You are on page 1of 128

DE 6 GEHEIMEN VAN FINANCIEEL SUCCES

Zoals steeds voor Cathy, Loc, Brieuc en Elouan.

DE 6 GEHEIMEN VAN FINANCIEEL SUCCES


Ontsluierd in 50 praktische tips

Thierry Debels

ROULARTA BOOKS

COLOFON-pagina

De mensen zn gelukkig; ze krgen wat ze begeren, en ze begeren nooit wat ze niet kunnen krgen.
Aldous Huxley

INHOUD
Inleiding Hoofdstuk I Financieel succesvolle mensen gaan hun eigen weg Tip 1: Leef beneden uw middelen Tip 2: Laat u vergoeden voor wat u doet Tip 3: Trap niet in de val van het consumerism Tip 4: Laat u geen praatjes verkopen Tip 5: Onderhandel over alles Tip 6: Maak een initile levenskeuze en ga ervoor Tip 7: Laat u niet misleiden door de media Tip 8: Heb geen schuldgevoel over uw succes Tip 9: Los uw zelfcontroleprobleem creatief op 9

11 12 14 16 18 21 23 26 29 33

Hoofdstuk II Financieel succesvolle mensen kennen de economische principes en passen ze eectief toe 37 Tip 10: Hoed u voor het peter principle Tip 11: Pas de 80/20-regel toe Tip 12: Trap niet in de sunk cost val Tip 13: Laat het multiplier-eect spelen Tip 14: Respecteer de fungibiliteit van geld Tip 15: Doe niet mee aan kansspelen Tip 16: Hoed u voor hyperbolisch disconteren Tip 17: Wees u bewust van de status-quo fout Tip 18: Hanteer de theorie van de rele opties Tip 19: Pas op voor de vloek van de winnaar Tip 20: Houd rekening met de opportuniteitskosten 38 40 42 45 46 49 52 55 57 60 61

Hoofdstuk III Financieel succesvolle mensen zetten realistische doelstellingen voorop 63 Tip 21: Weet dat het geluk niet op het werk ligt 63 Tip 22: Houd u niet bezig met huishoudboekjes 65 Tip 23: Houd b beslissingen een slag om de arm 67 Tip 24: Gebruik schulden op een constructieve manier 69 Tip 25: Geloof niet in sprookjes 71 Tip 26: Weet dat u fouten maakt, en leer ervan 73

Hoofdstuk IV Financieel succesvolle mensen gebruiken de wze raad van anderen 75 Tip 27: Weet wanneer u niet weet Tip 28: Laat u scaal bstaan Tip 29: Laat u bstaan door een echte vastgoedspecialist Tip 30: Laat u adviseren door een goede coach Tip 31: Laat u begeleiden door een kunstkenner Tip 32: Laat u leiden door een echte beleggingsadviseur Tip 33: Ken de wetgeving Tip 34: Gebruik de mensen rondom u als toetssteen Tip 35: U hoeft geen ondernemer te zn of een vr beroep te hebben Tip 36: Laat u niet oplichten Hoofdstuk V Financieel succesvolle mensen zn pro-actief en gefocust Tip 37: Zorg zelf voor uw pensioen Tip 38: Regel uw erfenis op een slimme manier Tip 39: Zorg dat de overdracht van uw bedrf vlekkeloos verloopt Tip 40: Koop aandelen van uw bedrf Tip 41: Beheer uw eigen carrire Tip 42: Durf berekende risicos nemen Tip 43: Leer uw kinderen hoe ze met geld moeten omgaan Tip 44: Houd op cruciale momenten uw emoties onder controle 75 78 80 84 86 88 90 91 92 95

97 97 101 103 105 106 108 109 111

Hoofdstuk VI Financieel succesvolle mensen hebben verschillende zers in het vuur 115 Tip 45: Diversieer ook buiten uw beleggingen 115 Tip 46: Kk te allen tde naar kansen en opportuniteiten 117 Tip 47: Geef niet te vlug op 120 Tip 48: Ken de kracht van serendipiteit 121 Tip 49: Doe dingen die niemand vraagt 123 Tip 50: Onderhoud uw netwerk nieuwe stl 124 Besluit Bibliograe 126 127

