah and
especially the teachings of Chassidut. Needless to say, if
there are any aspects of my letter which are not
sufficiently clear, I am always ready to respond to further
inquiries and even challenges or refutations which
I will endeavor to answer to the best of my ability.
In response to the question:
Is there a convincing proof for the existence of the
Creator that could satisfy us as skeptics beyond the
faintest shadow of a doubt? At first glance the question
seems simple enough, especially since the concepts are
straightforward and the terms familiar. But this apparent
simplicity is deceptive, and to address the question
properly requires clarity of language and careful
definition of terms. In particular, what do we mean by
existence and proof of existence? We must start here
because these words mean very different things to
different people. For example, that which constitutes
complete proof for a young child may be totally
inadequate for a meticulous scientist, and vice versa. For
instance, some say that for children, existence and proof
of existence apply only to tangible objects seeing is
believing.
Included in this kind of proof is the general idea of a
report. This too is a proof based on perception, except
that it is someone elses perception. Consider, for
example, a person born blind and who has never seen
the shade of pink called magenta. Does he have
convincing proof for the existence of that color? Surely
he will rely on the perceptions of others who tell him
that there is such a thing as light, that it comes in various
colors, and that these colors come in different shades,
one of which is magenta. Although magenta is totally
beyond anything in his experience, he has absolutely no
trouble believing in this entity because he trusts other
peoples reported perceptions.
At a more abstract level, another perfectly acceptable
kind of proof is reasoning from effect to cause. Everyone
acknowledges with complete certainty that everything
that happens has a reason and cause for happening. Thus
when one sees actions, these themselves are proof of
an activating force, even though this is not direct proof
and superficially there appears to be room for doubt. A
26

classic example is the existence of electric power. Man is


a sentient being; his sense of sight verifies the
existence of colors, his sense of hearing verifies the
existence of sound, etc. These are considered complete,
direct proofs; yet, while we can sense current, man has
no faculty to perceive electric potential, or voltage. We
only see its effects, such as a filament glowing or a
voltmeters needle moving, etc. Still, we are certain of
our conclusion that there exists some imperceptible
force, which we term electricity, which is the reason
behind what we do see. This is considered conclusive
proof in the same way one proves the existence of
magnetism and other forces. Electricity is a prime
example because its existence is totally accepted beyond
any shadow of a doubt.
The scientists faith in cause and effect is so intense that
he will accept as undisputed fact the existence of an
activating force, even if it plainly contradicts rationality.
A case in point is the force of gravity. We are so
familiar with the idea of gravity from every science
book throughout our school years, that no one would
dream of questioning it, even though rationally it is far
more difficult to accept than electricity. Electricity is
only imperceptible when it is still, but when it flows it
can be felt and measured. Not so with gravity; no one
has ever seen, felt or measured a wave or particle of
gravity. Our only proof that the force of gravity exists
is that physical bodies move. But how can a force act
from afar with no intermediary whatsoever between the
masses? With a remote controlled garage door or toy,
there is a flow of measurable infrared or radio waves,
but with gravity there is nothing but the simple faith
that every action has a cause.
At first scientists tried to explain the force of gravity by
assuming the existence of a fine mediating substance
called ether. But the idea had to be abandoned because
the proposed medium would have necessarily had so
many contradictory properties that it became even
more implausible than the alternative absurdity of
remote action without any connection.
Anyone in the exact sciences who wonders whether the
existence of the Creator can be reliably proven should
consider another standard concept, derived from the
realm of physics. This idea is so intellectually
challenging that after many decades of study, even the
experts admit it is beyond their comprehension.
Nonetheless it is accepted by all exact scientists as a
reality, and it is a proven fact in the eyes of the
public. The idea referred to is that matter is nothing
but a particular form of energy, and that it is possible
to transform matter into energy and energy to matter.
Superficially it may be hard to see what is so difficult
about this notion of relativity. However if one takes a
moment to consider the degree of similarity between
the light now emanating from his bulb, and the shoe on

27

his foot, and then tries to imagine converting one into


the other and back again, the problem becomes crystal
clear. Everything in our experience leads us to think that
matter and energy are as fundamentally different as two
things can be. Therefore, to say that they are equivalent
does not even sound, say, reasonable-but-difficult; it
simply sounds ridiculous.
As with gravity, the only compelling proof for relativity
is that we see events that have no apparent explanation
and if we accept the theory they are explained. This
is considered a scientific proof and, on this basis alone,
relativity is accepted virtually everywhere as
conclusively demonstrated beyond the faintest doubt,
even though from a strictly rational standpoint, the
equivalence of matter and energy is not at all
compelling.
People act in accordance with their beliefs, and skeptics
are no different. Hence it is reasonable to expect that a
skeptic will feel free to use as a basis for action any ideas
that are shown to meet his criteria of legitimacy. On this
basis, there is not only one, but several proofs for the
existence of G-d and, as mentioned, there is no problem
if one is forced to say that this existence is not grasped
by the senses or the mind, or even if it contradicts
rationality. As long as this existence accounts for
observed reality and does so better than any other
proposition, we have what is usually considered to be
conclusive, scientific proof.
In this sense, proving the existence of the Creator is the
same as proving anything else, whether in the realm of
science or in the context of our daily lives.
Anyone who examines his daily conduct will admit that
he doesnt perform a penetrating, thorough analysis
assessing the reliability of the information on which he
bases his daily activities. If the weather forecast calls for
rain, he wears his boots even though he has never met
the weatherman or studied meteorology, and furthermore he knows that the weatherman is often wrong.
For another example, if Vitamin E is reported to cure
baldness, he will take it without knowing for sure how it
works or if it works. Hell take it without even knowing
what it is. Rather he accepts the words of others who did
look into the matter.
Only where there is some doubt that maybe the
information was faked or that the observer was
affected by internal or external factors, or that he wasnt
sure himself and took someone elses view, etcThen
one would seek additional evidence. And with every
increase in the number of observers, and with every
type of variation in position, situation and context
relative to the observers, the likelihood of deception
becomes more remote and the evidence is strengthened
in the form of a scientific and convincing proof. On this
basis, the individual and society engage in all kinds of
activities and projects, with complete trust that their
28

conclusions are true and established.


So too in our case. The giving of the Torah on Mount
Sinai was verified, generation after generation, as a fact
proven by the presence of 600,000 adult males. If one
includes women, children, Levites, men over sixty, etc.,
there were present millions of individuals, including
Egyptian emigrants, who saw the events with their own
eyes and experienced Divine communication personally
and simultaneously.
This is not a testimony restricted to a single prophet, a
dreamer or an elite group. This testimony was
transmitted from parent to child, generation after
generation, and everyone acknowledges that there was
no interruption in the transmission from then until now.
Moreover, there have never been less than 600,000
reporters in any generation, people whose characters
were dissimilar and who were by no means afraid to
disagree on basic issues, as is well documented from
Sinai on. Yet, despite all their differences and arguments,
and despite their being dispersed throughout the world
for millennia, all the versions of the above historical
event are similar in every detail. Is there more reliable
and precise testimony than this?
There is a second manner of proof which is also based on
the premise above that everything that happens has a
cause, that seeing any event or situation is proof positive
that some guiding force exists, even if the event was
apparently senseless or destructive. This proof is as
follows:
Consider any object. Virtually anything that one can
imagine is composed of various parts that are arranged
and coordinated with remarkable precision. None of the
parts has any inherent control over the others and yet
we know that the harmonious and unified functioning
of the entire system is itself a phenomenon and must be
due to some cause. We conclude from this with complete
confidence that there is an external power that binds and
unifies all the parts. Moreover, the very fact that it binds
and unifies the parts proves that it is stronger than they
are since it controls them.
For example, if we were to enter a factory where
everything was run automatically and we did not see
anyone there, we would not doubt the existence and
involvement of a great mechanic whose knowledge
encompassed all the machinery and component parts
and who controlled them one who was in charge of
their functioning among themselves and who maintained
the connection between the parts and the control center.
On the contrary the more concealed the hand of man
in such a factory, and the more the operations are
automated, the more impressed and convinced we are of
the mechanics remarkable skill.
And if this is the case with a factory, where we are
speaking of hundreds, thousands, or even tens of
thousands of parts, how much more true is this for

29

natural objects, e.g., a piece of wood or stone, a plant or


an animal, and needless to say the structure of the
human body, as Job states, From my flesh I will
envision This is especially so from the scientific
perspective that every object is comprised of billions of
atoms, with each atom containing even more minute
parts. One would think, at first glance, that chaos would
reign and yield incomparable disorder. But instead, we
see an amazing orderliness and a marvelous fitting of the
smaller parts to the larger, up to the very largest as well
as the integration of microcosmic and macrocosmic
patterns and processes, etc., etc. It is therefore clear
beyond any shadow of a doubt that there exists a
Mechanic responsible for all this.
One might say that all this is governed according to the
laws of nature but I think it is important to
emphasize that such expressions have no explanatory
content, but rather give a convenient summary or
description of the existing situation. That is, it is true
that natural phenomena are conducted according to
definite patterns. But to say that a Law of Nature is a
being in and of itself without dependence, and that this
being rules throughout the cosmos, and that there are
thousands of beings like it, according to the number of
natural laws, is so absurd that there is not one scientist in
the field who would say so. Rather it is the case that such
laws are merely convenient, summary expressions for
describing a situation, so that one should not be forced
to duplicate at every turn a lengthy description of the
simple facts. But however elegant and sophisticated a
law of nature may be, it is clear and obvious that such an
expression provides no explanation whatsoever.
Now to the heart of the matter. To put it plainly,
everyone has criteria for what can be reliably
considered true. If an idea meets those standards, it is
fit to be believed and acted upon. If it does not, then it
is not suitable for belief or as a basis for action. But one
may not adopt certain truth criteria when it is convenient, and then drop them when it is not. Therefore, it is
assumed that anyone who is seeking a proof is not merely doing so for the sake of intellectual exercise, but would
indeed live by his conclusions.
In this regard it should be noted that the aforementioned
proof is much stronger than all those proofs and
evidence by which people conduct their daily lives. What
simpler illustration is there than the fact that, when
retiring at night, one arranges everything for the
morning even though there is no logical proof that tomorrow morning the sun will rise yet again and that all
natural systems will continue to function as they did
yesterday and the day before. It is only that since the
world has been working this way for so many days and
years, one trusts that these laws will also rule
tomorrow and the next day.
And on this basis alone, a person strives and troubles
30

himself to prepare his affairs for the following morning,


even though he has no logically compelling
reason to do so. On the contrary, if chance or random
probabilities were running the show, it would be more
reasonable to assume that tomorrow will be utterly
unpredictable. The conviction that nature will continue
to function as it did today is only logically compelling
when it is based on the knowledge that there really is a
Master of the world.
Although more could be said on everything that was
discussed above and certain points could be explained
further, this should suffice and provide enough material
for consideration and conclusion. For it is incorrect to
maintain that the Creators existence requires proof,
while His Creation itself exists beyond doubt, because
in fact the opposite is true! Recent results of scientific
research, regarding the existence of the universe and
ways to describe it, contradict each other in
numerous areas and indeed leave room for major
doubts. But the most serious, significant and
fundamental scientific doubt is as follows:
Who can establish whether the perceived impression of
the eyes, of the ears, or of the brain generally, has any
reality outside human sensation or thought? This
argument poses an insurmountable challenge to the
truth of the worlds existence but in no way applies to
the Creator, nor to the functional reality of event
causation and universal order. For this, practically
speaking, it doesnt matter whether there exists an
independent reality or just the impression of such a
reality. The primary consideration of the average
person, and according to which he lives his whole life,
is that for everything in his world there is a cause which
acts, from within or without
A further note of importance is that often human
nature is such that when one is given a simple proof, it
is difficult to accept because of its very simplicity. Such
irrational rejection is unfortunate because it precludes
any effect on personal behavior, while one of the
foundations of our faith in the universes Creator and
Director, as well as the stand at Sinai and the receiving
of the Torah and its commandments, is that the quality
of a persons deeds is what matters most.
I will be pleased to hear responses to all the above, and
as mentioned in the enclosed letter, I hope they will feel
completely free to present their opinions, even if they
disagree with what is written above.
With Blessing
/signature

31

TANYA

33

Shaar Hayichud Vehaemunah


Chapter 1
It is written: Forever, O Gd, Your word stands
firm in the heavens. The Baal Shem Tov, has
explained that Your word which you uttered, Let
there be a firmament in the midst of the waters..,
these very words and letters stand firmly forever
within the firmament of heaven and are forever
clothed within all the heavens to give them life, For
if the letters were to depart [even] for an instant, ,
and return to their source, all the heavens would
become naught and absolute nothingness, and it
would be as though they had never existed at all,
exactly as before the utterance, Let there be a
firmament. And so it is with all created things, in
all the upper and lower worlds,
This same thought was expressed by the Ari, of
blessed memory, when he said that even in
completely inanimate matter, such as stones or
earth or water, there is a soul and spiritual
life-force-that is, the enclothing of the Letters of
speech of the Ten Utterances which give life and
existence to inanimate matter that it might arise out
of the naught and nothingness which preceded the
Six Days of Creation.
Now, although the name even (stone) is not
mentioned in the Ten Utterances recorded in the
Torah, nevertheless, life-force flows to the stone
through combinations and substitutions of the
letters which are transported in the: Two hundred
and thirty-one gates, either in direct or reverse
order, until the combination of the name even
descends, and this is the life-force of the stone. And
so it is with all created things in the world
This descent is necessary because individual
creatures are not capable of receiving their life-force
directly from the Ten Utterances of the Torah, for
the life-force issuing directly from them is far
greater than the capacity of the individual creatures.
And the name by which it is called in the Holy
Tongue is a vessel for the life-force condensed into
the letters of that name which has descended from
the Ten Utterances in the Torah, that have power
and vitality to create being ex nihilo and give it life
forever.
For the Torah and the Holy one, blessed be He, are
one.
34

Chapter 2
From the foregoing [exposition] the answer to the
answer to the heretics [its deduced], and the root
off the error of those who deny individual Divine
Providence and the signs and miracles recorded
in the Torah is revealed. They err, making a false
analogy, in comparing the work of Gd, the
Creator of heaven and earth, to the work of man
and his schemes. For, when a goldsmith has made
a vessel, that vessel is no longer dependent upon
the smith, and even when his hands are removed
from it and he goes away, the vessel remains in
exactly the same image and form as when it left
the hands of the smith. In the same way, these
fools conceive the creation of heaven and earth.
But their eyes are covered [and they fail] to see the
great difference between the work of man and his
schemes-with consists of making one thing out of
another which already exists, merely changing the
form and appearance from an ingot of silver to a
vessel-and the making of heaven and earth, which
is creation ex nihilo. Rather, the Activating Force
of the Creator must continuously be in the thing
created to give it life and existence. [These Forces]
are the letters of speech of the Ten Utterances by
which [beings] were created.
Chapter 3
Now, following these words and the truth
[concerning the nature of the Creation], every
intelligent person will understand clearly that each
creature and being is actually considered naught
and absolute nothingness in relation to the
Activating Force and the Breath of His mouth
which is in the created thing, continuously
calling it into existence and bringing it from
absolute non-being into being. The reason that all
things created and activated appear to us as
existing and tangible, is that we do not
comprehend nor see with our physical eyes the
power of Gd and the Breath of His mouth which
is in the created thing. If, however, the eye were
permitted to see and to comprehend the life-force
and spirituality which is in every created thing,
flowing into it from That which proceeds out of
the mouth of Gd and His breath, then the
materiality, grossness and tangibility of the
creature would not be seen by our eyes at all, for it
is completely nullified in relation to the life-force

35

and the spirituality which is within it, since


without the spirituality it would be naught and
absolute nothingness, exactly as before the Six Days
of Creation. There is truly nothing besides Him.
An illustration of this is the light of the sun which
illuminates the earth and its inhabitants. [This
illumination] is the radiance and the light which
spreads forth from the body of the sun and is visible
to all as it gives light to the earth and the expanse of
the universe. Now, it is self-evident that this light
and radiance is also present in the very body and
matter of the sun-globe itself in the sky, for if it can
spread forth and shine to such a great distance, then
certainly it can shed light in its own place.
However, there in its own place, this radiance is
considered naught and complete nothingness, for
it is absolutely non-existent in relation to the body
of the sun-globe which is the source of this light
and radiance, inasmuch as this radiance and light
is merely the illumination which shines from the
body of the sun-globe itself. It is only in the space
of the universe, under the heavens and on the earth,
where the body of the sun-globe is not present, that
this light and radiance appears to the eye to have
actual existence. And here, the term YESH
(existence) can truly be applied to it, whereas,
when it is in its source, in the body of the sun, the
term YESH (existence) cannot be applied to it at
all, and it can only be called naught and
non-existent. There it is indeed naught and
absolutely non-existent, for there, only its source,
the body of the sun, gives light, and there is nothing
besides it. In the same manner, the term YESH
(existence) can be applied to all created things
only [as they appear] to our corporal eyes for we
do not see nor comprehend at all the source, which
is the spirit of Gd, that brings them into existence.
Therefore, it appears to our eyes that the materiality,
grossness and tangibility of the created things
actually exist, just as the light of the sun appears to
have actual existence when it is not within it source.
But in the following, the illustration is apparently
not completely identical with the object of
comparison. For in the illustration, the source [the
sun] is not present at all in the space of the universe
and upon the earth where its light is seen as actually existing. Whereas, all created things are always
within their source, and it is only that the source is
not visible to our physical eyes. [if so], why are they
not nullified in their source? To understand this,
some prefatory remarks are necessary.
36

Shaar Hayichud Vehaemunah


De Tien Uitspraken: met de Tien Uitspraken was
de wereld geschapen. De woorden En Gd zei:laat
erkomen negenmaal voor in het
scheppingsverhaal in het eerste hoofdstuk van het
boek Genesis. En het eerste woord van het eerste
hoofdstuk,:In het begin verwijst naar de eerste
Heilige uitspraak van het gebod dat de hemelen
schiep, zoals er staat geschreven: Door Gds woord
waren de Hemelen gemaakt.
HOOFDSTUK 1
Er staat geschreven: Gd jouw woord staat voor
altijd krachtig in de hemel
De Baal Shem Tov heeft verklaard dat Jouw
woord dat je hebt gesproken:Laat er een
firmament zijn in het midden van de wateren
dat precies deze woorden en letters voor eeuwig
krachtig in het firmament van de hemel staan en
ze voor altijd ingekleed zijn in de hemelen om ze
leven te geven. Want als de letters zelfs maar even
zouden weggaan, en terugkeren naar hun bron,
dan zouden al de hemelen absoluut niets worden,
en het zou zijn alsof ze nooit hadden bestaan.Juist
zoals voor de uitspraak Laat er een
firmament zijn. En zo is het ook met al de dingen
die geschapen zijn, in de hoge en lage wereld.
De Ari heeft dezelfde gedachte geuit toen hij zei dat
zelfs in de volledige levensloze materie, zoals steen,
aarde of water, er een ziel en een geestelijke
levenskracht zit. Dat is de inkleding van de
Gesproken woorden van de Tien Uitspraken die
leven en bestaan geven aan de levensloze materie
zodat het uit het niets kan bestaan, zoals dat er was
voor de Zes Dagen van de Schepping.
We kunnen bijvoorbeeld de naam EVEN (steen)
niet terugvinden in de Tien Uitspraken die
geschreven zijn in de Tora. Toch vloeit de
levenskracht naar de steen door combinaties en
vervangingen van de letters die omgewisseld zijn
in de 231 poorten in directe of indirecte orde
tot de combinatie EVEN nederdaalt en dat is de
levenskracht van de steen. En zo gaat het met elk
geschapen ding. Deze nederdaling is nodig omdat
de schepselen niet in de mogelijkheid zijn om de
levenskracht direct te ontvangen van de Tien
Uitspraken van de Tora, omdat de levenskracht
veel te groot is voor de capaciteit van de
individuele schepsels.

37

De naam waarmee het ding is benoemd in de


Heilige Taal is een recipient voor de levenskracht
geconcentreerd in de letters van die naam die
nedergedaald was van de Tien Uitspraken in de Tora
die de kracht en de vitaliteit hebben om dingen te
scheppen ex nihilo en het voor altijd levenskracht te
geven, want de Tora en Gd zijn een.
HOOFDSTUK 2
Van het vorige relaas kunnen we het antwoord halen
voor de Gdloochenaars en diegene die de
individuele Gdlijke Voorzienigheid loochenen en de
tekens en woorden die in de Tora worden
beschreven. Ze vergissen zich door een foute
vergelijking te maken door het werk van Gd de
schepper van hemel en aarde met het werk van de
mens te vergelijken. Want als de goudsmid een kelk
heeft vervaardigd, is die kelk niet meer afhankelijk
van de goudsmid, want als hij zijn hand eraf neemt
en weggaat blijft de kelk dezelfde.
De gekken denken dat de schepping van hemel en
aarde op dezelfde manier gebeurd.
Maar hun ogen zijn bedekt en ze kunnen het grote
verschil niet zien tussen het werk van de mens dat
er uit bestaat iets te maken uit iets dat reeds bestaat,
waar enkel de vorm veranderd van een baar zilver
naar een kelk en het maken van hemel en aarde dat
creation ex nihilo is.
De Activerende Kracht van de Schepper moet
constant in het schepsel zijn om het leven een
bestaan te geven.
Deze Krachten zijn de Letters van de Spraak van
de Tien Uitspraken waardoor de schepselen worden
geschapen.
HOOFDSTUK 3
Na de vorige woorden en de waarheid over hoe de
wereld wordt geschapen zal iedere intelligente mens
duidelijk begrijpen dat elk schepsel eigenlijk als niets
beschouwd word in vergelijking met de
Aktiverende kracht en de Adem van Zijn woord
dat in het schepsel is, en het constant in het leven
roept en het van het absolute niet zijn in het zijn
brengt.
De reden dat alle dingen die geschapen en beleefd
worden voor ons als echt bestaand en vatbaar
lijken, is omdat wij met onze physische ogen de
38

Gdlijke kracht niet kunnen zien en begrijpen.


Als het oog zou mogen zien en begrijpen wat de
levenskracht en spiritualiteit is van ieder
schepsel (het woord Gds) dan zouden we de
materie, de grofheid en de tastbaarheid van de
geschapen wereld niet kunnen zien.
Want het is compleet ge-anuleerd tegenover de
levenskracht en de spiritualiteit die in het
schepsel is. Zonder die spiritualiteit zou het
absoluut tot niets worden juist zoals voor de zes
dagen der Schepping. Alles bestaat door Gds
woord, er is niets buiten Hem.
Een illustratie hiervoor is het licht van de zon die de
aarde en zijn bewoners belicht.
Dit licht straalt vanuit het zonnelichaam zelf en het
is voor allen zichtbaar op aarde en in het universum.
Nu is het logisch dat dit licht ook in het
zonnelichaam moet zijn. Want als het zover in het
heelal kan schijnen dan moet het ook in het
zonnelichaam licht kunnen geven.
Maar daar in zijn eigen plaats wordt deze straling als
niets beschouwd. Want het is absoluut niet bestaand
in relatie met het zonnelichaam, die de bron van dit
licht is. Deze straling is slechts een afstraling die
vanuit het zonnelichaam straalt.
Het is enkel in het heelal waar het zonnelichaam
zich niet bevind dat dit licht voor het oog als echte
werkelijkheid word beschouwd. En hier kan het
woord YESH (bestaan) echt gebruikt worden. We
kunnen dus de vergelijking maken met het woord
Gds (zonnelichaam) die leven geeft (licht) de
schepsels zijn als de afstraling en ook hun bestaan is
niets in de bron. Enkel op aarde lijken ze bestaand
en ook daar kunnen ze YESH (bestaand) worden
genoemd want daar zien we niet Gds woord die hun
het leven geven. Daarom lijkt het voor ons oog alsof
de materie van de schepsels werkelijk bestaat net
zoals het licht van de zon dat lijkt te bestaan
wanneer het niet in de bron is.
Het voorbeeld van de zon is als illustratie niet
volledig juist. Want in ons voorbeeld is de bron
(zon) helemaal niet present in de ruimte van het
universum en de aarde waar het zonnelicht gezien
wordt als werkelijk bestaand.
Maar daarentegen zijn al de schepsels steeds in hun
bron (Gds woord) en het is enkel dat ons oog de
bron (Gds woord) niet kan zien.
Als dat zo is:Waarom zijn de schepsels dan niet
ge-nulifeerd / nietig verklaard in hun bron?
Om dit te verstaan.

39

STORY

41

Siz duch altz hevel havalim, ein od milvado. I said, I wanted to feel what the unfortunate Jews

It was in the midst of a harsh winter, Daniel


said to his friend Ronnie, when my friends,
teachers and I went on the March of the Living
to Auschwitz in Poland. The temperature had
dropped to five below zero; in our hearts, it was
much colder. Images passed before our eyes,
from the not so- distant past, of Jews like us,
young people like us, who were butchered, shot,
tortured and degraded, just because they were
Jews.

who were here felt. The man sighed and whispered, My dear boy, you will never, ever be able to
feel what a Jew in Auschwitz felt. I, who was here
and was saved by miracles, can tell you that nothing can help you feel, even minimally, what the
hell on earth that was Auschwitz was like.

My curiosity aroused, I asked, You were here in


Auschwitz? He replied, Here, in this very room.
Every corner, every bunk, every step, brings me
back to those moments of terror. I asked him,
Do you know who slept here, in this bunk? He
My friends continued to walk around with the
replied, Of course. A Lubavitcher Chassid slept
organized tour, while I decided that looking at
there. I will never forget how, in the hardest times,
the exhibits and crematoria, as horrifying as they in the midst of hard labor or terrible hunger, he
were, were not enough for me. I wanted to try
always had a smile on his refined though pained
and feel what it must have been like for a Jewish face. Even when we were all broken, he would sing
boy my age to be in this place. I quietly left the
an old Chabad melody. He was the very spirit of
group and entered one of the barracks where the life in Auschwitz. Not only was he never broken in
Jewish prisoners had been housed. I took off my spirit, but he made sure we were all uplifted, above
coat and lay down on one of the bunks. I closed our surroundings, so that we could look upon the
my eyes and began to imagine.
Nazis as a passing shadow.
I felt the freezing cold penetrate my bones and
the hardness of the bunk under my back, the
terrifying quiet which, at any moment, could be
broken by the bloodcurdling shriek of a Nazi
officer, with the brief thud of a bullet hitting a
Jew, or the door being broken down by an SS
officer with orders to get out and head for the gas
chambers. I imagined that I smelled the awful
stench rising from the crematoria.
My visualizations caused me to cry like an older person, soundlessly leaving my cheeks wet.
When I opened my eyesI noticed some writing
etched into the wall. I managed to read it but
found it odd. I had never read these words before. I read it again and again and engraved the
words into my heart, Siz duch altz hevel havalim, ein od milvado.
I turned to get off the bunk when I suddenly saw an older man. I was frightened. I didnt
know where he had appeared from. Boy, are
you normal? What are you doing here without a
coat? Do you want to get sick? he yelled at me.
42

They can only break our bodies, enslave and


mock us, but they can never touch our spirit, our
neshama, our faith. Siz duch altz hevel havalim,
ein od milvado he would say and sing. This niggun didnt leave his lips. He knew that it was just
a matter of time until the Nazis would figure out
that he was the source of our uplifted spirits and
would want to eliminate him, so he carved the
eight words into the barracks wall. Ill never forget
that cursed day when the Nazis took that Chassid
to the crematoria. He walked upright and with his
niggun on his lips, Siz duch altz hevel havalim,
ein od milvado.
On Yud Shevat 5753, the Rebbe carved the 8 words
of Yechi Adoneinu Moreinu Verabeinu Melech
Hamoshiach Leolam Vaed into out hearts and
souls. This is the message that gives us the strength
to go forward and stand higher than the darkness
of the last moments of Galus!
Rabbi Gershon Avtzon

43

A Butterfly and Divine Providence


In the fall of this year, Rabbi Yehoshua and Gitty Appel,
directors of the Malchus Center at Ohr Chaya in Jerusalem, Israel, were returning to Israel after a visit to New
York. When they landed in Ben Gurion Airport, they
approached the dispatcher for a company that provides
shared rides from the airport to Jerusalem. The airport
was quiet at the early hour and the dispatcher directed
them to a mini-van that was slowly filling with passengers. The driver told them that he would not be going to
the area of Jerusalem where they lived. Not wishing to
create a scene, the Appels returned to the dispatcher but
he insisted that they should go in the van and the driver would have no choice but to take them where they
wanted to go.
The very next passenger to board was a young Israeli by
the name of Yoav who had just arrived from Barcelona.
He was now returning for four days to visit his parents,
since his father had fallen ill.
Before the young man even sat down he turned eagerly to Rabbi Appel and said, Rabbi, tell me a Torah
thought. A rabbi can never refuse such a request, and
since they had both just landed in Israel, the first topic
that came to mind was to explain the higher level of
Divine Providence that Gd exercises with regard to the
Holy Land. The Torah describes Israel as the land over
which the eyes of Gd are watching from the beginning
of the year until its end. This meant, said Rabbi Appel,
that Gd watches over Israel far more directly than over
the city and country from which he had now come.
The young man listened carefully but hastened to express his disagreement. Statistically at least as many
people are hurt in attacks in Israel as in other lands,
probably many times more, he protested. In fact my
best friend was killed in a terrorist attack. Where was
the Divine Providence there?
The rabbi explained patiently that not every time can
we see the reasoning behind Gds ways, but we could be
sure that it was all part of Gds plan. Rabbi Appel then
quickly thought of a story that would illustrate his point
and related the following story to Yoav. Ten years ago
two of my wifes friends, Mrs. Wishnefsky and Mrs.
Kaplan went to visit a family that had at that time lost a
son in a terror attack on the Number 14 bus in Jerusalem. During their visit they met the younger brother of
the victim, Guy, and heard from him an amazing account.
Guy told them that on the day his brother had been
killed, he had been on a bus on a school trip in the
north of Israel. He had dozed off in his seat and had a
dream. In his dream he saw his brother Roi clothed in
white. Roi told him that he was leaving this world now
and that he wanted Guy to be a support to their mother
and grandmother who would take the news very badly.

