You are on page 1of 11

ITALIAANSE filmklassiekers

Een focus op filmland Itali. Met films van vr WO tot 1978

Elke film leen je een week lang gratis!

CINEFIEL

Inhoud
3 4 9

Over CinBib
De Provincies Oost- en West-Vlaanderen stellen CinBib voor! Het project CinBib werd in 2009 opgestart door WINOB*. In 2011 sloot het Streekgericht Bibliotheekbeleid van de Provincie Oost-Vlaanderen zich ook bij het initiatief aan. CinBib kadert binnen de inspanningen van de provinciebesturen om de werking van de Oost- en West-Vlaamse openbare bibliotheken te ondersteunen. Om de dienstverlening op filmgebied in je bibliotheek te optimaliseren, schakelden de beide Provincies Cinema Novo in. Dit festival is gespecialiseerd in driecontinentale film, maar trekt voor CinBib de registers open. Ook de betere Europese en Amerikaanse auteursfilm, documentaires en kinderen jeugdfilms komen aan bod. CinBib wil zowel de bibliotheekbezoeker als de bibliotheekmedewerker meer voeling doen krijgen met het alternatieve filmcircuit. Voor de bibliotheekbezoeker vertaalt zich dit in een aanbod van dvd-wisselcollecties en brochures die meer inhoud en achtergrond leveren bij de geselecteerde films.

Inleiding
Ciao donne e uomini, CinBib wijkt even af van het gewone pad door een cinefiele wisselcollectie uit te brengen. Het verschil met de andere collecties is dat dit pakket echte filmklassiekers bevat die niet altijd even toegankelijk zijn en waarbij het wenselijk is om deze meesterwerken in hun tijdscontext te plaatsen. Onze keuze viel op filmland Itali, met een reeks werken die dateren van vr WO II tot 1978. We plaatsen de Italiaanse klassieke film in de kijker, met inbegrip van het Italiaanse Neorealisme. Een aantal films zijn als het ware toonbeelden van deze stroming, andere vertonen alleen invloeden ervan. Het hierbij horend CinBib-magazine is niet alleen inhoudelijk diepgaand, maar ook uiterst boeiend en informatief. De bijdrage van Erwin Lormans schetst een beeld van de opgang van het Italiaanse Neorealisme en de belangrijkste cineasten en films die tot de stroming worden gerekend. In het tweede artikel verneemt u welke regisseurs en/of filmstromingen direct of indirect werden benvloed door het Neorealisme. Er worden ook enkele bedenkingen gemaakt bij de term neo-neorealisme. Bij boek vs film wordt Il gattopardo besproken. En zoals steeds krijgt u het dvd-overzicht. Arrivederci! Het CinBib-team
CINEFIEL
INLEIDING

Inleiding Het Italiaanse Neorealisme Pakket Italiaanse Filmklassiekers Neo-neorealisme


VS

16 Van Neorealisme tot 18 Boek

film

Bibliotheekmedewerkers hebben eveneens baat bij de wisselcollecties en brochures, maar kunnen daarenboven vormingen bijwonen. Ze worden ook begeleid door Cinema Novo bij verdere collectievorming. Op die manier geven de Provincies iedere Oost- en West-Vlaamse openbare bibliotheek de kans om een kwalitatief filmaanbod in huis te hebben voor haar bezoekers. De BIB is meer dan boeken alleen en dat bewijst CinBib! Veel lees- en kijkplezier! Gunter Pertry
2
Gedeputeerde Cultuur Provincie West-Vlaanderen
* West-Vlaams Informatienetwerk Openbare Bibliotheken

Jozef Dauwe
Gedeputeerde Cultuur Provincie Oost-Vlaanderen

Het Italiaanse Neorealisme


De beginjaren
Vanaf de stichting van Rome in 753 v.C. heeft Itali zich altijd geprofileerd als een land waar kunst in een ideale bedding kon gedijen. In vele disciplines is het land immers niet alleen voortrekker en voorbeeld, maar even vaak vernieuwer of baanbreker geweest. In de Europese en mondiale filmgeschiedenis was het niet anders. Reeds enkele jaren na de uitvinding van het medium (1895) vertolkte Itali een vooraanstaande rol met epische spektakelfilms als Quo Vadis (Enrico Guazzoni, 1913) en Cabiria (Giovanni Pastrone, 1914). Door de focus te verleggen op bombastische, in 19de eeuwse bourgeoisie-milieus gesitueerde melodramas, zette het land zichzelf de volgende jaren op een zijspoor. Toen de fascisten in 1922 aan het bewind kwamen, was de filmproductie teruggevallen tot maximum 30 films per jaar, meestal ofwel gefilmde operas ofwel triviale studiokomedies, die telefono bianco werden genoemd omdat er bijna altijd een wit telefoontoestel te zien was. Pas in 1935 werd Mussolini zich bewust van de propagandamogelijkheden van het medium. Hij stichtte een nationale filmschool en liet de Cinecitt-studios bouwen, wat zorgde voor een boost in de filmindustrie (80 films in 1938).

een pleidooi voor wat hij de levensechte film noemde: realisme i.p.v. fictie, het alledaagse i.p.v. het buitengewone, gewone mensen i.p.v. filmhelden en draaien op straat, in direct contact met de sociale realiteit i.p.v. in de studio. De term Neorealisme zelf werd gelanceerd door de criticus Umberto Barbaro in 1943 in een artikel over Quai des Brumes (1938, Marcel Carn), n van de pareltjes van het Franse potisch realisme, dat voor vele Italiaanse regisseurs een socialistisch humanisme was en symbool stond voor esthetische en intellectuele vrijheid. Een niet onbelangrijke factor tenslotte was het feit dat er gewoon geen (geld)middelen waren en dat creativiteit en improvisatie noodzakelijkerwijze belangrijker waren dan scenario of studio. In datzelfde jaar en bijna gelijktijdig met de wapenstilstand in Itali, kwam Ossessione uit. Luchino Visconti behield in zijn debuutfilm de melodramatische plot en de brutale karakters van de originele roman, maar verplaatste het grimmige verhaal van passie en moord naar het troosteloze en verpauperde platteland rond Ferrara. De psychologische benadering van de personages gebeurde wel vanuit de sociale realiteit, maar de film ontbeerde een uitgesproken sociale of politieke visie.