INLEIDING
Professor Steven Reiss stelt dat er niets verkeerd is met workaholics, met kinderen die niet nieuwsgierig zn of met verlegen mensen terwl de samenleving net denkt dat deze mensen problemen hebben die opgelost moeten worden. Het onderzoek van Reiss, professor psychologie aan de Ohio State University, suggereert integendeel dat dergelke mensen gelukkig zn zoals ze zn. Al hebben ze natuurlk wel een persoonlkheid die niet past in de huidige samenleving. Reiss schreef er een boek over: Who am I?. B de meer dan 6000 mensen die h onderzocht, vond h 16 basisverlangens die elk zinvol gedrag kunnen aansturen. B die verlangens staan onder meer status, macht, onafhankelkheid. Deze verlangens zorgen ervoor dat we elke dag doen wat we doen. De combinatie van deze verlangens maakt ons uniek. Essentieel in de benadering van Reiss is dat h het onderscheid tussen intrinsieke en extrinsieke motivatie verwerpt. Dit onderscheid gaat terug op Herzberg, die stelt dat werknemers het best gemotiveerd worden door intrinsieke factoren: ze doen iets omdat ze dat zelf willen doen. Extrinsieke factoren zoals geld zn volgens Herzberg niet goed. Reiss vindt dat onderscheid kunstmatig en zelfs verkeerd. Herzberg onderscheidt diverse menselke motivaties en verdeelt ze in twee categorien. En dan zegt h dat de ene klasse beter is dan de andere. Er is zelfs geen enkele aanwzing dat intrinsieke motivatie ook maar bestaat. Reiss gebruikt nog nt niet het woord nonsens Het argument dat mensen iets moeten doen omdat ze het leuk vinden, en dat geldelke beloningen alles kapot maken, is dus niet aan Reiss besteed. Er is geen enkele reden om aan te nemen dat geld geen goede motivator kan zn, of dat het behalen van een grote onderscheiding geen goede stimulans kan zn aan de universiteit. Alles hangt af van het individu: verschillende mensen worden gemotiveerd door verschillende dingen. Ook de stelling dat welvaart en materialisme leiden tot een inferieure beleving van geluk, vindt geen genade in de ogen van Reiss. Individuen verschillen enorm in wat hen gelukkig maakt. Voor de een ligt het grootste geluk in competitie, winnen en welvaart; een ander geeft daar helemaal niets om, en voor nog een derde persoon is het grootste geluk zich competent voelen en onder de mensen zn. Het punt is: je kan niet stellen dat bepaalde motivatoren, zoals bvoorbeeld geld, inferieur zouden zn.

Reiss maakt een vergelking met kinderen. Sommige kinderen die erg competitiegericht zn, vinden hoge punten erg belangrk. Dat gaat in tegen wat bepaalde psychologen stellen, namelk dat competitie slecht is en dat een non-competitieve houding goed is. Diezelfde psychologen beweren dat nieuwsgierigheid en de zin tot leren intrinsieke waarden zn die iedereen zou moeten delen. Op die manier leggen ze echter alleen maar hun waardepatroon op aan anderen. En daar houdt Reiss niet van.

10

Hoofdstuk I

FINANCIEEL SUCCESVOLLE MENSEN GAAN HUN EIGEN WEG


Het enige wat geld en succes doen, is je persoonlkheid uitvergroten. Ben je een klootzak en verdien je veel geld, dan word je een nog grotere klootzak omdat geld je de vrheid biedt om nog meer de mens te zn die je al bent. Als je echter een warm en genereus persoon bent, word je een nog aangenamer mens. Will Smith