Roi told his sibling where to find some valuable items


that he had hidden away and then he said he would
be visiting his family home during shiva (the week of
mourning) in the form of a butterfly.
Guy awoke from his dream in a state of confusion.
Just then one of his friends on the bus asked the driver
to turn on the radio to listen to music and exactly at
that moment regular programming was interrupted to
report a terrorist attack in Jerusalem. By the time Guy
reached his mother, she was already on her way to the
hospital after the police had called her.
At the beginning of the week of shiva, a butterfly flew
into the house and rested on a family portrait. The
butterfly stayed in that spot the entire week. When the
shiva ended, the butterfly flew up to the third floor of
the house and rested for a moment on Rois bed before leaving the house, never to be seen again. A little
while later, the family went to a kabalist to asdk him to
help them understand what had happened. The kabalist told the family who are descendents of the Chida,
Rabbi Yosef David Azulai (1724-1806), that Roi was a
reincarnation of the Chidas father. Rois life had been
short because the soul of the Chidas father only had a
few corrections it needed to make in this incarnation.
The kabalist also showed the family how each family
member was mentioned by name in Psalm 23. (Roi was
22 years old when he died, i.e. in his twenty-third year.
It is customary to recite daily the chapter of Psalms
corresponding to the years of ones life.)
Rabbi Appel concluded the story to his travelling
companion by highlighting that often we can see the
hand of Divine Providence at work even at a time of
devastating loss which we cannot begin to fathom.
Yoav, who had originally doubted the possibility that
Gd could be active at a time of loss, suddenly seemed
overcome and shaken by the story he just heard. He
kept saying again and again I am in shock! Rabbi
Appel thought perhaps Yoav just needed a few minutes
to digest what he had heard. Now it was Yoavs turn to
speak, haltingly.
The victim of that attack, Roi, was my good friend, he
said. It was his loss I had referred to when I challenged your belief earlier. This is the first time I am
hearing all the details.
Now the two had much more Divine Providence to
reflect upon: The choice of the reluctant driver for their
trip; Yoavs request for a Torah thought, Rabbi Appells
choice of topic, and the choice of that one story from
many to illustrate his point-in the land that Gds eyes
are upon constantly!
Translated and adapted from Beis Moshiach Magazine

45

ALAS, DEAR WORLD IT APPEARS THAT YOU ARE


HARD TO PLEASE
BY RABBI MEIR KAHANE

Dear World I understand that you are upset over us,


here in Israel. Indeed it appears that you are quiet
upset, even angry. (Outraged?) Indeed, every few
years you seem to become upset over us. Today, it is
the brutal repression of the Palestinians, yesterday,
it was Lebanon; before that it was the bombing of the
nuclear reactor in Baghdad and the Yom Kippur war
and the Sinai campaign. It appears that Jews who
triumph and who, therefore, live, upset you most
extraordinarily. Of course, dear world, long before
there was an Israel, we the Jewish people upset
you. We upset a German people who elected a
Hitler and we upset an Austrian people who cheered
his entry into Vienna and we upset a whole slew of
Slavic nationsPoles, Slovaks, Lithuanians,
Ukrainians, Russians, Hungarians, Romanians.
And we go back a long, long way in the history of
world upset. We upset the Cossacks of Chmielnicki
who massacred tens of thousands of us in 1648-49;
we upset the Crusaders who, on their way to liberate the Holy Land, were so upset at Jews that they
slaughtered untold numbers of us. We upset, for
centuries, a roman Catholic church that did its best
to define our relationship through Inquisitions, and
we upset the arch-enemy of the Church, Martin
Luther, who, in his call to burn the synagogues and
the Jews within them, showed an admirable Christian ecumenical spirit. And it is because we became
so upset over upsetting you, dear world, that we
decided to leave you in a manner of speaking and
establish a Jewish state. The reasoning was that living
in close contact with you, as resident-strangers in the
various countries that comprise you, we upset you,
irritate you, disturb you. What better nation, then,
than to leave you and thus love you and have you
love us? And so we decided to come home to the
same homeland from which we were driven 1900
years earlier by a Roman world that, apparently, we
also upset. Alas, dear world, it appears that you
are hard to please. Having left you and your pogroms
and Inquisitions and Crusades and Holocausts,
having taken our leave of the general world to live
alone in our own little State-we continue to upset
you. You are upset that we repress the poor
Palestinians. You are deeply angered over the fact
that we do not give up the lands of 1969, which are
clearly the obstacle to peace in the Middle East.
46

Moscow is upset and Washington is upset. The radical Arabs are upset and the gently Egyptian moderates are upset. Well, dear world, consider the reaction of a normal Jew from Israel. In 1920 and 1921
and also in 1929, there were no territories of 1967 to
impede peace between Jews and Arabs. Indeed, there
was no Jewish State to upset anybody. Nevertheless,
the same oppressed and repressed Palestinians
slaughtered tens of Jews in Jerusalem, Jaffa, Safed
and Hebron. Indeed 67 Jews were slaughtered in
one day in Hebron in 1929. Dear world, why did the
Arabs the Palestinians massacre 67 Jews in one
day in 1929 ? Could it have been their anger over
Israel aggression in 1967? And why were 510 Jewish
men, women and children slaughtered in Arab riots
between 1936-39? Was it because of Arab upset over
1967? And when you world proposed a U.N. Partition Plan 1947 that would have created a Palestine
State along side a tiny Israel and the Arabs cried
no and went to war and killed 600 Jews was that
upset stomach caused by the aggression of 1967?
And by the way, dear world, why did we not hear
your cry of upset, then? The poor Palestinians who
today kill Jews with explosives and firebombs and
stones are part of the same people who, when they
had all the territories they now demand be given
them for their state attempted to drive the Jewish
state into the sea. The same twisted faces, the same
hate the same cry of itbach-al-Yahud massacre the
Jew!-that we hear and see today, were seen and heard
then. The same people, the same dreamdestroy Israel. What they failed to do
yesterday, they dream of today-but we should not
repress them.Dear world, you stood by the
Holocaust and you stood by in 1948 as seven states
launched a war that Arab League proudly compared
to the Mongol massacres. You stood by in 1967 as
Nasser, wildly cheered by wild mobs in every Arab
capital in the world, vowed to drive the Jew in the
sea. And you would stand by tomorrow if Israel were
facing extinction. And since we know of the Arab
Palestinians daily dream of that extinction, we will
do everything possible to remain alive in our own
land, well-think of how many times in the past you
bothered us. In any event, dear world, If you are
bothered by us, here is one Jew in Israel who could
not care less.

47

Een vlinder en de Gddelijke voorzienigheid


In de herfst van dit jaar kwamen Rabbijn Yehoshua en
Gitty Appell, directeur van het Malchus centrum Ohr
Chaya in Jeruzalem, van een bezoek aan New York terug
naar Israel. Toen ze op de Ben Gurion- vlieghaven
landden, benaderden ze de verantwoordelijke van een
maatschappij die gedeelde taxiritten verzorgt van de
luchthaven naar Jeruzalem. De vlieghaven was stil op
dit vroege uur en de verantwoordelijke bracht hen naar
de minibus die stilletjes aan gevuld werd met passagiers.
De chauffeur zei hen dat hij niet reed naar het gebied
van Jeruzalem waar zij woonden. Ze wilden geen herrie
schoppen dus gingen ze terug naar de verantwoordelijke
voor de busjes. Maar deze stond er op dat ze in de bus
zouden stappen. De chauffeur had geen keuze en moest
hen meenemen naar de plaats waar ze naartoe wilden
gaan. De volgende passagier die instapte was een jonge
Israelir die Yoav heette. Hij kwam net aan van Barcelona. Hij kwam terug voor vier dagen om zijn ouders te
bezoeken omdat zijn vader ziek was geworden.
Voor de jonge man ook maar neerzat draaide hij zich vol
verwachting naar Rabbijn Appell en zei:Rabbijn, zeg
mij een Tora wijsheid.
Een Rabbijn kan zon vraag nooit weigeren en omdat ze
beiden juist in Isral waren geland, was het eerste wat in
zijn gedachten kwam om uit te leggen: hoe Gd zijn hoger niveau van Gddelijke voorzienigheid in het Heilige
land uitvoert.
De Tora omschrijft Isral als het land waar Gds oog
van het begin tot het eind van het jaar op gericht is.
Dat betekent, zei Rabbijn Appell, dat Gd veel meer op
Israel past dan de stad of het land waar ze net vandaan
kwamen. De jongeman luisterde aandachtig, maar was
er zeer vlug bij om zijn verschil van mening te uiten.
Volgens de statistieken zijn er in Israel op zijn minst
evenveel mensen gewond door aanslagen als in andere
landen, en waarschijnlijk nog veel meer protesteerde
hij. Zelfs zijn beste vriend was vermoord in een terroristische aanslag. Waar was de Gddelijke voorzienigheid toen? De Rabbijn verklaarde geduldig dat we niet
steeds de redenen van Gds wegen kunnen zien, maar
we kunnen er zeker van zijn dat ze allemaal een deel
van Gds plan zijn. Rabbijn Appell dacht toen aan een
verhaal waarmee hij zijn ideen zou kunnen illustreren.
Hij vertelde het volgende verhaal aan Yoav. Tien jaar
geleden bezochten twee vriendinnen van mijn vrouw
een familie die toen een zoon verloren had in een terreuraanslag op bus 14 in Jeruzalem. Gedurende hun
bezoek ontmoette ze de jongere broer van het slachtoffer, Guy, en ze hebben een wonderlijk verhaal van hem
gehoord. Guy vertelde hen, dat op de dag dat zijn broer
was vermoord, hij op schoolreis in de bus zat naar het
noorden van het land. Hij was ingedommeld en hij had
een droom. In zijn droom
48

zag hij Roi zijn broer in het wit gekleed. Roi vertelde
hem dat hij nu deze wereld aan het verlaten was en hij
wou dat Guy een steun zou zijn voor zijn moeder en
grootmoeder die het nieuws zeer zwaar zouden opnemen. Roi vertelde zijn broer waar hij sommige waardevolle zaken zou kunnen vinden die hij verborgen had,
en toen zei hij dat hij gedurende de shive (de week van
rouw) de familie thuis zou bezoeken in de vorm van een
vlinder.
Guy werd verward wakker uit zijn droom. Op dat moment vroeg een van zijn vrienden aan de chauffeur om
de radio aan te zetten om naar muziek te luisteren. Juist
toen werd het normale programma onderbroken om
een terreuraanslag in Jeruzalem te melden.
Tegen de tijd dat Guy zijn moeder bereikt had was ze
reeds op weg naar het ziekenhuis nadat de politie haar
had getelefoneerd.
In het begin van de week van de shive vloog er een
vlinder in het huis en rustte op een foto van de familie.
De vlinder bleef op die plaats gedurende een hele week.
Toen de shive eindigde, vloog de vlinder naar de derde
verdieping van het huis en bleef een moment op Rois
bed zitten voor hij het huis verliet en nooit meer terug
kwam.
Een tijdje later ging de familie naar een Kabbalist om
hun te helpen begrijpen wat er gebeurd was.
De Kabbalist vertelde de familie, die afstammelingen
zijn van de Chida, Rabbi Josef David Azulai (1724-1806)
dat Roi een rencarnatie was van de vader van de Chida.
Het leven van Roi was maar zo kort geweest, omdat de
ziel van de vader van de Chida maar enkele verbeteringen moest maken in deze incarnatie.
Rabbijn Appell eindigde zijn verhaal aan zijn reizende
metgezel door er op te wijzen dat we de hand van de
Gddelijke voorzienigheid ook in een tijd van onbegrijpelijk verwoestend verlies kunnen zien.
Yoav die aanvankelijk twijfelde over de mogelijkheid
dat Gd ook werkt in een tijd van verlies, leek plots
ondersteboven en geschokt door het verhaal dat hij juist
had gehoord. Hij bleef maar steeds zeggen ik ben in
shock! Rabbijn Appell dacht dat Yoav misschien een
paar minuten nodig had om te bevatten wat hij net had
gehoord.
Nu was het Yoav zijn beurt om te spreken. Het
slachtoffer van de aanslag, Roi, was mijn beste vriend,
zei hij. Het was zijn verlies naar waar ik had verwezen
toen ik vroeger Uw geloof op de proef wou stellen. Dit
is de eerste maal dat ik al deze details hoor.
Nu hadden de twee mannen meer om over Gds voorzienigheid na te denken.
De keuze van de onwillige chauffeur voor hun reis,
Yoavs vraag voor een Tora gedachte, Rabbijn Appell zijn
themakeuze en de keuze van zijn verhaal uit de zovele
verhalen om zijn idee te illustreren in het land waar Gds
oog steeds opgericht is.

49

Sisz duch altz hevel havalim, ein od milvado


Het was in het midden van een ijskoude winter
zei Daniel tegen zijn vriend Ronnie,toen mijn
vrienden, leraars, en ik de Mars van de levenden
naar Aushwitz in Polen ondernamen.
De temperatuur was 5 graden onder nul en in ons
hart was het nog veel kouder. Beelden kwamen
ons voor de ogen van een niet zo ver verleden,
van Joden zoals wij, jonge mensen zoals wij, die
waren afgeslacht, beschoten, gefolterd en
vernederd, alleen omdat ze Joden waren.
Mijn vrienden vervolgden hun wandeling met
de georganiseerde rondleiding, terwijl ik besloot
dat kijken naar het tentoongestelde en de crematoriums, hoe afschuwelijk ze ook moge zijn, niet
genoeg waren voor mij. Ik wou proberen om te
voelen wat het moet zijn geweest voor een
jongen van mijn leeftijd om in deze plaats te zijn.
Ik verliet ongemerkt de groep en ging binnen in
een van de barakken waar de Joodse gevangenen
toen waren gehuisvest. Ik deed mijn mantel uit en
legde mij neer op een van de houten
stapelbedden. Ik sloot mijn ogen en liet mijn
verbeelding gaan.
Ik voelde hoe de vrieskou door mijn beenderen
drong en de hardheid van het houten bed aan
mijn rug, de verschrikkelijke stilte die, op ieder
moment verbroken kon worden door de bloedstollende roep van een Nazi-officier, gevolgd door
een korte klap van een kogel die een Jood raakte,
of de deur die ingebeukd werd door een SSofficier met het bevel om naar buiten te gaan naar
de gaskamers. Ik verbeelde me de afschuwelijke
stank die oprees uit de crematoriums. Mijn
verbeelding deed me wenen als een oude mens,
wiens wangen stilletjes nat werden. Toen ik mijn
ogen opende zag ik woorden gekrast staan in de
muur. Het lukte mij om ze te lezen maar ik vond
ze raar. Ik had deze woorden nog nooit
eerder gelezen. Ik las het opnieuw en opnieuw en
graveerde de woorden in mijn hart, Siz duch altz
hevel havalim, einod milvado. (Alles is ijdel, er is
niets buiten Hem)
Toen ik me omdraaide om uit het bed te stappen
zag ik plots een oude man. Ik was bang. Ik weet
niet waar hij plots vandaan was gekomen.
Jongen, is alles goed met je? Wat doe je hier
zonder mantel aan? Wil je ziek worden? Vroeg
hij mij. Ik ze:Ik wou voelen wat de ongelukkige
50

Joden voelden die hier waren geweest. De man


zuchte en fluisterde: Mijn beste jongen, jij zal
nooit ofte nimmer kunnen aanvoelen wat een Jood
in Aushwitz heeft gevoeld. Ik die hier ben geweest
en door wonderen gered ben geworden, kan je
vertellen dat niets je kan helpen om te voelen wat
voor een hel op aarde Aushwitz is geweest.
Nieuwsgierig vroeg ik hem:Jij was hier in
Aushwitz? Hij antwoordde, Hier in deze
kamer. Iedere hoek, ieder bed, iedere stap, brengt
mij terug naar die momenten van terreur. Ik
vroeg hem:Weet jij wie hier heeft geslapen, in dit
bed? Hij antwoorde,Natuurlijk,een Lubavitcher
Chassied sliep hier. Ik zal nooit vergeten hoe, in de
moeilijkste tijden, temidden van hard slavenwerk
of verschrikkelijke honger, hij altijd een lach had
op zijn verfijnd en toch gepijnigd gezicht. Zelfs
toen we allemaal gebroken waren, plachtte hij een
oude Chabadmelodie te zingen. Hij was de echte
levensziel in Aushwitz. Niet alleen was zijn spirit
nooit gebroken, maar hij beurde ons allemaal op in
de situatie waar we ons in bevonden, zodat we naar
de Nazis konden kijken als naar voorbijgaande
schaduwen.
Ze kunnen slechts onze lichamen breken, ons
beledigen en tot slaven maken, maar zij kunnen
nooit aan onze ziel raken, onze neshomme, ons
geloof. Siz duch altz hevel havalim, ein od
milvado zei en zong hij. Deze niggun (melodie)
lag altijd op zijn lippen. . Hij wist dat het slechts
een kwestie van tijd was tot de Nazis zouden ontdekken dat hij de bron was van onze opgewektheid
en dat ze hem zouden willen uitschakelen. Daarom
kerfde hij de acht woorden in de wand. Ik zal die
vervloekte dag nooit vergeten toen de Nazis deze
Chassid meenamen naar het crematorium. Hij
wandelde kaarsrecht en met de niggun op zijn
lippen,Siz duch altz hevel havalim, ein od
milvado.

Op Yud Shevat 5753, kerfde de Rebbe de


acht woorden Yechi Adoneinu Moreinu
Verabeinu Melech Hamoshiach Leolam
Vaed in onze harten en zielen. Dit is de
boodschap die ons de kracht geeft om verder
te gaan en om hoger te staan dan de
duisternis van de laatste momenten van de
Golus!

51

Vodka
Eens 200 jaar geleden in de Chassidische Synagoge
van de Rabbijn van Ruzin, waren de Chassidiem
zich aan het voorbereiden op hun ochtendgebeden, toen plots een man binnenviel. Hij fluisterde
kortademig door het lopen:Zzzijn ze al begonen
met bidden? Zijn ze al geindigd? Ik heb Yartzeit
voor mijn vader! (Yartzeit is de dag dat een geliefde
gestorven is,en een speciaal gebed word gezegd dat
Kaddish wordt genoemd) De man had geen hoofdbedekking en was niet religieus, het was duidelijk
dat hij geen voet in de Synagoge zou hebben gezet,
wanneer zijn geweten hem niet zo zou hebben
gekweld. Hij zei dat zijn naam Mendel was en dat
hij niet in de Tora geloofde, maar hij wou Kaddish
zeggen voor zijn vader, die een religieuze man was
geweest. Iemand zette een keppeltje op Mendels
hoofd en legde Tefilien (gebedsriemen) aan hem die
hij zonder succes probeerde af te wimpelen. Men
gaf hem een gebedenboek met het Kaddishgebed
en legde een gebedssjaal (Talles) op zijn schouders. Het gebed begon. Eerst wou hij weggaan en
het gekke idee opgeven, maar er was iets dat hem
tegenhield, misschien was het een schuldgevoel, of
de ziel van zijn vader. De Chassidim hadden geduld
met hem en wachtten door zijn tijdrovende trage
pogingen om het Kaddish gebed te zeggen. Toen
de dienst voorbij was, deed hij de Tefilien en Talles
uit en wou naar buiten gaan. Maar ze stopten hem.
Je moet Kibbud kopen!! (Kibbud = eer in andere
woorden, koek, likeur enz..om eer te betuigen aan
de overledene) Arme Mendel zat vast, hij had geen
keuze. Hij was van plan om een schenking te doen,
maar de plaats maakte hem ongemakkelijk, het was
te Joods. Ik koop wat en ben dan weg troostte hij
zichzelf. Iemand liep naar de winkel en kwam met
de delicatessen terug. Mendel betaalde en ging
naar de uitgang. Nee, riepen ze allemaal. Je moet
blijven! Maak een Lechaim (Lechaim=op het
leven toost) voor je vader. Ze verplichten Mendel
om bij hen te komen zitten. Maar Mendel wou naar
buiten. Hij duwde boos zijn stoel weg en stond op.
Plots ging de kamerdeur van de Rebbe open. Een
stilte viel en iedereen stond daar vol spanning. Het
was de Heilige Rebbe van Ruzin in hoogsteigen persoon! Zelfs Mendel was verrast. Hij had zich nooit
voorgesteld dat een mens zo.echt en heilig kon
zijn. Wat is hier gaande? zei de Rebbe. Niemand
antwoordde, ze waren verlamd van angst. Ah! Kibbud! zei de Rebbe. Yartzeit voor je vader?
52

Hij keek Mendel diep in zijn ogen. De Rebbe, zette


zich aan de tafel en maakte een teken opdat iedereen hem zou volgen. Hier zei de Rebbe, terwijl
hij een glas vodka inschonk en het aan Mendel
aanbood,.. Maak een zegen en zeg Lechaim (op
het leven). Mendel keek rond, alle ogen waren op
hem gericht. De verrassing was aan het tanen.
Wat doe ik hier? dacht hij bij zichzelf. Dit is
waanzin, ik ga weg. Hij nam het glas, en met een
grijns op zijn gelaat gooide hij zijn hoofd achterwaarts, opende zijn mond en dronk de vodka in
een gulp op.
Lechaim oe Lemovet (op het leven en de dood!)
zei hij luid terwijl hij uitdagend naar de Chassidiem keek, de vodka had reeds zijn uitwerking en
zijn lach werd breder.
Oj!!! riep de Rebbe,. Wat heb je met je vader
gedaan?! Deze niet verwachte uitbarsting maakte
Mendel helemaal nuchter, de Rebbe was ernstig.
Hij keek Mendel weer diep in zijn ogen. Wat heb
je gedaan?!! Mendel begon heel bang te worden,
al wist hij niet waarom. Ik kende je vader. Zijn
naam was Daniel. Toen hij een paar jaar geleden
stierf rees zijn ziel naar de Hemelse rechtbank en
daar werd hij berecht. Daar werd geoordeeld dat,
omdat hij een slechte zoon zoals jij had, en het ook
gedeeltelijk zijn fout was, hij terug op deze wereld
moest komen: een gilgoel (een reincarnatie). Zijn
ziel kwam naar beneden en werd gerencarneerd
in een korengraan. Dit graantje wachte in het veld
tot het eindelijk werd geoogst, gebundeld en verscheept naar een distillerij waar het in een vat werd
gegooid tot het gegist was. Het werd gedistilleerd,
gerijpt, in een fles gestopt en uiteindelijk verdeeld.
Deze fles vond zijn weg naar onze groentewinkel.
Het werd deze ochtend gekocht en nu staat het
hier op tafel. Mendel! Je vaders ziel zat in dit glas
vodka dat ik je gaf. Als je enkel de zegen zou hebben gemaakt dan had je alles voor hem hersteld. Jij
hebt het hele process verbrod! Wat heb je je vader aangedaan? Mendels hoofd was aan het tollen.
Het verhaal was belachelijk, maar als de Rebbe het
vertelde, leek het werkelijkheid. Hij zat sprakeloos
en zijn ogen vulden zich met tranen. Wat kan ik
doen? Is er geen enkele manier.? fluisterde hij.
Ja antwoorde de Rebbe Maar het betekent dat
je je leven moet veranderen om de Jood te worden
zoals je vader het wou. Mendel knikte
instemmend.

FOOD

55

GEFILTE FISH
In de Tora staat dat Gd de vissen zegende opdat ze
vruchtbaar en talrijk zouden zijn. Daarom is de vis
het symbool voor overvloed en vruchtbaarheid.
Met Rosh Hashone word een viskop opgediend
opdat de Jood op kop zal lopen in de plaats van
achteraan. (om geen shwans/staart te zijn)
De welgestelde Oost Joden aten karper op Shabbes.
De armen verwenden zichzelf met een stukje zoute
haring. Karper kwam bij de Joden terecht doordat
Joodse handelaren in de zeventiende eeuw op de
Zijderoute betrokken waren bij de introductie van
karper vanuit China naar Centraal-en Oost-Europa.
Het waren de Joden die als eerste karper kweekten
in Polen. Volgens de kosher wetten mogen alle
vissen met schubben en vinnen gegeten worden.
Verder is een vis een makkelijke keuze omdat hij
parve is en gegeten kan worden met zowel vlees
als zuivelgerechten. Vis hoeft niet ritueel geslacht
te worden of gezouten worden zoals vlees. Gefilte
fish is de beroemste en meest representatieve van
de Joodse gerechten opgediend op de Shabbes en
feestmaaltijden. Het gerecht is sinds de
Middeleeuwen wel veranderd. Gefilte betekend
gevuld. Van origine werd gehakt van zoetwatervis
gebruikt om snoek of karpervel te vullen, dat van
kop tot staart eraf gestroopt was. Vandaag is gefilte
fish alleen het gehakte visvlees, tot balletjes gerold
en gepocheerd in visbouillon. Gefilte fish
ontwikkelde zich als Shabbes-gerecht omdat het
niet nodig was om de graten te verwijderen,
hetgeen een verboden activiteit is op Shabbes.
Gevulde moten karper voor 8 personen
Deze vorm van gefilte fish bestaat uit gehakt dat de
holte in het midden van een moot karper vult. Om
het gerecht klaar te maken zijn er complete moten
vis nodig, war het vel nog omheen zit. Vraag aan
de visboer om de karper vanaf de nek schoon te
maken zodat de buik niet ingesneden wordt. Vraag
hem de vinnen en de staart eraf te snijden en de vis
in dikke moten van 2 cm te snijden. Bewaar de
kuit, dat is een delicatessen, en de kop die nodig is
om de aspic te maken.
1 karper van 1 kilo. In moten van 2 cm
gesneden
2 theelepels zout
1 ui, in twee gesneden
2 wortelen, in plakken

(voor de bouillon en de garnering)


2 theelepels suiker
theelepel witte peper
Voor het gehakt
middelgrote ui
1 ei
1 theelepel, of meer, zout
1 theelepels, of meer, suiker
witte peper
38 gram matsemeel
kilo visfilet (kies 2 of 3 soorten)
Bestrooi de moten karper met en beetje zout,
dek af en zet in de koelkast. Doe de kop in een pan
met ui, wortel, suiker en peper. Zet onder water en
laat 20 minuten koken. Maak nu het gehakt. Doe
de ui met het ei, het zout, de suiker en de peper
in de keukenmachine en maal dit mengsel tot een
pasta. Doe dit over in een mengkom en roer hier
het matsemeel doorheen. Doe nu de visfilet in de
keukenmachine en maal hem 5 seconden tot hij
fijngesneden is. Het is belangrijk ervoor te zorgen
dat het geen pasta wordt. Doe de vis bij de ui en het
matsemeel en meng dit goed door elkaar. Zet het
mengsel een halfuur afgedekt in de koelkast. Maak
uw handen nat, en maak van het mengsel
balletje ter grootte van een groot ei en duw deze
in het gat in het midden van iedere plak vis. Het
gehakt zal uitzetten tijdens het koken en zo op zijn
plaats blijven. Doe de gevulde vismoten in de pan
met de bouillon. Bring aan de kook, verwijder het
schuim en laat ze met de deksel erop op een heel
laag vuur
1 -2 uur zachtjes pruttelen tot hij gaar is. Dit lijkt
een lange heel lange tijd, maar het is de gewoonte,
en ook de visboeren raden het aan aangezien
karper zeer stevig vlees heft. Door de lange kooktijd kunnen de graten een stevige gelei vormen, wat
een belangrijk onderdeel van het gerecht is. Het
koken moet echter zeer langzaam gaan. Haal op
het laatst de deksel van de pan om de vloeistof in te
koken. Laat afkoelen, haal de moten eruit zonder
dat ze kapot gaan en leg ze op een schaal met de
kop aan het uiteinde. Vis de plakjes wortel uit de
bouillon en gebruik deze als garnering. (hoe
herken je een Joodse vis: als er een wortel bovenop
ligt). Haal de ui uit de ingekookte bouillon en giet
de bouillon over de vis. Laat afkoelen en zet hem
afgedekt met plasticfolie in de koelkast.
Dien op met chrain en gepekelde komkommer.

57

Chrain koude mierikswortelsaus

Homemade horseradish

De krachtige, pikante smaak van mierikswortel en


de penetrante geur ervan maakt dit tot een
perfecte begeleider van sommige milde of
lichtzoete, hartige gerechten, zoals gefilte fish.
Het is moeilijk om aan verse wortel te komen.
Rond de tijd van het Joodse Paasfeest / Pesach
komen ze te voorschijn bij de groenteboer in de
Joodse buurten, omdat mierikswortel op de
Seider gegeten wordt, waar het het bittere
leven van de Joodse slaven in Egypte symboliseert.
Was, schil en rasp de mierikswortel
(het is een lange wortel met een bruine buitenkant en een witte binnenkant) en voeg naar smaak
zout, suiker (niet noodzakelijk) en een beetje azijn
of citroensap toe.
Men kan er ook geraspte en gekookte biet aan
toevoegen.
Dit verzacht de smaak en maakt de saus mooi
rood van kleur.
De hoeveelheid biet kan varieren van een beetje
(1 bietje) tot drie keer zoveel biet als
mierikswortel.

The bite of this homemade chraine reminds us of


the Pesach seder.

58

1 pound horseradish root


2 medium beets
cup sugar or to taste
5 tsps. salt, or to taste
1 cup white vinegar
Yields: 1 to 2 cups
Peel horseradish root and beets and cut into 1-inch
chunks.
Grind fine in electric grinder, blender, food processor,
grater, or juicer.
The juicer, produces the least amount of tears. If using
a juicer, the pulp will be fine, almost powdery- simply
mix it back into the juice.
Combine sugar, salt, and vinegar and add to combined
horseradish-beet mixture. Refrigerate in tightly covered glass containers.
Note: if root is not crisp, refresh it by soaking in cold
water overnight in the refrigerator.

59

Gepekelde zure komkommer


Saure igerkiss in het Jiddish
Het maken van zure komkommer is simple.
Het is echter moeilijk om het juiste recept te vinden
aangezien er vele zijn.
Bovendien moet u de juiste handigheid en smaak
weten te vinden voor het zouten.
Dit recept geeft een lekker zuur.
1 kilo kleine komkommers
1 liter water
3 eetlepels grof zout
1 lepel witte-wijnazijn
Een bosje verse dille
4 teentjes gepelde knoflook
1 theelepel zwarte peperkorrels of 2 kleine
gedroogde rode pepers
Borstel en was de komkommers zorgvuldig.
Breng het water met het zout en de azijn aan de
kook en laat het afkoelen.
Leg de komkommers dicht op elkaar in een
voorraadpot van 2 liter en voeg daarbij dille, knoflook, peperkorrels of gedroogde peper, en giet het
gezoute water hierbij.
Doe het deksel op de pot en bewaar op een donkere
plek.
Het zuur is na 4-6 dagen klaar voor gebruik, en kan
een aantal weken in de ijskast bewaard worden.

