Professional Documents
Culture Documents
CINEFIEL
Inhoud
3 4 9
Over CinBib
De Provincies Oost- en West-Vlaanderen stellen CinBib voor! Het project CinBib werd in 2009 opgestart door WINOB*. In 2011 sloot het Streekgericht Bibliotheekbeleid van de Provincie Oost-Vlaanderen zich ook bij het initiatief aan. CinBib kadert binnen de inspanningen van de provinciebesturen om de werking van de Oost- en West-Vlaamse openbare bibliotheken te ondersteunen. Om de dienstverlening op filmgebied in je bibliotheek te optimaliseren, schakelden de beide Provincies Cinema Novo in. Dit festival is gespecialiseerd in driecontinentale film, maar trekt voor CinBib de registers open. Ook de betere Europese en Amerikaanse auteursfilm, documentaires en kinderen jeugdfilms komen aan bod. CinBib wil zowel de bibliotheekbezoeker als de bibliotheekmedewerker meer voeling doen krijgen met het alternatieve filmcircuit. Voor de bibliotheekbezoeker vertaalt zich dit in een aanbod van dvd-wisselcollecties en brochures die meer inhoud en achtergrond leveren bij de geselecteerde films.
Inleiding
Ciao donne e uomini, CinBib wijkt even af van het gewone pad door een cinefiele wisselcollectie uit te brengen. Het verschil met de andere collecties is dat dit pakket echte filmklassiekers bevat die niet altijd even toegankelijk zijn en waarbij het wenselijk is om deze meesterwerken in hun tijdscontext te plaatsen. Onze keuze viel op filmland Itali, met een reeks werken die dateren van vr WO II tot 1978. We plaatsen de Italiaanse klassieke film in de kijker, met inbegrip van het Italiaanse Neorealisme. Een aantal films zijn als het ware toonbeelden van deze stroming, andere vertonen alleen invloeden ervan. Het hierbij horend CinBib-magazine is niet alleen inhoudelijk diepgaand, maar ook uiterst boeiend en informatief. De bijdrage van Erwin Lormans schetst een beeld van de opgang van het Italiaanse Neorealisme en de belangrijkste cineasten en films die tot de stroming worden gerekend. In het tweede artikel verneemt u welke regisseurs en/of filmstromingen direct of indirect werden benvloed door het Neorealisme. Er worden ook enkele bedenkingen gemaakt bij de term neo-neorealisme. Bij boek vs film wordt Il gattopardo besproken. En zoals steeds krijgt u het dvd-overzicht. Arrivederci! Het CinBib-team
CINEFIEL
INLEIDING
film
Bibliotheekmedewerkers hebben eveneens baat bij de wisselcollecties en brochures, maar kunnen daarenboven vormingen bijwonen. Ze worden ook begeleid door Cinema Novo bij verdere collectievorming. Op die manier geven de Provincies iedere Oost- en West-Vlaamse openbare bibliotheek de kans om een kwalitatief filmaanbod in huis te hebben voor haar bezoekers. De BIB is meer dan boeken alleen en dat bewijst CinBib! Veel lees- en kijkplezier! Gunter Pertry
2
Gedeputeerde Cultuur Provincie West-Vlaanderen
* West-Vlaams Informatienetwerk Openbare Bibliotheken
Jozef Dauwe
Gedeputeerde Cultuur Provincie Oost-Vlaanderen
een pleidooi voor wat hij de levensechte film noemde: realisme i.p.v. fictie, het alledaagse i.p.v. het buitengewone, gewone mensen i.p.v. filmhelden en draaien op straat, in direct contact met de sociale realiteit i.p.v. in de studio. De term Neorealisme zelf werd gelanceerd door de criticus Umberto Barbaro in 1943 in een artikel over Quai des Brumes (1938, Marcel Carn), n van de pareltjes van het Franse potisch realisme, dat voor vele Italiaanse regisseurs een socialistisch humanisme was en symbool stond voor esthetische en intellectuele vrijheid. Een niet onbelangrijke factor tenslotte was het feit dat er gewoon geen (geld)middelen waren en dat creativiteit en improvisatie noodzakelijkerwijze belangrijker waren dan scenario of studio. In datzelfde jaar en bijna gelijktijdig met de wapenstilstand in Itali, kwam Ossessione uit. Luchino Visconti behield in zijn debuutfilm de melodramatische plot en de brutale karakters van de originele roman, maar verplaatste het grimmige verhaal van passie en moord naar het troosteloze en verpauperde platteland rond Ferrara. De psychologische benadering van de personages gebeurde wel vanuit de sociale realiteit, maar de film ontbeerde een uitgesproken sociale of politieke visie.