Roberto Rosselini: de eerste Neorealist


De eerste grote neorealistische film was Roma, citt aperta (1946, Roberto Rosselini), de op ware feiten gebaseerde dramatisering van een herosche poging van het verzet om een wraakactie van de Gestapo te voorkomen. De opnamen begonnen twee dagen na de bevrijding van Itali in juni 1944 en op twee na werden alle shots op straat gedraaid. De film beantwoordde volledig aan het theoretisch kader van Zavattini en leek zo levensecht dat het publiek verwonderd was dat Rosselini zoveel Duitse brutaliteit had kunnen filmen in aanwezigheid van de Duitsers. De film werd de standaard en stuurde de West-Europese cinema definitief in een andere richting. Rosselini vervolledigde zijn oorlogstrilogie met Pais (1946), dat vooral uitblonk door de portrettering van gewone mensen gevangen in de horror van oorlog, en met Germania anno zero (1947), waarin hij in het plat gebombardeerde Berlijn op zoek gaat naar de wortels van het fascisme.

De geboorte van het Neorealisme


De fascistische propagandadocumentaires waren de directe voorlopers van het Neorealisme. Ze werden op locatie gedraaid met non-professionele acteurs en hadden visueel veel weg van de toenmalige newsreels. Mede door hun sociale bewogenheid anticipeerden bijvoorbeeld de gedramatiseerde documentaire La nave bianca (1941, Roberto Rosselini) en de kritische komedie I bambini ci guardano (1942, Vittorio De Sica) op het Neorealisme. Cesare Zavattini, scenarioschrijver van deze laatste film, lanceerde in 1942
CINEFIEL
4
NEOREALISME

Vittorio De Sica: van platteland naar stad


Voormalig acteur Vittorio De Sica verruimde vanaf 1946 de naoorlogse problematiek tot een universeler humanisme, verplaatste het gebeuren van platteland naar stad en introduceerde een vorm van tragiek in plaats van loutere registratie van feiten. Sciuscia (1946) behandelde het verlies van de onschuld van kinderen in het door de Nazis bezette Rome. Ladri di biciclette (1948) was niet alleen een sociaal-realistisch document over armoede en uitbuiting, maar schilderde ook een schitterende vader-zoon relatie en was tegelijkertijd een moderne parabel over een vervreemde man in een vijandige en ontmenselijkte samenleving.

CINEFIEL
NEOREALISME

Luchino Visconti: La terra trema (LEpisodio del mare)


Met La terra trema, het eerste deel van een nooit voltooide trilogie (visserij, mijnbouw, landbouw) over de economische problemen in het naoorlogse Sicili, realiseerde geboren aristocraat Visconti stricto sensu een sociaal drama dat qua thematiek (uitbuiting van de arbeider) en opname (op locatie, niet-professionele acteurs) beantwoordde aan de regels van Zavattini. De film staat geboekstaafd als een meesterwerk van het Neorealisme. Visconti had echter de zuivere registratie opgesmukt met een narratief dramatische structuur en had van nature een voorkeur voor gedetailleerd uitgewerkte shots. Die visuele grandeur stond in schril contrast met het sociaal realisme. Visconti zal heel zijn carrire schipperen tussen realisme en estheticisme. In 1960 toen het Neorealisme als stroming reeds was uitgedeind realiseerde hij nog in neorealistische stijl Rocco e i suoi fratelli, over de migratie van een landbouwersfamilie uit het zuiden naar het gendustrialiseerde noorden. Bellissima (1951) en Senso (1954) waren echter al duidelijke vingerwijzingen welke richting hij zou opgaan.

(1970). Ook neorealist Vittorio De Sica zal zich tot de komedie wenden (Ieri, oggi, domani, 1963 Matrimonio allItaliano, 1964). De komedie betekent alvast de doorbraak voor enkele grote acteurs en actrices. Sophia Loren, Gina Lollobrigida, Claudia Cardinale, Nino Manfredi, Marcello Mastroianni, Alberto Sordi, Ugo Tognazzi en Vittorio Gassman worden sterren.

Fellini en Antonioni
De twee grootste naoorlogse auteurs waren ongetwijfeld Fellini en Antonioni. Beiden hadden hun wortels in het Neorealisme maar creerden elk hun heel persoonlijk eigen oeuvre. Federico Fellini schreef scenarios voor Rosselini (Roma, citt aperta en Pais) en bleef met I Vitelloni (1953), een bitterzoete zedenkomedie over adolescenten op weg naar volwassenheid, schatplichtig aan het Neorealisme. La Strada (1954), een fascinerende karakterstudie van een brutale circusartiest die rondtrekt met een naef meisje, en Il bidone (1955) waren naar vorm en stijl nog wel realistisch maar ontbeerden iedere vorm van sociaal engagement. Vanaf La Dolce Vita (1960) en Otto e mezzo (1963) kiest Fellini resoluut voor visuele extravaganza en zelfreflectie, op de grens van herinnering, droom en fantasie, met een minimum aan narratieve logica. In het semiautobiografische Amarcord (1974) keert hij, in de minder extravagante en ingehouden neorealistische stijl van zijn beginjaren, terug naar zijn jeugd. Michelangelo Antonioni debuteerde met neorealistische documentaires maar richtte zijn camera al snel op zeden en gewoonten van de middenklasse. Vanaf Le amiche (1955) maakt hij een stilistische keuze: in plaats van een scne op te bouwen door montage van shots, kiest hij voor lange ononderbroken shots waarin hij de protagonisten toont in een reeks, op het eerste gezicht, onbelangrijke gebeurtenissen. Door die shots van personages in hun omgeving lang aan te houden, probeert hij de kijker in real time de impact van de fysieke omgeving op de psychologie van de personages te laten voelen. Die keuze zal hij in zijn latere