Simple refrigerator pickles


Prepare these delicious pickles at least 5 days in
advance
4 cups sugar
4 cups vinegar
cup salt
1 tsps. Turmeric
1 1/3 tsps. celery seed
1 1/3 tsps. mustard seed
3 medium onions thinly sliced
10 pounds kirbys, unpeeled
Use: 3 1-quart jars
Yields: 3 1-quart jars
Mix sugar, vinegar, salt, and spices together.
Place 1 sliced onion in each of three sterilized jars.
Wash the kirbys well, slice thin, and fill the three jars
with the slices. Pour the sugar-vinegar syrup over the
kirbys.
Screw on lids.
Store in refrigerator at least 5 days before using.
These pickles will keep 2 to 3 months in the
refrigerator.

Dill pickles
10 small kirbys,unpeeled
bunch fresh dill
4 to 5 garlic cloves cut in half
1 tbsp. pickling spices
cup salt
1 tbsp. vinegar
Water to cover
Use: 1 2-quart canning jar
Yields: 1 2-quart jar
Wash kirbys very well.
They should be approximately 1 inch in diameter;
if larger, cut them in half.
Cut stems.
Place dill, garlic, pickling spices, salt, and vinegar into
sterilized jar.
Then, put kirbys into jar and fill jar with boiling water.
Cover tightly.
Place jar in a dark room or closet.
Pickles will be half sour in 1 week,
completely sour in 2 weeks.

60

61

Cholent

Cholent

Het traditionele eten voor het middagmaal van Shabbes,


en de enige warme maaltijd van de dag, wordt op vrijdag
klaargemaakt en staat de hele vrijdagnacht op een
vuurtje te pruttelen.
Het is het meest karakteristieke Joodse gerecht. Cholent
heeft een diep emotionele
betekenis. De geur die vrijkomt als het deksel opgetild
wordt, vulde ook de houten huizen in de shtetl.
Mijn moeder vertelde mij dat toen ze kind was, de pan
hermetisch afgesloten werd met een pasta van deeg en
water en vervolgens naar de oven van de bakker werd
gebracht.
De mannen en kinderen haalden hem dan op weg van de
synagogue naar huis weer op.
Over het algemeen gaat men ervan uit dat de naam
cholent afkomstig is van het Franse woord chaud (warm)
en lent (langzaam), dat refereert aan het lange en langzame koken. De traditie om een pot met eten een nacht
lang te laten pruttelen is natuurlijk heel oud, bij de Joden
heeft het vooral te maken met het verbod om een vuur te
stoken en te koken op Shabbes.

Cholent is a tasty stew or soup that includes meat,


potatoes, beans, and/or rice or barley in a variety of
combinations.
It is served on Shabbat day during the noon meal.
Because of the custom of eating a hot, cooked meal on
Shabbat, many people place special emphasis on the
importance of eating cholent.
Every culture has its own version.
The preparation of cholent is simple, and the method by
which it is kept warm for the Shabbat meal is unique.
The cholent should be at least half cooked on Friday and
then a short while before Shabbat it is placed on top of
a blech so the cholent can continue to cook throughout
the night.
It is then served warm at noon on Shabbat.

Iemand klaagde dat Cholent niet lekker is, hij kreeg


als antwoord:Dat hoort het ook niet te zijn. (?)
Cholent
3 eetlepels plantaardige olie
1 kilo doorregen runderlappen
2 grote uien, in plakken
3-5 hele knoflooktenen, zonder vlies
1 mergpijp
1 kilo aardappels, geschild en als ze groot zijn in vier
gesneden
250 gram gedroogde witte bonen, een uur geweekt
100 gram parelgerst
Zout en peper
Verwarm de olie in een grote kasserol met een goed
afsluitbare deksel, en bak hierin het vlees bruin.
Haal het vlees eruit en bak vervolgens de uien tot ze
zacht zijn. Voeg de knoflook toe en bak deze tot de geur
vrij komt. Doe het vlees terug in de pan, voeg de
mergpijp toe, en schik de aardappels, bonen en gerst
daaromheen. Bestrooi met zout en peper.
Bedek het geheel met water en breng aan de kook. Verwijder het schuim, leg het deksel op de pan en zet het
voedsel een nacht in een oven van 110*C.
Verwijder het deksel pas als de pan op tafel staat zodat
iedereen kan maagenieten van de heerlijke geur die
opstijgt zodra de pan opengaat.
62

Classic cholent with meat


cup kidney beans
cup lima beans
cup navy beans
6 small potatoes
1 pound stew meat cut into cubes
cup fine or medium barley
1 onion
1 tsps. salt
tsp. pepper
1 tsp. garlic powder or 3 cloves garlic, minced
Use:6-quart pot
Yields: 4 to 6 servings
The night before you prepare this dish, put all the beans
in a large bowl and cover with cold water.
Allow to soak overnight. Before cooking, drain beans
and discard any stones and dried-out beans.
Peel potatoes, and cut into desired size and add to pot.
Rinse meat and barley.
Peel onion.
Place in 6-quart pot. Add drained beans and water until
pot is three-quarters full. Add salt, pepper, and garlic.
Cover and bring to a boil, then reduce heat.
Let simmer at least 1 hour and add water when
necessary.
Place on blech before Shabbat, making sure water is
1-inch above ingredients.
Keep pot tightly covered.
Variation : add 2 ounces ketchup
or 2 tablespoons paprika.

63

Hamantashen

Voor ongeveer 20 stuks

Met Poerim als de dood van de gehate Haman gevierd


wordt, maken de Sfardim (de Mediterrane en Orientaalse Joden) koekjes in de vorm van zijn oren en de
Asjkenazim (West-en Oost Europa en Rusland Joden) in
de vorm van zijn driehoekige hoofd. Er zijn verschillende soorten deeg voor, waaronder ook een gistdeeg. Dit
biscuitdeeg is heerlijk. Er zijn verschillende vullingen.
De meest traditionele en populairste is een maanzaadvulling. De koekjes kunnen ook met pruimen gevuld
worden.
Voor het deeg
250 gram bloem
Een snufje zout
2 eetlepels suiker
2 of 3 druppels vanilla-essence
150 gram boter
1 eigeel
2-3 eetlepels melk, zo nodig
1 losgeklopt ei voor de glans
Voor de mohn-(maanzaad) vulling
150 gram maanzaad
175 ml melk
2 eetlepels honing
4 eetlepels suiker
4 eetlepels rozijnen
1 eetlepel boter
Geraspte schil van 1 citroen
1 eetlepel citroensap

Meng in een kom de bloem met het zout, de suiker en


de vanilla-essence. Snijd de boter in stukjes en meng ze
door de bloem. Meng het eigeel erdoor en kneed het tot
een zachte bal. Voeg als het nodig is wat melk toe om
ere en soepele deegbal van te maken. Verpak het deeg
in plasticfolie en laat het koud worden in de koelkast.
Laat voor de vulling het maanzaad in de melk ongeveer
15 minuten zachtjes pruttelen tot het dik is. Voeg
honing, suiker, rozijnen en boter toe en laat het nog 5
minuten koken. Doe de gersapte citroenschil en het
citroensap erbij en roer de boter erdoor. Laat afkoelen.
Verdeel het deeg in vieren, dat werkt makkelijker. Rol
ieder stuk op een bebloemde oppervlak uit met een
deegroller tot het 3 mm dik is. Snijd er rondjes uit van
7 cm. Rol de resten opnieuw uit en snijd deze ook in
rondjes. Leg een volle eetlepel vulling in het midden
van ieder rondje. Til de randjes aan drie kanten op en
vouw deze naar het midden toe over de vulling zodat er
een driehoekige piramidevorm ontstaat;druk de randjes
op elkaar. Leg de Hamantashen op een ingevet bakblik
en smeer ze in met het losgeklopte ei. Bak ze 15-20 minuten in een voorverwarmde oven van 190 *C. Laat de
koekjes afkoelen op het bakblik. Haal ze er niet af als
ze nog warm zijn, anders is de kans groot dat ze breken.
Haal ze als ze koud zijn voorzichtig van het bakblik af.
64

Hamantashen
The classic Purim cookies are eagerly awaited by everyone
young and old.
They are versatile and can be made from a good sweet
yeast dough, flaky dough, or traditional cookie dough.
The fillings as well can be mixed and matched.
Prune butter (lekvar) and poppy seeds (mohn) are
traditional but one can use any kind of jam or preserves
or apple butter.
4 eggs
1 cup sugar
cup oil
Juice of 1 lemon
Rind of 1 lemon, grated
1 tsp. vanilla extract
5 cups flour
2 tsps. Baking powder
Fillings
1 pound prepared mohn filling (poppy seed)
Or
1 pound lekvar (apple or prune butter)
Or
Poppy bars
Use: cookie sheets
Yields: 4 dozen hamantashen

Preheat oven to 350*


Grease cookie sheet
Beat eggs and sugar. Add remaining ingredients, and mix
well.
Divide into four parts.
On a floured board roll out each portion to about inch
thick. Using a round biscuit or cookie cutter cut 3-inch
circles.
Place to 2/3 teaspoon of desired filling in the middle of
each circle.
To shape into triangle, lift up right and left sides, leaving
the bottom down, and bring both sides to meet at the
center above the filling.
Bring top flap up to the center to meet the two sides.
Pinch edges together.
Place on greased cookie sheets 1 inch apart and bake in a
350 * preheated oven for 20 minutes
If glaze is desired, brush with beaten egg.

65

Rosh Hashone
Joods nieuwjaar

Rosh Hashanah through


Yom Kippur Days of Awe

De eerste dag van de zevende maand (Tishrei) zal voor


jou een heilige feestdag zijn wanneer jij geen enkel
dagelijks werk mag doen.
Het zal een dag zijn om de ramshoren te blazen.
[Bamidbar 29:1)

The first day of the seventh month [Tishrei] shall be a


sacred holiday to you when you may not do any mundane work. It shall be a day of sounding the [rams]
horn [Numbers 29:1]

Rosh Hashone roert het hart van iedere Jood.


Het Joodse Nieuwjaar is een tijd van ontzag en statigheid.
Op deze dag versterken en bekrachtigen we onze relatie
met Gd en we worden geoordeeld, samen met de hele
mensheid, voor wat er in het komende jaar zal gebeuren.
Gedurende het hele Rosh Hashone feest zijn we op de
heiligheid van de dag afgestemd. Al onze handelingenbidden in de synagogue, luisteren naar de shofar/
ramshoren,en deelnemen aan de feestmaaltijd zijn
doordrenkt met een bewustzijn van Gds Koningschap.
Op Rosh Hashone staan we, verbonden met al de Joden
overal, voor de Almachtige, en bidden voor een gezond
jaar met rijkdom en vrede. Een reeks speciale voedsel
gewoontes zijn in gebruik bij de feest maaltijden.
Rosh Hashone betekend Hoofd van het Jaar.
Net zoals het hoofd het brein bevat dat het hele lichaam
controleerd, zo bevat Rosh Hashone in zich de kracht voor
leven, zegen en levensonderhoud voor het hele jaar.
Onze handelingen zetten de toon voor het toekomende
jaar. Daarom passen we op wat we denken, zeggen en
doen gedurende die twee dagen. Rosh Hashone is ook de
herdenkingsdag van de schlepping van de eerste mens.
Adam kroonde op die dag Gd tot Koning over het hele
Universum, en vroeg aan al de schepselen om Hem te
eren. Elke Rosh Hashone bekrachtigen we dat Gd onze
Koning is en we hernieuwen onze verplichting om te leven
volgens Zijn wil. Daartegenover vragen we Gd om ons
een goed en zoet jaar te bezorgen.

The Jewish year begins with the Yomim Norayim,


Days of Awe. They extend from Rosh Hashanah,
the Day of Judgment until Yom Kippur, the Day of
Atonement. These ten days are a time of concentrated
spiritual effort, permeated with the knowledge that
everything we do during this time has the power to
affect the coming year. The inspiration of these days
awakens us to ever new possibilities for conducting
our lives on a higher level, and we enter the new year
prepared to improve our relationship both with Gd
and with our fellow man.
The concept of teshuvah, return, that is emphasized
during these days is a positive one, permitting us to
begin the year with a clean slate and the feeling of new
beginnings. Prayer, tefillah, is especially important
during this time. Our prayers are both individual and
communal, underscoring the fact that the fate of each
Jew is fundamentally bound up with the fate of all
other Jews and that we are all parts of one whole. This
concept is also expressed in the giving of extra
tzedakah, charity, during these days. Thus the phrase
that is a recurrent theme in the holiday prayer book
on Rosh Hashanah and Yom Kippur:Teshuvahtefillah-tzedakah avert the evil decree. The holiness
of the Days of Awe is a prelude to the joy which follows during Sukkot and Simchat Torah, festivals of
rejoicing. On Rosh Hashanah, as we affirm Gds Kingship, we are filled with gladness and confidence that
our prayers for a sweet year will be answered. Yom
Kippur, the culmination of our days of teshuvah and
the holiest day of the year, brings the certainty that we
have been sealed for a good year.
Honey cake and sweet round challot, giving charity
and going to shul, holiday clothing and festive mealsall are part of the special time we call the Jewish New
Year and the Yomim Norayim. The experience of
these days remains with us well into the year,
providing inspiration and strength until a new cycle
begins once again with another new year, each year
bringing a new light and radiance as the cycle
continues.

Veel geboden en gewoontes van Rosh Hashone zijn


verbonden met voedsel.
Op Rosh Hashone eten we ronde Galles, die we in honing
dopen nadat we de Hamotze zegen hebben gezegd.
We dopen ook een appel in honing.
Dit drukt onze wens uit voor een goed en zoet jaar, net
zoals de populaire gewoonte om zoete gerechten zoals
wortel tzimmes en honing koek.
Het hoofd van een lam (Sfardisch) of een vis
(Askenazisch) worden dikwijls opgediend als symbool
voor de hoop om het Hoofd te zijn (en niet de staart) om
uit te blinken in rechtvaardigheid en een voorbeeld voor
allen te zijn.
66

67

Rosh Hashanah stirs the heart of every Jew. The Jewish


New Year is a time of awe and solemnity. On this day
we re-establish and intensify our relationship with Gd
and are judged, together with all of mankind, as to the
events of the coming year.
Throughout Rosh Hashanah, we are attuned to the
holiness of the day. All our activities-praying in shul,
listening to the shofar, and partaking of festive meals are
imbued with an awareness of Gds Kingship.
On Rosh Hashanah we stand before the Almighty, united with Jews everywhere, and pray for a year of health,
prosperity and peace. The words we read in the machzor, the special holiday prayer book, help us channel our
thoughts and prayers upward, shaped by the stirring and
incisive words of our great Sages. Our hearts are
awakened to the awesome power of the day.
Rosh Hashanah is observed both in Israel and in the
Diaspora for two days. Yom Tov candles are lit both
nights, with the appropriate blessings, including
shehechiyanu. A number of special food customs are
observed during holiday meals.
Rosh Hashanah means head of the year. Just as the
head contains the brain which controls the entire body,
so does Rosh Hashanah contain within it the potential
for life, blessing and sustenance for the entire year. Our
actions on Rosh Hashanah set the tone for the year to
come. For this reason we are carefull in all we think, say
and do during these two days. The anniversary of the
creation of man is on Rosh Hashanah. The first man,
Adam, proclaimed Gd as King over the Universe, calling
upon all creatures to worship Him. Each Rosh Hashanah we reaffirm that Gd is our King and renew our
commitment to live according to His will. We pray that
Gd, in turn, will grant us a good and sweet year. Our
wishes for one another are reflected in the words which
we say after services on the first night of Rosh
Hashanah, Lshanah tovah tikateiv vteichatem. May
you be written and inscribed for a good year.

Food Customs
Many mitzvoth and customs of Rosh Hashanah are related to food. The following guide includes most of the
traditional dishes. Many groups, especially
Sephardic Jews, observe additional customs, including
special blessings and foods.
On Rosh Hashanah, we eat round challot, which we dip
into honey after the hamotzi blessing. We also dip an
apple into honey. This expresses our wish for a good,
sweet year, as does the popular custom of serving sweet
dishes such as carrot tzimmes and honey cake.
Many food customs on Rosh Hashanah reflect our
wishes for the coming year in the form of a culinary pun
such as merren [Yiddish], which means both to
increase and carrots. This is another reason for
68

eating carrot tzimmes at the holiday meals. On the first


night of Rosh Hashanah, after we eat the challah dipped
in honey, we dip slices of apple in honey. Chabad
custom is first to say the blessing ha-aitz over the fruit
and then: May it be Your will to renew for us a good
and sweet year.
Chabad custom is to serve pomegranates on the first
night of Rosh Hashanah, after the apple is dipped in
honey. This custom symbolizes the wish that our merits
be increased like the seeds of a pomegranate. The head
of a lamb or a fish is often seved, signifying our hope
to be the head, outstanding in righteousness and an
example for all.

Granaatappel
Het is een gewoonte om granaatappels te eten de eerste
nacht van Rosh Hashone, nadat de appel in de honing is
gedoopt.
Deze gewoonte symboliseerd de wens dat onze
verdiensten worden vermeerderd zoals de zaden van de
granaatappels.
De granaatappel is een van de vruchten van Israel en er
wordt gezegd dat er 613 zaden in zitten, net zoveel als
het aantal geboden.
Elke Jood zit vol met mitzwes zoals zaadjes van de
granaatappel.

69

Kippensoep / GoldeneYoich / Vitamine J


Dit gerecht vormt de basis van de Shabbes-en feest tafels.
Een Shabbesavond is niet hetzelfde zonder kippensoep.
Het is ook de traditionele soep bij bruiloften. Vroeger
werd hijgouden bouillongenoemd omdat het net amber
was met de gouden vetbolletjes die erbovenop dreven.
Tegenwoordig wordt het vet er vaak afgeschept vanwege
het ongezonde karakter en wordt de kleur met een beetje
safraan sterker gemaakt. De soep is lang gezien als
geneesmiddel,de Joodse penicilline, en het idee dat hij
medicale waarde heft wordt vandaag ook weer
ondersteund door wetenschappelijk onderzoek. De
bouillon wordt van oudsher gemaakt van een vette
gekookte kip. De kip wordt als tweede gang gegeten,
met mierikswortelsaus en zure komkommer om er meer
smaak aan te geven. Veel mensen gebruiken de karkassen
of de ingewanden (samen met kippenpotendie je los kunt
kopen bij de Joodse slager) om de soep te maken.
Kippensoep voor 4-6 personen
1 soepkip van 2 kilo, of 1 karkas en 500 gram
ingewanden
1 grote ui, in vieren
2 wortelen, in grove stukken gesneden
1 prei
1 raapje, in vieren
2 stengels bleekselderij met blad, in grote stukken
gesneden
2 takjes peterselie
Zout en witte peper
Doe de kip, of het karkas en de ingewanden, in een grote
pan met 2 liter water. Breng aan de kook en verwijder het
schuim. Voeg de groenten, de peterseliestelen (bewaar
de blaadjes als garnering), zout en witte peper toe. Laat
de soep met een deksel op de pan op een klein vuur 2
uur trekken, voeg zo nodig wat water toe. Als u een hele
kip gebruikt, haal deze er dan na een uur uit en verwijder
het vlees om te voorkomen dat dit te gaar wordt. Bewaar
dit in een beetje bouillon voor de tweede gang. Doe het
karkas en de botjes terug in de pan en laat de bouillon
nog een uurtje koken. Zeef de bouillon. Als u het vet dat
bovenop drijft wilt verwijderen, kunt u het opnemen met
keukenpapier. U kunt de soep ook een dag van tevoren
maken en een nacht in de koelkast bewaren, de
volgende dag kan het gestolde vet er met een lepel
afgeschept worden. Voeg een paar minuten voor de soep
gekookt wordt een handvol fijne vermicelli (lokshen). Eet
de soep heel heet, met desgewenst peterselie als garnering.
Als garnituur voor de soep kan men ook deegcroutons
(mandelen) gebruiken. Kreplech (met vlees gevulde
70

ravioli) worden gebruikt voor de feestdagen en


special gelegenheden; Knaidlach (matseballen)
zijn gebruikelijk bij het Joodse paasfeestm maar ze
worden vaker gemaakt.

Knaidlich Matseballen 16 stuks


Het Jiddische woord knaidl is afgeleid van het Duitse
knodel dat dumpling of knoedel betekent.
Er zijn verschillende versies, met kippenvet of olie,
met rundermerg, gemalen amandelen, geraspte ui,
geraspte peterselie en gember poeder. De meeste,
ook de oude traditionele, zijn zeer machtig: klop 1
ei los, voeg daar 1 volle eetlepel gesmolten kippenvet, 2 eetlepels warm water, zout, witte peper en 75
gram matsemeel aan toe. De nu volgende is minder
machtig.
2 eieren, gescheiden
75 gram matsemeel
Zout
Klop de eiwitten stijf. Vouw de licht geklopte
eigelen hierdoorheen, vervolgens het matsemeel en
het zout. Meng dit tot een geheel. Zet dit afgedekt
30 minuten koel weg. Maak er vervolgens ballen van
met een doorsnede van 2 cm en doe deze in een pan
kokend water met zout. Kook ze op klein vuur in 20
minuten gaar. Warm ze vlak voor het eten op in de
kokende bouillon. Het is de gewoonte om knaidlach
in kokend water gaar te maken. Ze nemen namelijk
tijdens het koken zoveel water op dat, tenzij u een
enorme pan soep hebt klaargemaakt, u anders geen
bouillon meer over zou hebben.
Een oud Joods mopje, , is nog steeds populair:
Een man roept de ober in een restaurant en zegt: Ik
ben niet gelukkig.
De ober vraagt: Wat is er aan de hand?
De man antwoordt: Vertel het me maar!
De ober vraagt: Is de soep te koud?
Nee, hoor,
antwoord de man. De ober vraagt:Wilt u wat zout
en peper?
De man antwoordt:Nee!
De ober zegt:U bestelt altijd deze soep en hij is altijd
hetzelfde
De man zegt:Proef maar.
De ober vraagt:Waar is de lepel?
De man zegt :Aha!
Een gast roept de ober:Ik bestelde de speciale soep
van de dag, kippensoep met mandelen, maar er zit
geen kip en geen mandelen in.
Dat is waarom hij speciaal is. Antwoorde de ober.

71

Zout
Het is de gewoonte om zout op onze tafel te zetten, en
het eten is zoals een offer.
Volgens de Kabala zal men het eerste stuk brood drie
maal in het zout dopen.
We dopen ons brood altijd in zout, niet enkel op
Shabbes.
Onze tafel wordt beschouwd als een altaar, en in de
Heilige Tempel werd bij elk offer zout gegeven.
Zout wordt nooit slecht en rot niet, daarom is het het
symbool voor ons eeuwig verbond met Gd.
Zout voegt smaak toe aan alles. Zo ook wordt ons
verbond met Gd verondersteld zin en smaak toe te
voegen aan elk moment in ons leven.

Het verhaal uit Genesis waar Lot zijn vrouw een


zoutpilaar wordt.
De mensen van Sodom waren bekend voor hun
wreedheid tegenover vreemdelingen. Onwelkom zijn
was een deel van hun grondwet. Lot was de
uitzondering. Alhoewel hij in Sodom leefde, hadden
de jaren die hij met zijn oom Abraham had
doorgebracht, hem beinvloed, en hij had geleerd om
Abraham zijn gastvrijheid te evenaren.
Toen Gd twee engelen stuurde, die verkleed waren als
mannen, om Sodom te vernietigen, nodigde Lot ze uit
in zijn huis en gaf hen voedsel. Zijn vrouw Adit een
geboren Sodomiet, verwierp wat hij deed. Lot vroeg
zijn vrouw zout voor de gasten en ze antwoorde
hem:Ook deze slechte gewoonte wil je bij ons
invoeren? Ze had geen zout in huis en ging van deur
tot deur om haar buren om zout vragen, voor haar
man zijn gasten. Daarbij liet ze aan iedereen weten
dat Lot de wetten van de stad aan zijn laars lapte door
gasten te ontvangen.
Een tijdje later verzamelden zich een hele hoop mensen
voor Lot zijn deur, die eisten dat Lot zijn gasten aan
hun zou geven om ze te mishandelen. De volgende
morgen, toen Sodom op het punt stond om verwoest te
worden, redden de engelen Lot met zijn familie.
Terwijl ze vluchten, waarschuwden de engelen hen om
niet achterom te kijken naar de stad.
Het was niet gepast voor hun om naar het leed van
anderen te kijken.
Maar Lot zijn vrouw sloeg de waarschuwing in de
wind, en keek achterom en werd een zoutpilaar.
Ze zondigde met zout, en ze werd gestraft met zout.
72

Classic Challah
One of the most universally popular challot to grace
the Shabbat and holiday table.

2 ounces fresh yeast or 4 packages dry yeast


3 cups warm water
cup sugar
1 tbsps. salt
13 to 14 cups flour
6 eggs, slightly beaten
1 cup oil
Glaze
1 egg, beaten
Poppy or sesame seeds
Use: baking sheets or loaf pans
Yields: 4 to 6 loaves
Dissolve yeast in warm water in a large bowl.
When dissolved, add sugar, salt, and half of the flour.
Mix well.
Add eggs and oil, then slowly stir in most of the
remaining flour-dough will become quite thick.
[Until the kneading stage, dough can be mixed in an
electric mixer.]
When dough begins to pull away from sides of bowl,
turn onto floured board and knead for about
10 minutes.
Add only enough flour to make dough
manageable.
Knead until dough is smooth and elastic and springs
back when pressed lightly with fingertip.
Place dough in a large oiled bowl.
Turn it so the top is oiled as well.
Cover with a damp towel and let rise in a warm place
for 2 hours, punching down in four or five places every
20 minutes.
Separate challah with a blessing.
Divide dough into four to six parts and shape into
loaves; place in well-greased bread pans or on greased
baking sheet.
Let rise until double in bulk.
Preheat oven to 375*
Brush tops of loaves with beaten egg and sprinkle with
poppy or sesme seeds.
Bake for 30 to 45 minutes or until browned.
Remove from pans and cool on racks.

73

Challe
Om brood te bakken op de unieke Joodse manier, doen
we de speciale gebod van hafrashat challe het gebod
om een klein deel van het deeg af te scheiden, dit wordt
challe genoemd.
Dit is een herinnering aan de tijd toen dit challe deel
aan de Kohaniem werd gegeven, die de afstammelingen
waren van Aharon de hoge priester, zij waren
verantwoordelijk om de dienst te doen in de
Beith Hamikdash-de Tempel.
Alhoewel we het challe deel nu niet meer aan de
Kohaniem geven, moeten we nog steeds het gebod
houden om challe af te scheiden van het deeg. We
verbranden het stuk dan, omdat het niet meer van ons
is, en we er geen nut uit kunnen halen.
Het afscheiden van challe is een van de drie geboden
die speciaal toevertrouwd zijn aan de vrouw en die
door hen gedurende vele generaties gekoesterd werd.
Het wijst ons er op hoe een Jood Gd kan dienen door
zijn physieke handeling in het dagelijkse leven.
Het woord challe slaat op het deel deeg dat wordt
afgescheiden en de speciale gevlochten broden die
worden gegeten tijdens de speciale Joodse
feestmaaltijden. Dit brood is het symbool geworden
voor Shabbes. Twee broden, een blinkende kandelaar,
wijn en een zilveren Kiddush beker dit alles op een
elegant wit tafelkleed gepresenteerd schept een tijdloos
dekor voor de Shabbes Jom tov maaltijd.
Waarom gebruiken we twee challes? Deze twee
broden doen ons herinneren aan de dubbele portie
manna dat de Joden kregen, op vrijdag, gedurende de
omzwerving in de woestijn.
Nadat de Joden Egypte hadden verlaten was hun portie
matzes vlug uitgeput. Toen zond Gd zelf een portie
manna voor elke familie. brood van de hemel.
Onze voorouders hadden het geluk dat ze elke dag een
krachtige herinnering kregen, dat de mens
afhankelijk is van Gd voor zijn dagelijkse voedsel.
Op vrijdag kregen zee en dubbele portie Manna, want
op Shabbes was het niet toegelaten om het in te
zamelen. Toen het Manna op de grond viel werd het
beschermd door een laag dauw van onder en van
boven. Dit is een reden dat de alle op het
tafelkleed ligt en bedekt is met een speciaal doekje
(Shabbes deckel).
Volgens de Bijbelse beschrijving leek het Manna op een
witachtig papaverzaad.
Daarom strooien veel mensen boven op hun challe
papaverzaad voor ze het bakken.

De challe broden zijn dikwijls gevormd in zes


gevlochten strengen, zodat het totaal aantal twaalf
strengen zijn. Dit herinnerd ons aan een ander wonder
dat zich in het Heiligdom in de Tempel in Jeruzalem
afspeelde. Elke week werden twaalf broden op speciale
open schabben gelegd. Er gebeurde een wonder.
Nietegenstaande het feit dat elke Shabbes de hoge priesters
de broden weg namen van de schabben ze nog even vers
en warm waren als toen ze de week daarvoor op de
schabben waren gelegd.

