~ Jugendstll in

Rotterdam

A an het eind van de negentiende eeuw waaide er een c-\.rrisse wind door de architectuur en de toegepaste kunsten. De neostlilen die teruggrepen op het verleden werden vervangen door grillige vormen en decoraties met dier- en plantenmotieven. Er werd gebruik gemaakt van nieuwe materialen als smeedijzer, glas-tn-lood en machinaal vervaardlgde geglazuurde stenen en keramische tegels. De stroming waarin el deze elementen samenkomen wordtArt Nouveau, Nieuwe Kunst of Iugendstll genoemd. De naam Art Nouveau is afgeleid van de Parijse Salon de

l' Art Nouveau; Jugendstil van het Duitse kunstttldschrift

Die Iugend. In Nederland wordt wel gesproken van

I slaoUestijl' , zo genoemd naar het afftche dat Jan Toorop in 1895 voor de Delftse slaoUefabriek ontwierp.

J uge~dstU markee~t de o:ergang n~ar de m?derne tijd. In zekere zin is )ugendsttl de still van de rueuwe rl) ken van toen. een grootstedelilke middenklasse op zoek naar een etgen culture Ie identiteit. In Rotterdam laten de gesloten gevelwanden van de Mathenesserlaan en Heemraadssingel dit met hun soms tomeloze detaillering op een paar strekkende meter zien. Wie hter wandelt en tnzoomt op sluitstenen. smeedwerk. balkonhekjes, gevelstenen, raamkozijnen en daklijsten valt op dat )ugendstU in Rotterdam sterk vertegenwoordigd is.

Jugendstil gaf de nieuwe burgerii mogeUjkheden zich te onderscheiden met een eigen waning. De burcht van het indtvidu. opgenomen in een stedelijke orngeving waarvoor de vlslonaire directeur Gemeentewerken G.J. de Jongh een stratenplan met allure ontwierp.

Het spoorwegnet maakte Europa in enkele decennia bereisbaar. Geillustreerde bladen, post en telefoon maakten de wereld kleiner waardoor de nieuwe kunststrommg tegelilk in Wenen, Praag. Budapest, Perils, Brussel. Glasgow, Croningen, Den Haag en Rotterdam plaatsyond. De nieuwe klasse voelde ztch ongetwtjfeld aangesproken door de Jugendstll vanwege dtt internatlonale karakter. Overal even heftig. even uitbundig en even kortstondig. Iugendstil is dan ook een Europese kunststrorning bli uitstek.

De Belgtsche architecten Victor Horta en Paull-lankar pasten de nieuwe stlil in 1893 voor het eerst toe. Vooral in Frankrilk, Belgle. Duitsland en Oostenrijk nam de Jugendstil een grote vlucht. Nederland speelde hierbil geen bepalende rol. maar

in Den Haag. Utrecht en Cronlngen ztin toch veel gebouwen met Jugendstllkenmerken te vinden. Op het moment dat Rotterdam de belangrilkste uitbreldmgen studs eeuwen reallseert, bepaalt Iugendstil de mode. Rotterdam had veel van dergelilke woonhuizen, kantoren en winkelpanden, waarvan een deel door het bombardement van met 1 940 verloren is gegaan, Ttjdens de wederopbouw en de stadsvernieuwing werden - niet alleen in Rotterdam - veel fraale Jugendsttlpanden gesloopt ofverminkt. Lange tijd was er weinig waarderlng voor deze stroming. Recent ziin onder reclameborden en bettmmeringen aan de Oude Binnenweg weer enkele mooie winkelpuien tevoorschijn gekomen. Aan de Schiedamseweg 4 is nu weer een gevel van een oude winkel van De Gruyter te zien, een firma die overal in Nederland filialen in Jugendstilpanden had gevestigd. Wie weet wat er nag te voorschijn komt aan de West-Kruiskade of Nieuwe Binnenweg? Rotterdam was de bakermat van het Tuschtnski-concern. dat met zijn uitbundig vormgegeven bioscopen opzien baarde. AIleen het Tuschinski theater in Amsterdam vormt nag een tastbare herinnering hieraan.