In een interview met De Td beweert Riccardo Petrella dat we onze kinderen de verkeerde lessen meegeven. Overleven kun je door rk en machtig te zn. Macht, verovering, overheersing en onderwerping: dat is wat we onze kinderen meegeven. Dat de poolkappen smelten, dat het ozongat groter wordt, dat elders mensen creperen van de honger, trek je dat vooral niet te veel aan. Ga door volgens de uitgestippelde weg: inkomen vergaren, rk en bgevolg machtig worden. Dat is de westerse notie van de ultieme vrheid in het leven. Petrella heeft het verkeerd voor. Een tegenvoorbeeld: Bill Gates. De rkste man ter wereld doet meer tegen de armoede dan tientallen westerse landen samen. Bovendien is de uitspraak van Petrella fout. Het gaat meer bepaald om een drogredenering. Het feit dat u en ik hier inkomen vergaren, rk en machtig worden heeft geen enkel verband met wat in de derde wereld gebeurt. De beschikbare hoeveelheid geld is niet statisch, waarb er een soort natuurwet zou bestaan die stelt dat het geld automatisch van arm naar rk loopt. De redenering van Petrella past typisch in een dualistisch patroon waarb arm goed is en rk slecht. De erfgenamen van Sam Walton zn ontzettend rk, maar ze besteden eveneens erg veel geld aan goede doelen. Anders gesteld: wat als ik de uitgestippelde weg niet zou volgen? Zn de wereldproblemen dan opgelost? Kortom, de redenering van Petrella is niet correct; jammer genoeg duikt ze heel vaak op in allerlei vormen.

11

TIP 1: LEEF BENEDEN UW MIDDELEN. In 1994 bracht ik in het kader van de universitaire stage b ING Belgi enkele dagen door met een vermogensbeheerder. Op een bepaald moment hadden we een afspraak met een clint die minstens anderhalf miljoen euro woog. Ik verwachtte iemand in een perfect gesneden pak, met glimmende brogues en een gouden horloge. In plaats daarvan kwam er een man binnen met beduimelde kleren; h rook zelfs een beetje naar zweet. Kortom, h beantwoordde in niets aan mn beeld van iemand die voor anderhalf miljoen euro in zn eectenportefeuille had zitten. De auto van de man heb ik niet gezien; als h er al een had, was het wellicht geen glimmende Porsche of blitse Ferrari. Het beeld dat ik me toen gevormd had, is typisch. Vraag aan de mensen welk beeld ze hebben van nancieel succesvolle personen, en je krgt gegarandeerd antwoorden over dure kleren, snelle autos en lange verre reizen. Stel dat de vermogensbeheerder en de nancieel succesvolle man van hierboven samen op straat lopen en je vraagt aan een toevallige voorbganger wie van beiden de rkste is, dan ben ik er zeker van dat iedereen de vermogensbeheerder zal kiezen. H beantwoordt nog het meest aan dat klassieke beeld. Zn pak was weliswaar niet van Armani, maar het zag er in ieder geval verzorgd uit. Toch is het perfect mogelk dat de vermogensbeheerder nancieel onsuccesvol was. Misschien had h alleen maar schulden. Een feit is dat h naar zn mening te weinig verdiende. H vertelde m overigens in vertrouwen dat h van werkgever wilde veranderen. Jaren later las ik het boek The millionaire next door van Thomas Stanley en William Danko. De auteurs beschrven wat het werkelke proel is van een nancieel succesvol persoon; hiervoor deden ze onderzoek naar 733 dollarmiljonairs. Het belangrkste besluit is dat nancieel succesvolle mensen beneden hun middelen leven. In Texas bestaat een gezegde dat dit treend illustreert: No big hat, but a lot of cattle. Anders gezegd: ze besteden geen geld aan dure statussymbolen. Laten we even een sprong maken naar Michael Jackson. Denkt u dat h een nancieel succesvol persoon is? Wellicht overloopt u nu een aantal elementen die u kunnen helpen b deze beoordeling. H heeft massas platen verkocht: de inkomstenkant zit (of beter: zat) dus wel snor. De uitgavenkant is iets moeilker in te schatten. Leeft h niet op dat immense domein? En heeft h niet een leger personeel? Toch zult u vermoedelk antwoorden dat Jackson nancieel succesvol is. Welnu, h is het niet. Tdens het beruchte proces van 2005 werd duidelk dat h boven zn stand leeft: h zit met een schuldenberg van 200 miljoen