Het einde van het Neorealisme


Sommige films van de jaren 1946-1950 waren qua methode en thema wel neorealistisch, maar misten door hun commercile opzet vaak sociale bewogenheid. Riso Amara (1948, Giuseppe De Santis) behandelde de uitbuiting van de rijstwerkers in de vallei van de Po, maar ontaardde al snel tot een erotisch geladen stervehikel voor Vittorio Gassman en Silvana Mangano. De Italiaanse filmindustrie verkeerde bovendien in een crisis: 71% van de markt werd in 1949 ingenomen door Amerikaanse films, slechts 10% was van eigen bodem. Umberto D. (1952, Vittorio De Sica), een nauwkeurige observatie van de wreedheid, hypocrisie en onverschilligheid van de bourgeoisie tegenover een oude man en zijn hond, wordt algemeen beschouwd als het laatste neorealistisch meesterwerk. De persoonlijke tragedie tegen de achtergrond van het alledaagse leven in Rome, benaderde misschien het best het ideaal van Zavattini: de zuivere cinema van alledag, 90 minuten uit het leven van een man waarin eigenlijk niets gebeurt. Maar het Neorealisme was de facto altijd een cinema van armoede en pessimisme geweest, geworteld in de naoorlogse realiteit. En die realiteit stond nu, door een verbetering van de economische situatie, niet meer op het verlanglijstje van de bioscoopbezoeker.

Commedia allitaliana
Italiaanse regisseurs kiezen voor populaire genres en meer fantasie, humor, spektakel en prikkelende seks. Vooral de commedia all italiana kent veel succes. Drie namen profileren zich als maestros in het genre: Mario Monicelli (I soliti ignoti, 1958 La grande guerra, 1959 Brancaleone, 1966), Dino Risi (Pane, amore e, 1954 Poveri ma belli, 1957 Il sorpasso, 1962 I Mostri, 1963 Profumo di donna, 1974) en Luigi Comencini (Pane, amore e fantasia, 1953 Pane, amore e gelosia, 1954 La bella di Roma, 1955). De jongere Ettore Scola gebruikt de commedia om te mijmeren over politiek en sociaal heden en verleden in C'eravamo tanto amati (1974) en La terrazza (1979) of over zeden en gewoontes zoals in Dramma della gelosia
6
NEOREALISME

CINEFIEL
NEOREALISME

films radicaliseren. Zo wijst hij, o.a. door dialoog en muziek tot een minimum te beperken, impliciet op de irrelevantie van menselijke communicatie. Een revolutionaire vernieuwing met een enorme impact op de latere filmgeschiedenis. Het resultaat is zijn door hypnotiserende beelden gekenmerkte trilogie van ontheemding en vervreemding van het modernisme: Lavventura (1959), La Notte (1960) en Leclisse (1962).

Italiaanse filmklassiekers
1 Amarcord Federico Fellini / 1973 / 118 / Nederlands ondertiteld
Via de ogen en commentaar van de vijftigjarige Tita en met als leidraad de vier seizoenen, blikt Fellini terug op zijn jeugd. Amarcord betekent ik herinner mij in het plaatselijk dialect. Hij serveert ons een bonte verzameling bizarre en komische personages in een door kerk en fascisme gedicteerd dorpje in de landstreek Romagna in de jaren 30. Het resultaat is een fantastisch en bijwijlen grotesk fresco van herinneringen en dromen dat aanvankelijk bevreemdend en verwarrend kan overkomen. De herinneringen op zich zijn niet zo spectaculair, maar het is vooral de sfeer van nostalgie die bekoort. Humor, satire, pozie, melancholie, soap en een tikkeltje vulgariteit wisselen af in een magistrale mix van barokke beelden. Een onvergetelijke en allicht beklijvende kennismaking met het Felliniaans universum.

Andere protagonisten van de jaren 60 - 70


Sociaal en politiek gengageerd filmer Francesco Rosi - men noemt hem wel eens maestro del cinema civile - maakte in 1963 furore met Le mani sulla citt, een overtuigend en in documentaire stijl gefilmde aanklacht van de corrupte relatie tussen het wereldje van onroerend goed en politiek. In Cadaveri eccellenti (1976) richtte hij zijn pijlen op de door scandalitis, manipulatie en intriges gecorrumpeerde politieke macht. Ermanno Olmi maakte naam met zijn in neorealistische stijl gefilmde tragikomedie Il Posto (1961) en zou wereldfaam verwerven met het vaak bekroonde en met verborgen sociale kritiek gelardeerde meesterwerk Lalbero degli zoccoli (1978), over de struggle to survive van landbouwers in de late 19de eeuw. Veelzijdig schrijver, dichter en cineast Pier Paolo Pasolini toonde reeds in zijn eerste films Accatone (1961) en Mamma Roma (1962), in rauwe neorealistische stijl, zijn verbondenheid met sociaal verdrukten. Na het controversile, in een bourgeoismilieu gesitueerde Teorema (1968), verfilmde hij begin jaren 70 drie omnibusfilms uit de literatuurgeschiedenis tot zijn frivole trilogie van het leven: Il Decamerone (1971), I racconti di Canterbury (1972) en Il fiore del mille e una notte (1974). Bernardo Bertolucci brak in 1964 door met Prima della rivoluzione, een intelligent verhaal over een man die er niet in slaagt te breken met zijn bourgeoismilieu. De regisseur schopte rel met seksueel taboebreker Last Tango in Paris (1972), maar kreeg vooral faam door Novecento (1976), het epische relaas van de politieke bewustwording van de landbouwersklassen in de 1ste helft van de 20ste eeuw. Gillo Pontecorvo maakte in 1960 indruk met Kapo, zijn semidocumentair relaas van een Joods meisje dat in Auschwitz collaboreert met de SS. Zijn zorgvuldig met ware feiten gedocumenteerde en nauwkeurig gereconstrueerde Battaglia di Algeri (1965) zal geboekstaafd blijven als een van de meest ophefmakende en omstreden films uit de filmgeschiedenis. Liliana Cavani zorgde in 1974 voor schandaal met Il portiere di notte, het schokkende relaas van een sadomasochistische love-story tussen een joodse vrouw en haar kampoverste. Zowel een beklijvend relaas van de wreedheden van de Naziterreur als een poging tot dissectie ervan. Erwin Lormans
8
NEOREALISME