·.~:o

••• __ • '* ..... -r-.-

,," ,

~

N a de Eerste Wereldoorlog wordt over het algemeen de term Art Deco gebruikt voor de meer geometrlsche variant van deze decoratieve archltectuur,

De Rotterdamse architect WUlem Kromhout verfoeide de Jugendsttl. J die sti)l van zeewierkronkellngen, toegepast door stoffeerders, behangers en meubelfabrikanten,' Maar zijn American Hotel in Amsterdam behoort tot de hoogtepunten van de Nederlandse Iugendsttl. In bultenlandse publicatles worden Kromhout en Berlage soms tot de Iugendstil gerekend. Uttgerekend een groep jonge Rotterdamse archltecten realiseerde Iugendstil gebouwen in Nederland: Michiel Brinkman,

Jacques van GUs, Barend Hooijkaas lr..

Willem Molenbroek, Herman de Roos, WiUem Overeijnder, Jacobus Pleter Stok Wzn. en

Jan Verheul. Zij waren afkomsttg van de in 1887 gestarte archttectuuropleiding van de Rotterdamse Academie van Beeldende Kunsten en Technische Wetenschappen. Van GUs studeerde ook in Antwerpen en Stok in Brussel. Verheul was de huisarchltect van levensverzekeringsmaatschappij De Utrecht. Minder bekend zlln vader en zoon Van Ameijden van Ouyn, ontwerpers van de fraale woonhutzen aan de Schtedarnsestngel 161-165, H.A. Ueuwens & Zn., van de wlnkel aan de Avenue Concordia

57 en Jan van Teeffelen, ontwerper van de Wagnerhof en het VUlapark.

De meeste JugendstUgebouwen in Rotterdam ziln te vinden in het Scheepvaart-

kwartter, Kralingen en in de wijken rond

het centrum.Voorallangs de slngels van het Waterproject (Westerstngel. Heemraadssingel. Proveniersstngel) en aan de brede lanen en

straten als de Mathenesserlaan,

's-Crevendllkwal, Bergweg en Rodenrijselaan staan vele fraaie JugendstUpanden. Maar ook in 'gewone' straten in Bospolder, MiddeUand, Chariots en Katendrecht ziin nog rnoole panden te zien. De nieuwe rilken van de onstuimlg groeiende havenstad wilden hun rijkdom graag tonen. Tegenwoordig bevinden vee I van deze mooie panden zich in drukke straten, waar weinig mensen stilstaan bij de architectuur. Bovendien ziln het vaak de toppen van de gevels die de moeite waard zijn. Deze Jugendstllkaart zal voor zowel Rotterdammers als toeristen een ontdekkingstocht betekenen.

1. Het Witte Huis VE 3

___ N_BROE .!. 1897-1898 _

Het Witte Huis is zn'n vertrouwd gezicht in het IRotterdamse stadsbeeld dat bijna niemand meer de moeite neemt het gebouwgoed te bekijken. In de gevels van witte verblendsteen zijn decoraties aangebracht met gekleurde stenen. Onder de bog en boven de raampartijen bevinden zich tegeltableaus met bloemmotieven.

Aan de overkant aan het Oudehoofdplein 4 bevindt zich het voormalige Hotel Smits van C.N. van Goor uit ca. 1905.

2. Dubbel woonhuis

SCHI DA SESINGEL 1=&-=-1--:· =-:&=5=-----------

V UYM 1901

Drie generaties Van Ameijden Van Duym waren actief als timmerman/architect vanaf de tweede helft van de negentiende eeuw. Zij bouwden vele woonhuizen in Cool en

het Nieuwe Werk, waaronder dit eigen woonhuis. Het is een van de meest uitbundige Jugendstilpanden van Rotterdam, met gebogen lijnen in het hekwerk, glas-in-lood, sluitstenen en lateien boven de ramen en sierlijke decoraties met dierfiguren. Bovenin de gevel zit een tegeltableau.

3.Winkelpanden Oude Binnenweg

Onder de redameborden van een fietsenwinkel op nr. 115 kwam begin jaren 1achtig een houten raamwerk met schitterende mozaiekpanelen uit 1910 te voorschijn. Het pand was oorspronkelijk een apotheek. Het woonhuis op nummer 144 werd in 1901 voor de familie Molenaar verbouwd tot winkel in boter en kaas. Gebogen kozijnen met glas-in-Iood waren lange tijd weggetimmerd. Aan het eind van de Westersingel staat het Oude Tramhuys uit 1914 van N.D. Vredenk. Het

als cafe gehruikte gebouwtje stond eerder ep het vooroorlogse Beursplein, het Weena en de Ommoordseweg en keerde vanwege C70. een Rlltterdams festival in 1'970, in het centrum terug.