CINEFIEL
NEOREALISME
(1970). Ook neorealist Vittorio De Sica zal zich tot de komedie wenden (Ieri, oggi, domani, 1963 Matrimonio allItaliano, 1964). De komedie betekent alvast de doorbraak voor enkele grote acteurs en actrices. Sophia Loren, Gina Lollobrigida, Claudia Cardinale, Nino Manfredi, Marcello Mastroianni, Alberto Sordi, Ugo Tognazzi en Vittorio Gassman worden sterren.
Fellini en Antonioni
De twee grootste naoorlogse auteurs waren ongetwijfeld Fellini en Antonioni. Beiden hadden hun wortels in het Neorealisme maar creerden elk hun heel persoonlijk eigen oeuvre. Federico Fellini schreef scenarios voor Rosselini (Roma, citt aperta en Pais) en bleef met I Vitelloni (1953), een bitterzoete zedenkomedie over adolescenten op weg naar volwassenheid, schatplichtig aan het Neorealisme. La Strada (1954), een fascinerende karakterstudie van een brutale circusartiest die rondtrekt met een naef meisje, en Il bidone (1955) waren naar vorm en stijl nog wel realistisch maar ontbeerden iedere vorm van sociaal engagement. Vanaf La Dolce Vita (1960) en Otto e mezzo (1963) kiest Fellini resoluut voor visuele extravaganza en zelfreflectie, op de grens van herinnering, droom en fantasie, met een minimum aan narratieve logica. In het semiautobiografische Amarcord (1974) keert hij, in de minder extravagante en ingehouden neorealistische stijl van zijn beginjaren, terug naar zijn jeugd. Michelangelo Antonioni debuteerde met neorealistische documentaires maar richtte zijn camera al snel op zeden en gewoonten van de middenklasse. Vanaf Le amiche (1955) maakt hij een stilistische keuze: in plaats van een scne op te bouwen door montage van shots, kiest hij voor lange ononderbroken shots waarin hij de protagonisten toont in een reeks, op het eerste gezicht, onbelangrijke gebeurtenissen. Door die shots van personages in hun omgeving lang aan te houden, probeert hij de kijker in real time de impact van de fysieke omgeving op de psychologie van de personages te laten voelen. Die keuze zal hij in zijn latere
Commedia allitaliana
Italiaanse regisseurs kiezen voor populaire genres en meer fantasie, humor, spektakel en prikkelende seks. Vooral de commedia all italiana kent veel succes. Drie namen profileren zich als maestros in het genre: Mario Monicelli (I soliti ignoti, 1958 La grande guerra, 1959 Brancaleone, 1966), Dino Risi (Pane, amore e, 1954 Poveri ma belli, 1957 Il sorpasso, 1962 I Mostri, 1963 Profumo di donna, 1974) en Luigi Comencini (Pane, amore e fantasia, 1953 Pane, amore e gelosia, 1954 La bella di Roma, 1955). De jongere Ettore Scola gebruikt de commedia om te mijmeren over politiek en sociaal heden en verleden in C'eravamo tanto amati (1974) en La terrazza (1979) of over zeden en gewoontes zoals in Dramma della gelosia
6
NEOREALISME
CINEFIEL
NEOREALISME
films radicaliseren. Zo wijst hij, o.a. door dialoog en muziek tot een minimum te beperken, impliciet op de irrelevantie van menselijke communicatie. Een revolutionaire vernieuwing met een enorme impact op de latere filmgeschiedenis. Het resultaat is zijn door hypnotiserende beelden gekenmerkte trilogie van ontheemding en vervreemding van het modernisme: Lavventura (1959), La Notte (1960) en Leclisse (1962).
Italiaanse filmklassiekers
1 Amarcord Federico Fellini / 1973 / 118 / Nederlands ondertiteld
Via de ogen en commentaar van de vijftigjarige Tita en met als leidraad de vier seizoenen, blikt Fellini terug op zijn jeugd. Amarcord betekent ik herinner mij in het plaatselijk dialect. Hij serveert ons een bonte verzameling bizarre en komische personages in een door kerk en fascisme gedicteerd dorpje in de landstreek Romagna in de jaren 30. Het resultaat is een fantastisch en bijwijlen grotesk fresco van herinneringen en dromen dat aanvankelijk bevreemdend en verwarrend kan overkomen. De herinneringen op zich zijn niet zo spectaculair, maar het is vooral de sfeer van nostalgie die bekoort. Humor, satire, pozie, melancholie, soap en een tikkeltje vulgariteit wisselen af in een magistrale mix van barokke beelden. Een onvergetelijke en allicht beklijvende kennismaking met het Felliniaans universum.