2 Il bidone Federico Fellini / 1955 / 91 / Nederlands ondertiteld


Oplichters Augusto, Picasso en Roberto bestelen, verkleed als priester, goedgelovige arme mensen. Op een dag laat de al langer door wroeging getergde Augusto, in een opstoot van medelijden, de buit achter bij een verlamd meisje. Hij wil van het slechte pad af, maar zijn collegas denken dat hij het geld voor zichzelf heeft gehouden. Fellini inspireerde zich op de Amerikaanse misdaadfilms van de jaren 40 Augusto wordt gespeeld door een Amerikaan! maar de liefde voor zijn menselijker geportretteerde personages en neorealistische aanpak zorgen voor een authentiek en aangrijpend, tussen tragiek en milde humor balancerend drama.

3 Il fiore delle mille e una notte Pier Paolo Pasolini / 1974 / 150 / Nederlands ondertiteld
Derde deel na Il Decamerone en I racconti di Canterbury uit De trilogie van het leven. Een willekeurige aaneenschakeling van verhalen uit Duizend en n nacht, met als rode draad het verhaal van Nur-ed-Din die op zoek gaat naar zijn geroofde slavin Zumurrud. Onderweg ontmoet hij mensen die hem, nu eens vreugdevol, dan weer verdrietig, vertellen over hun ervaringen met de liefde. Pasolini vond de juiste toon en het passende ritme om de losstaande vertelseltjes, afwisselend doorspekt met erotiek, magie, droom en pozie, tot een tijdloos samenhangend geheel te smeden. De authentieke landschappen in Ethiopi, Jemen, Irak en Nepal laten de tijdloze verhaaltjes baden in een oosterse sfeer.

CINEFIEL
9

ITALIAANSE FILMKLASSIEKERS

4 Il gattopardo Luchino Visconti / 1963 / 178 / Nederlands ondertiteld


1860. Op het moment dat Garibaldi in zijn vrijheidsstrijd tegen monarchie en aristocratie in Sicili aan land gaat, vestigt prins Fabrizio di Salina zich met zijn familie in zijn landgoed te Donafugata. Wanneer zijn neef Tancredi een huwelijk met de dochter van burgemeester Don Calogero verkiest boven zijn aristocratische nicht en zich aansluit bij Garibaldi, wordt de prins pijnlijk geconfronteerd met het einde van een tijdperk en onafwendbare sociale veranderingen. Aristocraat Visconti bezingt in dit grandioos en somptueus in beeld gebracht fresco, vol melancholie en met een verhelderend inzicht in de sociaal-politieke verhoudingen, de lof van de tot de ondergang gedoemde 19de eeuwse Siciliaanse aristocratie.

7 Ladri di biciclette Vittorio De Sica / 1948 / 85 / Nederlands ondertiteld


Antonio Ricci, vader van twee, vindt na twee jaar werkloosheid eindelijk werk als aanplakker van affiches. Reeds de eerste dag wordt zijn belangrijkste werkattribuut, zijn fiets, gestolen. Vader en achtjarige zoon Bruno gaan vruchteloos op zoek naar de dief en uiteindelijk is het stelen van een andere fiets de enige oplossing om aan de miserie te ontkomen. Een beslissing met dramatische gevolgen. Een indrukwekkend stedelijk verhaal van armoede en ellende in het naoorlogs stedelijk Itali. Door zijn onderwerp en losse narratieve structuur een onbetwist meesterwerk met een geweldige impact op de latere filmgeschiedenis.

5 Il portiere di notte Liliana Cavani / 1974 / 113 / Nederlands ondertiteld


Wenen, 1957. De jonge Joodse Lucia Atherton komt aan in het hotel van de opera. Haar man zal er de volgende dag De Toverfluit dirigeren. Wanneer ze oog in oog komt te staan met de nachtportier, verstijft ze: ze herkent Max, de voormalige nazi-officier die haar als 15-jarige uit een groep joodse krijgsgevangenen pikte en tot een sadomasochistische relatie dwong. Deze schandaalschoppende love-story werd n van de meest controversile prenten uit de jaren 70 en zou protagonisten Dirk Bogarde en Charlotte Rampling nog lang achtervolgen.

8 Lalbero degli zocccoli Ermanno Olmi / 1978 / 178 / Nederlands ondertiteld


1897. 4 gezinnen bewonen een landgoed in de Povlakte. Gebouwen, land en vee zijn eigendom van een grootgrondbezitter die tevens tweederde van de oogst opeist. Wanneer de 6-jarige Menek de enige die naar school gaat zijn klomp breekt, werkt zijn vader dag en nacht om een nieuwe te maken. Hij heeft hiervoor echter hout gebruikt van een boom die hij zonder toestemming heeft geveld. Olmi koos, in navolging van zijn inspiratiebron Rosselini en omwille van de authenticiteit, voor een neorealistische aanpak, wat resulteert in een nauwkeurige beschrijving van de harde levensomstandigheden van het boerenleven in Noord-Itali op het eind van de 19de eeuw. De sociale kritiek zit subtiel verpakt in details.