4. Westersingel

In de herenhuizen Westersingel103-109 woondenRotterdamse wethouders en industrielen.

WOONHUIS, WESTERSINGEL 91

B. HOOI S JR., 900

Di.t stadswoonhuis heeft een mooie entreepartij met een gedecoreerde lalei. In de gevel zijn kleurige baksteenpatronen te zien. Z,elfs de dsurkruk is sierlijk van vorm.

WOONHUIS S. MULLER, WESTERSINGEL 103 J. VERHEUL DZN .! 1905

Verheul won op 23-janige leeftijd de prijsvraag voor een nieuwe schouwburg. Rond de eeuwwisseling switchte hij van neostijlen naar Jugendstil. Opvallend bij dit stadswoonhuis voor wethouder Samuel. Muller is de lonevenwichtige verdeling van rechthoekige en rondboogvensters lin het g;evelvlak.

DON UIS, WESTE SINGEL 105 1905·1906

IGeheel in witte verblendsteen opgetrokken pand met details in natuursteen.

- -- - --------------------------------------

WOONHUIS, W STERSINGEL 07

909

Sierlijke gevel met verticale accenten.

WOON UIS F H. SCHREVE, WESTERSINGEL 109 J VER EUL DZN . .! 1905

Woning naast het Diaconessenhuis .. gebouwd voor de directeur van het 'gemeenteziek:enhuis aan de Cooising,el. De erker versierd met natuurstenen omlijsting .. bovenin een gebeeldhouwde uit.

REMONSTRANTSE KERK

O,P de hoek van w,estersinge'l en Museumpark staat een kerk van H. lEvers en J.P. Slok met Jugendstildetails iin het interieur zoals glasin-Iendramen van de Italiaan COlltini. lam;pen en gieUjzeren zuilen.

5. Scbeepvaartkwartier

In het Scheepvaartkwartier bouwden enkele Rotterdamse enderneminqen aan het begin van de twintligste eeuw een nieuw kantoorgebouw.

~~=-~==~~~~~~~------

KA TOORGE OUW VA UDEN, VEERHAVEN 14-15

DE RODS & OVEREIJNDER, 1909·1916

Architecten IDe RODS & Overeijnde'r verbouwden voor scheepvaartbedrijf Van Uden tussen 190,9 en 191,6 een pand aan de Veerhaven 14-15. IHet interieur is rijk gedecoreerd. De geve'l is voorzien van een smeedijz,eren erker en allerlei verwijzingen naar de zee: zeepaard-

jes. een scheepsboeg en vissen .. Het interieur is nog qrotendeels in oorspronk:elijke staat. Dezelfde architecten rea'liseerden in 1915 het gebouw voor Van D!riel aan de Maaskade op het Noordereiland ..

IIp de hoek van Veerhaven en Calandstraat staat het kantoor van del Rotterdamse Uoyd met een haektorenqe met gebee'ldhouwde scheepsbeeg met boegbeeld van IHermes. del god van de handel, De panden in de Calandstraat 5-11. gebouwd tussenll90B"en 11912. waren in gebruik bij de carqadnnrsfirma Wambersie en loon. lin de gevel.zijn gekleurde tege'ltableaus len bloemmotieven verwerkt Bij de' y,erbouw;ing voor de SKVR werd het interieur ingrijpend gewijzigd. waaribijiaUeen de gietiijizeren kolommen een prominente plaats kregen.

KANTOORGEBOUW SHV, WESTERKADE 2

J. P. STOK WZN., G._:D=-cI=E:..::...H=L:.!...., _:1:.....=9:..__c1:.._4:....__ _

Het voormali'ge hoofdkarntoor van de! Steenknlan Harndelsvereeniging van J.P. Stok Wzn. en 6. Biehl uit 1914 op de hoek aan de Westerkade 2 oogt van buiten weinig spactaculair, Wanden en plafond van

het entreeportaa'l z;ijn p,rachtig gedecoreerd met turqunise Ikeramische tegels waarvan een gedeelte in relief. Het kantoor aan de Willemskade 23/24 dat sinds kert bij hel Wereldmuseum is gelr,okken was oorspronkelijk van de firma Hudigl en Veder. Het is een ontwerp van EA .. Koch uit 11'904. In de gevels zijn t'egeltableaus opgenomen van Rotterdamse gebouwen en ambachten als smeden.vissen en jagen.