12

euro en geeft jaarlks 25 miljoen euro meer uit dan h verdient. Vooral dit laatste is een frappant teken van nancieel wanbeheer. B heel wat mensen ontstaat het misverstand ook door het feit dat ze niet het onderscheid maken tussen inkomen en vermogen. We leven immers in een maatschapp die vooral focust op inkomen. In kranten lees je nagenoeg exclusief over onderwerpen die hiermee te maken hebben: topmanagers die te veel verdienen, werknemers die zich nancieel kunnen verbeteren door van werkgever te veranderen, huismoeders die thuisblven en een eigen inkomen zouden moeten krgen. In de economie wordt het onderscheid gemaakt tussen een stock en een ow variabele. Een eerstejaarsstudent aan de universiteit die het verschil tussen beide niet kent, zal niet aan het tweede jaar moeten beginnen. Toch maken journalisten voortdurend deze fout. Een andere reden waarom het onderscheid zelden gemaakt wordt, is dat inkomen tastbaarder en iets transparanter is dan vermogen. Geld is nog altd taboe, maar mensen zullen eerder vertellen wat hun inkomen is dan hoeveel hun vermogen bedraagt. Laten we een eenvoudig voorbeeld geven. Jan verdient 2000 euro per maand en zet daarvan 500 euro opz; Piet verdient 4000 euro en geeft alles uit. Na een jaar heeft Jan 6000 euro opzgezet. Na 30 jaar en we maken abstractie van het feit dat Jan die 500 euro telkens weer kan beleggen heeft Jan een nancile reserve van 180.000 euro. Als Jan samenleeft met een vrouw die eveneens elke maand 500 euro spaart, hebben ze samen 360.000 euro. De druk om boven je stand te leven is in onze maatschapp bzonder groot. Laten we twee gerelateerde voorbeelden geven. Mn eigen kinderen gaan regelmatig naar verjaardagsfeestjes. Onderzoek wees uit dat een derde van de ouders bang is om niet te voldoen aan de verwachtingen van het jarige kind en van de invits (of hun ouders). Het gevolg is dat er erg veel geld wordt uitgegeven aan dergelke feestjes. Ook aan trouwparten wordt steeds meer geld uitgegeven. Als we bedenken dat n op de twee huwelken vr snel op de klippen loopt, kunnen we ons afvragen of dat wel een goede investering is. Een bkomende druk wordt veroorzaakt door het feit dat in onze maatschapp de wet van Say tot in het extreme wordt toegepast. Eenvoudig uitgedrukt, stelt deze wet dat elk aanbod zn eigen vraag creert. Een Amerikaanse onderneming beslist bvoorbeeld 250.000 kleurenlaserprinters te laten fabriceren en probeert die te verkopen. De printer wordt niet gemaakt omdat de klant dat vraagt. Absoluut niet, want de printer zal koste wat het kost door het distributiekanaal geduwd wor-

13

den. Desnoods wordt de printer gratis weggegeven, want het is door de verkoop van de cartridges dat er geld zal worden verdiend. Al b al blft het een merkwaardige vaststelling: de meeste mensen denken dat nancieel succesvolle personen het geld zorgeloos en onbeperkt laten rollen. Neem nu Warren Buett, de op n na rkste man ter wereld (na Bill Gates). Van Buett is bekend dat h erg zuinig leeft: h woont nog altd in een bescheiden huis dat h jaren geleden kocht, drinkt het liefst cola en rdt in een gewone auto die al een paar jaar oud is. Uiteraard is dit verhaal iets minder smeug dan dat van een nitwit die met geld smt.