6 Kap Gillo Pontecorvo / 1960 / 112 / Nederlands ondertiteld


Een veertienjarig Joods meisje komt na een razzia in een concentratiekamp terecht. Met behulp van een kamparts ontsnapt ze aan de gaskamer en krijgt een job als kap in een werkkamp, belast met het toezicht op haar medegevangenen. Het resultaat is een beklijvend en zeer dicht bij de realiteit aanleunend portret van leven en overleven in een werkkamp. Een onverbloemde kijk op de dagelijkse horror, zonder sentiment of te expliciet geweld. Tegelijk een indringende getuigenis van hoe zelfrespect en menselijkheid in extreme situaties kunnen omslaan in koel en ontmenselijkt eigenbelang.

9 LAvventura, Michelangelo Antonioni / 1960 / 143 / Nederlands ondertiteld


Anna, dochter van een gewezen diplomaat, is vervreemd van haar geliefde, architect Sandro. Op een dag maken ze met vrienden een pleziervaartje naar een verlaten vulkanisch eiland. Na een vergeefse poging haar problemen uit te praten is Anna plotseling spoorloos verdwenen. Sandro en haar beste vriendin starten een zoektocht. Het in real time filmen van de personages, gevangen in het hun omringende landschap, zorgt ervoor dat je als kijker dezelfde waaier aan gevoelens ervaart als de twee personen op zoek: interesse, hoop, verveling en uiteindelijk gelatenheid. Een hypnotiserend psychologisch drama over de leegheid en angsten van het moderne leven.

CINEFIEL
10
ITALIAANSE FILMKLASSIEKERS

CINEFIEL
ITALIAANSE FILMKLASSIEKERS

11

10

Le amiche Michelangelo Antonioni / 1955 / 99 / Nederlands ondertiteld


Celia komt naar Turijn om er haar eigen modezaak te openen. Door een toeval maakt ze kennis met een groepje van rijke middenklasse twintigers en dertigers die er een oppervlakkig en leeg leventje op na houden. Ze komt terecht in een door egosme en leugens gedragen bekrompen wereldje van overspel en nietsdoen, waar het maken van echte keuzes altijd maar vooruitgeschoven wordt. Een wereldje waaruit het moeilijk ontsnappen is. Iets wat Antonioni laat voelen door geregeld veel mensen in beperkte, al of niet natuurlijk afgesloten ruimtes te tonen. Een stilistische keuze die hij in zijn latere films zal radicaliseren.

13 Matrimonio allitaliana Vittorio De Sica / 1964 / 97 / Nederlands ondertiteld


De veertigjarige Filomena, moeder van drie kinderen, is al meer dan twintig jaar de matresse van zakenman en womanizer Domenico. Wanneer deze zijn blikken richt op een jongere vrouw, gooit Filomena al haar troeven op tafel om hem te overhalen tot een huwelijk. Het begin van een ware battle of the sexes waarin de passionele Filomena de egostische Domenico een koekje van eigen deeg bereidt en haar trukendoos vol verrassingen en geheimpjes wijd open trekt. Een geslaagde mix van drama en komedie met de onvergetelijke tandem Marcello Mastroianni - Sophia Loren.

11 Le mani sulla citt Francesco Rosi / 1963 / 110 / Nederlands ondertiteld


Bij het instorten van een gebouw bij uitbreidingswerken in een buitenwijk van Napels vallen slachtoffers. Er komen gesjoemel met bouwplannen en constructiefouten aan het licht. Rechts gemeenteraadslid Eduardo Nottola krijgt de zwarte piet toegeschoven omdat hij een aannemer, gespecialiseerd in goedkope bouwmaterialen, de hand boven het hoofd zou hebben gehouden. Het onderzoek levert niets op en ontaardt in een politiek steekspel. Rosi maakte een sterke politieke film in documentaire stijl over een nu nog brandend actueel pijnpunt in de Italiaanse samenleving: de corrupte relatie tussen onroerend goed en politiek. Een koele, sobere en quasi commentaarloze registratie van de feiten, zonder te vervallen in te grote betrokkenheid met n van de protagonisten.

14 Ossessione Luchino Visconti / 1943 / 135 / Nederlands ondertiteld


Visconti maakte van de verfilming van The Postman Always Rings Twice (James M. Cain), over een jonge landloper die een passionele relatie begint met de sensuele vrouw van de uitbater van een baanrestaurant, een gewelddadig verhaal van seksuele obsessie en moord. De twee geliefden besluiten de man te vermoorden voor zijn verzekeringspremie, maar niet alles verloopt zoals gepland. De erotische en psychologische spanning wegen zwaarder dan de thrillerelementen van de oorspronkelijke roman. Viscontis debuut werd door de kerk en het fascistische regime zwaar gecensureerd en zelfs verboden wegens de thematiek van overspel, prostitutie, buitenechtelijke zwangerschap en de subtiele allusies op homoseksualiteit.

15 Otto e mezzo Federico Fellini / 1963 / 133 / Nederlands ondertiteld


Guido is een beroemd filmregisseur. Zijn nieuwe project is bekend en het decor wordt reeds gebouwd. Hij zit echter vol twijfel en heeft nog geen concreet scenario voor ogen. In een kuuroord gaat hij op zoek naar rust en inspiratie. Hij krijgt niet alleen het gezelschap van cast en crew, maar ook van zijn melancholische echtgenote Luisa en zijn knappe minnares Carla. Hij droomt weg naar zijn jeugd en denkt terug aan zijn ouders, zijn eerste kennismaking met het andere geslacht en de repressie in zijn katholieke school. Otto e mezzo is een van de beste films over film. Een caleidoscoop van angsten, twijfels en passies van een cineast in een mix van droom en nachtmerrie, fantasie en werkelijkheid. Inspiratiebron voor regisseurs als Truffaut en Allen.