CLUBGEBOUW DE MAAS, VEERDAM 1

M. BRINKMAN, B. HOOIJKAAS JR., 1908·1909

De Rotterdamse havenbaronnen kwamen samen lin het clubgebouwvan 'hun' IKonink:lijke R.oei- en leil.vereniging'Oe Maas'. De gevels zijn uitgevoerd in witte verblendsteen en voorzien van kleurlige decoraties.

WOONHUIS, PARKLAAN 44 H.A. LlEUWENS & ZN., 1903

Aan de Parklaan staan fraaie woonhuizen. die tegenwaordig veelalals kantoor in gebruik zi:jn. Op nr. 10. 112.26 en 44staan woning:en met Jugendstilinvloeden. Nr. 44 is een ,ontwerp van

H .. A. lieuwens& In. uit 1'903.

6. Hoekbebouwing

NIEUWE BINNENWEG 127·137/MATHENESSERLAAN 167·175

J.G. MEYNS.~1~9~0---=1~~,_1~9~O~7~ _

De haekbebouwing van een van de drukste kruispunten van Rotterdam bestaat uit een zevental panden met winkels op de begane Igrond en waningen erboven. Vooral de Igrote hoefijzervormige ramen en de' balkons met Igietijzeren hekjes en consoles zijn opvaUend .. IDe muursnkers zijn voorzien van y,egetatieve Ikrullen.

Nleuwe Westen

Vanaf 1903 zijn de Heemraadssingel en de Mathenesserlaan aangelegd in een stedenbouwkundig plan van 6.J. de Jongh. Aan de statige lanen en singels. verrezen woningen vaor de gegoede stand. Alles ,over de Heemraadssingel is te lezen in het baek Burlgermansgepruts. 100 jaar Heemraadssingel van Gerard Peet.

7. Woonhuizen ~s-G,ravendijkw,al

's-GRAVENDIJKWAL 29 • 61 ------------------------------------

De 's-Gravel1dijkwa'l is door de aal1leg van de tunneltraverse veranderd in een raeebaan . .Aan de weste'lijke kant tussen 1e MiddeUandstraat en Mathel1esserlaan zijll1 vele fraaie panden g;ebouwd. De gevels van nrs. 29-45: uit ca. 11905: zijn upgetrekken i!l1lg;ele en rode' verblendstsen. De balkons hebben smeedij'zeren hekkaa. Nnmmer 49 dateert ui:t 1901 en heefl gedecoreerde tableaus bovenin de gevel. De nrs. 53-61 .zijn tussen 1905: en 1910 gebouwd. De' smalle asymmetrisehe gevel op nr. 5:3 is kenmerkend voor de Jugendstil. Aan de' overkant ligt de voormalige HBS uit 1904-1906 van gemeentearchitect logemann.

8. Woonhuize'n Mathenesserlaan

MATHENESSERLAA 248 - 260

De Mathenesserlaan is en bNjft een fraaie woonstraat die' zieh door het Nieuwe W,esten slil1gert. Rond 11900 zijn de pan den van nr. 248 tot 260 ge'bouwd. Nummer 250 is een hoog woonhuis met zware natuurstenen omlijstin'g,en boven vensters en voordeur: De houten voordeur heeft leensmeedijz,eren sierhek. Nr. 254 uit 1900 heeH een asymmetrische'ingang met paraboolvormige' Iialei en een teg,eltableau boven het grotle raam. Nr: 256, uit 1902 heeft een hoefijze;rvormig venster en een driehoekige erker op de verdiepinlg en accenten in groengekleurde g;eglazuurde baksteen. Beide, panden zijn g;ebouwd jen mogelijk €10k antworpen)' door timmerman Jan van der IHoog uit de Saftlevenstraat..