Twee middel maat challes


kop warm water
2 theelepels suiker
3 blokjes verse gist
1 ei
kop olie
kop suiker
2 theelepels zout
kop warm water
750 gr meel
Spoel een grote kom met heet water.
Doe de kop warm water en de 2 theelepels suiker in de
kom meng het en brokkel de gist er boven op.
Laat het oplossen voor ongeveer 10 minuten.
Voeg het licht opgeslagen ei bij de olie, suiker, zout en de
kop warm water.
Meng goed.
Doe er de helft van de bloem bij.
Meng goed.
Kneed langzaam de rest van het meel tot het een goede
deeg vormt. Het mag een beetje klevend zijn.
Laat het overdekt met een doek,rijzen, tot het deeg
verdubbeld is van omvang (ongeveer 1 uur).
Duw het naar beneden.
Laat het terug rijzen (ongeveer uur).
Het deeg kan nogmaals naar beneden worden geduwd
(het kan geen kwaad).
Zet de oven aan op 190* C. (de oven moet niet voor
verwarmd worden.)
Vet de bakpan in of gebruik bakpapier.
Vlecht de Galles, leg ze op het bakpapier.
Strijk ze in met opgeslagen ei.
Strooi er sesam zaad of papaverzaad op.
Laat ongeveer 30 minuten bakken

75

SIMCHA

77

Moos heeft een broodjeszaak. Er komt een man


binnen en die bestelt brood, gehakt en wat zuur.
Even later brengt Moos de man een bal gehakt.
He, wacht effe, zegt de man, waar is het brood?
Dat zit in het gehakt, zegt Moos.
En waar is het zuur dan? vraagt de man.
Zegt Moos: Dat krijg je als je die bal op hebt.
Saar en Moos liggen in bed. Moos ligt maar te
woelen. Ken je niet slapen? vraagt Saar aan Moos.
Nee, zegt Moos, het wil maar niet lukken.
Hoe komt dat? vraagt Saar.
Morgen moet ik Isaac van beneden 2000 gulden
betalen. Maar die heb ik niet, zegt Moos.
Ach joh, zegt Saar, maak je niet druk. Daar weet
ik wel wat op. Saar stapt uit bed en stampt op de
grond. Dan roept ze hard naar beneden: Isaak, die
2000 gulden morgen ken je vergeten! Dan stapt
Saar weer in bed en zegt: Zo, ken jij lekker slapen,
ken hij niet meer slapen.
Moos loopt door de Kalverstraat in een prachtig
nieuw kostuum.
Komt ie Sam tegen en Sam zegt: Mooi kostuum
Moos. Was het duur?
Ja, zegt Moos, 1500 gulden.
Zegt Sam: 1500 Gulden?
Dat heb jij er niet voor
betaald! Hoeveel heb jij er voor betaald?
Honderd gulden, zegt Moos.
Zegt Sam: Toch nog?
Sam ligt op sterven in de huiskamer, achter de
winkel. De hele familie staat rond zijn bed.
Rachel, mijn lieve vrouw, ben je daar?
(Snikkend): Ja, mijn lieve man.
Jacob, mijn zoon, ben je daar? Ja, vader.
Sarah, mijn dochter, ben je daar? Ja, vader.
Sam richt zich op en roept: En wie past er dan op de
zaak?
Itzak loopt langs de ijszaak van familie Cohen.
plotseling ziet hij het bordje verboden voor Joden
op de voordeur gespijkerd. Razend rent hij naar
binnen. Hoe kun je dit nu doen, na alles wat we
hebben meegemaakt? je bent toch zelf ook een
Jood.Cohen buigt zich naar voren en fluistert: Heb
je mijn ijs al geproefd?
Er staan twee Joden bij de klaagmuur in Jeruzalem.
Zegt de n tegen de ander: Hoe gaat het ermee?
Zegt die ander: Ik mag niet klagen

Moos is gelovig Jood en bidt tot Gd: Oh Heer, al


meer dan 2000 jaar zijn wij Uw uitverkoren volk.
Kunt U er niet voor zorgen, dat wij de komende
2000 jaar iets minder uitverkoren zijn?
Kleine Sally komt hijgend de kamer binnen: Papa,
op straat loopt een arme man te roepen. Ik wil
graag een mitswe doen door die man te helpen.
Mag ik hem een euro geven? Papa:Natuurlijk
mag jij dat, lieve jongen. Hier is een euro, ga er
maar gauw op af. Na zo`n 20 minuten komt
Sally terug. Papa: ik ben trots op jou, Sal. Je hebt
een goed hartje. Je zult, met G-ds hulp, een
uitstekende Joodse man worden. Maar wat riep die
man precies? Sally: hij riep:heerlijke ijsjes, een
euro per stuk.
Sam en Moos staan bij het graf van vriend Bram,
die een goede Jood was. Ze willen hem iets
waardevols meegeven. Moos gooit een briefje van
honderd gulden op de kist. Sam schrijft een cheque
uit van 200 gulden, gooit die op de kist en neemt
het briefje van honderd gulden uit het graf. Zo,
zegt Sam, hebben we allebei 100 gulden gegeven...
mooi toch..
Antisemiet zegt tot Jood; de Joden zijn de schuld
van alle ellende. Jood: Nee, de fietsers.
Antisemiet hoezo de fietsers?
Jood: hoezo de Joden?
Sam opent een winkel tegenover een grote
supermarkt. Op een ochtend staat op de
supermarkt geadverteerd: Roomboter 1,49. Meteen
hangt Sam een bord op: Roomboter 1,29. De
volgende dag hangt er bij de supermarkt een bord:
Roomboter 99 cent. Sam hangt op: Roomboter 69
cent. Op de derde dag adverteert de supermarkt
met: Roomboter 49 cent. En Sam hangt een bord
op: Roomboter 29 cent. Dan stapt de directeur van
de supermarkt op Sam af: Wat zijn we nou aan t
doen met die roomboter? Wat jij aan het doen
bent, weet ik niet, zegt Sam, maar ik verkoop geen
roomboter.
Aan de grote Albert Einstein werd gevraagd uit te
leggen wat het verschil is tussen tijd en eeuwigheid.
Waarop de geleerde de vrager aandachtig aankeek
en bedachtzaam antwoordde: Als ik de tijd zou
nemen om u dat uit te leggen zou het een
eeuwigheid duren.

79

Meneer Cohen zit op een bankje en leest een


rechtse en anti-Joodse krant. Opvallend is een artikel
zichtbaar met een antisemitische kop. Cohens beste
vriend, meneer Polak, loopt langs, ziet het artikel en
stopt geschrokken. Polak: wat zie ik nou? Die krant
kan je toch niet gaan lezen, lees het NIW, dan weet
je genoeg! Cohen: die staat vol met verhalen over
antisemitisme, problemen in Israel, problemen in de
Joodse Kille (gemeente); ik lees liever goed nieuws.
In deze krant staat dat de Joden al het geld bezitten,
dat ze alle banken in handen hebben, dat ze de
media controleren, dat de Joden in Hollywood de
dienst uitmaken; allemaal goed nieuws!
Cohen dacht aan zijn vrouw, hoe goed was die voor
hem geweest en wat een boffer dat hij haar had
getroffen.... Hij bad tot de Eeuwige en vroeg,
Waarom heeft u haar zon goed hart gegeven?
De Eeuwige antwoordde; Opdat jij van haar zou
kunnen houden, mijn zoon. En waarom heeft U
haar zon knap uiterlijk gegeven? Opdat jij van
haar zou kunnen houden, mijn zoon. En waarom
heeft u haar zon goede kok gemaakt? Opdat jij
van haar zou kunnen houden, mijn zoon. Meneer
Cohen dacht hierover na. Toen zei hij, Ik wil niet
ondankbaar wezen of zo, maar waarom hebt u haar
zo dom gemaakt? Opdat zij van jou zou kunnen
houden, mijn zoon.
Drie Joodse moeders zitten bij elkaar.
Oi, zucht de een.
Oi zucht de ander
H , zegt de derde,
we hebben nog zo afgesproken dat we het niet over
onze kinderen zouden hebben...
Cohen komt bij de rabbijn en zegt: mijn vriend zit in
zware financiele problemen. Kan de kehille hem geen
handje helpen? De rabbijn: maar waarom komt hij
zelf niet? Cohen: hij schaamt zich rot...
De rabbijn: maar hij kan toch doen alsof hij een
vriend is, die het voor hem vraagt?....
Moos at al jaren in hetzelfde restaurant. Toen, op
een dag zagen ze hem het restaurant aan de overkant
binnengaan. Toen hij de volgende dag
terugkwam, vroegen ze hem:Moos, wat is er aan
de hand, waarom ging je naar de overkant? Moos
antwoorde :Wat moest ik doen? Ik was bij de
tandarts en hij zei me dat ik aan de andere kant
moest eten.
80

Sam en Moos lopen door de kalverstraat. Sam ziet


een spiegel op straat liggen. Hij pakt de spiegel op en
kijkt erin en zegt: He, die gozer ken ik!
Waarop moos de spiegel afpakt en ook erin kijkt en
zegt: Tjah logisch, dat ben ik!
Sam en Moos zijn op vakantie, maar net als ze
halverwege zijn stort het vliegtuig in. De enige die
nog leeft is Moos. Hij weet niet hoe hij het de vrouw
van Sam moet vertellen. Na 3 maanden gaat hij naar
haar toe en zegt: Sas, Sam begon te flirten met de
stewardes... En voor dat Moos kon vertellen dat Sam
dood was zij Sascia: Laat hem toch dood vallen.
Zegt Moos: Service van de KLM.
Sam en Saar lopen door de Kalverstraat.
Saar blijft stilstaan bij een sjieke boetiek waar een
mooie jurk in de etalage staat.
Vind je m mooi? vraagt Sam.
Ja, heel mooi, zegt Saar.
Vind je m echt heel erg mooi?, vraagt Sam.
Ja, werkelijk prachtig, zegt Saar.
Nou, weet je wat? zegt Sam, dan gaan we morgen
weer kijken.
Sam heeft een zeer goed lopende haringkar.
Zijn vriend Moos komt voorbij, en trots vertelt Sam
hoe goed de zaken gaan. Dan komt het hoge woord
eruit, en vraagt Moos: Sam, kan ik honderd gulden
van je lenen? Sam kijkt Moos aan en zegt: Moos
jongen, zie je dat gebouw aan de overkant van de
straat? Dat is de Bank, en daar heb ik een deal mee:
Zij verkopen geen haring, en ik leen geen geld uit!
Sam komt Moos tegen.
Zegt Sam tegen Moos: H; Moos, wat zie jij er slecht
uit. Zegt Moos: Ja vind je het gek. Ik werk in de haven, sjouwen, om vijf uur beginnen, om drie uur weer
thuis...
Vraagt Sam: Goh Moos, hoe lang doe je dat al?
Zegt Moos: Ik moet maandag beginnen.
SS-commandant zegt tot Jood: als je mij kunt zeggen
welk oog van mij van glas is, laat ik je los.
Jood zegt onmiddellijk het linkeroog.
SS commandant: Hoe weet je dat zo gauw?
Jood: Het kijkt me zo menselijk aan.
Saar en Moos wonen al 25 jaar samen. Zouden we
nou toch niet eens gaan trouwen?vraagt Saar. Ach
meid, zegt Moos, wie wil ons nou nog hebben?

An elderly Jewish woman boarded a train and sat


down opposite a man. After looking at him for a few
minutes, she asked him if he was Jewish.
He looked at her strangely and politely answered
that he wasnt. A few minutes later, the woman
again asked him if he was Jewish. The man again
replied that he most definitely was not. Some time
later the woman asked him a third time if he was
sure he wasnt Jewish. The man said, Listen lady,
if it will make you stop asking me, yes, Im Jewish.
The lady looked at him intently and said, Thats
funny, you dont look Jewish.
A Texan, a Frenchman and an Israeli are on a plane
flying over the Pacific Ocean when the engines
stop functioning. The plane crash lands on a Pacific
Island and the 3 are immediately captured by a tribe
of cannibals and taken to their village. The Chief
tells the 3 captives that these cannibals are civilized
and they have a custom on their island that before
they eat anyone, they grant that person his or her
last wishes no matter what they are.
He asks the Texan, What is your last wish?
The Texan replies: I want a 2 inch thick steak
with all the trimmings, Cajun fries and a case of
Bud. The Chief motions to some of his tribesmen
who immediately run into the jungle and come
back with the steak, the fries and the beer. The
Texan eats his meal and he is thrown in the pot. The
Frenchman is asked: What is your last wish?
He replies: Id like a case of Dom Perignon and
Id also like a big plate of escargots cooked in the
French manner. The Chief motions to his tribesmen who immediately rush off into the jungle and
bring back everything the Frenchman asked for. He
eats and drinks his fill, and he is then thrown in the
pot. The Chief turns to the Israeli and asks, And
what is your wish? The Israeli looks the Chief
squarely in the eyes and replies: I want you to kick
me in the behind as hard as you can. The Chief is
bewildered and asks the Israeli again, only to
receive the same reply. I want you to kick me in the
behind as hard as you can. The Chief shrugs his
shoulders, asks the Israeli to turn around, and kicks
him as hard as he can. With that the Israeli pulls
out a gun and kills the Chief and all of the other
cannibals. The Texan and the Frenchman get out
of the pot, look at the Israeli and say: If you had
that gun why didnt you do anything sooner?
The Israeli replies: What? And risk being
condemned by the UN, EU and the State
82

Department for overreacting to insufficient


provocation?
If I were Rockefeller, sighed the Hebrew teacher
from Chelm, Id be richer than Bill Gates.
His friend asked, What do you mean? How could you
be richer? Id do a little teaching on the side.
During the first day of Hanukah, two elderly Jewish
men were sitting in a wonderful deli frequented
almost exclusively by Jews in New York City. They
were talking amongst themselves in Yiddish - the
colorful language of Jews who came over from Eastern
Europe. A Chinese waiter, only one year in New York,
came up and in fluent impeccable Yiddish asked them
if everything was okay and if they were enjoying the
holiday. The Jewish men were dumbfounded. Where
did he ever learn such perfect Yiddish? they both
thought. After they paid the bill they asked the
restaurant manager, an old friend of theirs, Where
did our waiter learn such fabulous Yiddish?
The manager looked around and leaned in so no
one else will hear and said... Shhhh. He thinks were
teaching him English.
A Jewish businessman warned his son against
marrying a shiksa.
The son replied, But shes converting to Judaism.
It doesnt matter, the old man said. A shiksa will
cause problems.
After the wedding, the father called the son, who was
in business with him, and asked him why he was not
at work. Its Shabbos, the son replied.
The father was surprised: But we always work on Saturday. Its our busiest day. I wont work anymore on
Saturday, the son insisted, because my wife wants us
to go to shul on Shabbos.
See, the father says. I told you marrying a shiksa
would cause problems.
Saul Epstein was taking an oral exam applying for his
citizenship papers. He was asked to spell cultivate He spelled it correctly.
He was then asked to use the word in a sentence.
He brightened up and said, Last vinter on a very cold
day, I vas vaiting for a bus, but it vas too cultivate, so I
took the subvay home.
This older Jewish man was on the operating table
awaiting surgery and he insisted that his son, a well

83

known surgeon, perform the operation. As he was


about to receive the anesthesia he asked to speak to
his son. Yes Dad, what is it? Dont be nervous,
do your best and just remember, if it doesnt go
well, if something happens to me.. your mother is
going to come and live with you and your wife.
Airman Cohen was assigned to advise new recruits
about GI Insurance. Captain Smith noticed that he
had almost a 100% record for sales. Amazed, the
captain stood in the back of the room and listened
to Cohens pitch. Cohen explained the basics of
GI Insurance, then said, If you have GI Insurance
and go into battle and are killed, the government
has to pay $200,000 to your beneficiaries. If you
dont have GI Insurance and you go into battle and
get killed, the government only has to pay a
maximum of $6,000.
So you tell me, he concluded, who do you think
theyre going to send into battle first?
A young Jew and an old Jew are riding on a bus in
Jerusalem. The young Jew asks, Excuse me, sir,
what time is it? The old Jew doesnt answer.
Excuse me, sir, the young Jew asks again, what
time is it? The old Jew still doesnt answer.
Sir, forgive me for interrupting you all the time,
but i really want to know what time it is. Why wont
you answer me?
The old Jew says, Son, the next stop is the last
on this route. I dont know you, so you must be a
stranger. If I answer you now, according to Jewish
tradition, I must invite you to my home. Youre
handsome and I have a beautiful daughter. You will
both fall in love and youll want to get married.
And tell me, why would I want a son-in-law who
cant even afford a watch?
On a sunny Shabboth afternoon in Miami Beach,
two old friends met for the first time in years.
After exchange of the usual amenities, as they sat
on a beachfront bench, Jacobs expression grew
somber, and he said, Shmuel, people are telling
me you dont go to shul any more. Can it be true
that you no longer believe in G-d? Shmuel looked
uncomfortable, and hurriedly changed the subject.
The next afternoon, the old friends met on the
beach again. You must tell me, Shmuel, Jacob
said, Dont you believe in our G-d anymore?
Shmuel replied, Here is a straight answer to a
straight question. No, I dont. Jacob asked, Why

didnt you tell me that yesterday?


Shmuel, deeply shocked exclaimed, G-d forbid - on
Shabbat?
An elderly couple had dinner at another couples
house, and after eating, the wives left the table and
went into the kitchen. The two elderly gentlemen
were talking, and one said, Last night we went out to
a new restaurant, and it was really great. I would recommend it very highly. The other man said, Whats
the name of the restaurant? The first man knits his
brow in obvious concentration, and finally said to his
companion, Aahh, What is the name of that red flower you give to someone you love? His friends replies,
A carnation?? No. No. The other one, the man says.
His friend offers another suggestion, The
poppy? Nahhhh, growls the man. You know the
one that is red and has thorns. His friend said, Do
you mean a rose? Yes, Yes thats it. Thank you! the
first man says. He then turns toward the kitchen and
yells, Rose, whats the name of that restaurant we
went to last night?
A Jewish grandmother is giving directions to her
grown grandson, who is coming to visit with his wife:
You come to the front door of the apartment complex. I am in apartment 14T. There is a big panel at the
door. With your elbow push button 14T. I will buzz
you in. Come inside, the elevator is on the right. Get
in, and with your elbow hit 14. When you get out I am
on the left. With your elbow, hit my doorbell. Bubbe, that sounds easy, but why am I hitting all these
buttons with my elbow?
Youre coming empty handed?
An elderly Jewish man is sitting on a park bench
reading Rev. Farrakhans anti-white and anti-Jewish
newspaper. His best friend walks by, sees the paper,
and stops in shock.
What are you doing reading that paper? You should
be reading the Jewish Journal!
The elderly man replies, the Jewish Journal has stories about intermarriage, anti-Semitism, problems in
Israel... all kinds of troubles for the Jewish people.
I like to read about good news.
Farrakhans paper says...
The Jews have all the money... the Jews control the
press... the Jews control the banks... the Jews control
Hollywood. At my age its better to read nothing but
good news!

85

Op iedere antwoord kun je een nieuwe vraag bedenken

Zoals je je bed opmaakt,


zo zul je ook slapen

Wie niet kan bijten,


moet zijn tanden niet laten zien.

al was het maar uit nieuwsgierigheid.


Het leven is het beste koopje dat er bestaatje krijgt het voor niks!
Te lief doen kost altijd veel geld.

Hoe langer een blinde leeft,


hoe meer hij ziet.

Hou maar een beetje van me,


maar heel lang.

Benader een bok nooit van voren,


een paard nooit van achter
en een dwaas van geen enkele kant.

Als de molenaar vecht met de schoorsteenveger,


wordt de molenaar zwart en de schoorsteenveger wit.

dankjewel kun je niet in je zak steken.


Als de dikzak mager is geworden,
is de magere al lang dood.
Een dove heeft gehoord hoe een stomme heeft verteld
dat een blinde heeft gezien hoe een lamme heeft gelopen.
Als je wilt dat je dromen uitkomen,
ga dan niet slapen.
Wat een gek kan verknoeien,
kunnen tien wijzen niet herstellen.
Een gast voor een dag is jarenlang welkom.

Wat is de waarde van een naald zonder oog?


De pen wondt dieper dan een pijl.
Beter tien keer geruineerd dan een keer dood.
Als er een schakel breekt,
is de hele ketting stuk.
Wie voorbestemd is te verdrinken,
verzuipt in een lepel water.
Als je niets te verliezen hebt,
kun je alles proberen.
Wat is de waarde van een naald zonder oog?

Beter een gram geluk dan een pond goud.

Wie de erfenis opeist,


moet meestal de begrafenis betalen.

Een mens wordt niet rijker door gierig te zijn;


door vrijgevigheid wordt men niet armer.

Beter een oude vriend


dan twee nieuwe.

Wie op de grond ligt,


kan niet vallen.

Een mens redden


is als de wereld redden.

Als ik wil zijn als hijwie wild dan zijn als ik?

Beoordeel je evenmens niet


vooraleer je je in zijn plaats hebt gesteld.

Als iedereen dezelfde kant uit trok,


zou de wereld omslaan.

Als het geluk binnenkomt,


biedt het dan een stoel aan.

Eens leerden ouders hun kinderen praten,


nu leren kinderen hun ouders zwijgen.

Armoede is geen schandemaar ook niet bepaald een grote eer.

Als je lacht ziet iedereen het.


Als je huilt ziet niemand het.

Wie vol is van zichzelf,


heeft geen plaats voor Gd.

Het leven is een droomlaat me dus slapen.

Dokters en grafdelvers zijn compagnons.

Het leven is waard geleefd te worden86

Mijn voorvaders hebben voor mij gezaaid


en ik heb gezaaid voor mijn kinderen.

87

TALMUD

89

the Gemara here assume that the name Lapidos contains a deeper
meaning? Maharsha explains that in other such cases the husband
is mentioned because he is more well-known. In this case, however,
Deborah was the famous spouse, while Lapidos was relatively
obscure. The Gemara therefore assumes that mention of his name must have deeper implications.
10. The word means torch; hence, Lapidos alludes to the wicks of the
menorah that stood in the Tabernacle. 11. Mikdosh is written here, and
generally refers to the
Temple.
However,
Deborah
predated the Temple era.
The Gemara stated previously that seven prophetesses prophesied to
Rashi therefore unIsrael. The Gemara now enumerates them:Who were these seven
derstands that in this
case mikdosh must
prophetesses?-Sarah, Miriam, Deborah, Hannah, Avigail, Chuldah
refer to the Tabernacand Esther.
le in Shiloh (see JoshThe Gemara cites Scripture to establish the credentials of each:
ua 18:1). 12.ThereSarah was a prophetess, as it is written: The father of Milcah and
fore,she merited the
gift of prophecy and
the father of Yiscah. [1] -Commenting on this verse, RYitzchak said
the light of Torah
Yiscah is Sarah. And why was she called Yiscah? Because she saw [2]
knowledge
[Marawith the holy inspiration, as it is written: All that Sarah tells you, heed
sha]. 13.The verse
reads in its entirety:
her voice.[ 3] Another {interpretation}; She is called Yiscah , because
And she sat under the
everyone gazed [2] at her beauty.[4]
palm tree of Deborah,
A proof that Miriam was a prophetess: Miriam also was a prophetbetween Ramah and
Beth-el in the mouness, as it written: And Miriam the prophetess, the sister of Aaron, took
tain of Ephraim, and
[5] The Gemara asks: Was she not the sister of Moses as well? Why
the Children of Isradoes the Torah refer to her exclusively as the sister of Aaron? The
el ascended to her
Gemara answers: Rav Nachman said in the name of Rav: Because she
for judgment [Judges
4:5]. 14. By identiprophesied when she was the sister of just Aaron, before Moses was
fying the palm tree as
born saying: In the future my mother will bear a son who will save
the site where DeboIsrael. When Moses was born, the entire house filled with light.
rah judged, Scripture fails to pinpoint
Whereupon, her father rose and kissed her on the head, and said to
her
whereabouts,
her: My daughter, your prophecy has been fulfilled. However, when
since Eretz Yisrael is
pursuant to Pharoahs decree[6] they cast Moses into the river, her
blessed with a myriad of palm trees. The
father rose and struck her on her head and said to her: My daughter,
Gemara therefore inwhere is your prophecy? Therefore, it is written: And his sister stood
quires why Scriptures
herself at a distance to know, [7] which is interpreted to mean: To
mentioned this parknow what will be with the end of her prophecy, i.e. if Moses will surticular species [Maharsha]. 15. Masores
vive his ordeal and eventually save Israel, as she predicted.
Hashas emends: Avi
The Gemara offers proof that Deborah was a prophetess: Deborah
Shalom (see Tosafos
as it is written: And Deborah, a prophetess, the wife of Lapidos. [8]
Yoma 38b and Tosafos
Kesubos 104b)
The Gemara asks: What is the meaning of the wife of Lapidos? [9]
16. Literally: privaThrough this expression Scripture informs that she used to make
cy. It is forbidden
wicks [10] for the Tabernacle [11]that stood in Shilo [12]The Gemafor a male and female
(other than husband
ra dwells on the topic of Deborah: And she sat under a palm tree.
and wife, or parent
[13] Why did Deborah choose to judge Israel while sitting under a
and child) to seclude
palm tree, rather than under a different species? [14] R Shimon ben
themselves together
Avshalom [15] said: Because Deborah was careful not to transgress
(see Even HaEzer 22).
17. Regarding the
the prohibition against yichud. [16]She therefore chose a palm tree,
question of whether
whose branches are very high, so that she and others with her would
a woman may serve
be clearly visible. [17]
as a judge, Tosafos
(Gittin 88b) assert
that one may not
adduce proof from

1. Gen. 11:29
2.The root Means to gaze, to look.
3. Gen. 21:12, which reads in full: Gd said to Abraham, Be not
distressed over the youth or your slavewoman.
Whatever
Sarah tells you, heed her voice, since through Yitzchak will
ofspring be considered yours. Midrash Rabbah explains that her voice
refers
to
the
voice
of
holy
inspiration. For it would have been sufficient to state: All that Sarah tells
you, heed. The addition of her voice implies that there was something
special about her
voice (Maharsha).
4. B e n a y a h u
questions why the
Gemara
bothers
to cite this other
interpretation
of
Yiscah, inasmuch
as it does nothing to
establish that Sarah
was a prophetess,
which is the subject at hand. He
answers that it was
cited in order to
eliminate a potential
misapprehension.
That is, since according to the first interpretation the name
Yiscah connotes
Sarahs elevated stature of prophetess,
one would assume
that the Torah would
always refer to her by
that name. That the
Torah does not do so,
however, is because
(as the Gemara explains) Yiscah has
a second connotation-that of a woman whose beauty is
so remarkable that
all men gaze upon
her. This connotation, however, implies a woman who
willingly allows herself to become the
object of everyones
attention-i.e.
an
exceedingly
immodest
person.
Sarah, however, was
the very paragon of
modesty.
Hence,
the Gemara cited
the second interpretation in order to
explain that the Torah eschewed calling
her by the name that
suggested her exalted
spiritual standing on
account of the other,

disparaging implication of the name. (See also Iyun Yaakov.)


5. Ex. 15:20. 6. Pharaoh decreed that all male children born
in Egypt be cast into the river (see Ex. 1:22, 2:3). 7. Ex. 2:4.
8. Judges 4:4 9. Since Scripture commonly associates a woman with
her spouse (e.g . Yael the wife of Chever the Kainite), why does

90

the example of Deborah to support a positive response. Perhaps


she was only instructing the nation in the laws of the Torah, not
actually adjudicating disputes. Or, perhaps, her case was an exception, for the people had accepted her as a judge over them,
since they perceived that the Divine Presence rested upon her.

91

to mortals as well (Maharsha to Berachos 10a).