12 Mamma Roma Pier Paolo Pasolini / 1962 / 114 / Nederlands ondertiteld


Na het huwelijk van haar pooier Carmine wil Mamma Roma haar verleden achter zich laten en een respectabel leven leiden. Ze komt aan de kost als groenteverkoopster en neemt haar zestienjarige zoon Ettore, die door een familie op het platteland is opgevoed, terug bij zich. Maar op een dag staat Carmine weer voor haar deur. Hij wil haar terug op straat en dreigt de waarheid te vertellen aan Ettore. Die laatste is ondertussen zelf het verleden van zijn moeder op het spoor gekomen en komt na een diefstal in de gevangenis terecht. Pasolini toont in deze vroege film reeds zijn levenslange verbondenheid met de sociaal verdrukten en levert een somber en rauw portret van de lagere klassen van de maatschappij, zonder enige vorm van sentiment.

CINEFIEL
12
ITALIAANSE FILMKLASSIEKERS

CINEFIEL
ITALIAANSE FILMKLASSIEKERS

13

16 Pane, amore e fantasia Luigi Comencini / 1953 / 92 / Nederlands ondertiteld


Antonio, van middelbare leeftijd, arriveert als nieuwe politiechef in een klein dorpje. Hij komt er al vlug onder de indruk van jonge dorpsschoonheid Maria die het niet zo nauw neemt met goede zeden en fatsoen. Ze is echter al verliefd op Antonios collega Roberto. Charmeur Antonio zoekt dan maar troost bij vroedvrouw Anna. Zij blijkt echter een vrouw met een geheim te zijn. De film was een groot kassucces, niet in het minst door de ravissante verschijning van Gina Lollobrigida,die hiermee officieel doorbrak. Het vervolg Pane, amore e gelosia gaat verder waar de eerste film eindigde. De prent is tegelijk een mooi tijdsbeeld van het dorpse Itali van de jaren 50 en een vrolijke romantische komedie.

19 Senso Luchino Visconti / 1954 / 115 / Nederlands ondertiteld


1866. In het nog steeds door Oostenrijk bezette Veneti ontaardt een voorstelling van Il Trovatore in het Fenicetheater in een anti-Oostenrijkse betoging. In de nasleep van de gebeurtenissen wordt de patriottische gravin Livia Sperpieri hals over kop verliefd op de Oostenrijkse officier Franz Mahler. De man is echter alleen uit op haar geld waarmee hij een dokter wil omkopen om vrijgesteld te worden van dienstplicht. Onwetend van zijn echte bedoelingen, geeft ze hem het geld dat de patriotten haar toevertrouwd hadden voor de oorlogskosten. Wanneer Franz verdwijnt, gaat Livia naar hem op zoek. Visconti maakte van Senso niet alleen een overtuigend tijdsdocument, maar ook een doorleefd melodrama annex tragedie over een noodlottige liefde. Rijk aan kleuren, details, emoties en decors.

17 Profumo di donna Dino Risi / 1974 / 99 / Nederlands ondertiteld


De blinde Italiaanse kapitein Fausto wordt door de jonge soldaat Giovanni vergezeld naar Napels, waar hij een oude ook blinde vriend wil bezoeken. Giovanni is het doelwit van de woede-uitbarstingen van de verbitterde oude man. Ciccio zo noemt hij Giovanni moet niet alleen precies de vrouwtjes beschrijven die Fausto dankzij hun parfum ruikt, maar hij moet ook een geschikt hoertje gaan zoeken. Maestro Risi maakte een van de meesterwerken van de commedia all'italiana, een bitterzoet, licht geparfumeerd sprookje met een onvergetelijke Vittorio Gassman. In 1992 iets te nadrukkelijk gesticulerend overgedaan door Al Pacino in Scent of a Woman.

20 Una giornata particolare Ettore Scola / 1977 / 105 / Nederlands ondertiteld


Op 8 mei 1938 bezoekt Hitler zijn vriend Mussolini. Heel Rome is op de been voor de militaire parade. In een woonkazerne in een buitenwijk zijn twee mensen achtergebleven. Antonietta komt even tot rust wanneer na de huiselijke ochtenddrukte haar tirannieke man en kinderen het huis uit zijn. Aan de overkant van het woonblok woont alleenstaande Gabriele, die wegens zijn homoseksuele geaardheid ontslagen is. Toevallig ontmoeten beiden elkaar. Scola toont in dit sociaal melodrama annex antifascistisch tijdsdocument hoe de menselijke psyche ondanks diepgewortelde individuele inzichten toch door maatschappelijke codes gedicteerd wordt. Pikant detail: Alessandra Mussolini, kleindochter van Benito, speelt een rol als dochtertje van Antonietta.

18 Riso amaro Giuseppe De Santis / 1949 / 105 / Nederlands ondertiteld


Silvana is n van de honderden vrouwen die jaarlijks uit alle hoeken van Itali naar de Povlakte komen om er gedurende zes weken mee te helpen met de rijstoogst. Ze werkt er als opzichtster. Op een dag mengt Francesca, het vriendinnetje van juwelendief Walter, zich onder de seizoenarbeidsters. Zij proberen beiden uit handen van de politie te blijven. Maar Silvana begint al snel iets te vermoeden. De Santis combineert sociaal portret weinig benijdenswaardige werkomstandigheden en uitbuiting van rijstwerkers in de Povallei misdaadfilm en melodrama. De film kende een immens succes, niet in het minst door de bewust uitgespeelde erotische uitstraling van voormalig Miss Rome Silvana Mangano en Vittorio Gassman.