9. Dubbel woonhuis

CLAES DE VRIESELAAN 42 - 44

Oo.k in de nabijgelegen straten als de Schi.etbaanlaan. de Schermlaan. de C.P. Thielestraat en de C'laes de Vrieselaan zijn mooie woonhuizen ta vinden. H'et dubbel woonhuiis Claes de Vrieselaan 42-44 uit 190'2 ontworpen door Allart Zaaijer is voorzlen van bijzondere smeedijzeren ornamenten 0P' de dakliist

10. Woonhutzen Heemraadsslngel

HEEMRAADSSINGEL 261. 269. 277

IHel pand ep de hoek van Mathenesserlaan en Haemtaadssingal Inr. 2611 werd in 190'6 door Jac. van Gils ontworpen. D'e teg;eltableaus lin het torentje zijn in 1907 gemaa'kt dooraardewerkfabriek Jaost Thooft & lLa'boUichel1e, later omgedoopt tot De Porceleyne Fles. Ze zijn ontwo:npell door .A. Le Comte en steUen de Architlectuur. de! Schilderkunst en de' Houtbewerkillgskunst voor. III 1921 kreeg de woning een uitbouw met een rnieuwe. Igebeeldhouwde entl1ee. Van 1928 tot 1934 woonde hier Iburgemeester D'roogleev,er Fortuyn. zodat dit pand de bij,naam Iburgemeesterswoning kreeg.

De' IHeemraadsbrug is In 1903 gebouwd door S.J.IRutgers en vermoedelijk D.G. Logemann. de architect van het in neo-stijl ontworpen Gemeentearchief.. Het lis een van de eerste betonnen bruggen in N'ederland. voorzien van smeadijzaren hekwerk. Ilorspronkelijk bevonden z,ich Igietijzeren lantaarnsop de Ibrugpijl,ers. Een vergetijkbare Ibrug is de Boezembrug in Crooswijk.

Heemraadssirng;eI269' heeft een mooi.e gev,eI. van Igele' baksteen.lH!et pand iis in 1905 gebouwd en vermoedelijk een ontwenp van 6.J. Heiman .. die er zelf van 119017 tot 1912 woonde .. Het inpandige' balkon lis voorzlen van een smeediizsren hek.

Op Heemraadssillgel 277 woonde J.H. Wilton. directeur van de gelijknamige sdheepswerf. die later verhuisde naar nr. 261 .. IHet huis is ontwoflpe!n door C.IN. van Goor in 19012. Het pand is witlgeverfd.lDe keramiseha legels van hlaemmotieven in de' gev,el zijll in 2004 tijdelijk verwijderd om te worden Igerestaureerd.

11. Cafe Capitol

HEEMRAADSSINGEL 260/NIEUWE BINNENWEG 345 D. MOERMAN, 1921

D!e onderpui van deze Ibaklkerij lUil 1896 is 1m 11921 gehee'llbekleed met blauwgroene keramische reliijfte~ gels en v,erbouwdl tot het bekende ca,le Capitol. In dit h.oekpand is thans cafe Oul of TIme gevestiigd. In de gevel aan de lleemraadssinqelis de eerste steen te zien.

12. Woonhuis Mathenesserdijk MATHENESSERDIJK 430

Oil wnenhuis is in 1901voorzien van een nieuwe asymmetrisch.e 'g,evel met boven de vensters zwieri.ge. lin spede gekraste reliefs van dierflgurem. De houten voordeur is ook de moeite waard. O,pdracht~ gever was A. Engelaan HZIl .• particulier. III de jaran zeventigl was het een opvamghuis voor huitenlandse werknemers.

13. Woonhuis hoek Rosier Faassenstraat/Catharina Beersmanstraat

EERSMANS

HOEK ROSIER FAASSENS AAT Ie 1 2

De sterk verpauperde wijk Bospolder wordt grotendeels gesloopt. Tussen de nieuwbouw aan de Spanjaardstraat en de Rosier Faassenstraat zijn enkele fraai.e Jugendstilpanden gerestaureerd. Het hoekpand uit 1912 heeft een op een ijzeren draagbalk uitkragende gevel. gedragen door zware hardstenen conso'les. Het muurvlak boven de! winke'l op de begane grond is voorzien van een beeltenis van een oceaanstomer.

ArchitectJan van Teeffelen (1877-1935) ontwierp voor Johan Dulter in 1904 de Wagnerhof (zie nr. 16). In 1909 volgde een vergelijkbaar project. het Villapark bij Station Noord. Van een villapark is eigentijk geen sprake. want het betreft een rijtje van dertien woningen rond een plantsoen. De woningen hebben ronde en hoekige gevelbeeindigingen en gebogen

en hoekige erkers. ze zijn slecht onderhouden en soms lelijk gerenoveerd.