26. The allusion is to Hannah, author of this prayer, who prayed
for a child (Sifsei Chachamim).
27. I Sam, 25:20. Scripture there relates the following episode: David sent ten men
to Naval, who was a very wealthy man, to request Naval to
provide food for
sap of the palm
David and his
tree is confined to
men. Who is Dathe trunk and does
vid, and who is the
Another [reason] she chose to sit under a palm tree was because it
not diffuse to all
son of Yishai? (see
symbolized the Jews of her generation: Just as this palm tree has only
the branches (as is
v 10). When Daone heart, [18] so, too, the nation of Israel in that generation had only
the case with othvid learned of this,
er trees), the palm
he grew angry with
one heart for their Father in heaven.
tree
uniquely
Naval and told his
A proof that Hannah was a prophetess: Hannah as it is written: And
symbolizes Israels
followers,
Let
Hannah prayed and said: My heart rejoices in Gd, my horn is exaltconstant and unevery man gird his
divided allegiance
ed in Gd.[19] Since Hannah said, My horn is exalted, and not My
sword (v 13). Dato the Almighty.
vid then took his
flask is exalted, she prophetically implied that only through a horn
19. I Sam. 2:1
men to search for
will one become exalted. And so it was: Concerning David and Sol20.
Regarding
Naval and kill him,
omon, who when installed as king were anointed with a horn of oil
David, Scripture
for one who disstates-And Samhonors the king is
[20] their reign was prolonged. However, concerning Saul and Yehu,
uel took the horn
deserving of death
who when installed as king were anointed with a flask of oil, [21]
of oil and anoint(see Rambam, Hil.
their reign was not prolonged. [22]
ed him (I Sam.
Melachim
3:8).
16:13). RegardWhen Navals wife
The Gemara digresses to expound on part of Hannahs prayer: There
ing Salomon, it
Avigail heard that
is none holy like Gd, for there is none beside You. [23] RYehudah
is written: And
David was combar Menashya said: Do not read this word as biltecha, which means
Tzadok the priest
ing to kill her
took the horn
besides You; rather, read it as levalosecha,[24] which means to
husband,
she
of oil from the
gathered
an
ample
survive you. For the nature of the Holy One, Blessed is He, is not
tent, and anointsupply of food and
like the nature of man. The nature of man is such that the work of
ed Solomon (I
started out toward
his hands outlives him. But the Holy One, Blessed is He, outlives the
Kings 1:39). 21.
David, to try to
Concerning Saul,
appease him. The
work of His hands.
Scripture states:
verse cited by the
Hannahs prayer continues:And there is no rock like our Gd. The
And Samuel took
Gemara concerns
Gemara interprets: There is no artist [25] like our Gd. For a person
the flask of oil
her journey to
and poured it on
meet David
28.
draws a figure on a wall, and is unable to endow it with breath, soul,
his head (1 Sam.
Perhaps
the
Geinternal parts and intestines. But the Holy One, Blessed is He, shapes
10:1).C oncer nmara
questions
a form inside another form, i.e. He creates a child inside the mother,
ing Yehu, it says
why
Scripture
And you shall
[26]and endows it with breath, soul, internal parts and intestines.
specifies
from
take the flask of
which
part
of
the
A proof that Avigail was a prophetess: Avigail as it is written: And
oil, and pour it on
mountain Avigail
she was riding on the donkey, and came down by the covert of the
his head (II Kings
descended. 29. A
mountain.[27]. Now, why does Scripture use the expression, by the
9:3). 22. A flask
reference to the
symbolizes a trunblood of the utercovert of the mountain! It should have said simply, from the mouncated reign, since
us, which when
tain! [28] Rabbah bar Shmuel said The unusual expression indicates
it is usually made
emitted contamthat Avigails meeting with David involved blood that comes from
of earthenware,
inates a woman,
which breaks easrendering her a
the hidden parts [29] That is, she took such blood and showed it to
ily when dropped.
niddah.
She is
[David] asking him to rule if it appeared as one of the five shades that
The horn of an
forbidden to have
render a woman tamei [30] He said to her: Should blood be shown at
animal, howevrelations with her
er, is much more
night? I.e. since it is nighttime [31] I am not allowed to examine the
husband until she
durable,
and
completes the publood [32] She responded to him: if so, I will remind you of another
therefore
reprification process.
law. Are capital cases tried at night? Certainly not![33] How, then,
resents
a
30. Rashi to Becan you condemn my husband Naval to death at night? [David] said
prolonged reign
rachos 4a, states
(Maharsha).
that it was comto her:
23. I Sam. 2:2
mon practice for
24.
RYehudah
woman to ask Dabar
Menashya
vid to rule on this
states,
There
matter. 31. At the
is none holy like Gd, what is added by the final clause: for there
end of their con
is none besides You? RYehudah therefore searched for a deeper
versation David acknowledged, If you had not hastened to
understanding (Maharsha to Berachos 10a). 25. Scripture in other places applies
come to meet me, surely there would not have been left to Nato Gd the metaphor , which connotes His might. In this verse, however, the
val by the morning light so much as a dog [I Sam. 25:34].
metaphor is attributed to others as well, only to a lesser degree. Thus, here
Scripture thus indicates that their meeting took place at night
cannot be interpreted as rock (i.e. strength and might), for Gd is omnipotent.
[Rashi]. 32. See Niddah 20b; Rambam Hil. Isurei Biah 5:12;
Therefore, the Gemara must find another interpretation of that can extend
and Yoreh Deah 196:4.
33. See Mishnah Sanhedrin 32a. .
18. The sap of a palm tree flows only up its trunk, whereas the sap of
other trees flows into the branches (Rashi).
Sifrei Chachamim explains that the sap of a tree is analogous to the heart of a living creature. Just as the heart is the most important vital organ in the body,
so the vitality of a tree depends on the flow of its sap. Thus, since the

92

93

1. As explained above, when Davids men approached Naval for


having relations with her while she was a niddah, a menstrufood, Naval disparagingly replied, Who is David, and who is
ant, which is forbidden by Torah law [Rashi]. [This is not to say
the son of Yishai? 2. Certainly, David did not mean that a traithat David proposed a liaison with her knowing that she was a nidtor need not stand trial. Rather, he was explaining to Avigail that
dah. Rather, after he saw her exposed leg from afar, he hastened
an important rule of
procedure is waived in cases of sedition.
to her and made his request. It was at that point Avigail showed
him a specimen of her
That is, in all other capital
Your husband Naval is a traitor to the crown,[1] and thereblood, and asked if she
cases a guilty verdict may
was menstrually tamei,
not be handed down on
fore it is not necessary to judge him in the manner oththereby saving David
the day court proceedings
er capital cases are judged.[2] Avigail replied to him: My
from committing one
commenced. The case of
husbands actions do not constitute a rebellion against the
sin involving blood. His
the trailer, however, is the
king, for Saul is still alive, and your eminence has not yet
response, that a nocturexception to this rule; he
spread abroad.[3] Impressed by Avigails argument, David
nal examination of the
may be judged and senspecimen was invalid,
tenced to death all on the
said to her: Blessed be your reasoning, and blessed be you
provided her an opening
same day. Thus, when Avwho has prevented me [this day] from coming to bloods. [4]
to question also the proigail asserted to David that
The Gemara asks: David said thatAvigail hadsavedhimfrombloods,
priety of his adjudicating
capital cases may not be
implying two circumstances of blood. However, Scripture records
Navals case at night, and
tried at night, she meant
only one circumstance-the narrowly averted bloodshed of Naval.
that prevented him from
that they may not be concommitting the second
cluded (if the verdict is
The Gemara answers: Rather, Scripture teaches that Avigail
sin involving blood. 9.
to be a guilty one) until
revealed her leg, [5] and when David saw it, he traveled-with
The incident of David and
the following morning.
a burning desire [6] for her-three parsahs. He then said to
Bathsheva is found in II
Hence, she argued, Davids
her: Listen to me. [7] She answered him: This should not be
Sam. 11:2-27. 10. I Sam.
condemnation of Naval to
a stumbling block for you. [8] The Gemara evidence of Avi25:29. Maharsha remarks
death was invalidly renthat this verse has no
dered.
David therefore
gails prophetic gift in the verse just cited: The exclusionary this
apparent connection to
responded that in cases of
intimates that there will be another occasion when David will
the Gemaras discussion.
sedition against the crown
stumble. And what was that? The episode of Bathsheva. [9]
11. I Sam. 25:31 Avigail
this procedural rule did not
And in the end it was that way. This concludes the proof that
asked David to remember
apply Rambam (Hil. MelAvigail was a prophetess, for she was able to foretell that David
her, i. e. she subtly sugachim 3:8), however, seems
gested that if her husband
to maintain that a traitor is
would again stumble in a similar way. The Gemara continues
Naval died, David should
not accorded the right to a
to expound on the story of David and Avigail: Yet the soul of
marry her [Rashi]. 12.
formal trial, but is judged
my master shall be bound in the bond of life. [10] As Avigail
Similarly, even while Avby the king himself in an
took leave of him, she said to him: And Gd shall remember
igail was speaking about
informal manner. 3. The
your handmaid. [11] Rav Nachman said: It is as the people comher husband Naval, she
dispute between David and
mentioned
something
Avigail concerned David
monly say: While a woman talks, she spins fibers to make yarn.
about
herself
[Rashi]
13.
maintained that since he
[12]Others say that Rav Nachman was referring to this adage: A
Although Avigail aphad already been anointed
goose stoops as it goes, but his eyes peer afar. [13] A proof that
peared to be concerned
by Samuel [see I Samuel
Chuldah was a prophetess: Chuldah as it is written: So Chilkiyaonly about the present,
16:13], he had duly acceded
hu the priest, and Achikam, and Achbor went etc. [14] The Gein reality she was lookto the throne. Avigail, howing forward to the day
ever, argued that as long as
mara now digresses to discuss the propriety of Chuldahs prophwhen she would be able
Saul was alive, David could
esying: [15] In a place where Jeremiah was the prophet,[16]
to marry David. 14. II
not be regarded as king
how did Chuldah prophesy?[17] I.e. how was she permitted to
Kings 22:14. The relevant
[see Perashas Derachim
prophesy? Her doing so was an affront to Jeremiah, who was
portion of the verse reads
Drush 11]. Gevuras Ari [to
the pre-eminent prophet of his generation. The Gemara replies:
in full: So Chilkiyahu the
Yoma 22b], however, unpriest, and Achikam, and
derstands that Avigail conThe academy of Rav said in the name of Rav: Chuldah was a relAchbor, and Shafan, and
ceded that David enjoyed
ative of Jeremiah,[18] and so he did not object to her prophesy
Asayah went to Chuldah
the rank of monarch at that
the prophetess. Scrippoint in time, and thereture thus states explicitly
fore could legally execute
that Chuldah was a proph
Naval. Nevertheless, she urged David to refrain from doing so, since many
people were as yet unaware of Davids anointment, and so might perceive
his execution of Naval as an act of murder. 4. I Sam. 25:33. 5. Certainly,
she did not deliberately reveal herself to David, for Avigail was a prophetess and a righteous woman. Rather, she uncovered her leg for an instant in a secluded place, for whatever personal reason. However, David
chanced by at that particular moment, and saw her. He was immediately
filled with desire for her, and that desire stayed with him as he covered the
three-parsah distance separating them. 6. This translation follows Rashi
and Tosafos, as explained by Rashash 7. A euphemism for have relations with me. However, since Avigail was a married woman, how could
David even consider having relations with her? Ri Pinto [Rif] to Ein
Yaakov answers that since David intended to execute Naval first, he never
entertained thoughts of adultery. 8. I Sam. 25:31. Thus, the two bloods
from which Avigail saved David were: 1) the murder of Naval; and 2)

94

etess.
15. The events surrounding Chuldahs prophecy are recorded in II Kings 22, as follows: In the eighteenth year of his reign, King
Yoshiah ordered an extensive repair of the Temple complex, the previous one having occurred 224 years before, during the reign of King Jehoash. As Chilkiyahu the Kohen Gadol was inspecting the premises to
determine which repairs were needed, he discovered a hidden Torah
scroll [Abarbanel writes that it was the first, original Sefer Torah, written by Moses]. Instead of being rolled to the beginning, as the Sefer Torah, of the Temple always was, it was rolled to that portion describing
the curses that Gd would visit upon the Jews for non-compliance with
His commandments. Chilkiyahu sent the Torah scroll to the righteous
King Yoshiah, before whom the scroll was read. What particularly distressed the king was the verse that stated: The Lord will lead you and
your king, whom you will appoint over yourselves; to a nation neither
you nor your ancestors have known [Deut. 28:36]-a prediction of the
exile of both Samaria and Judah with its king. Yoshiah thereupon sent

95

Chilkiyahu and the others went to Chuldah, for a prophetic explanation


of whether or not the frightful verse indeed applied to him and his generation. 16. Jeremiah began to prophesy in the thirteenth year of Yoshiahs
reign, whereas the events referred to here occurred five years later. Hence,
at that time Jeremiah was the established prophet [Rashi]. 17. Ben Yehoyada has difficulty understanding the Gemaras question: Since prophecy
is initiated by Gd and contains a message for the entire nation, and since
a prophet is forbidden to suppress such prophecy, why does the Gemara
condemn Chuldah for disseminating her prophecy? He answers that Gd
does not communicate with His prophets until they first prepare themselves to receive the prophecy. The Gemara therefore questions Chuldahs
initiative in this matter,
when Jeremiah was already actively prophesying. This explanation,
however, does not explain
why the Gemara before did
not censure Hannah, who
prophesied in the time of
Eli, or Miriam, who prophesied simultaneously with
her brother Aharon. Ri
Pinto to Ein Yaakov therefore explains that since the
prophecy that King Yoshiah solicited concerned
the welfare of the entire
Jewish nation and of Jerusalem, Chuldah should
have redirected his request
to the major prophet of
the day-Jeremiah. 18. A
Baraisa cited below states
Chuldah and Jeremiah
were both descendants of
Rachav [Maharsha]. 19.
This is not to say Chuldah
would dissemble and report bad tidings as good,
for a prophet is forbidden
to alert the communication he or she receives
in any way. Rather, the
mercy of a prophetess is
manifest after a distressing
message is received. Unlike her male counterpart,
she will exert every ounce
of her strength in prayer
to beseech the Almighty
to change the decree of
misfortune to good [Maharsha, Ben Yehoyada].
20. R Yochanan is addressing the Gemaras first
question as well [i. e. how
could Chuldah prophesy
in lieu of Jeremiah?] [Sifsei
Chachamim]. 21. The ten
tribes, who broke with the
House of David under Yeravam and formed their
own kingdom, were exiled
from Israel by the Assyrian king Sennacherib some

the completion of seven shemittah cycles. On Yom Kippur of that year


the shofar is blown to proclaim freedom for all Jewish servants, and to
signal the return of any field sold during the previous forty-nine years
to its original owner. 24. The mitzvah of Yovel applies only when all the
Jews are settled in their land [see Arachin 32b]. At the time Yechezkel
said this prophecy, that the tribes had already been exiled, thus causing
a suspension of Yovel observance. That being the case, it is perplexing
that Yechezkel foretells an event that has already occurred [Rashi]. 25. In
the eighteenth year of Yoshiahs reign, in the year that the ancient Torah
scroll was discovered in the Temple. Thus, Jeremiah was unavailable
at the time King Yoshiah needed a prophetic explanation of the Scrolls

prophesying. The Gemara, however, questions the propriety


of King Yoshiahs actions: Yoshiah himself, how could he forsake Jeremiah and dispatch his agents to [Chuldah] instead?
The Gemara answers: The academy of Shaila said: He sent
his emissaries to Chuldah because women are more merciful
than men. [19] The Gemara suggest another answer: RYochanan said:[20] Yoshiah sent them to Chuldah, because
Jeremiah was not there at the time, for he went to retrieve the
ten tribes.[21] And how do we know that Jeremiah restored
them? Because it is written: For the seller shall not return to
the sale. [22] Is it possible that after observance of Yovel [23]
has already been suspended, the prophet Yechezkel would
prophesy that it will be suspended? [24] Rather, Scripture
teaches that Jeremiah returned the ten tribes,[25] and therefore the potential for Yovel observance resumed. [26] The
Gemara thus proves that Jeremiah successfully completed
his mission.[27] The Gemara discusses the disposition of
the ten tribes after their return: And after Jeremiah returned,
King Yoshiah ben Amon ruled over them, as it is written:
And [[Yoshiah] said: What marker is this that I see? And the
men of the city told him: It is the tomb of the man of Gd who
came from Judah and proclaimed these things that you have
done upon the altar of Beth-el.[28] Now, what involvement
did Yoshiah, who was a king of Judah, have with the altar of
Beth-el, which was situated in the kingdom of Israel, homeland of the ten Tribes? Rather, Scripture teaches that Yoshiah
ruled over them at that time.[29] The Gemara offers another
proof that Yoshiah ruled over the ten tribes after Jeremiah
restored them: RNachman said that proof can be adduced
from here: Also Judah, there is a harvest appointed for you
when I return the captivity of My people.[30] A proof that
Esther was a prophetess: Esther as it is written: And it was on
the third day and Esther clothed herself in royalty.[31] The
Gemara asks: Scripture should have said that Esther clothed
herself in royal garments.? The Gemara replies: Rather,
Scripture intimates thereby that Esther was clothed in the
Divine spirit. For it is written here: And she clothed. And
it is written there: And the spirit clothed Amasai etc.[32]

one hundred and thirty years before the destruction of the first Temple.
22. Ezekiel 7:13. Yechezkel uttered this prophecy sometime during the
eleven years between the time Yechaniah was exiled and the destruction
of the Temple. He prophesied that the Jews would soon be exiled, causing
a suspension of Yovel observance, so that: The seller shall not return to
the sale [Rashi]. 23. Yovel- the Jubilee, or fiftieth, year; the year following

message, and so the king


sent to Chuldah instead
[Rashi]. 26. The nation observed five more shemittah
years, until the Temple was
destroyed [Rashi with Bach;
see Tosafos Arachin 12b
that thirty-six years elapsed
from the return of the ten
tribes until the destruction
of the Temple]. 27. Rashi to
Sanhedrin 110b states that
according to RAkiva, who
is of the opinion that the
ten tribes are not destined
to return to Eretz Yisrael, the Gemara here means
that Jeremiah retrieved only
some of the ten tribes, but
not all of them. 28. II Kings
23:17. The passage relates
that during his campaign to
destroy the idols, Yoshiah
went to Beth-el and burned
the bones of those who worshiped idols on the altar in
Beth-el, which was erected
by Yeravam for that purpose [Rashi]. This action in
Beth-el was foretold by the
prophet from Judah buried
there, to whom verse 17 refers. 29. For when Scripture
states that the men of the city
[Beth-el] told him [Yoshiah],
it is referring to the people of
the ten tribes who had since
returned to their land, for in
their statement they demonstrated knowledge of past local events. And since Yoshiah was destroying their idols,
it is obvious that he ruled
over them [see Maharsha].
31. Esther 5:1. 32. I Chron.
12:19. The commentators on
this verse do not define spirit, as spirit of prophecy, but as
an expression of desire. Nevertheless, this verse does establish a connection between
clothe, and spirit. Accordingly, the verse in Esther may

be understood thusly: Esther clothed herself [in the Divine spirit], thereby indicating that Esther was a prophetess [Maharsha]. Seder Olam presents a different proof of Esthers prophetic ability: The Megillah [9:29]
states, Then Queen Esther wrote, i.e. she wrote Megillas Esther. Esther
would not have been allowed to record the Megillah unless her writing was prophetically inspired [Maharatz Chayos; see Gemara above

97

De Gemore heeft vroeger verklaard dat zeven


profetessen profeteerden aan Israel. De Gemore
somt ze nu op: wie waren die zeven profetessen? Sara,
Miriam, Devora, Hanna, Avigail, Chulda en Ester. De
Gemore haalt de Schrift aan om hun geloofsbrieven
vast te stellen: Sara was een profetes, zoals er staat
geschreven: De vader van Milka en de vader van Jiska.
Rebbe Jitchak geeft op dit vers commentaar en zegt:
Jiska is Sara. En waarom werd ze Jiska
genoemd? Want ze zag met Heilige inspiratie, zoals er
staat geschreven: Alles wat Sara je vertelt, luister naar
haar stem. Een andere interpretatie : Ze werd Jiska
genoemd want iedereen staarde naar haar schoonheid.
Een bewijs dat Mirjam een profetese was: Mirjam was
ook een profetesse zoals er is geschreven: En Mirjam
de profetesse, de zuster van Aharon, nam. De Gemore
vraagt: was ze ook niet de zuster van Mozes? Waarom
spreekt de Tora enkel over haar als de zuster van
Aharon? De Gemore antwoord: Rav Nachman zei
in de naam van Rav: omdat ze profeteerde toen ze de
zuster van Aharon was, voor Mozes geboren was,
zeggende: In de toekomst zal mijn moeder een zoon
dragen die Israel zal redden. Toen Mozes geboren
was, vulde het hele huis zich met licht. Waarna haar
vader opstond en haar op het voorhoofd kuste,en
tot haar zei:Mijn dochter, jouw profetie is vervuld. .
Maar na het tot uitvoering brengen van de
verordening van Farao, toen ze Mozes in de rivier
hadden geworpen, stond haar vader op en gaf haar
een til op haar hoofd en zei tot haar:Mijn dochter,
waar is jouw profetie nu? Daarom is er geschreven:
En zijn zuster stond op een afstand om te weten, wat
wordt geinterpreteerd als: Om te weten wat er zal
gebeuren op het einde met haar profetie, in andere
woorden:zal Mozes zijn veroordeling overleven en zal
hij eventueel, zoals zij voorspelde, Israel redden.
De Gemore bewijst nu dat Devora een profetes is:
Devora zoals er is geschreven: En Devora, een
profetes, de vrouw van Lapidos. De Gemore
vraagt:Wat is de betekenis van de vrouw van
Lapidos? Met deze uitdrukking verklaard de Schrift
dat ze de gewoonte had om wieken voor het Altaar te
maken dat in Shilo stond.
De Gemore blijft even stilstaan bij het onderwerp van
Devora: En ze zat onder een palmboom. Waarom
besloot Devora om recht te spreken over Israel terwijl
zij onder een palmboom zat, eerder dan onder een
andere sort boom? R Shimon ben Absalom zei: Want
Devora was voorzichtig om het verbod van Jigoed niet
te overtreden. Daarom verkoos zee en palmboom,
wiens bladeren heel hoog zijn , zodat zij en de
anderen duidelijk zichbaar zouden zijn. Een andere
reden waarom ze verkoos om onder een palmboom
te zitten was omdat het de Joden van haar generatie
symbolizeerde-Net zoals de palboom slechts een hart
98

heeft, zo ook had het volk Israel van die generatie slechts
een hart voor hun Vader in de hemel.
Een bewijs dat Hanna een profetes was:
Hanna- zoals er is geschreven: Hanna bad en zei Mijn
hart verheugd zich in Gd, mijn hoorn is verheerlijkt in
Gd. Daar Hanna zei, Mijn hoorn is verheerlijkt, en
niet Mijn veldfles is verheerlijkt, daardoor impliceerde
ze op profetische wijze dat enkel door een hoorn men
verheerlijkt kan worden. En zo was het dan ook. Zoals
we zien met betrekking tot David en Salomon, die toen
ze tot Koning gekroond werden gezalfd met een
hoorn met olie, hun bewind werd verlengd.
Daarentegen, in verband met Saul en Jehoe, die toen
ze tot Koning werden gekroond zij werden gezalfd met
eenveldfles met olie, hun bewind werd niet verlengd.
De Gemore dwaalt even af om ons toe te lichten over
Hanna haar gebed: Er is niet heiliger dan Gd, want er is
niets anders buiten Jou. R Jehoeda bar Menashi zei: lees
dit woord niet als biltecha, dat buiten Jou- betekend,
maar lees het eerder als levalosecha, dat Jouw
overleefd- betekend. Want de geaardheid van de
Heilige, gezegend zal Hij zijn, is niet als de geaardheid
van de mens. De geaardheid van de mens is zo dat zijn
handewerk hem overleeft. Maar de Heilige, gezegend zal
Hij zijn, Hij overleefd Zijn handwerk.
Hanna haar gebed gaat verder:
En er is geen rots zoals Gd. de Gemore interpreteerd:
Er is geen kunstenaar zoals onze Gd. Want een mens
tekent een figuur op de muur, en is in de onmogelijkheid
om er adem, ziel, innerlijke delen en darmen in te
brengen. Maar de Heilige, gezegend zal Hij zijn, Hij
vormt een vorm in een andere vorm, in andere
woorden,Hij schept een kind binnen in de moeder, en
geeft het adem, ziel innerlijke delen en darmen.
Een bewijs dat Avigail een profetes was:
Avigail-zoals er is geschreven: En zij reed op een ezel,
en ze daalde neer aan de verborgen zijde van de berg.
Waarom gebruikt de Schrift nu de uitdrukking, aan de
verborgen zijde van de berg? Het zou eenvoudigweg
moeten hebben gezegd, van de berg! Rabba bar Shmuel
zei: De ongewone uitdrukking toont aan dat Avigail haar
ontmoeting met David iets te maken moest hebben met
bloed dat uit verborgen delen komt. Dat betekend dat ze
zon bloed nam en het aan David liet zien, en hem vroeg
om te beslissen of het een van de vijf schakeringen was
dat een vrouw tamei maakt. Hij zei tegen haar: Moet
bloed snachts getoond worden? Met andere woorden,
sinds het nu nacht is, is het mij onmogelijk om het bloed
te onderzoeken. Ze antwoorde hem: als dat zo is, dan
zal ik je aan een andere wet laten herinneren. Worden
doodstraffen snachts berecht? Zeker niet! Hoe kun je
dan mijn echtgenoot Naval snachts ter dood
veroordelen? David zei tegen haar: jouw echtgenoot
Naval is een verader van de kroon, en daarom is het
niet nodig hem te berechtigen op de manier dat andere

99

doodstraffen worden berecht. Avigail antwoorde hem:


Mijn echtgenoot zijn handelingen hielden geen
opstand in tegen de Koning, want Saul leeft nog, en uw
Koninklijke macht is nog niet naar buiten gekomen.
Geimponeerd door Avigail haar argument, zei David
tegen haar: Gezegend is jouw redeneren, en gezegend
ben jij die mij deze dag verhinderde om bloed te
hebben vergoten.
De Gemore vraagt:
David zei dat Avigail hem gered had van
bloedvergieten, daar bij inbegrepen twee situaties waar
bloed was vergoten. Maar de Schrift maakt maar
melding van zo een situatie-het bijna nauwelijks
afgewende bloedvergieten van Naval-?De Gemore antwoord:
Eerder de Schrift leer dons dat Avigail haar been
onthulde, en toen David het zag, reisde hij drie
parsahs- met een brandend verlangen voor haar. Hij
zei toen tegen haar: Luister naar mij. Ze antwoorde
hem:Dit zou geen struikelblok mogenm zijn voor jou.
De Gemore vind het bewijs van Avigail haar
profetische gave, in de zin die juist geciteerd werd: deze
uitsluiting suggereerd dat er een andere gelegenheid
zal komen dat David zal struikelen-En wat was dat? De
episode met Batsheva- en uiteindelijk was het zo.
De Gemore gaat verder met het verhaal van David en
Avigail toe te lichten: Maar de ziel van mijn meester zal
verbonden zijn met het verbond van het leven. Terwijl
Avigail van hem afscheid nam, zei ze tegen hem: En Gd
zal goed met mijn meester handelen, en je zult je
dienstmaagd herinneren. Rav Nachman zegt: het is
zoals de mensen gewoonlijk zeggen: terwijl een vrouw
praat, spint ze draad om wol te maken. Anderen
zeggen dat Rav Nachman verwees naar dit
spreekwoord:Een gans buigt zich als ze gaat, maar haar
ogen staren in de verte.
Een bewijs dat Chulda een profetes was:
Chulda- zoals er is geschreven: Dus Chilkiaoede
priester, en Achikam, en Achbor gingen enz.
De Gemore dwaalt hier af om de juistheid van Chulda
haar profetie te behandelen: Hoe kon Chulda
profeteren in een plaats waar Jeremia de profeet was?
In andere woorden hoe had ze de toelating om te
profeteren? Door dat te doen beledigde ze Jeremia, die
bij uitstek de profeet van zijn generatie was.
De Gemore antwoord: De academie van Rav zei in de
naam van Rav: Chulda was familie van Jeremia, en
daarom protesteerde hij niet als zij profeteerde.
De Gemore echter, steld de juistheid van Koning
Yoshia handelen in vraag: : Hoe kon Yoshia zelf,
verzaken aan Jeremia en zijn hoe kon hij zijn zaakwaarnemers in de plaats naar Chulda sturen.?
De Gemore antwoord: De academie van Shaila zei: Hij
zond zijn zendelingen naar Chulda omdat vrouwen
barmhartiger dan mannen zijn.
100

De Gemore stelt een ander antwoord voor: RYochanan


zei: Yoshia zond hen naar Chulda, want Jeremia was er
niet op dat moment, want hij was weggegaan om de tien
stamen te verzamelen. En hoe weten we dat hij ze in ere
herstelde? Want er is geschreven: Want de verkoper zal
niet terugkeren naar de verkoop. Is het mogelijk dat na
beeindigen van het vervullen van de Yovel, de
profeet Jechezkel zou profeteren dat het zal eindigen?
Maar eerder, de Schrift leert ons dat Jeremia de tien
stammen terug had gebracht, en daarom was er weer de
mogelijkheid om de Yovel te vervullen. De
Gemore bewees dus dat Jeremia met success zijn misie
had beeindigd.
De Gemore behandeld nu de houding van De Tien
Stammen na hun terugkeer:
En nadat Jeremia was teruggekeerd regeerde Koning
Yoshia ben Amon over hen, zoals er is geschreven: En
Yoshia zei: Welke grafsteen zie ik hier? En de mensen
van de stad vertelden hem: Het is het graf van de man
van Gd die van Juda kwam en die verkondigde datgene
wat je hebt gedaan op het altaar van Bet-el. Welke
betrokkenheid had Yoshia, die Koning van Juda was,
met het altaar van Bet-el, dat in het Koninkrijk van
Israel was gelegen, het thuisland van de Tien Stammen?
Eerder de Schrift leerd ons dat Yoshia in die tijd over
hen regeerde.
De Gemore geeft on seen ander bewijs dat Yoshia
regeerde over de Tien Stammen nadat Jeremia ze in ere
had hersteld:
RNachman zei dat van hier een bewijs kan worden
aangevoerd: Juda, als Ik de gevangenen van mijn volk
terugbreng is er een beloning voor jou vastgesteld.
Een bewijs dat Ester een profetes was:
Ester-zoals is geschreven:En het was op de derde dag en
Ester klede zich in Koninklijkheid.
De Schrift zou hebben moeten zeggen dat Ester zich in
Koninklijke gewaden klede.-?- Eerder, de Schrift maakt
ons hierbij bekend dat Ester gekleed was in de Heilige
geest Want hier is geschreven:En ze kleede. En daar
is er geschreven:En de geest kleede Amasai enz.