3 Il fiore delle mille e una notte Pier Paolo Pasolini / 1974 / 150 / Nederlands ondertiteld
Derde deel na Il Decamerone en I racconti di Canterbury uit De trilogie van het leven. Een willekeurige aaneenschakeling van verhalen uit Duizend en n nacht, met als rode draad het verhaal van Nur-ed-Din die op zoek gaat naar zijn geroofde slavin Zumurrud. Onderweg ontmoet hij mensen die hem, nu eens vreugdevol, dan weer verdrietig, vertellen over hun ervaringen met de liefde. Pasolini vond de juiste toon en het passende ritme om de losstaande vertelseltjes, afwisselend doorspekt met erotiek, magie, droom en pozie, tot een tijdloos samenhangend geheel te smeden. De authentieke landschappen in Ethiopi, Jemen, Irak en Nepal laten de tijdloze verhaaltjes baden in een oosterse sfeer.
CINEFIEL
9
ITALIAANSE FILMKLASSIEKERS
CINEFIEL
10
ITALIAANSE FILMKLASSIEKERS
CINEFIEL
ITALIAANSE FILMKLASSIEKERS
11
10
CINEFIEL
12
ITALIAANSE FILMKLASSIEKERS
CINEFIEL
ITALIAANSE FILMKLASSIEKERS
13
CINEFIEL
14
ITALIAANSE FILMKLASSIEKERS
CINEFIEL
ITALIAANSE FILMKLASSIEKERS
15
het verhaal wordt gededramatiseerd, gebeurtenissen lijken niet causaal verbonden en meestal is er een open einde. Deze narratieve innovaties werden zeer bewonderd door de sleutelfiguren uit de New Wave bewegingen die overal eind jaren 50, begin jaren 60 wereldwijd de kop opstaken en die zich afzetten tegen de oubollige klassieke cinema van hun voorgangers in eigen land. Deze beeldenstormers gingen nog verder en brachten naast een vernieuwing van de verhaalstof ook stilistische innovaties. Niet alleen de Nouvelle Vague in Frankrijk (met o.a. Godard en Truffaut) en de kitchen sink cinema in Groot-Brittanni brachten vernieuwende filmgolven. Vernieuwing kwam er ook in Itali, Duitsland, Oost-Europa, Japan en Latijns-Amerika (nuevo cine latinoamericano in Argentini, Mexico en Cuba, cinema novo in Brazili). De laatste jaren komt men in filmbesprekingen en essays steeds meer de term neo-neorealistisch tegen. Een begrip dat al sinds eind jaren 90, begin 2000 bij sommige films van de nieuwe Argentijnse Cinema, o.a. bij Mundo Gra (1999) van Pablo Trapero werd vermeld. Andere regisseurs die door sommige filmcritici als neo-neorealistisch bestempeld worden zijn de gebroeders Dardenne (Rosetta, 1999), de Chinees Wang Xiaoshuai met Beijng Bicycle (2001) en Elia Suleimans Chronicle of a Disappearance (1996). Bij de meest recente films uit de Verenigde Staten wordt vooral de naam van Ramin Bahrani vermeld: Man Push Cart (2005), Chop Shop (2007) en Goodbye Solo (2008). Andere recente producties waarbij de term gehanteerd wordt zijn Old Joy (2006) en Wendy and Luc (2008) van Kelly Reichardt, Frozen River (2008) van Courtney Hunt en zelfs de winnende film van het Cinema Novo Festival, editie 2009, de Zuid-Koreaanse productie Treeless Mountain van So Yong Kim. Bestaat er dan een nieuwe cinemastroming Neo-neorealisme? Neen. Regisseurs die bestempeld worden als neo-neorealistisch, werken onafhankelijk van elkaar in verschillende landen en continenten. Er bestaan geen onderlinge banden. Wel hebben ze enkele elementen met het Italiaanse Neorealisme gemeen: de films hebben een documentaire stijl, met veel aandacht voor de problemen in lagere sociale milieus, ze tonen dagdagelijkse taferelen, doen soms helemaal of gedeeltelijk een beroep op nietprofessionele acteurs en er is geen klassieke Hollywood verhaalstructuur. Maar deze regisseurs ondergingen ook nog tal van andere invloeden, zoals die van direct cinema en cinma vrit, twee documentaire filmbewegingen die opkwamen in de jaren 50 en 60. Een echte neo-neorealistische beweging bestaat in principe niet. Hoogstens kan men zeggen dat een film min of meer neo-neorealistisch is als beschrijvend adjectief dus. Maar filmcritici houden ervan om onderwerpen in vakjes te stoppen om alles overzichtelijk en duidelijk te houden. Pieter Keereman