TIP 2: LAAT U VERGOEDEN VOOR WAT U DOET. In 2004 leerde ik een van de bezielers kennen van de uitstekende muziekwebsite Goddeau. Ik suggereerde hem contact op te nemen met uitgevers als De Persgroep (Joepie). Dat wilde h niet: blkbaar vond h het oneerbaar om op welke manier dan ook geld te slaan uit zn project. Deze houding is niet uitzonderlk. Isabelle is een dertiger uit Brussel en een hevige fan van U2. Dagelks spendeert ze 3 tot 4 uur aan de website U2achtung.com, vrwillig uiteraard. Ze schrft teksten en infobulletins, vertaalt artikels, animeert forums en doet mee aan de chats. Erg leuk allemaal, maar Isabelle wordt daar niet voor vergoed. Zodra ergens een artistiek geurtje aan hangt, is het blkbaar taboe om de verbinding met geld te maken. Stephan Moens, medewerker klassieke muziek van De Morgen, haalt in een column ongemeen hard uit naar Igor Stravinsky. Omdat het Russische copyright niet overal erkend werd, produceerde h nieuwe versies van zn vroege balletten waarop h dan een Amerikaans auteursrecht inde. Je kunt je afvragen waarom h dan niet eenvoudigweg nieuwe werken componeerde, zoals elke componist, romantisch gezegd uit innerlke aandrang, zou doen. Het antwoord is dat Stravinsky nancieel succesvol was. Twfelen aan de artistieke integriteit van een van de grootste componisten van de twintigste eeuw is bovendien totaal ongepast. Gustav Mahler heeft de reputatie een dromerige, wereldvreemde idealist te zn. Dat beeld wordt gecorrigeerd in de biograe van Jens Malte Fischer: volgens deze auteur kon Mahler meedogenloos zn in zn loopbaan, en h kon bovendien erg scherp onderhandelen over zn salaris.

14

Als 17-jarige tekende Nicola Benedetti in 2005 een contract met Deutsche Grammophon, voor een waarde van anderhalf miljoen euro de grootste deal ooit in de klassieke muziek. De eveneens zeer getalenteerde Belgische violist Yossif Ivanov haalde in een interview keihard uit naar zn collega: h vond haar toch niet zo goed en meende dat ze zeker niet dat enorme bedrag waard was. Toch is z nancieel succesvol en h (voorlopig) niet. Om een verklaring voor dit fenomeen te vinden moeten we een heel eind terug in de td. Socrates stond boven alles en iedereen verheven omdat h nooit geld wilde aannemen. H dacht omwille van het denken. In zn boek De grote losofen en hun problemen suggereert Konrad Liessman de tweestrd tussen Socrates en de sosten. Deze laatsten hadden van het denken hun beroep gemaakt: men kon b hen immers terecht voor wat we vandaag ongetwfeld superieure marketingstrategien zouden noemen. Hiervoor werden de sosten uiteraard vergoed. Toch gaat de sympathie nog steeds overigens uit naar Socrates, omdat h nooit geld aannam. Blkbaar zit die houding erg diep. Zouden acteurs ook een afkeer hebben van geld? Volgens Peter Van Asbroeck is dit een mythe. In een interview met Dag Allemaal geeft h eerlk toe materialistisch te zn. Acteurs zn geen alternatievelingen die geld verafschuwen. In tegenstelling tot wat velen beweren, zn theatermensen erg met geld bezig. Waarschnlk veroorzaakt het gemis aan nancin een soort obsessie met centen, aldus Van Asbroeck. Financieel succesvolle mensen streven niet naar geld op zich. Z beschouwen geld als de waardering voor de prestatie die ze verrichten. Vergelk het met de Mona Lisa. Als je rechtstreeks naar het schilder kkt, is er niks merkbaar van de mysterieuze glimlach. Pas wanneer je zdelings naar het doek kkt, komt de raadselachtige glimlach tot leven. Met geld is het net hetzelfde. Als je rechtstreeks voor het geld gaat, is er niets te zien. Maar zdelings, dit wil zeggen door het aanbieden van toegevoegde waarde, is er altd een glimlach aanwezig. De waardering voor de prestatie is overigens een belangrke test. In de column Geld moet rollen van Anone in De Groene Amsterdammer las ik een interessante gedachtegang. Stel dat je erg rk bent en je hebt zin om een boek te schrven: dan is het geen enkel probleem om dat in eigen beheer uit te geven. Toch is het volgens de columnist beter een boek te schrven waarvoor een uitgever graag een risico neemt. Je werk bestaat namelk pas als een ander er de verantwoordelkheid voor neemt.