101

ESTER

103

Voor altijd oorlog chaotische herinneringen van Naomi R. Waas


Zelfs kon ze haar armen niet ten hemel heffen
mijn moeder, toen ze stierf
misschien dat ze nog kon beseffen
dat dit het laatste was
Zou ze haar armen hebben uitgestoken
mijn moeder, naar haar kind?
een laatste poging nog-ineengedoken
in stikkend ademen
Zou ze toen denken aan mij in haar armen
mijn moeder die sterven moest?
geklemd tussen andere armen
Geen armen, geen benen, geen botten zijn er nog
mijn moeder, is zij as?
hoe kon dat toch
In gruwelijk Sobibor.
ESZTER
Groep Rengelink
Toen ik met Izak sprak over pa in de oorlog, vertelde hij
me. Dat pa contact had met de groep Rengelink,een verzetsgroep. Nu begreep ik ook hoe mijn pa wist te vinden,
hoe hij aan de mensen kwam, die in de onderduik overladen waren en met wie hij op de handcar 15 km naar
de begraafplaats liep. Door de groep Rengelink ben jij
ook ondergedoken,zei mijn broer en ik herinnerde me
ineens weer wat me hierover ooit verteld is. Niet mijn
moeder bracht me weg, maar haar vriensin Edith (die
overigens heeft overleefd en me ieder jaar op mn verjaardag bezocht.) Ze liep, met mij in de kinderwagen, op
de Ceintuurbaan in Amsterdam. Hoe ze te herkennen
was weet ik niet, maar op een gegeven moment kwam
ere en vrouw naast haar lopen. Die pakte later ook de
kinderwagen en zo liepen zee en stukje samen op. Toen
liet Edith de wagen los en de vrouw liep alleen met me
verder.
Maandverband
Over mijn moeder werd verteld, dat ze in de oorlog
eens een kip heft weggegooid, omdat ze niet zeker wist
of ie kosjer was; dat werd dan lacherig gezegd. Mij kon
dat niet schelen-voor mij was het duidelijk, dat ik een
bijzondere moeder had, al had ik haar nooit gekend.
Toen mijn vader me, ook lacherig, vertelde dat mijn
moeder hem vanuit Westerbork geschreven had Stuur
mandverband, vond ik dat wel erg. Ze was pas enkele
Jaren daarvoor uit Oost Europa gevlucht;ze was toen 32,
104

logisch, dat haar Nederlands niet perfect was. Ik vond


het erg omdat het helemaal niet ging om de schrijfwijze
van een woord. Een vrouw, van wie mijn vader nu wist,
dat ze enkele weken na die brief vermoord werd in Sobibor, die zo hechtte aan een waardevol bestaan, dat ze
niet anders kon doen dan een kip weggooien. Die haar
eerste en enige kind dat ze pas kreeg toen ze 36 was, en
ver van haar geboortegrond, een paar maanden oud liet
onderduiken. Die zelf uit de onderduik terug kwam om
naast haar man te staan. Die in het kamp maandverband nodig had Mijn moeder, een vorstin!
Beeld van mijn moeder
Misschien heeft ze niet eens wekelijk bestaan, mijn
moeder. Iets tastbaars blijft er toch wel van een mens.
Ik heb bijvoorbeeld nooit een jurk van haar gezien. Of
een woord door haar geschreven. Ze zeiden, dat ik
haar dochter was, haar enige, ze kunnen zo veel zeggen!
Dat deden ze niet, dat is toch op zn minst eigenaardig. Ze was maar kort in Nederland, haar familie zat
in Oost-Europa, voor de oorlog, want na de oorlog was
haar familie er niet meer, en zij ook niet. Maar ik wilde
haar kennen, een beeld van haar hebben. Ik verlangde
er naar, dat iemand over haar vertelde, dus impliciet
over mijzelf, over hoe ik geboren ben, wat ze voor mij
zong Je probeert je voor te stellen hoe je moeder zich
over je heen boog, wat ze aan had, hoe haar stem was,
maar daarvoor heb je iets nodig om dat beeld te maken,
iets dat ze gedragen heft bijvoorbeeld. Toen ik een jaar
of 10 was kreeg ik de trouwfoto van mijn ouders en een
foto waar mijn moeder alleen op stond, wat heb ik daar
vaak naar gekeken en haar pose (er stond slechts iets
meer dan haar hoofd op) na gedaan. Ik deed alles om
op haar te lijken, maar mijn pleegmoeder begreep dat
niet en zei:Doe die scheiding toch niet in het midden,
dat maakt je lelijk. Het enige tastbare dat van mijn
moeder geweest moet zijn kreeg ik omstreeks 1983, na
de dood van mijn vader (Hoe is het mogelijk, dat hij
dat bezat, dat mn moeder het niet aan heeft gehouden
toen ze is weggehaald), daar heb ik een stukje van mijn
moeder om heen gebouwd. Ze waren arm toen ze trouwden, denk ik; het was een klein, glad, zilveren ringetje,
haar trouwring. Mijn moeder had heel smalle vingers.
Offer
Dat de Joden zich naar de slachtbank hebben laten
leiden is gewoon niet waar, dat ze naar de slachtbank
geleid zijn wel. Hoe moet het zijn geweest voor mensen
als mijn ouders om hun kinderen te laten onderduiken
en niet weten of ze die ooit terug zouden zien, niet te
weten of ze wel goed terecht zouden komen.
Je kind wegdoen in de hoop, datt blijft leven: Kan men
uit liefde een groter offer brengen? Mam, ik leef!!

105

Megilla Ester
En het was in de dagen van Agashweros-die
Agashweros die heerste van Hodu tot Cush over de
honderd en zevenentwintig provincies. Het was in die
dagen toen Koning Agashweros op de Koninklijke troon
zat in zijn koninklijk paleis in de hoofdstad Shusan, in
het derde jaar van zijn bewind, toen maakte hij een feest
voor al zijn ambtenaren en zijn bediende; het leger van
Perzen en Meden, de adel en de beamten van de
provincies, ze waren er allemaal, toen hij voor honderd
tachtig dagen met pracht en praal zijn rijkdom van zijn
glorieus koninkrijk ten toon stelde. En toen die dagen
voorbij waren, organizeerde de Koning een week durend
feest voor al de mensen die in de hoofdstad Shushan
woonden, groot en klein gelijk, op het binnenplein van
de tuin van het Koninklijk paleis. Er waren gordijnen vn
witte en blauwe fijne katoen, vastgehouden met koorden
van fijn linnen op stokken van purper op zilver en
marmeren pilaren, de zetels van goud en zilver stonden
op een vloer van groen en wit, van schelpen en onyx. De
drank werd aangeboden in gouden glazen, geen twee
glazen waren er gelijk, en er was Koninklijke wijn in
overvloed door de gulheid van de Koning.
En het drinken was volgens de wet, zonder dwang, want
zo had de Koning het bevolen aan de ambtenaren van
zijn hofhouding om iedereen te laten doen volgens hun
eigen plezier.
Vashti de koningin had ook een feest voor de vrouwen
ingericht in het koninklijk paleis van Koning
Achashverus. Op de zevende dag toen de koning zijn
hart, door de wijn, overvloeide van blijdschap, gaf hij
het bevel aan Mehuman, Bizzetha, Charbona, Bighta and
Abagtha, Zethar, en Carcas, de zeven kamerheren die bij
koning Achashverus waren, om koningin Vashti bij hem
te brengen met de koninklijke kroon op haar hoofd om
met haar schoonheid te kunnen pronken voor het volk
en de prinsen, want ze was mooi om naar te kijken. Maar
koningin Vashti weigerde weigerde te komen en te
luisteren naar het koninklijke bevel dat door de
kamerheren uitgevoerd was. Daarop werd de koning
heel vertoornd en de woede brande in hem. Toen
vergaderde de koning met de deskundigen die de tijden
kenden (want dat was wat de koning deed om raad te
vragen aan diegenen die de wetten en de rechten kenden.
Zij die het dichtst bij hem stonden waren Carshena,
Shesar, Admasa, Tarshish, Meres, Marsena en
Memuchan, de zeven dienaren van Perzie en Media, die
toegang hadden tot de koning en die de eerste waren
in het koninkrijk.) om te weten wat er wettelijk moest
gedaan worden met koningin Vashti, om niet te hebben
geluisterd naar het verzoek van koning Agashweros dat
was overgebracht door de kameniers. Memucham
verklaarde voor de koning en de prinsen: Het is niet
enkel de koning aan wie koninging Vashti onrecht heeft
106

gedaan, maar ook al de hoge ambtenaren en al de


mensen in de provincien van de Koning Achashveros.
Want deze daad van de Koningin zal onder de
aandacht komen van al de vrouwen en daardoor zullen
ze hun echtgenoten verachten, door te zeggen:Koning
Achashweros gaf het bevel om Koningin Vashti naar
hem te brengen, maar ze kwam niet! En op die dag zullen de princessen van Perzie en Media die hoorden over
de daad van de Koningin, zullen het aanhalen voor al de
ambtenaren van de Koning, en er zal veel
minachting en woede zijn. Als het de koning behaagt,
laat er dan een Koninklijke verordening uitgaan, en laat
het opgeschreven worden in de wetten van de Perzen en
Meden, en laat het niet herroepen worden, en dat Vashti
nooit meer voor koning Achashweros zal verschijnen;
en laat de koning haar Koninklijke nalatenschap op een
ander zal overgebracht worden die beter is dan haar.
Dan, als de Koning zijn besluit dat hij zal verkondigen,
door heel zijn Koninkrijk zal weergalmen-hoe groot het
ook weze-dan zullen al de vrouwen respect tonen aan
hun echgenoten, groot en klein gelijk. De Koning was
tevreden met dit voorstel en de prinselijke
ambtenaren en de koning handelden volgens de
woorden van Memuchan; en hij zond brieven naar al de
provincien van de Koning, naar iedere provincie volgens
hun eigen geschrift, en naar iedere mens in zijn eigen
taal, zodat elke man in zijn eigen huis zal regeren en de
taal van zijn eigen volk zal spreken.
Na al deze gebeurtenissen, toen de Koning zijn toorn
was verdwenen, herinnerde hij zich Vashti, en wat ze
had gedaan, en wat er was verordend tegen haar. Toen
zeiden zijn edelknapen:Laat er voor de Koning naar
een mooi jong meisje worden gezocht; en laat de Koning
in al de provincies van zijn Koninkrijk commissarissen
benoemen, zodat ze al de mooie meisjes tezamen naar
de hoofdstad Shushan kunnen verzamelen, naar de
harem onder de leiding van Hege de kamerheer van de
Koning, die de hoeder is van de vrouwen, en laat hun
schoonheidsproducten geven. En laat dan het meisje dat de Koning zal behagen, Koningin worden in de
plaats van Vashti. Deze raad zinde de Koning en hij
volgde het op.
Er was een Joodse man in Shushan de hoofdstad wiens
naam Mordechai was, de zoon van Jair, zoon van
ShimI,zoon van Kish, van de stam van Benjamin, die uit
Jeruzalem was verbannen tezamen met de bannelingen
die waren verbannen samen met Jechonia, Koning van
Juda, die Nebuchadnezzar Koning van Babylon, verbannen had. En hij had Hadassa, ook Ester genoemd,
opgevoed, want ze had noch vader noch moeder, zij was
de dochter van zijn oom. Het meisje had fijne
gelaatstrekken en was mooi, en toen haar vader en
moeder waren gestorven, had Mordechai haar
geadopteerd als zijn dochter. En zo gebeurde het, toen
de Koning zijn verzoek en zijn verordening gepubliceerd

werd, en toen vel jonge meisjes tezamen werden


gebracht naar Shushan de hoofdstad onder de hoede
van Hegai, dat Ester in het paleis werd gebracht, onder
de hoede van Hegai, de beshermer van de vrouwen.
Het meisje beviel hem, en zij kreeg zijn goedkeuring;
snel bereide hij haar schoonheidsproducten voor en
haar deel van zoetigheden die hij zou geven, tezamen
met de zeven special bedienden van hety paleis, en
hij verplaatste haar en haar bedienden naar de beste
kamers van de harem. Ester had niet over haar volk
en haar verwantschap gesproken, want Mordechai
had tegen haar gezegd om dit niet te vertellen. Elke
dag wandelde Mordechai voor het plein van de harem
om te weten te komen hoe het ging met Ester en wat
er met haar zou gebeuren.
Nu, toen het de beurt was van ieder meisje om naar
Koning Achashweros te komen, nadat ze waren
behandeld volgens de wijze die was voorgeschreven
voor de vrouwen gedurende twaalf maanden (want
op deze wijze was de voorgeschreven duur van het
insmeren voldaan: zes maanden met mirre olie, en zes
maanden met parfum en vrouwelijke
schoonheidsproducten)-toen dan het meisje op deze
manier naar de Koning kwam, kreeg ze wat ze wou
om haar te begeleiden van de harem naar het paleis.
sAvonds kwam ze, en de volgende morgend ging ze
terug naar de tweede harem, onder de voogdij van
Shaashgaz, de Koning zijn kamerknecht, oppasser
over de bijvrouwen. Ze zou nooit meer naar de
Koning gaan behalve als de Koning naar haar
verlangde, en ze opgeroepen werd bij haar naam.
Toen nu de beurt kwam voor Ester, dochter van
Avichail de oom van Mordechai (die haar als zijn
eigen dochter had geadopteerd), om naar de Koning
te komen, verzocht ze niets meer dan wat Hegai the
kamerknecht van de Konig, hoeder van de vrouwen,
haar had aangeraden. Ester werd binnengebracht
in het paleis van Koning Achashweros, in de tiende
maand, dat is de maand Teves, gedurende het zevende
jaar van de zijn leiderschap. De Koning hield meer
van Ester dan van al de vrouwen, en ze genoot meer
gratie en genade dan al de andere meisjes; zodat hij de
Koninklijke kroon op haar hoofd zette, en hij maakte
van haar de Koningin in de plaats van Vashti.
Toen maakte de Koning een groot banket voor al de
officieren en bedienden-het was Esters banket-en hij
verkondigdeeen kwijtschelding van straf voor de
provincies en hij gaf geschenken een Koning
waardig.
En toen de meisjes verzameld waren voor een tweede
maal en Mordechai zat toen bij de poort van de
Koning. (Ester had nog steeds niets over haar
verwantschap of over haar volk verteld zoals
Mordechai haar had opgedragen; want Ester bleef aan
Mordechai gehoorzaam, zoals ze door hem was
108

opgevoed.) In die dagen toen Mordechai voor de


poort van de Koning zat, werden Bigsan and Teresh
kwaad en planden om Koning Achashweros te
vermoorden,zij waren twee kamerheren van de
wachters van de poort. Mordechai kwam het
complot te weten, en hij vertelde het aan Koningin
Ester, en Ester informeerde de Koning in de naam van
Mordechai. De zaak werd onderzocht en bevestigd,
en beide werden aan de galg opgehangen. Het werd
genoteerd in het boek van de Kronieken in het bijzijn
van de Koning.
Na deze gebeurtenissen bevorderde Koning
Achashweros Haman,de zoon van Hammedasa de
Agagiet, en verhoogde hem; hij plaatste zijn zetel
boven aan al de officieren die met hem waren. Al de
dienaren van de Koning aan de poort van de Koning
bogen en wierpen zich op de grond voor Hamman,
want dat had de Koning in verband met Hamman
bevolen. Maar Mordechai boog niet of wierp zich
niet op de grond. Daarom zeiden de dienaren van de
Koning aan de poort van de Koning tegen
Mordechai,waarom ben jij ongehoorzaam aan het
bevel van de Koning? Uiteindelijk, toen ze het hem
dag na dag hadden gezegd en hij niet naar hun
woorden luisterden, vertelde ze het aan Hamman, om
te zien of Mordechai zijn antwoord zou baten; want
hij had gezegd dat hij een Jood was. Toen Hamman,
zelf , zag dat Mordechai niet voor hem boog of zich
op de grond wierp, was Hamman vervuld van woede.
Maar het leek hem te vernederend, om alleen
Mordechai te vatten, want men had hem laten
weten wie het volk van Mordechai was. Daarom wou
Hamman al de Joden vernietigen- het volk van
Mordechai- die verspreid waren over het gehele
koninkrijk van Achashweros. In de eerste maand, dat
is de maand Nissan, gedurende het twaalfde jaar van
Koning Achashweros zijn regering, werd er een loterij
getrokken in het bijzijn van Hamman van dag tot dag,
en van maand tot maand, tot de twaalfde maand, dat
is de maand Adar. Toen zei Hamman tegen Koning
Achashweros:Er is een bepaald volk verstrooid in
het buitenland en verspreid onder de volkeren in al de
provincies van Uw Koninkrijk. Hun wetten zijn
anders van al de andere volkeren. Zij houden zich
zelfs niet aan de wetten van de Koning; daarom past
het niet dat de Konig hun zal gedogen. Als het de
Koning zint,laat het opgeschreven worden dat zij
verwoest zullen worden; en ik zal tien duizend
zilveren talenten betalen in de handen van degene die
deze plicht zal uitvoeren, als een storting in de
Koniklijke schatkist. Toen nam de Koning zijn
zegelring van zijn hand, en gaf het aan Hamman, de
zoon van Hammedasa de Agagiet, de vijand van de
Joden. Toen zei de Koning tegen Hamman:Het zilver
is aan jou gegeven, het volk ook, je kunt ermee doen

109

waar je zin in hebt. De secretarissen van de Koning


weren opgeroepen op de dertiende dag van de eerste
maand, en alles werd nauwgezet opgeschreven zoals
Hamman had gedicteerd aan de Koning zijn satraps,
aan zijn goeverneurs van elke provincie, en aan de
hoge ambtenaren van al de volkeren; iedere provincie
in zijn eigen geschrift, en aan elk volk in zijn eigen
taal; het was geschreven in de naam van Koning
Achashweros en het werd bezegeld met de Koning
zijn zegelring.
Brieven werden naar al de provincies van de Koning
door ijlbodes gezonden, om in een enkele dag al de
Joden te vernietigen, te doden en uit te roeien, zowel
jong als oud, kinderen en vrouwen de deriende dag
van de twaalfde maand, die de maand Adar is, en om
ook al hun bezittingen te plunderen. Exemplaren van
de documenten werden afgekondigd in elke
provincie, en ze werden gepubliseerd voor al de
mensen, zodat ze gereed zouden zijn voor die dag. De
ijlbodes gingen heel snel gevolg gevend aan het bevel
van de Koning, en de verordering werd verspreid in
Shushan de hoofdstad. De Koning en Hamman zaten
bij elkaar om te drinken; maar de stad Shushan was in
oproer.
Mordechai kwam te weten over wat er allemaal zou
gebeuren; en Mordechai scheurde zijn kleren en ging
in zak en as zitten. Hij ging naar het midden van
de stad, en huilde luid en bitter. Hij kwam tot voor
de poort van de Koning want het was verboden om
door de poort van de Koning te gaan in zak en as. (In
iedere provincie, waar de verordering was verspreid,
was er veel gejammer bij de Joden, met vasten en
wenen, en jammeren, de meeste lagen in zak en as.)
En de meiden en bedienden van Ester kwamen naar
haar en vertelde haar wat er allemaal gebeurde, en de
Koningin was heel bedroefd, ze stuurde kleren naar
Mordechai zodat hij zich niet meer in zak en as zou
vertonen, maar hij wou ze niet aanvaarden. Toen
ontbood Ester Hasach, een van de kameniers van de
Koning die hij had aangesteld om haar ten dienste te
zijn, en ze gebood hem naar Mordechai te gaan, en te
weten te komen waar dit allemaal over ging en waarom. Dus ging Hasach naar buiten naar Mordechai
op het stadsplein, dat voor de poort van de poort van
de Koning was, en Mordechai vertelde hem alles wat
er gebeurd was, en alles over de som geld die Haman
hadt beloofd te betalen aan de Koninklijke schatkist
om de Joden te vernietigen. Hij gaf hem ook een
kopie van de tekst van de verordering die was uitgedeeld in Shushan voor hun vernietiging- zodat hij
het aan Ester kon laten zien en haar zou inlichten,
en haar te verzoeken om naar de Koning te gaan om
op hem beroep te doen, en hem te smeken voor het
welzijn van haar volk.
Hasach ging en vertelde Ester wat Mordechai gezegd
110

had. Toen zei Ester tegen Hasach om terug naar Mordechai te gaan met deze boodschap: Al de dienaren van
de Koning en de mensen van de provincies van de Koning zijn zich er wel van bewust dat als iemand, man of
vrouw, de Koning benaderd in de binnenplaats zonder te
zijn ontboden, er is maar een wet voor hem :hij krijgt de
doodstraf; behalve de persoon naar wie de Koning zijn
gouden scepter zal uitstrekken, zodat hij zal leven. Nu
ben ik de laatste dertig dagen niet uitgenodigd om naar
de Koning te komen.
Zij brachten Esters woorden over naar Mordechai. Toen
zei Mordechai om dit terug naar Ester te antwoorden:
Verbeeld je niet dat jij, meer dan de rest van de Joden,
kunt vluchten in het Koningklijk paleis. Want als je volhard in stilzwijgen gedurende deze tijd, dan zullen verlichting en bevrijding voor de Joden van ergens anders
komen, terwijl jij en je vaders huis zullen verdwijnen.
En wie weet of het niet juist voor zo een tijd als deze dat
jij deze koninklijke positive bereikte!
Toen zond Ester dit antwoord terug naar Mordechai:Ga,verzamel al de Joden die kunnen gevonden
worden in Shushan, en vast voor mij. Eet niet of drink
niet gedurende drie dagen, dag en nacht; ik, tezamen
met mijn dienaressen zullen ook vasten. Dan zal ik bij
de Koning binnegaan, alhoewel het onwettig is. En als ik
zal verdwijnen, dan zal ik verdwijnen. Mordechai ging
heen en deed precies zoals Ester hem hadt bevolen.
Op de derde dag, deed Ester haar Koninklijke gewaden
aan en stond op het binnen hof van het paleis van de
Koning haar hoofd gericht naar het Koninklijk huis
terwijl de Koning op zijn troon in de troonzal zat uitkeikend naar de ingang van het vertrek. Toen de Koning , Koningin Ester op het plein zag staan,was hij haar
gunstig gezind. De Koning reikte haar de gouden scepter toe die in zijn hand was, en Ester naderde en raakte de
tip van de scepter aan.
De Koning zei tot haar:wat is je verzoek, Koningin
Ester? Zelfs als je het halve koninkrijk zou willen, zal
het jou geschonken worden. Ester zei:Als de Koning
het zind, laat de Koning en Hamman vandaag naar het
banket komen op het banket dat ik voor hem heb voorbereid. Toen gaf de Koning het bevel:zeg tegen Hamman om zich te ijlen en de wens van Ester te vervullen.
Zodoende kwamen de Koning en Hamman naar het
banket dat Ester bereid hadt.
Gedurende het wijnfeest zei de Koning tegen Ester:Wat
wens jij? Het zal je vergund worden. En wat is jouw
verzoek? Zelfs als het het halve Koninkrijk zou zijn, het
zal vervuld worden. Dus antwoorde Ester en zei: Mijn
verzoek en mijn bede: Als ik gunst in de Koning zijn
ogen heb gevonden, en als het de Koning zind om mijn
verzoek in te wilgen en op mijn bede in te gaan- laat de
Koning en Hamman naar het banket komen dat ik voor
hem zal voorbereiden, en morgen zal ik doen wat de
Koning van mij vraagt.

111

Die dag ging Hamman blij en uitgelaten naar buiten. Maar toen Hamman Mordechai in de poort van
de Koning zag zitten en niet voor hem opstond of zich
voor hem niet bewoog, was Hamman razend op Mordechai. Nietenstaande dat hield Hamman zich in en
ging naar huis. Hij vroeg zijn vrienden en zijn vrouw,zeresh te komen en Hamman vertelde hen over zijn
roem zijn rijkdom en zijn vele zonen, en hij vertelde
ook over al de momenten dat de Koning hem promote
en hem bevorderde boven al de officielen en de Koninklijke dienaren. Hamman zei:En nog meer, Koningin Ester heeft niemand buiten mijzelf uitgenodigd
om de Koning te begleiden bij het banket dat ze bereid
heeft, en ook morgen, ben ik door haar uitgenodigd
met de Koning. Maar toch betekend dat alles niets
voor mij zolang ik die Jood Mordechai bij de poort van
de Koning zie zitten. Toen zei zijn vrouw Zeresh, en
al zijn vrienden tegen hem: Laat een galg van dertig
meter hoog bouwen; en morgen vroeg spreek je tegen
de Koning en laat hem Mordechai op hangen. Dan
kun jij met een goed gemoed de Koning begleiden naar
het banket. Dit voorstel beviel Hamman; en hij liet de
galg opstellen.
Die nacht kon de Koning de slaap niet vatten, daarom
gaf hij het bevel om uit de archieven het jaarboek naar
hem te brengen en dat het zou voorgelezen worden
voor de Koning.
Daar vond men wat er opgetekend was, dat Mordechai,
Bigsana en Teresh hadt aangeklaagd, zij waren twee
van de kameniers van de wachters van de poort, die
een complot hadden gepland om Koning Achashweros
te doden. Welke eer of waardigheid heeft men Mordechai daarvoor betoond? vroeg de Koning. men
heeft niets voor hem gedaan antwoorde de edelknaap
van de Koning. De Koning zei:Wie is er op het binnenplein? (Nu was Hamman juist aangekomen op het
binnenplein van het paleis om met de Koning te spreken over zijn idee om Mordechai op te hangen aan de
galg die hij hadt voorbereid voor hem.) Dus antwoorde
de knechten van de Koning aan hem:Het is Hamman
die op het binnenplein staat. En de Koning zei:Laat
hem binnenkomen. Toen Hamman binnenkwam zei
de Koning tegen hem:Wat moet er gebeuren met de
man die de Koning special wil eren? (Nu dacht Hamman bij zich zelf:Wie zou de Koning special willen
eren behalve mij? Dus zei Hamman tot de Koning:Laat een Koninklijke mantel halen die de Koning zelf
heeft gedragen voor de man die de Koning special wil
eren,en breng ook een paard waar de Koning heeft opgezeten, een met een Koninklijke kroon op zijn hoofd.
Laat daarna de mantel en het paard worden toevertrouwd aan een van de nobelste officieren, en laat hem
de man aankleden die de Koning speciaal wil eren, en
paradeer met hem op het paard op het stadsplein en
verkondig voor hem:Dit is wat er gedaan wordt met
112

de man die de Koning speciaal wil eren. Toen zei de


Koning tegen Hamman:Vlug dan, haal de mantel en
het paard zoals jij hebt gezegd en doe dit alles met de
Mordechai de Jood, die in de poort van het Koninklijk
paleis zit. Vergeet geen enkel detail van al de zaken die
jij voorstelde!. Dus nam Hamman de mantel en het
paard en kleede Mordechai, en begleide hem op het
stadsplein terwijl hij voor hem uit verkondigde: dit is
wat er gedaan wordt voor de man die de Koning special
wil eren.
Mordechai ging terug naar de poort van de Koning;
maar Hamman liep naar huis, wanhopig en met zijn
hoofd bedekt. Hamman vertelde zijn vrouw,Zeresh,
en al zijn vrienden alles wat er met hem gebeurd was,
en zijn raadgevers en zijn vrouw,Zeresh, zeiden tegen
hem:Als Mordechai, voor wie jij bent gevallen, als hij
van Joodse afkomst is, zul je niet over hem kunnen
zegevieren, maar het zal ongetwijfeld je ondergang
betekenen. Terwijl ze nog aan het praten waren met
hem, kwamen de Koninklijke kameniers en zij snelden
om Hamman naar het banket te brengen dat Ester had
voorbereid.
Toen kwamen de Koning en Hamman naar het feest
van Koningin Ester. De Koning vroeg Ester weer op
de tweede dag van het wijnfeest:KoninginEster, wat
is je wens?-het zal je worden gegund, en wat is je verzoek?-zelfs al zou het het halve Koninkrijk zijn, zal
het worden vervuld. Toen antwoorde Koningin Ester
en ze zei:Als Uwe Majesteit mij gunstig gezind is en
als het de Koning goed dunkt, laat mijn leven aan mij
geschonken worden als mijn verzoek evenals het leven
van mijn volk. Want we zijn verkocht, ik en mijn volk,
om te worden verwoest, vermoord en vernietigd. Als
we als slaven en slavinnenwaren verkocht, dan had ik
gezwegen, want de vijand is de Koning zijn verlies niet
waard.
Daarop riep Koning Achashweros en zei tegen Koning Ester:Wie is het? Waar is degene die dit dierf
doen? En Ester zei:Een tegenstander en een vijand!
Deze kwaadaardige Hamman! Hamman trilde van
angst voor de Koning en Koningin. De Koning stond
in woede op van het wijnfeest en ging in de tuin van
het paleis terwijl Hamman bij de Koningin bleef om
voor zijn leven te smeken; want hij zag dat de Koning
vastbesloten was om hem uiteindelijk kwaad te doen.
Toen de Koning terug vanuit de paleistuin weer in de
banket zaal kwam, lag Hamman geknield op de zetel
waar Ester op zat; toen riep de Koning:zou jij zelfs de
Koningin aanranden terwijl ik in huis ben?
Van het moment dat de Koning die hadt gezegd werd
Hamman zijn hoofd bedekt. Toen zei Charbona, een
van de aanwezige kamerheren van de Koning:Bovendien staat de dertig meter hoge galg nog in Hammans
huis die galg die Hamman maakte voor Mordechai, die
goed sprak voor de Koning. En de Koning zei:Hang