CINEFIEL
14
ITALIAANSE FILMKLASSIEKERS

CINEFIEL
ITALIAANSE FILMKLASSIEKERS

15

Van Neorealisme tot Neo-neorealisme


Volgens filmhistoricus David Bordwell is het Italiaans Neorealisme een regionale variant uit de brede traditie van naturalisme of verisme (Italiaanse naturalistische literaire beweging in de 19de eeuw). Deze naturalistische kenmerken kon men al terugvinden in de jaren 20 van de vorige eeuw in Frankrijk, in het filmwerk van Andr Antoine en Jean Epstein. Bekender zijn de films uit de zogenaamde Franse potisch-realistische stroming zoals Toni (1935) en Les bas-fonds (1936) van Jean Renoir - Visconti was Renoirs assistent bij Un jour la campagne (1936). Ook in Japan, in de films van Yasujiro Ozu, tijdens de jaren 30 zijn er naturalistische toetsen te bespeuren. Het Italiaanse Neorealisme, zegt Bordwell, is nauw verbonden met Itali, vooral met de laatste oorlogsjaren toen het verzet tegen de fascisten zich doorzette. Ook de nieuwe progressieve koers na de oorlog droeg daartoe bij. Een situatie die niet zomaar getransfereerd kan worden naar andere landen. Maar zonder twijfel had het Italiaans Neorealisme een geweldige invloed op andere nationale cinemas en was het de grote voorloper van de moderne film. Dankzij de opkomst van filmfestivals (pioniers waren Veneti, Cannes en Locarno), filmscholen, filmarchieven en de eerste arthousecinemas konden de neorealistische Italiaanse films na de Tweede Wereldoorlog wereldwijd bekeken worden. In sommige landen was de invloed zeer sterk, zoals in Spanje op het werk van Luis Garca Berlanga met Muerte de un ciclista (1955) en Juan Antonio Bardems Calle Mayor (1956). In India werd vooral Satiyajit Ray [The Apu Trilogy (1955-1959)] benvloed. Tijdens een verblijf in Londen zag Ray o.a. Ladri di Biciclette van De Sica. In Egypte was de invloed merkbaar op Youssef Chahine (Caro Station, 1958), in Turkije op Yilmaz Gney (The Land, 1969), in Argentini op Fernando Birri (Los inundados, 1961) en in Brazili op Nelson Pereira dos Santos (Rio 40 graus, 1955). In het werk van de Cubaanse regisseur Toms Gutirrez Alea, die in 1953 afstudeerde aan een filmschool in Rome, is de neorealistische invloed (Historias de la revolucin, 1960) eveneens zeer sterk aanwezig. Zelfs in de Verenigde Staten was invloed merkbaar op sommige film noir cineasten zoals Jules Dassin, Robert Rossen en Abraham Polonsky. Abbas Kiarostami was met zijn eerste films, o.a. met Waar is het huis van mijn vriend? (1987), in de jaren 80 de basisfiguur van het Neorealisme, Iraanse stijl. De belangrijkste vernieuwingen van het Italiaanse Neorealisme kwamen er echter niet op stilistisch gebied maar op narratief vlak. Hier werd sterk afgeweken van de artificile op plot gebaseerde verhaalstructuren uit klassiek Hollywood. De Italiaanse regisseurs wilden een realistischer invulling, met grotere aandacht voor de dagdagelijkse handelingen van
CINEFIEL
16
NEOREALISME

het verhaal wordt gededramatiseerd, gebeurtenissen lijken niet causaal verbonden en meestal is er een open einde. Deze narratieve innovaties werden zeer bewonderd door de sleutelfiguren uit de New Wave bewegingen die overal eind jaren 50, begin jaren 60 wereldwijd de kop opstaken en die zich afzetten tegen de oubollige klassieke cinema van hun voorgangers in eigen land. Deze beeldenstormers gingen nog verder en brachten naast een vernieuwing van de verhaalstof ook stilistische innovaties. Niet alleen de Nouvelle Vague in Frankrijk (met o.a. Godard en Truffaut) en de kitchen sink cinema in Groot-Brittanni brachten vernieuwende filmgolven. Vernieuwing kwam er ook in Itali, Duitsland, Oost-Europa, Japan en Latijns-Amerika (nuevo cine latinoamericano in Argentini, Mexico en Cuba, cinema novo in Brazili). De laatste jaren komt men in filmbesprekingen en essays steeds meer de term neo-neorealistisch tegen. Een begrip dat al sinds eind jaren 90, begin 2000 bij sommige films van de nieuwe Argentijnse Cinema, o.a. bij Mundo Gra (1999) van Pablo Trapero werd vermeld. Andere regisseurs die door sommige filmcritici als neo-neorealistisch bestempeld worden zijn de gebroeders Dardenne (Rosetta, 1999), de Chinees Wang Xiaoshuai met Beijng Bicycle (2001) en Elia Suleimans Chronicle of a Disappearance (1996). Bij de meest recente films uit de Verenigde Staten wordt vooral de naam van Ramin Bahrani vermeld: Man Push Cart (2005), Chop Shop (2007) en Goodbye Solo (2008). Andere recente producties waarbij de term gehanteerd wordt zijn Old Joy (2006) en Wendy and Luc (2008) van Kelly Reichardt, Frozen River (2008) van Courtney Hunt en zelfs de winnende film van het Cinema Novo Festival, editie 2009, de Zuid-Koreaanse productie Treeless Mountain van So Yong Kim. Bestaat er dan een nieuwe cinemastroming Neo-neorealisme? Neen. Regisseurs die bestempeld worden als neo-neorealistisch, werken onafhankelijk van elkaar in verschillende landen en continenten. Er bestaan geen onderlinge banden. Wel hebben ze enkele elementen met het Italiaanse Neorealisme gemeen: de films hebben een documentaire stijl, met veel aandacht voor de problemen in lagere sociale milieus, ze tonen dagdagelijkse taferelen, doen soms helemaal of gedeeltelijk een beroep op nietprofessionele acteurs en er is geen klassieke Hollywood verhaalstructuur. Maar deze regisseurs ondergingen ook nog tal van andere invloeden, zoals die van direct cinema en cinma vrit, twee documentaire filmbewegingen die opkwamen in de jaren 50 en 60. Een echte neo-neorealistische beweging bestaat in principe niet. Hoogstens kan men zeggen dat een film min of meer neo-neorealistisch is als beschrijvend adjectief dus. Maar filmcritici houden ervan om onderwerpen in vakjes te stoppen om alles overzichtelijk en duidelijk te houden. Pieter Keereman
BORDWELL, D. & THOMPSON, K., Film History: An Introduction/Edition 1, Boston, McGraw-Hill, cop. 1994. - XX, 857, ISBN: 0-07-006445-8 BORDWELL, D., Getting real, online artikel op blog David Bordwell, gepubliceerd 3 mei 2009. URL: http://www.davidbordwell.net/blog/?p=4482 SCOTT, A.O., "Neo-neorealism", in: New York Times, online artikel gepubliceerd 17 maart 2009. URL: http://www.nytimes.com/2009/03/22/magazine/22neorealism-t.html?_r=1