BORDWELL, D. & THOMPSON, K., Film History: An Introduction/Edition 1, Boston, McGraw-Hill, cop. 1994. - XX, 857, ISBN: 0-07-006445-8 BORDWELL, D., Getting real, online artikel op blog David Bordwell, gepubliceerd 3 mei 2009. URL: http://www.davidbordwell.net/blog/?p=4482 SCOTT, A.O., "Neo-neorealism", in: New York Times, online artikel gepubliceerd 17 maart 2009. URL: http://www.nytimes.com/2009/03/22/magazine/22neorealism-t.html?_r=1
CINEFIEL
NEOREALISME
17
Boek Boek
VS
Film
De Tijgerkat (1958) / Guiseppe Tomasi Di Lampedusa / vertaald door Anthonie Kee / Amsterdam / Anthenaeum-Polak & Van Gennep / 2007 / 320 paginas / isbn: 9789025363253
DE TIjgErkAT
Auteur Guiseppe Tomasi Di Lampedusa diept de psychologie van de personages en hun relaties grondig uit. De sterke uitwerking van karakters maakt de persoonlijkheden een stuk complexer dan in de film. Zo gaat in de film minder aandacht uit naar de getormenteerde en ijdele persoonlijkheid van Don Fabrizio. Vooral zijn meedogenloosheid wordt er benadrukt. Visconti plaatst de prins van Salina centraal, terwijl het boek ons ook nader kennis laat maken met Concetta, Angelica en pater Pirrone. Personages die minder aan bod komen in de film: hun toekomst wordt bijvoorbeeld niet besproken. De laatste twee hoofdstukken in het boek daarentegen geven een beeld van de stokoude Don Fabrizio en hoe het zijn dochters is vergaan in het nieuwe, ondertussen industrile tijdperk. Een film van drie uur legt vanzelfsprekend andere accenten dan een verhaal van 275 pagina's. Aristocraat en marxist Visconti - wiens stokpaardjes de decadentie van de aristocratie en het verval van de burgerlijke families waren - was van origine operaregisseur, wat duidelijk te zien is aan de prachtige decors en de originele kledij in de film. Nog kenmerkend zijn de zin voor melodramatiek, de sterk esthetische benadering en maniristische toets. Daar getuigt de meer dan een halfuur durende, prachtige balscne van. In zowel het boek als de film valt de sterke esthetische aanpak op. Ook de beschrijving, respectievelijk de verfilming van de landschappen, loopt parallel. Dat geldt eveneens voor de wereld waarin de aristocratische familie zich beweegt. In de film en het boek is het chronologische verloop van de gebeurtenissen identiek en ook de dialogen zijn vaak letterlijk dezelfde. Een vergelijking is nooit vanzelfsprekend en steeds betwistbaar. Het is echter wel zeker dat zowel het boek als de film meesterwerken zijn!
IL gATTopArDo
Film
19
www.magenta.be
Frank Gryspeerdt, Erwin Lormans, Pieter Keereman, Provincie West-Vlaanderen, Provincie Oost-Vlaanderen, Magenta (ontwerp en opmaak), Print & Media Partner (drukwerk)
INFO & CONTACT:
Cinema Novo
Cinema Novo is een filmfestival dat jaarlijks plaats heeft in Brugge in de maand maart. Het Cinema Novo Festival kan een 'thematisch festival' genoemd worden: het brengt auteursfilms uit Afrika, Azi en Latijns-Amerika, veelal films die anders niet in onze bioscopen of op het tv-scherm komen. Culturen uit die drie continenten via film naar het grote publiek brengen en op die manier werken aan een minder stereotiepe beeldvorming over 'anderen': zo luidt de missie, die al die jaren onveranderd bleef en met succes!
www.cinebib.be
V.U.
Het tiendaagse festival vertoont een 60 films in 180 vertoningen verspreid over vier bioscoopzalen. Daarnaast maken optredens, concerten, lezingen en tentoonstellingen georganiseerd in samenwerking met andere cultuurhuizen - dit tot ht cultuurevenement van de maand maart. Naast het algemeen programma en de competitiereeks plaatst Cinema Novo elk jaar een artistieke stroming, een filmcultuur van een bepaald land of streek in de kijker. Recente voorbeelden daarvan: Japan, China, Turkije, de Mexicaanse periode van Luis Buuel Wil je graag op de hoogte blijven van onze activiteiten? Schrijf je in op onze nieuwsbrief, neem geregeld een kijkje op de website www.cinemanovo.be of volg ons op facebook!