15. Kralingen

De Voorschoterlaan en de Avenue Concordia zijn eind negentiende eeuw aangelegd. Er staan vele fraai gedecoreerde stadswoonhuizen in allerlei bouwstijlen. Voor de bouw van metrostation Voorschoterlaan werd de herensocieteit Eendragt Maakt Magt van

J. Verheul i.s.m. De RODS & Overeijnder in 1977 gesloopt. Het tegeltableau uit de voorgevel is in de wanden van het metrostation verwerkt.

VOORSCHOTERLAAN 68. 7_9'-..'.:.....1_0_4..=.... _1_1_3=--- __ --:- _

Het hoekpand Voorschuterlaan 68 was een praktijkwoning vour de arts Roelants. Het ontwerp van Barend Hooijkaas jr. uit 1901 heeft opmerkelijke consoles onder de erker.. In de natuurstenen omlijsting zijn bloemmotieven opgenomen. De twee winkelpanden aan de lusthofstraat

72-80 uit 1905 aan weerszijden van de Adamshofstraat laten goed het verschil zien tussen verwaarlozing en restauratie. Het Hofje 'Uit Liefde En Voorzorg' aan de Voorschoterlaan 79 werd in 1904 gebouwd. In de verste gevel is een tegeltableau aangebracht. Voorschoterlaan 104 en 113 hebben mooie details.

-=-=-===-::c=---==-=-= - - - -

AVENUE CONCORDIA

55· 1, 81,100

H.A. Lieuwens en Zoon ontwierpen de woonhuizen Avenue Concordia 55-61 in opdracht van de joodse advocaat H.H. de Hartog. die zelf op nr. 55 ging wonen. In 1903 werd nr. 57 door J.B. Carlier tot banketbakkerij verbouwd. De erker wordt gedragen door ijzeren en natuurstenen consoles en is bekroond met een door de daklijst schietende veelhoekige toren. Het tegeltableau heeft een voorstelling van klaprozen.

Avenue Concordia 81 werd ca. 1900 door architect H.J. Hoelen gebouwd in een stij,1 die overgaat van nee-renaissance in Jugendstil. De houten erker heeft aan weerszijden twee kleine tegeltableaus. Ook het hoekhuis aan de Avenue Concordia en Slotstraat 36 vertoont een overgang van neo-renaissance naar Jugendstil. De Kralingsche Apotheek op Avenue Concordia 100 werd tussen 1891 en 1893 in neorenaissancestijl gebouwd door W. Brandsma Johz. In 1898 werd het pand verbouwd door De Roos & Overeijnder, die Jugendstildetails in de hoektoren en het entreeportaal aanbrachten zoals het tegeltableau met bloemdecoraties. Het originele apothekersinterieur in neorenaissancestijl is nog aanwezig.

1 7. Hoofdkantoor Holland-Amerika Lijn

KONINGINNENHOOFD 1 -~J. MULLER. C.M. DROOGLEEVER FORTUYN. C.B. VAN DER TAK

JR.. 01·1920 ~

Het hoofdkantoor van de Holland-Amerika Lijn. die bijna de gehele Wilhelminapier in gebruik had, is sinds 1901 diverse malen uitgebreid. Door gebruik te maken van dezelfde vormentaal en dezelfde materialen is de eenheid bewaard. In 1916 en 1917 verrezen de karakteristieke kopergroene torens. In de gevels zijn allerlei verwijzingen naar de scheepvaart en verre bestemmingen aangebrachlln 1993 werd het gebouw verbouwd tot Hotel New York. Het interieur met gietijzeren trappenhuis is bereikbaar voor hotel- en restaurantgasten.

De ondernemer en Wagnerbewonderaar Johannes Dulter was in 1904 in de Villa Nuova uit 1870 gaan wonen. Hij doopte deze om in Wagner. Vervolgens liet hij tussen 1904 en 1906 een tiental herenhuizen bouwen in het park rond de Vijverlaan. In het Wagnerhof dragen de' woningen de namen van opera's van Richard Wagner. De witgepleisterde gevels met hoog opgetrokken schoorstenen zijn voorzien van namen in zwierige gouden letters onder de dakrand.

.~

; ;~AAL

_ ; STATION

.;

~HUIS!

OUDE WESTEN

2e middellandstraal

NIEUWE

WEN

RS

\\ ~

KUNST HYl

(]lj]

ROTTERDAM

Mondriaan Stichting