CINEFIEL
NEOREALISME

17

Boek Boek

VS

Film

De Tijgerkat (1958) / Guiseppe Tomasi Di Lampedusa / vertaald door Anthonie Kee / Amsterdam / Anthenaeum-Polak & Van Gennep / 2007 / 320 paginas / isbn: 9789025363253

DE TIjgErkAT

Auteur Guiseppe Tomasi Di Lampedusa diept de psychologie van de personages en hun relaties grondig uit. De sterke uitwerking van karakters maakt de persoonlijkheden een stuk complexer dan in de film. Zo gaat in de film minder aandacht uit naar de getormenteerde en ijdele persoonlijkheid van Don Fabrizio. Vooral zijn meedogenloosheid wordt er benadrukt. Visconti plaatst de prins van Salina centraal, terwijl het boek ons ook nader kennis laat maken met Concetta, Angelica en pater Pirrone. Personages die minder aan bod komen in de film: hun toekomst wordt bijvoorbeeld niet besproken. De laatste twee hoofdstukken in het boek daarentegen geven een beeld van de stokoude Don Fabrizio en hoe het zijn dochters is vergaan in het nieuwe, ondertussen industrile tijdperk. Een film van drie uur legt vanzelfsprekend andere accenten dan een verhaal van 275 pagina's. Aristocraat en marxist Visconti - wiens stokpaardjes de decadentie van de aristocratie en het verval van de burgerlijke families waren - was van origine operaregisseur, wat duidelijk te zien is aan de prachtige decors en de originele kledij in de film. Nog kenmerkend zijn de zin voor melodramatiek, de sterk esthetische benadering en maniristische toets. Daar getuigt de meer dan een halfuur durende, prachtige balscne van. In zowel het boek als de film valt de sterke esthetische aanpak op. Ook de beschrijving, respectievelijk de verfilming van de landschappen, loopt parallel. Dat geldt eveneens voor de wereld waarin de aristocratische familie zich beweegt. In de film en het boek is het chronologische verloop van de gebeurtenissen identiek en ook de dialogen zijn vaak letterlijk dezelfde. Een vergelijking is nooit vanzelfsprekend en steeds betwistbaar. Het is echter wel zeker dat zowel het boek als de film meesterwerken zijn!

Luchino Visconti / 178 / 1963 / Itali / A-film / ean: 8716777052716


Regisseur Luchino Visconti baseerde zich op de roman van G. Tomasi Di Lampedusa. Beide verhalen spelen zich af in het Sicili van 1860. Zowel in de film als in het boek is de hoofdrol weggelegd voor Don Fabrizio, prins van Salina. Via hem en zijn entourage is de lezer/kijker getuige van de aftakeling van macht en aanzien van de adellijke wereld op Sicili. De strijd van Garibaldi heeft de suprematie van de adel aangetast en Itali tot een nieuwe liberale eenheidsstaat geleid. In tegenstelling tot zijn oom Fabrizio weet de jonge Tancredi zich wel te vinden in de nieuwe sociale en politieke situatie. De jongeling sluit zich aan bij Garibaldis leger en trouwt met de bloedmooie Angelica, dochter van een dorpsburgemeester. Volgens de feodale geplogenheden is zijn nicht Concetta nochtans een betere partij.
CINEFIEL
18
BOEK VS FILM

IL gATTopArDo

Film

Extra bij het boek:


historische context en voetnoten die de roman meer in detail toelichten voorwoord van G. Lanza Tomasi nawoord van Anthonie Kee
CINEFIEL
BOEK VS FILM

19

www.magenta.be

MET DANK AAN:

Frank Gryspeerdt, Erwin Lormans, Pieter Keereman, Provincie West-Vlaanderen, Provincie Oost-Vlaanderen, Magenta (ontwerp en opmaak), Print & Media Partner (drukwerk)
INFO & CONTACT:

Cinema Novo
Cinema Novo is een filmfestival dat jaarlijks plaats heeft in Brugge in de maand maart. Het Cinema Novo Festival kan een 'thematisch festival' genoemd worden: het brengt auteursfilms uit Afrika, Azi en Latijns-Amerika, veelal films die anders niet in onze bioscopen of op het tv-scherm komen. Culturen uit die drie continenten via film naar het grote publiek brengen en op die manier werken aan een minder stereotiepe beeldvorming over 'anderen': zo luidt de missie, die al die jaren onveranderd bleef en met succes!

www.cinebib.be
V.U.

Piet Crauwels Sint-Jakobsstraat 36 8000 Brugge Belgi

Het tiendaagse festival vertoont een 60 films in 180 vertoningen verspreid over vier bioscoopzalen. Daarnaast maken optredens, concerten, lezingen en tentoonstellingen georganiseerd in samenwerking met andere cultuurhuizen - dit tot ht cultuurevenement van de maand maart. Naast het algemeen programma en de competitiereeks plaatst Cinema Novo elk jaar een artistieke stroming, een filmcultuur van een bepaald land of streek in de kijker. Recente voorbeelden daarvan: Japan, China, Turkije, de Mexicaanse periode van Luis Buuel Wil je graag op de hoogte blijven van onze activiteiten? Schrijf je in op onze nieuwsbrief, neem geregeld een kijkje op de website www.cinemanovo.be of volg ons op facebook!

You might also like