113

hem aan die galg. Dus hingen ze Hamman aan de galg


die hij had voorbereid voor Mordechai, en de Koning
zijn woede was afgenomen.
Diezelfde dag gaf Koning Achashweros de nalatenschap
van Hamman, de vijand van de Joden, aan Koningin
Ester. Mordechai stelde zich voor aan de Koning (want
Ester had haar verwantschap met hem onthuld) De
Koning nam de zegelring die hij van Hamman hadt
afgenomen, en gaf het aan Mordechai; en Ester gaf de
leiding aan Mordechai over Hamman zijn bezittingen.
Ester sprak nogmaals tot de Koning, ze viel aan zijn
voeten, en weende en smeekte hem om de slechte
bedoeling van Hamman de Agagiet, af te wenden en
ook het plan dat hij tegen de Joden had bedacht. De
Koning strekte zijn gouden staf uit naar Ester, en Ester
rees op en stond voor de Koning. Ze zei: :Als het de
Koning aanstaat en als ik zijn gunst heb gewonnen, en
het voorstel lijkt juist volgens de Koning zijn opinie,
en ik ben voor hem welgevallig, laat er dan een decreet
worden uitgevaardigd om de terug te laten keren die
door Hamman, de zoon van Hammedasa de Agagiet
liet opsturen, die hij schreef met het bevel ter vernietiging van de Joden die in al de provincies van de
Koning leven. Want hoe zou ik het kunnen verdragen
om getuigen te zijn van de ramp die over mijn volk zal
terecht komen! Hoe zou ik het kunnen verdragen om
te getuigen van de vernietiging van mijn bloedverwanten! Toen zei Koning Achashweros tegen Koningin
Ester en Mordechai de Jood:Ziedaar, ik heb Hamman
zijn bezittingen gegeven aan Ester, en hij is opgehangen
aan de galg want hij spande samen tegen de Joden. In
verband met de Joden mag je nu in de naam van de
Koning, schrijven wat je ook maar wil, en je mag het
bezegelen met de Koninklijke zegelring, want een verordering dat is geschreven in de naam van de Koning
en verzegeld met zijn Koninklijke zegelring, dat mag
niet herroepen worden. Toen in die tijd, werden de
Koninklijke secretarissen opgeroepen, op de drie en
twintigste dag van de derde maand, dat is de maand
Sivan, en het werd precies zo opgeschreven zoals Mordechai het gedikteerd had an de Joden en de satraps,
de goeverneuren en de officielen van de provincies van
Hodu tot Kush, honderd zeven en twintig provincies,
aan iedere provincie in zijn eigen geschrift, en elk volk
in zijn eigen taal, en aan de Joden in hun eigen schrift
en taal. Hij schreef het in de naam van de Koning
Achashweros en bezegelde het met de Koning zijn
zegelring. Hij zond brieven met koeriers op paarden ,
berijders van vlugge muilezels die met merries waren
geteeld, met het resultaat dat de Koning de Joden van
iedere stad de toelating had gegeven om zich tegen elke
gewapende kracht van het is eender wie of van welke
provincie ze ook moge wezen, samen met hun kinderen en vrouwen te organiseren en zich te verdedigen; te
vernietigen, te doden en te verdelgenen hun bezittingen
114

te plunderen, op een dag in al de provincies van Koning Achashweros, namelijk, op de dertiende dag van de
twaalfde maand, dat is, de maand Adar. De inhoud van
de documenten moesten verkondigd worden in iedere
provincie, en voor al de mensen worden gepubliceerd
zodat de Joden op die dag gereed zouden zijn om zich
op hun vijand te wreken. De koeriers, de rijders op de
snelle muilezels, reden in dringende haast door het bevel van de Koning, en het bevelschrift werd verdeeld in
Shushan de hoofdstad.
Mordechai verliet de aanwezigheid van de Koning
gekleed in Koninklijke kleding van blauw en wit met
een grote gouden kroon en een mantel van fijn purper
linnen; toen was de stad Shushan blijgemoed en verheugd. De Joden hadden licht en blijdschap, vreugde
en eer. Zo was het ook in elke provincie en in elke
stad waar de Koning zijn bevel en zijn besluit reikte,
ook daar waren de Joden vrolijk en blij en was het een
feestdag. Veel van de niet Joden uit het land zeiden
dat ze Joden waren, voor de angst die ze plots gekregen
hadden van de Joden.
En zo, op de dertiende dag van de twaalfde maand, dat
is de maand Adar, toen de Koning zijn bevel en zijn
besluit van toepassing werd- op dezelfde dag dat de
vijanden van de Joden verwachte om de overhand op
hunt e krijgen-en het werd omgedraaid: Toen kregen
de Joden de overhand over hun tegenstanders; de Joden
verenigden zich in hun steden over al de procincies van
Koning Achashweros, om degene aan te vallen die hun
wilden benadelen; en niemand stond in hun weg, want
al de mensen waren bang van hen. Bovendien, onderwierpen al de bedienden van de provincies, de satraps
en de goeverneuren en degene die zich bezig hielden
met de Koning zijn zaken aan de Joden want ze waren
bang voor Mordechai. Want Mordechai was nu de aller
grootste in het Koninklijk paleis en zijn faam spreide
zich over al de provincies, want Mordechai groeide in
toenemende maat groter en groter. En de Joden sloegen al hun vijanden met het zwaard, ze slachten en
vernietigden; zij deden met hun vijanden waar ze zin in
hadden. In de hoofdstad Shushan, vermoorden en vernietigden de Joden vijfhonderd mensen. Parshandasa
en Dalphon en Aspasa en Porasa en Adalia en Aridasa
en Parmashta en Arisai en Aridal en Vayzasa waren er
in begrepen, de zonen van Hamman, zoon van Hammedasa, de vijand van de Joden; maar zij namen niets
van de buit.
Diezelfde dag kreeg de Koning het verslag over het
aantal doden in Shushan de hoofdstad. De Koning zei
tegen Koningin Ester:Vijfhonderd mensen zijn vermoord en vernietigd in Shushan de hoofdstad, tezamen
met de tien zonen van Hamman;wat zouden ze wel
gedaan hebben in de rest van de Koninklijke provincies! Wat wil je nu? Het zal vervuld worden. Ester

115

antwoorde:Als de Koning het goed dunkt, laat de


Joden van Shushan morgen dat doen wat ze vandaag
deden, en laat de tien zonen van Haman aan de galgen
hangen. De Koning gaf het bevel dat dit moest gebeuren. Een decreet werd over Shushan verspreid en ze
hingen de tien zonen van Haman op. de Joden die in
Shushan waren verzamelde zich weer de veertiende van
de maand Adar, en vermoorde driehonderd mannen in
Shushan; maar ze namen niets van de buit.
De rest van de Joden van al de provincies van de Koning organizeerde en verdedigde zich zelf, waardoor ze
verlost waren van hun vijanden. Ze vermoorden vijfenzeventig duizend van de tegenstanders-maar ze namen
niets van de buit. Dat was de dertiende van de maand
Adar; en de veertiende dag waren ze verlost, en dat was
een feestdag en een dag van vreugde. Maar de Joden
die in Shushan waren verzameld op de dertiende en de
veertiende, zij waren de vijftiende verlost, en dat was
een feestdag en een dag van vreugde. Daarom vieren
de Joden, die in steden zonder stadsmuren leven, de
veertiende dag van de maand Adar als een speciale gelegenheid voor blijdschap en feesten en om versnaperingen aan elkander te geven.
Mordechai schreef al deze gebeurtenissen op en stuurde
brieven naar al de Joden van al de provincies van Koning Achashweros waar hij hun vraagt om jaarlijks de
veertiende en de vijftiende dag van Adar te herinneren
als de dag dat de Joden verlost waren van hun vijanden,
en de maand die veranderde van een tijd van zorgen
naar een dag van vreugde, en van rouwen naar feestvieren. Ze moesten ze herinneren als dagen van feesten
en vreugde, en een dag om versnaperingen te geven aan
elkander, en geschenken te geven aan de armen. De
Joden namen het op zich om verder het gebruik in acht
te houden zoals Mordechai hun voorgeschreven had.
Hamman de zoon van Hammedasa de Agagiet, aardsvijand van al de Joden had een samenspanning gepland
tegen de Joden en had een lot gegooid (lot=poer)om
ze angst aan te jagen en ze te vernietigen; maar toen zij
voor de Koning kwam, beval deze, door brieven dat het
verschrikkelijke complot, dat Hamman had bedacht
tegen de Joden, op zijn eigen kop zou terecht komen,
en ze hingen hem en zijn zonen aan de galgen. Daarom
noemen ze deze dagen Poerim van het woord poer=lot.
Daarom, door al wat er in deze brief was geschreven,
en door alles wat ze hadden meegemaakt, en wat er
met hen was gebeurderkende en namen de Joden op
zich, en voor hun nageslacht, en voor al degene die zich
bij hun zouden voegen, om deze twee dagen zonder te
falen in eer te houden, op de manier die beschreven
was en ieder jaar op de juiste tijd. Bijgevolg, zullen
deze dagen door iedere generatie, familie, provincie en
stad, herinnerd en gevierd worden, en deze Poerimdagen zullen door de Joden nooit gestopt worden, en de
116

herinnering zal nooit verdwijnen bij hun afstammelingen.


Toen schreven, Koningin Ester, dochter van Avichail
en Mordechai de Jood, met volledige bevoegdheid
om deze tweede brief te bekrachtigen. Deze brieven
werden verzonden naar al de Joden, naar de honderd
zeven en twintig provincies van het Koninkrijk van
Achashweros, met woorden van vrede en waarheid,
om deze Poerimdagen vast te stellen op de juiste datums net zoals Mordechai de Jood en Koningin Ester
hun hadden opgelegd, en zoals ze het op zich hadden
genomen en op hun nakomelingen, om te vastenen
te jammeren. De verordering van Ester maakte deze
Poerim regels geldig; en het was in een boek opgeschreven.
Koning Achashweros legde belastingen op, op het
vasteland en de eilanden. Al zijn machtige en krachtige
daden en de volledige informatie over de grootheid van
Mordechai, die de Koning had gepromoveerd, werden
opgeschreven ion het boek der kronieken van de Koningen van Media en Perzie. Want Mordechai de Jood
was de onderkoning van Koning Achashweros; hij was
een belangrijke man voor de Joden, en hij was populair
bij al zijn broederen; hij deed er alles aan om goed te
doen voor zijn mensen en was bezorgd voor het welzijn
van zijn nageslacht.

117

REBBE

119

Rambam Mishneh Torah

Hilchos Melachim umilchamoteihem Hoofdstuk 12


1.Verwacht niet dat in de Messiaanse tijd de
eigenschappen van de wereld zullen veranderen of dat er
vernieuwingen zullen plaats vinden in de schepping.
Nog sterker, de wereld zal volgens het normale patroon
gewoon verder gaan.
Niet tegenstaande dat verklaard Isaia [11:6]: De wolf zal
samen met het lammetje leven, het luipaard zal naast het
kleine geitje rusten, deze woorden zijn een metafoor en
een parabel. Dit is de interpretatie van de profetie: De
Joden zullen veilig kunnen leven, samen met de slechte
niet-joden die worden vergeleken met een wolf en een
luipaard in de profetie Jeremia 5:6]:de wolf van de
wildernis zal ze verwoesten en het luipaard zal hun
steden besluipen. Ze zullen allen terugkeren naar het
ware geloof en niet meer stelen en verwoesten. Maar, ze
zullen in vrede met de Joden rein voedsel eten, zoals er
staat geschreven [Isaia 11:7]:de leeuw zal stro eten zoals
de os. Zo ook, zijn andere gelijkaardige Messiaanse
profetien metaforen. In het Messiaanse tijdperk, zal
iedereen begrijpen wat werd bedoeld met deze metaforen
en welke allusies ze bevatten.
2. Er zal geen verschil zijn tussen onze tegenwoordige
tijd en het Messiaanse tijdperk behalve de bevrijding van
onze onderdrukking van het niet- joodse koninkrijk.
De eenvoudige interpretatie van de profetische woorden
lijkt aan te nemen dat de oorlog van Gog en Magog zal
plaats hebben bij het begin van het Messiaanse tijdperk.
Voor de oorlog van Gog en Magog, zal er een profeet
opstaan, die de Joden respektabel zal maken en hun
hart zal voorbereiden om Gd te dienen, zoals er staat
geschreven in Malachi 3:22: Kijk, ik stuur jullie Elia.
Hij zal niet komen om te verklaren dat de onreine, rein is,
of om te verklaren dat de reine, onrein is.
Hij zal niet redetwisten over de afstamming van degene
die worden verondersteld van fijne afkomst te zijn en hij
zal ook niet de afkomst vaststellen van degenen waar hun
afkomst verondersteld word besmet te zijn. Veeleer, hij
zal vrede op aarde brengen, zoals Malachi 3:24 verder
gaat:Hij zal de harten van de vaders terug doen keren
naar hun kinderen.
Er zijn sommige Wijzen die zeggen dat voor de komst
van de Messias, Elia zal komen. Al deze zaken kunnen
de mensen niet definitief weten tot het werkelijk gebeurd,
want al deze zaken zijn niet door de profetische woorden
bepaald, en ook hebben de Wijzen geen vastgestelde
traditie over deze dingen, maar ze hebben enkel hun
eigen interpretaties van de verzen. Daarom is er tussen
hun een controverse in verband met deze zaken. Desondanks het debat dat over deze vragen gaat, zijn noch
de volgorde van de gebeurtenissen noch de juiste details
inbegrepen in de fundamentele princiepes van het geloof.
Een mens zal zich niet bezig houden met de verhalen in
120

verband met deze zaken, en hij zal ze ook niet als


essentieel beschouwen, want de studie hiervan zal hem
niet tot Gds vrucht of liefde tot Gd brengen.
Ook zal men niet proberen om een bepaalde tijd te
benoemen voor de tijd voor van de komst van de
Messias. Onze wijzen verklaarden:Moge de zielen
versmachten van degene die proberen om de tijd van
de komst van de Messias vast te stellen! Maar men zal
eerder wachten en geloven in het algemene idee van deze
zaak, zoals is verklaard.
3. In het tijdperk van Koning Messias, als zijn Koninkrijk
opgericht zal zijn en hij al de Joden rond hem zal hebben
verzameld, zal de afstamming van heel het volk worden
vastgesteld op basis van zijn woorden die door zijn
profetisch inzicht, (dat op hem zal rusten), doordrongen
zullen zijn, zoals er staat geschreven in Malachi 3:3:Hij
zal gezeten zijn als een man die zal louteren en
verfijnen. Eerst zal hij de afkomst van de Levieten
zuiveren, door bekend te maken:Deze is een priester
van ware afstammeling.Deze is een Leviet van de ware
afstamming. Degene waarvan hij de afstamming niet
zal erkennen hun status zal tot Israeliet verlaagd worden.
Dit is inbegrepen in de woorden van Ezra 2:63:De
goeverneur zei tegen hen:Zij zullen niet eten van de
Heiligste dingen tot er een priester zal opstaan die de
Uriem en Tumiem zal dragen. Van dit vers kunnen
we afleiden dat profetisch inzicht zal worden gebruikt
om hun afstamming te bepalen en openbaar te maken.
Als hij de afstamming van de Israelieten zal bepalen,
zal hij ook de stam van hun afkomst openbaar maken
deze is van die stam en deze van deze stam,maar hij
zal niet bekend maken of iemand vermoedelijk van niet
besmette afkomst is dat hij onwettig is of een
afstammeling van slaven, want de wet is zo, dat eens een
familie vermengd was met het hele Joodse volk, mogen
ze vermengd blijven.
4. De Wijzen verlangden niet naar het Messiaanse
tijdperk zodat ze heerschappij over de hele wereld
zouden hebben, om over de niet-joden te heersen of om
verheerlijkt te worden door de volkeren, of tee te
drinken en te feesten. Ze wensten eerder om vrij te
mogen zijn om zichzelf met Tora en wijsheid te
kunnen bezig houden zonder druk of stoornissen zodat
ze de Toekomende Wereld zouden verdienen, zoals er in
Hilchot Teshuva word uitgelegd.
5.In die tijd zal er geen honger en oorlog zijn, geen
jaloezie of concurentie, want goed zal in overvloed
vloeien en al de verukkingen zullen zo gewoon als stof
zijn. De hele wereld zal zich enkel bezig houden met Gd
te willen kennen. Daarom zullen de Joden grote Wijzen
worden en ze zullen verborgen zaken kennen, en de
kennis van hun Schepper bereiken tot de volste mate van
de menselijke mogelijkheden, zoals Isaia 11:9
vermeld:De wereld zal vol zijn met de kennis van Gd
zoals de zee de oceaanbedding zal vullen

121

Ezekiels vision of the divine chariot


The reading from the Torah on the first day of Shavuot
is about the revelation on Mount Sinai and the Giving of
the Torah. G-d descended on the mountain
accompanied by His Heavenly Chariot and Heavenly
Court. As it says G-d descended with His chariot.
The author of the Halachic work Levush writes that at
Sinai, all present achieved the level of prophecy. All of
them, small and great alike, heard the first two
commandments from G-d and without doubt perceived
the Divine Chariot just as Ezekiel did. Similarly, the
biblical commentator Radak writes that on the day of
the giving of the Torah, Israel saw the Chariot as Ezekiel
saw it.

Now it came to pass in the thirtieth year in the fourth


[month] on the fifth day of the month, as I was in the
midst of the exile by the river Chebar-the heavens
opened up, and I saw visions of God. On the fifth of
the month-that is the fifth year of King Jehoiachins
exile. The word of the Lord was [revealed] to Ezekiel the
son of Buzi, the priest, in the land of the Chaldeans, by
the river Chebar, and the hand of the Lord came upon
him there. And I saw, and behold, a tempest was
coming from the north, a huge cloud and a flaming fire
with a brightness around it; and from its midst, it was
like the color of the chashmal from the midst of the fire.
And from its midst was the likeness of four living beings, and this is their appearance; they had the likeness
of a man. And [each] one had four faces, and [each]
one had four wings. And their legs were straight legs,
and the soles of their feet were like a round foot, and
they sparkled like the color of burnished copper. And
human hands were beneath their wings on their four
sides, and their faces and their wings were [the same]
to all four of them. Their wings joined one to the other;
they did not turn when they walked; each one would go
toward the direction of his face.
And the likeness of their faces was the face of a man,
and the face of a lion was on their right, to the four of
them, and the face of an ox to their left, to the four of
them, and the face of an eagle [was] to the four of them.
And so were their faces. And their wings were extended
upward; each one had two wings joined to each other,
and two covering their bodies. Now each one would
go toward the direction of his face; wherever would be
the will to go, they would go; they did not turn as they
walked.
And the likeness of the living beings; their appearance
was like fiery coals, burning like the appearance of firebrands; it was going among the living beings; and there
was a brightness to the fire and from the fire came forth
122

lightning. And the living beings would run and return,


like the appearance of the sparks.
And I saw the living beings, and behold, one wheel
[was] on the ground beside the living beings for its
four faces. The appearance of the wheels and their
work was like the appearance of crystal, and the four of
them had one likeness, and their appearance and their
workings were as a wheel would be within a wheel.
When they went, they went toward their four sides; they
did not turn when they went. And they had backs, and
they were very high, and they were dreadful, and their
eyebrows were full of eyes roundabout-[so it was] to the
four of them. And when the living beings would go,
the wheels would go beside them; and when the living
beings would lift themselves off the ground, the wheels
would lift themselves. Wherever there was the will
to go, they would go; there was the will to go, and the
wheels would lift themselves correspondingly to them,
for the will of the living being was in the wheels. When
they [the living beings] would go, they [the wheels]
would go, and when they would stand, they would
stand, and when they would lift themselves up from the
ground, the wheels would lift themselves
correspondingly to them, for the will of the living being
was in the wheels.
And there was a likeness over the heads of the living
beings, of an expanse like the color of the severe frost
extended over their heads above. And beneath the
expanse, their wings were straight, one [pointed]
toward the other; this one had two that covered, to here,
and that one had two that covered, to here, their bodies.
And I heard the sound of their wings, like the sound of
many waters like the voice of the Almighty-when they
went; the sound of stirring, like the sound of a camp;
when they would stand, they would let down their
wings. And there was a voice above the expanse that
was over their heads; when they stood still, they would
let down their wings.
And above the expanse that was over their heads, like
the appearance of a sapphire stone, was the likeness of a
throne, and on the likeness of the throne, was a likeness
like the appearance of a man upon it above. And I saw
like the color of chashmal like the appearance of fire
within it round about, from the appearance of his loins
and above; and from the appearance of his loins and
below, I saw [a thing] like the appearance of fire, and
there was a brightness round about it. Like the
appearance of the rainbow that is in the cloud on a rainy
day, so was the appearance of the brightness round
about; that was the appearance of the likeness of the
glory of the Lord, and when I saw, I fell on my face, and
I heard a voice speaking.
And a wind lifted me up, and I heard behind me the
sound of a great uproar: Blessed is the glory of the Lord
from His place.

123

Melech HaMoshiach
I go on Mivtzoim every Friday with a friend of mine. Every
time I speak Moshiach to one of the people on the route, he
harasses me. Especially when speaking about the Rebbe as
Moshiach. He claims that the Rebbe taught that we are to
bring the message of Moshiach to the world bofen
hamiskabel, in a way that they can accept it. He claims that
the way I do it, is not bofen hamiskabel and it just turns off
people from Lubavitch and Chassidus.
He even told me stories how people actually got turned off
after being told that the Rebbe is Moshiach. Is there an
answer to this? Is it true that the Rebbe limited the
spreading of the message of Moshiach and Geulah, and
what does bofen hamiskabel mean?
When the Rebbe said that we are to bring the message of
Moshiach and Geulah to the world, but bofen hamiskabel,
he didnt say Dont do it if you think its not bofen
hamiskabel; the Rebbe said Do it bofen hamiskabel. Find
a way that it will be bofen hamiskabel! It may not be easy,
but it has to get done!
Lets take a look at the source of the quote, in the Sicha of
Parshas Chayei Sarah 5752 (Os Yud Daled):
The simple meaning here is, from the Convention of
Shluchim, good resolutions must be made about how each
Shaliach will prepare himself, and prepare all the Jews in his
place and in his city, etc., to greet our righteous Moshiach,
by explaining the concept of Moshiach as it is explained in
the Written Torah and the Oral Torah, in a manner so that
it will be received [bofen hamiskabel] by each
person according to his intellect and understanding,
especially including by learning about Moshiach and
Geulah, especially in a way of wisdom, understanding, and
knowledge. As this is the mission of the times, it is
understood that this pertains to every Jew with no
exceptions.
In short: 1) Everyone is obligated to spread Moshiach. 2) In
a manner that it will be received [bofen hamiskabel]. 3) This
pertains to every Jew without exception.
The Rebbe didnt say Davar Hamiskabel - a subject that
will be received; but rather, Bofen Hamiskabel - In a
manner so that it will be received. In other words, bofen
hamiskabel is not an exemption [making it easier for us],
rather an obligation. Its our obligation to spread
Moshiach to every single Jew, and in a way that reaches
each person on his own level. In simple words: When one
speaks to children, he tells them about candies growing
on trees; when speaking to an older crowd, he focuses on
eradication of hunger and war; to a more intellectual and
spiritual crowd, one should explain the spiritual ideas of
Moshiach, etc. Simply quoting the words bofen
hamiskabel without the context of the whole Sicha is like
quoting just one part of the Posuk Vsartem vaavadtem
Elokim acheirim (and you shall turn and serve other gods,
and worship them) and saying that the Torah told us to do
Avoda Zarah, RL... In fact, the idea of bofen hamiskabel
is not just about Moshiach, but rather with every Mivtza of
the Rebbe, even a simple Mivtza Tefillin has to be done in a
124

way that it can be related to - one cant just go running on the


street forcing people to do Mitzvos. The same is about
publicizing who is Moshiach. This concept is a concept that
others can relate to (as we can see that the Rebbe encouraged
and gave permission to publicize it [see further]), but of
course, it has to be done bofen hamiskabel.
The Rebbe himself encouraged and gave permission to the
publicizing of him as Moshiach. Two stories (out of
countless!):
In Teves 5753, the Rebbe gave permission to Reb Itche
Springer AH to print his picture with the title Long Live
the King Moshiach in a full page ad in The New York Times
(which in 1993 had a whopping circulation of 1,183,100 for
its weekday edition and 1,783,900 for its Sunday edition!)
Less than a month later, on Sunday, Tes Shvat, the Rebbe
agreed to come out on the balcony after Maariv, in front of
dozens of news channels that captured the moment of the
Rebbe encouraging the singing of Yechi by Chassidim and
simultaneously broadcasting it worldwide [Just to note, the
Rebbe came out a few short minutes before the start of the
Super Bowl, which was watched on television that year by
90.9 million people]! Saying that this was not bofen
hamiskabel is like the Shaliach who turned to his friend one
day after the Rebbe went back to his room after
encouraging the singing of Yechi and said that the Rebbe
was turning people off from Lubavitch.
Moshiachs identity is one with the rest of the teachings about
Moshiach and Geulah (as we see from the Rambam, who
includes it all in one).
As a matter of fact, when one teaches someone about
Moshiach, the question But who? comes up automatically.
If one believes that Moshiach is coming today, why would
he hide Moshiachs identity from a Jew on Mivtzoim or in a
Chabad House? And just imagine how embarrassing it will
be to all those that told others about the Rebbe and his
teachings but never told them that the Rebbe is Moshiach.
What will they answer once the Rebbe will reveal himself to
those Jews who will ask How come you never told us?
The same is about telling others that the Rebbe is alive and
with us like before; the Rebbe said (Simchas Torah night
5711 and Shabbos Vayigash 5747) that the world is ready to
hear it, so when one is asked if the Rebbe is alive, the answer
has to be bofen hamiskabel but the truth. To conclude with
an important point: When we deliver the Rebbes message
and we truly mean it and are excited about it, then we can be
confident that it will be accepted. This is true when trying to
get someone to put on Tefillin, as well when teaching others
about the Rebbe being Moshiach, or when explaining that
the Rebbe is alive. If, however, one is skeptical and cynical
about it, then indeed, it will be very difficult to explain it to
others. It actually may turn them away.

125

Preface for the English translation of the Tanya by


the Lubavitcher Rebbe MHM

Voorwoord bij de Engelse vertaling van de Tanja


door de Lubavitcher Rebbe MHM

Chassidus in general, and Chabad Chassidus in


particular, is an all-embracing world outlook and
way of life which sees the Jews central purpose as the
unifying link between the Creator and Creation.
The Jew is a creature of heaven and of earth, of a
heavenly Divine soul, which is truly a part of
Gdliness, clothed in an earthly vessel constituted of
a physical body and animal soul, whose purpose is
to realize the transcendency and unity of his nature,
and of the world in which he lives, within the
absolute Unity of Gd.
The realization of this purpose entails a two-way
correlation: one in the direction from above
downward to earth; the other, from the earth
upward. In fulfillment of the first, man draws
holiness from the Divinely-given Torah and
commandments, to permeate therewith every phase
of his daily life and his environment-his share in
this world; in fulfillment of the second, man draws
upon all the resources at his disposal, both created
and man-made, as vehicles for his personal ascendancy and, with him, that of the surrounding world.

Chassides in het algemeen en in het bijzonder


Chabad Chassides, is een allesomvattende
wereldvisie en een levenswijze die het centrale doel
van de Jood ziet als verbindende schakel tussen de
Schepper en de Schepping. De Jood is een schepsel
van hemel en aarde, van een hemels Gdlijke ziel,
die werkelijk een deel van Gd is, gekleed in een
aardse ontvanger die bestaat uit een fysiek lichaam
en een dierlijke ziel, wiens doel het is om de
transcendentie en eenheid van zijn karakter te
realiseren en ook van de wereld waarin hij leeft, in de
absolute Eenheid van Gd.
De verwerkelijking van dit doel leidt tot een
onderlinge afhankelijkheid in twee richtingen: een in
de richting van boven naar beneden, naar de aarde;
de andere, van de aarde naar boven. Bij het
vervullen van het eerste, haalt de mens heiligheid
van de Gdlijk gegeven Tora en wetten naar zich toe,
om daarmee iedere fase van zijn dagelijkse leven en
zijn omgeving- zijn deel in de wereld; mee te
doordringen. Om aan het tweede deel te voldoen,
trekt de mens al de middelen ter zijner beschikking
naar zich toe, zowel geschapen als door de mens
gemaakt, als voertuig voor zijn persoonlijke
verhoging en, met hem, ook de omringende wereld.

126

127

NOVELTIES

129

Het is een oud Joods gebruik, in voege


sinds vele eeuwen, om psalm 121
tezamen met andere verzen op te hangen
in de verloskamer, en boven de
deuropeningen van het huis, speciaal in
de kamer waar de baby meestal is. Deze
psalm drukt ons diep vertrouwen uit,
in de hulp en de bescherming van onze
Schepper, en ons bewustzijn dat Hij onze
enige hoeder is. Het beschrijft de wens
van de Schepper om ons in elke situatie
en steeds te bewaken. Voor de geboorte
zal de moeder de tekst meebrengen naar
het hospitaal. Deze heilige verzen zullen
Hemelse zegeningen oproepen ter
bescherming voor een ongecompliceerde
geboorte, en voor een geode gezondheid voor kind en moeder. Het is ook
een gewoonte om voor de geboorte geen
geschenken te kopen, of naar huis te
brengen.

It is a Jewish custom, practiced for many


centuries, to hang Psalm 121 together
with other verses in the labor room and
in the doorways of the home, especially
those where the baby is most of the time.
This psalm expresses our deep trust in
our Creators help and protection, and
states our awareness that He is our only
true guardian. It describes the Creators
desire to guard us in all situations and at
all times. The paper should be brought
with the mother to the hospital before
the birth. These holy verses will invoke
heavenly blessings for protection, and
uncomplicated birth, and a healthy child
and mother. It is also customary not to
buy presents or bring anything for the
baby into the home before the birth.

Psalm 121.
Lied Hammaaloth. Ik hef mijn ogen op
naar de Bergen: van waar zal mijn hulp
komen? Mijn hulp komt van de Eeuwige,
de Maker van hemel en aarde Hij zal
uw voeten niet toelaten te wankelen; Uw
Behoeder sluimert niet. Zie hij sluimert
niet en Hij slaapt niet, de Beschermer
Israels. De Eeuwige is uw Behoeder, de
Eeuwige is uw beschuttende schaduw,
aan uw rechterhand. Dus zal bij dag de
zon u niet schaden, noch de maan bij
nacht. De Eeuwige zal u behoeden voor
alle kwaad, zal uwe ziel bewaren; de
Eeuwige zal beschermen uw uitgang en
uw terugkeer, van nu tot in eeuwigheid.

Psalm 121
A Song of Ascents. I lift my eyes to the
mountains-from where will my help
come? My help will come from the
Lord, Maker of heaven and earth. He
will not let your foot falter; your
guardian does not slumber. Indeed, the
Guardian of Israel neither slumbers nor
sleeps. The Lord is your guardian; the
Lord is your protective shade at your
right hand. The sun will not harm you
by day, nor the moon by night. The
Lord will guard you from all evil; He will
guard your soul. The Lord will guard
your going and your coming from now
and for all time.

Ter nagedachtenis aan Pesha Leah bas


Shraga Feivel Lapine vermoord Al Kiddush
Hashem 2 Adar 5752
130

In memory of Pesah Leah bas Shraga Feivel


Lapine who was killed Al Kiddush Hashem
2nd day of Adar 1 , 5752.

131

The Menorah
The menorah is very frequently employed as a Jewish
symbol. Nevertheless, the authenticity of the design
with which the menorah is usually depicted is a
matter of question. For there are several
inconsistencies between the designs generally
employed and the description of this article in the
traditional sources. The branches of the Menorah are
one such example. Generally, these branches are
depicted as semi-circular or oblong in shape.
Nevertheless, Rashi in his commentary to the Torah,
explicitly writes that the branches extended upward
in a diagonal. Indeed, the very Hebrew word which
the Torah uses to describe the branches, implies a
straight line.
What is the Rambams view?
Part of the confusion concerning the shape of the
branches of the menorah stems from the fact that the
Rambam makes no definite statement regarding this
issue, neither in his Commentary on the Mishnah,
nor in his Mishneh Torah. For that reason, several
commentaries were led to the conclusion that he also
agrees that the branches were semi-circular.
Nothing, however, could be further from the truth.
The Rambam does not describe the shape of the
branches of the menorah, because it is unnecessary.
In both his Commentary on the Mishnah and his
Mishneh Torah, he adds drawings in which he depicts
the menorah. And in both instances, he shows the
branches as extending diagonally, in straight lines.
Unfortunately, at the time the Rambam wrote these
works, printing presses had not been invented. It was
not until several centuries after his passing that his
texts were printed, and in these printings, his original
drawings were omitted.
Equally clear evidence of the Rambams perspective
can be gleaned from the commentary to the Torah
written by his son, Rabbeinu Avraham. When
describing the manner in which the menorah was
fashioned, Rabbeinu Avraham states: The six
branches... extended upward from the center shaft
of the menorah in a straight line, as depicted by my
father, and not in a semi-circle as depicted by others.
The Position of the Goblets
Another of the points of difference between the
Rambams conception of the menorah as reflected in
the above-mentioned diagrams, and the commonly
accepted design of the menorah, is the position of the
goblets. To explain: There were 22 goblets in the
menorah. The Rambam describes them as
Alexandrian chalices with wide mouths and narrow
bases. In his drawings of the menorah, he depicts
them as having them as having been positioned upside down, while the general conception is that they
are standing upright.
132

The Source for the Misconceptions


How did these misconceptions arise? The source for the
commonly accepted drawings of the menorah is its
depiction on the arch of Titus in Rome. When Titus returned from the conquest of Jerusalem, he had an arch
constructed in honor of his victorious army, and on that
arch appears a relief which includes a depiction of the
menorah. The design on that arch is obviously an artists
interpretation, and not an exact replica of the menorah of
the Beis HaMikdash. This is reflected by the fact that
certain elements of the menorah are omitted in this
depiction. For example, the menorah had feet extending
from its base, and the menorah on the Arch of Titus has
no feet. Similarly, the depiction contains additions, for on
its shaft is the form of a sea-dragon, one of the false deities
worshiped by the Romans. Accordingly, it cannot be relied
on as an accurate source regarding the design of the
menorah, particularly in regard to points where it
contradicts the views of our peoples leading Torah
authorities. Herein, lies another significant point: As
mentioned, the menorah is often employed as a Jewish
symbol. This is indeed appropriate, for our Sages teach
that the menorah is testimony to all the inhabitants of the
world that the Divine Presence rests within Israel. How
unfitting it is that instead of drawing that symbol according to its conception by Torah sages, the conception from
the arch which proudly states Judea is vanquished is used
instead!
The Outpouring of Divine Light
To return to the design of the menorah, one might ask: why
are the goblets indeed positioned upside down? The
resolution of this question is connected with the function of
the menorah within the Beis HaMidash. Our Sages explain
that the purpose of the menorah was not to illuminate the
Sanctuary, but rather to spread its light throughout the
entire world. For this purpose, the windows of the Beis
HaMikdash were constructed in a unique manner, wide
on the outside, narrow on the inside, clearly indicating
that their purpose was for the light of the Beis HaMikdash
to shine outward. A similar concept applies in regard to a
goblet. It possesses two functions: to receive and to pour.
Turning a goblet upside down indicates an emphasis on
spreading influence to others. To apply these concepts to
the goblets of the menorah their overturned position
reflects the purpose of the menorah within the Beis
HaMikdash, not to receive and contain Gdly light, but to
spread that light throughout the world at large. An
overturned cup is associated with happiness. This also
relates to the Beis HaMikdash which served as the source of
happiness and joy for the Jewish people. May we soon
experience the ultimate happiness, when we, together with
the entire Jewish people, return to Eretz Yisrael, to
Jerusalem, and to the Beis HaMikdash. And may this take
place in the immediate future.

133

Putting the Square Back to The Luchos


Michelangelo had it right. Most synagogues
around the world have it wrong.
The two tablets of stone, divinely inscribed
with the 10 Commandments and bestowed
upon Moses at Mount Sinai, did not have the
rounded tops familiar from their depictions in
most houses of worship and popular art since
the Middle Ages. And the Chabad (Lubavitch)
Hassidic movement is encouraging synagogues
to correct the misrepresentation.
The Lubavitcher Rebbe MHM accurately
depicted the two tablets as perfect squares as
early as the 1940s, in writings for Chabad youth,
and many Chabad synagogues now feature the
accurate artistic representations of the
tablets. The image of the tablets had been
skewed over the centuries in Xtian
tradition, and it was time for the Jews to reclaim
the true representation of the two stones.
As detailed in the Talmud, the two tablets were
eight tefachim wide and high perfect squares
equal to about 24 centimeters or eight inches,
and four tefachim deep, with sharp, not curved,
corners. The first set was smashed by Moses,
enraged at the sight of the Golden Calf, and the
second set safeguarded in the Ark of the
Covenant, later placed in the Temple in
Jerusalem.
Michelangelos iconic statue, which
mistranslates the word keren and depicts Moses
with horns rather than rays of light
following his mountaintop encounter with the
L-rd, shows the Israelite leader apparently
protecting the accurately sculpted sharp-edged
tablets under his right hand and arm, while his
features in many interpretations reflect his fury
at having discovered his people worshiping the
Golden Calf they have fashioned in his absence.
Some 150 years later, Rembrandt was depicting
Moses holding rounded tablets aloft.
134

Laten we de Stenen Tafelen terug tot


vierkanten maken
Michelangelo had gelijk. De meeste
synagogen in de wereld zijn verkeerd.
De twee Stenen Tafelen, die door Gd met de
tien geboden werden ingekerft en aan Mozes
op de berg Sinai werden overhandigd,
hadden geen afgeronde bovenkanten zoals we
die gewoon zijn door de voorstellingen die we
kennen van de Gebedshuizen en de
populaire kunst in de Middeleeuwen. De
Chabad (Lubavitch) Chassidiesche beweging
moedigd de synagogen aan om deze foute
interpretatie te verbeteren De Lubavitcher
Rebbe MHM had reeds in 1940 de Twee
Tafelen getrouw uitgebeeld als perfekte
vierkanten, in publikaties voor de Chabad
jeugd. Veel Chabad synagogen houden nu
rekening met de juiste artistieke voorstelling
van de Tafelen. Het beeld van de Tafelen was
gedurende eeuwen verkeerd voorgesteld door
de Krstlijke traditie, en het was hoog tijd
voor de Joden om de ware voorstelling van de
Twee Tafelen terug te winnen. In de Talmoed
word er in detail op ingegaan, de Twee
Tafelen waren acht tefogiem breed en
hoog-perfekte vierkanten (dit is ongeveer
vierentwintig centimeter of acht inches), en
vier tefogiem diep, met scherpe, niet
gebogen, hoeken. De eerste Tafelen werden
door Mozes stuk gegooid, razend bij het zien
van het Gouden Kalf, en het tweede paar
werd veilig bewaard in de Ark van het
Verbond, die later in de Tempel in Jeruzalem
werd geplaatst. Michelangelos iconisch
standbeeld, dat het woord keren verkeerd
interpreteerd en Mozes met hoorns afbeeld
in de plaats van stralen licht, nadat hij op de
berg een ontmoeting had met Gd, laat ons de
Joodse leider zien die de juist gebeeldhouwde
scherp hoekige tafelen onder zijn rechter arm
en hand duidelijk lijkt te beschermen.
Ongeveer honderd vijftig jaar later, beelde
Rembrandt Mozes uit die de afgeronde
Tafelen in de lucht houd.

135

Steken jonge meisjes ook


Shabbes en Yom Tov kaarsen aan?
De rabbijn in mijn synagoog zegt me dat dat mijn
dochter Shabbes en Yom Tov kaarsen moet
aansteken vanaf het moment dat ze de zegening
zelf kan zeggen. Toen ik dit tegen mijn heel
traditionele grootmoeder zei, vertelde ze mij
dat het de gewoonte is dat meisjes geen kaarsen
aansteken tot ze getrouwd zijn. Kun je mij a.ub.
helpen?

Antwoord:
In Genesis lezen we het verhaal van Abraham,
nadat zijn vrouw Sara overleden was, die zijn
dienaar Eliezer er op uit stuurt om een vrouw te
zoeken voor Izaak, zijn zoon. Gedurende Sara
haar leven, stak ze kaarsen aan op Shabbes avond,
en onze wijzen vertellen ons dat op miraculeuze
wijze ze tot de volgende Shabbes bleven branden.
Eliezer vond Rebekka, familie van Abraham, en hij
bracht haar naar Izaak. Het vers (Genesis 24:67)
beschrijft hoe Izaak haar naar zijn moeders tent
brengt, en onze wijzen zeggen dat toen Izaak haar
in zijn moeders tent bracht, zag hij dat de kaarsen
die zij voor Shabbes had aangestoken ook tot de
volgende Shabbes avond bleef branden. en hij
bracht Rebekka in de tent van zijn moeder-en ze
stak de kaarsen aan, en slechts daarna-werd ze
zijn vrouw. Dit laat ons zien dat ze voor haar
huwelijk reeds de kaarsen aanstak.
We vinden recente meldingen van slechts enkele
generaties geleden, die aantonen dat ook jonge
meisjes Shabbes licht aanstaken. We vinden ook
dat verschillende Rabbijnse families deze
traditie in eer houden.
Het was enkel gedurende de Wereldoorlogen dat
de gewoonte voor de jonge meisjes om Shabbes
licht aan te steken niet meer werd vervuld. In die
tijd, waren kaarsen schaars en zelfs de hoofden van
gezinnen konden niet gemakkelijk aan kaarsen
komen.
Daarom werd de traditie vergeten om jonge
meisjes ook Shabbes licht te laten aansteken.
Vandaag is dat geen probleem meer. De Rebbe,
Rabbi Menachem Mendel Schneerson MHM,
136

moedigde al de Joodse meisje aan om Shabbes


licht en Yom Tov licht aan te steken met de
toestemming van hun ouders.
Tot aan hun huwelijk, steken meisjes een kaars
aan. En de Rebbe MHM moedigde de ouders aan
om een speciale kandelaar slechts voor het meisje
alleen te kopen.
Meisjes moeten hun kaars eeerst aanstekn, voor
hun moeders. Hun moeder zou er bij moeten zijn
om haar te helpen als dat nodig blijkt te zijn, om
toe te zien op de kaars aansteken van het kind zo
dat ze Gd behoede geen brand veroorzaakt. (Nadat
de moeder haar eigen kaarsen heeft aangestoken, is
het de moeder verboden om met het vuur of
benodigheden voor het vuur bezig te zijn.)
Normaal, wanneer men een Mitswe/Gebod voor
de eerste maal doet zegt men het Shehegejanoe
gebed, dit is het speciale gebed om vrolijke
gebeurtenissen en datums te herdenken. Daar het
niet zo duidelijk is of deze regel ook geld voor de
eerste maal dat een meisje haar kaars aansteekt,
adviseerde de Rebbe MHM dat een jong meisje op
een feestdag/Yom Tov haar eerste kaars aansteekt
wanneer Shehegejanoe zo-I-zo wordt gezegd na de
zegening voor de kaars aangestoken werd, of het
meisje zal een nieuw kledingstuk dragen zodat ze
dit gebed op haar nieuwe kledingstuk kan maken,
terwijl ze het Shabbes licht in haar gedachte heeft.
Tenslotte , je kunt er van verzekerd zijn, dat het
aansteken van de kaarsen voor Shabbes en Yom
Tov door jonge meisjes een zeer oude traditie is.
Misschien kunje ook aan je grootmoeder zeggen
dat vandaag de dag, wanneer er zo veel negatieve
krachten aan onze kinderen trekken , dat een
goede daad meer ons alleen maar vlugger uit de
duisternis zal helpen.
p.s. een meisje onder de leeftijd van Bas Mitswe
doet de kaarsen vooral aan voor opvoedkundige
redenen. Volwassen leden van het gezin vervullen
hun plicht niet door haar Shabbes kaarsen. De
moeder moet haar eigen kaarsen aansteken, of,
als de moeder er niet is, zal de vader de kaarsen
aansteken , als toevoeging van de kaarsen van de
dochter.

137

MATZAH

139

Het graan en het meel voor de Matzes


1] Er is geschreven,En je moet je matzes hoeden
(Exodus 12.17).
Hiervan leren we dat we moeten oppassen op het meel
waarvan we de matzes zullen maken die we gebruiken
om de mitswe te doen, we moeten er op letten dat er
geen water op komt. Volgens sommige grote
Wetsautoriteiten begint dit oppassen reeds bij het
oogsten van het graan. Het is de gebruikelijke gewoonte
om de opinie van die autoriteiten te hoeden die zeggen
dat het genoeg is om op te passen van het moment dat
het naar de molen gebracht word en daarna. Alhoewel
dat de mensen die precies zijn in het uitvoeren van hun
mitswes bezorgd zijn dat op het meel zal worden
opgepast van het moment van het oogsten, en dit is het
juiste wat men moet doen.
Speciale zorg zal er gedragen worden dat de aren niet
aan de aarde blijven vast zitten tot ze voldoende
uitgedroogd en wit zijn. Want dan zouden ze chomets
kunnen worden als de regen er op valt, zelfs als ze nog
met de aarde verbonden zijn daar ze het voedsel van de
aarde niet meer nodig hebben. Het is daarom gepast
om ze te oogsten als ze nog lichtjes groen zijn. Als je
aan graan kunt geraken waar was opgepast van de tijd
van het oogsten voor al de Jom Tov dagen, des te beter.
Indien dit onmogelijk is dan zorg je op zijn minst scrupulous moeten zijn over de matses van de twee Seider
nachten.
2.Als er in een deel van het graan, korrels zouden
gevonden worden die gesplitst of reeds ontsproten
waren mag de rest voor de matses gebruikt worden, als
aangenomen kan worden dat de slechte korrels apart
waren gehouden of voorzichtig gewogen waren om
zeker te zijn dat er op zijn minst zestig maal meer van
het goede graan is dan het gesplitse of ontsproten graan.
In eerste instantie, zou je angstvallig moeten zijn dat
je zelfs het graan sorteert waarvan de muizen hebben
gegeten, of er zeker van te zijn dat er tenminste zestig
maal van het geode graan is. Graan dat per schip is
aangekomen of in putten was bewaard, als het droog
en hard is en de kleur niet veranderd is, is kosher voor
Pesach. Als het bewaard was op een zolder en de regen
druppelde op verschillende plaatsen door het dak, dan
is het verboden. Maar als er een klein beetje sneeuw
of water op viel op een enkele plaats, dan neem je die
korrels die twijfelachtig zijn,en de rest mag gebruikt
worden.
3. Het is een lang gevestigde gewoonte bij de Joden als
men de molen voorbereid, om het grondig proper te
maken en het op elke mogelijke wijze op te poetsen en
om nieuwe zakken te kopen voor het meel.
In een gemeente waar er Tora geleerden zijn, zouden zij
140

naar de molen moeten gaan om het te reinigen, te controleren en te zien dat de voorbereidingen op de juiste

manier worden gedaan. In een gemeente waar er geen


Tora geleerden zijn, zou ieder Gdsvruchtig persoon
zelf moeten gaan controleren naar de voorbereidingen van de molen, want het is een grotere mitswe om
hetzelf te doen. Het is de gewoonte dat het eerste meel
dat in de molen is gemalen na al deze voorbereidingen,niet word gegeten op Pesach. Als vochtig graan ook
gemalen werd in deze molen dan zou het afgescheiden
moeten worden met een afscheiding, zodat niets van
dit poeder ermee vermengd zou worden.
4. Als een zak meel nat was geworden, als enkel een
deel nat was geworden, of het nog vochtig of reeds
droog is, mag je dat deel in je handen nemen terwijl je
de rest van het meel leeg maakt, dat deel dat je wel mag
gebruiken. Enkel het deel dat nat is geworden is verboden. Maar, als de zak meel op verschillende plaatsen
nat is geworden, zodat he onmogelijk is om het er op
deze wijze uit te nemen, dan als het nog steeds nat is,
dan word het meel gezift en enkel de stukken die in de
zeef blijven zijn chomets, maar de rest mag gebruikt
worden. Als muizen een deel van het meel hebben
gegeten, dan moet het gezift worden. Maar als de zak
meel droog was geworden helpt ziften niet en al het
meel is verboden.
5. De dag dat het meel is gemalen is het verboden om
het te bakken, omdat het meel dan warm is en het dan
vlug chomets kan worden als men er water opgiet.
Daarom zal men tenminste vierentwintig uur wachten
om het te gebruiken na dat het gemalen is.
6. Het is het beste om nieuwe zakken te maken om het
meel in te behouden, of men moet tenminste de naden
van de oude zakken openen en ze dan zorgvuldig met
warm water en asse door wrijven en kloppen wassen.
7. Het is verboden om een zak meel op een dier te
laden, behalve als een dik stuk leder onder de zak word
gelegd, anders kan de zak warm en vochtig worden
door de transpiratie. Indien mogelijk zou men ook
voorzichtig moeten zijn om veel zakken op elkander te
zetten, omdat daardoor het meel warm kan worden en
chomets kan worden tijdens het kneden.

De wetten in verband met het water


dat men gebruikt voor het kneden
van de matses
1. Het meel voor de Matses zal enkel met water worden
gekneed dat is blijven staan gedurende de nacht. zal
overblijven. Zelfs als de nacht langer is dan twaalf uur i

141

is het verboden om het voor het kneden te gebruiken tot


het daglicht is geworden, en als de nacht kort is en er zijn
geen twaalf uur tot het aanbreken van het daglicht, dan
moeten we twaalf uur wachten van de tijd dat we het water
heben geschept. De gewone mens is gewoon om te beginnen met kneden zodra het dag wordt met het water dat
overnacht is blijven staan, zelfs als de twaalf uur nog niet
zijn verstreken. Alhoewel er sommige autoriteiten zijn die
dit toelaten, nemen de meeste autoriteiten het strenger.
Het is daarom nuttig om hierbij voorzichtig te zijn.
2. Als het je onmogelijk is om de juiste tijd van de
schemering in te schatten, mag je het water iets vroeger
scheppen, met dien verstande dat je het niet schept voor
zonsopgang. Het is de gewoonte om het water te zeven,
het te bedekken en op een koele plaats te zetten. Als je het
water s morgens in huis brengt moet je oppassen om het
uit de zon te houden.
3. Het is toegelaten om in een keer genoeg water te scheppen voor enkele dagen, maar de juiste manier om de
Mitswe te vervullen is om dagelijks water te scheppen
voor het dagelijkse gebruik. Het is de gewoonte om geen
water te scheppen in een oud aardewerk vat, zelfs als het
alleen maar voor Pesach wordt gebruikt, behalve als het
geglazuurd is, want het gebruik van een niet geglazuurd
oud vat kan niet als een verbetering van de Mitswe beschouwd worden. Deze gewoonte zal niet veranderd
worden.
4. In de maand Nissan zijn de rivieren kouder dan de
bronnen. Daarom zal je water van de rivier scheppen.
Maar soms zijn de rivieren gezwollen door het smeltende
ijs en dan is het water niet zo koud, dan is het beter om het
water van de bron te scheppen.
5. Het water mag niet door een niet-Jood geschept worden
maar door een Jood.
6.Men zal geen water in een emmer doen waar honing
of fruitrsap heeft ingezeten, behalve als het met kokend
water is Kosher gemaakt. Men zal zeker vermijden om het
water in een emmer te doen waar scherp smakend eten in
is geweest, zelfs als het geen Chomets is, omdat door de
scherpte,het deeg vlugger zal rijzen, en zelfs Kosher maken
met kokend water zal hier niet helpen. Men zal het water
ook niet in een koper vat doen, omdat het niet zo koel
blijft als andere vaten.
7.Als je bemerkt dat het water dat overnacht heeft gestaan,
niet genoeg zal zijn, mag je er water bij doen indien het
meeste van het water overnacht is blijven staan. In eerste
instantie is het het best dat twee derde van het geheel
bestaat uit water dat tijdens de nacht is blijven staan. Indien mogelijk probeer het bijkomende water te nemen uit
142

een pomp of een bedekte put, waar de zon niet bij kan.
8.Als de Matse zondag gebakken is, moet het water
donderdag avond worden geschept, omdat op vrijdag
het onmogelijk is om de juiste tijd van de schemering
te bepalen. In een uiterste geval, als het water niet op
donderdag was geschept, zal het op vrijdag worden
geschept na de Mincha dienst, of op Shabbes door een
niet-Jood.
9. Het water dat overnacht is bijgehouden zal niet
worden uitgegoten voor een dode of wegens het Lentepunt, want er is gezegd Degene die de Geboden in
acht neemt zal geen kwaad kennen. Maar als je weet
dat het Lentepunt zal komen, dan zal je in het water
een klein proper stukje metaal leggen, zoals een naald
aan een draad, zodat je later om het er uit te halen, niet
je hand er moet insteken maar je kunt aan de draad
trekken om het eruit te nemen.

Laws concerning the kneading and


baking of the Matzos
1. If you want to bake matzos in an oven in which chametz has been baked, it must be kashered by heating it
until it becomes red hot, that is, heating it to such a degree that sparks fly from it, for anything less than that
does not constitute true glowing. You should be careful to spread the coal over the entire area of the oven.
The correct thing to do is to remove the ashes and
clean it thoroughly after heating, and wait until it cools
off somewhat; and then make a new fire for baking the
matzos. This should not be done immediately after the
heating process.
2. Some people have the custom to plaster the oven
with fresh clay to avoid the necessity of koshering it
through heating, for the chametz absorbed in the roof
and walls of the oven is emitted by the heat of the flame
that is lit for the purpose of baking the matzos. It is
a good custom, provided the oven is plastered with a
coating of clay, the thickness of a finger or more, over
its entire area. But a thin coating is of no use.
3. Matzot should be kneaded and prepared only in a
house that has a roof, and not before an open window,
even if the sun does not shine through it. But if the
windows are closed and have panes, it is permitted to
knead the matzos, if the sun does not shine through
them. But if the sun shines through them, the glass
panes are of no use, but a curtain must be spread over
the windows on the sunny side of the room. Care
must be taken that the house should not be heated and
warm.

143

4. No dough should be kneaded that is larger than the


quantity of dough that is subject to the separation of
challah. It is better to make it smaller, for our Rabbis of
blessed memory estimated, that if the dough is larger
than the quantity of dough that is subject to challah, it
cannot be worked at one and the same time, thus part of
it will be left and it may become chametz. If the dough
you are kneading is loose, flour should not be added to
thicken it.
5. When the flour is measured, it should not be stuffed
into the measuring vessel because there is reason to fear
that the dough might not be kneaded well, and particles
of flour will be found in the matzah, and when put in
the soup, it will become chametz. Care should be taken not to put the flour near the water, so that flour dust
should not fall into the water. Similarly, the person who
measures the flour should not go near the dough or the
water. It is good to be careful not to handle the flour
needlessly, because the hands will warm it slightly.
6. It should be watched that the vessel used for kneading should not have any holes or cracks where particles
of dough might remain and become chametz. While
kneading, the vessel should not be placed on pillows
or pads, lest it become warm. Care must be taken that
every eighteen minutes the vessel is thoroughly cleaned,
and the hands thoroughly washed. The boards and rolling pins must be carefully inspected to make sure that
they have no holes or cracks. They should be thoroughly cleaned at least every eighteen minutes. The tools
that make the perforations must also be cleaned of even
the smallest particle of dough. The peel (a shovel-like
tool), with which the matzos are put into the oven, must
be carefully inspected for any cracks where a particle of
dough might be caught and become chametz.
7. If anything with a sharp flavor fell into the dough,
such as salt, spices or even the smallest quantity fresh
lime and was kneaded into it, the use of the entire
dough is forbidden, because it has become heated by it.
If a grain of wheat is found in the dough, you should remove from it a quantity of dough as thick as your finger,
all around that grain, and throw it away, and the rest of
the dough may be used.
8. Care must be taken not to leave the dough, even for
a moment without working it. As soon as the dough
is completed, it should be divided into portions and
handed to the rollers. Care should be taken, therefore to
make the dough only as large as can be handled by the
rollers. If some of the dough is left with the person who
hands out the portions, he should keeping kneading it
so that it should not lie idle even for a moment.
144

9. The rollers should do their work at full speed and not


waste time on giving the matzos a specific shape. They
should pay close attention that no particles of the dough
are left on the board, and also that no dough clings to
their hands.
10. As soon as the matzah is ready, it should be perforated quickly. They should not make any design with the
perforations, but they should rush at top speed, and put
it into the oven immediately. Great care should be taken
not to hold it even for a moment in front of the opening of the oven, for it will become chametz quickly. It is
necessary, therefore, to make sure that the person handing the matzos to the baker should be a Torah scholar, a
Gd-fearing man, who will be meticulously vigilant.
11. A Gd-fearing person should take care, before baking
his matzos, to have the oven well heated again, and the
coals spread over the entire oven, for who knows if the
person who baked matzos before him was scrupulously
careful about it.
12. The baker should be very careful to see to it that none
of the matzos are folded over, and that one matzah does
not touch the other, for in the place where one matzah
touches another or where it is folded over it does not
bake quickly and it becomes chametz. In the event that
a matzah is folded over or becomes blown up, it is necessary to break off and throw away that piece, that piece
is chametz, but the rest may be eaten. However, if the
matzos touched each other in the oven while still moist,
they may be eaten, since it is already done. A blown up
matzah is one in which it is evident that the matzah has
separated in its thickness, and the bubble is as wide as a
thumb.
13. Care should be taken not to take a matzah out of the
oven before it is slightly baked; that is, if you would break
it, there should be no threads of dough [between the
pieces.] Before this stage it is still like dough, which when
taken out of the oven will become chametz very quickly. The peel with which this matzah was taken out of the
oven is forbidden to be used for baking matzos. If it is
impossible to determine whether or not this matzah, had
threads of dough when taken out of the oven, because
of the uncertainty we are strict. But if the matzah has
formed a crust, we may take a lenient view.
14. Every Gd-fearing man should personally supervise
the preparation and baking of his own matzos, and urge
the workers, to work with speed and care. This was how
it was done by the early great Sages of Yisrael of blessed
memory, and this is what is done also at the present time.

145

De Uittocht uit Egypte


Pesach, is de eerste dag en de eerste Jom Tov (feestdag)
bij de Joden, de eerste in de tijd en de eerste in waarde en
belangrijkheid omdat zijn inhoud over de bevrijding van
de Joden gaat. Het is het geboorte van een zelfstandig
volk, met een eigen levensbeschouwing volgens de Tora
met eigen geboden, feestdagen enz
Pesach is daarom in alle tijden en overal zo belangrijk
voor al de Joden. Daardoor hebben ook al de details van
Pesach en de uittocht uit Egypte een speciale betekenis
als algemene aanwijzing en lering in het Joodse leven,
zowel voor de enkeling als voor het hele volk.
Een van de belangrijkste details van de uittocht uit
Egypte is, dat het net op dat moment is gebeurd. Wat
betekent dat? Onze wijzen verklaren dat op dat moment
dat de bevrijding aangebroken was de Joden Egypte
verlaten hebben. Ze hebben geen moment getwijfeld. Ze
voegen er nog aan toe dat als ze dat moment hadden
laten voorbijgaan, de bevrijding uit Egypte niet zou
gelukt zijn voor hun, voor ons, noch voor onze kinderen.
Het is moeilijk te begrijpen, want het was reeds na de
tien plagen, die ermee eindigde dat de Egyptenaren de
Joden uit Egypte weggejaagden. Waarom was net dat
specifieke ogenblik zo nodig?
Hoe kunnen we begrijpen dat wanneer ze een ogenblik te
laat waren geweest ze dan helemaal niet waren bevrijd?
Daar stelt zich de hoofdvraag: Wat is de Tora (van
hora-a=lering) verklaring hiervoor, waarom gebruikt de
Tora hier op dat juiste moment tijdens de dag?
De verklaring is :
Als het moment gekomen is om uit de onzuiverheid van
Mitsraim (Egypte) te vertrekken en aan deze onzuivere
toestand een einde te maken, mag men het geen
moment uitstellen, zelfs niet voor een ogenblik.
Het gevaar om dit moment te laten voorbijgaan was niet
dat de Egyptenaren spijt zouden hebben gekregen, maar
dat tussen de Joden er sommige zouden zijn geweest die
spijt zouden hebben gekregen om hun gewone manier
van leven in Egypte te moeten verlaten en weg te gaan
naar een woestijn om de Tora te gaan ontvangen.
De les die iedere Jood, man of vrouw, jong of oud hieruit
kan leren is:
De betekenis van de uittocht uit Egypte in het
dagelijkse leven is, het bevrijd worden van de verslaving
van de mens aan zijn lichaam en zijn dierlijke ziel, van de
verslaving aan lichamelijke eisen en gewoontes, van de
materialistische wereld om hem heen. De huidige
bevrijding komt er door naar de constante oproep van
Gd te luisteren en ook te volgen en te handelen: Ik zal
jullie uit de last en de druk ontnemen en ik zal voor jullie
Gd zijn. Want dat wordt uitgedrukt (zoals indertijd bij
de uittocht uit Egypte) door het aannemen van de Tora
146

en door zijn geboden uit te voeren.


Gds oproep is constant, het uit Egypte gaan moet
dagelijks gebeuren, iedere dag is een moment van
bevrijding, het gunstige moment om Gds oproep uit te
voeren.
Maar er zijn mensen die het gunstig moment enkel op
de drie vrome dagen per jaar aanwenden (Rosh Hashone
[Nieuwjaar] en Jom Kipoer [Grote Verzoendag], of
maximum op Shabbes en Jom Tov [Hoogdagen].
Zelfs bij hen die iedere dag toch de uittocht uit Egypte
tijdens het gebed herinneren, zijn er die het beperken tot
het gebed, en gedurende de hele dag het gunstig moment
laten verloren gaan.
En zoals het is in het leven van de enkeling, zo is het ook
bij velen en zelfs bij het hele volk, maar daar is
begrijpelijk het gunstige moment nog veel, veel
belangrijker.

Going out of Egypt


The concept of going out of Egypt is relevant in daily
life. It means leaving the addictions and limitations of
the body and the animal soul, the self-indulging desires
connected to the physicality of the world. This liberation
is caused by listening to and obeying G-ds constant call.
I will pull you out of the burden and pressure and I will
be G-d for you. Because that expresses itself (like at the
time of leaving Egypt) in the acceptance of the Torah and
by doing its commandments.
G-ds call is constant. Going out of Egypt has to happen
daily, every day is the moment of liberation, the best
moment to do G-ds Calling.
But there are certain people who only take advantage of
that favorable moment on the three religious days of the
year (Rosh Hashana [New Year], and Yom Kippur [Day
of Atonement], or at the most, on Shabbat and Yom Tov
[holidays]. Even for those who do remember going out of
Egypt everyday during prayer, there are some who limit
it to when they pray and then let this timely moment be
lost for the rest of their day. And just like this applies to
an individual, its also true for the many as well as for
the whole nation-but then its obvious that this precious
moment is much more important.

147

You might also like