15

Het verwachten van een nancile prestatie in ruil voor geleverde diensten heeft bovendien alles te maken met het bereiken van een zekere nancile zelfkennis. Volgens de psychologe Kathleen Gurney kunnen we die zelfkennis slechts bereiken als we het belang van geld niet overdrven, maar evenmin ontkennen.

TIP 3: TRAP NIET IN DE VAL VAN HET CONSUMERISM. In een boek dat in 1932 geschreven werd, lezen we de volgende passage. De industrile samenleving is alleen mogelk als er geen zelfverloochening bestaat: toegeven aan de eigen begeerten tot aan de grenzen die door hygine en economie worden gesteld. Anders zouden de wielen ophouden met draaien. Het boek is Heerlke nieuwe wereld van Aldous Huxley. De samenleving die de schrver voorspelde, is vandaag werkelkheid geworden. Ondernemingen doen er alles aan om consumenten te laten toegeven aan de eigen begeerten. Niet voor niets hebben nancieel succesvolle mensen de zelfdiscipline om te weigeren hieraan mee te doen en de bevrediging van hun verlangens uit te stellen. Niet dat het hun gemakkelk wordt gemaakt. De Amerikanen spreken van consumerism, en eigenlk is dat de vlag die nog het best de lading dekt. Je kan het omschrven als het streven naar geluk door de aankoop en consumptie van goederen of diensten. Uiteraard is dat een illusie. Niet alleen blkt uit een studie dat mensen beslissingen inzake consumptie als de nummer n citeren wanneer het gaat over dagdagelkse stress; bovendien zo merkt de Scandinavische onderzoeker Lars Svendsen terecht op koop je eigenlk symbolische waarden, en dergelke waarden verslten steeds sneller. Natuurlk is dat een proces dat door de ondernemingen bevorderd en versterkt wordt. Op die manier wordt er immers meer verkocht. Ook op medisch gebied kunnen we een vorm van consumerism vaststellen. Psychisch lden is kassa, zo kopte De Morgen in 2005. In het artikel ging het over de gigantische lobbymachine van de farmaceutische industrie, die de consumenten doet denken dat neuroses en psychoses met geneesmiddelen opgelost kunnen worden. Een klassieke methode is dat voor de lancering van een nieuwe molecule een reeks artikelen wordt gepubliceerd om het probleem bvoorbeeld depressie vast te stellen. Een volgende reeks publicaties wst dan op de biologische oorzaak en de mogelke genezing door die nieuwe molecule.

16

Hettie Green leefde in de negentiende en een stuk van de twintigste eeuw. Toen ze in 1916 stierf, was ze anderhalf miljard hedendaagse dollars waard. Daarmee had ze zeker een stek in de toenmalige toptien van de rkste mensen. Green had een hekel aan dokters. Volgens haar vinden die ziektes uit om geld uit onze zakken te halen. Een extreem standpunt, natuurlk maar het kan geen kwaad dit even in gedachten te houden, als tegengewicht voor de medische overconsumptie. Is consuminderen dan een oplossing? Niet volgens de losoof Pascal Bruckner. In Amerika bloeit een nieuwe ethiek van soberheid, die het gedoe met kredietkaarten en de obsessie met erfenissen verwerpt en kiest voor het beheersen van de behoeften. Volgens Bruckner gaat het hier om een mediahype, een tdelk berouw aan de vooravond van nieuwe, nog grotere koop- en consumptieorgien. Toch is het volgens Bruckner symptomatisch dat in het hart van de nancile wereld twfels rzen over de rechtmatigheid van het systeem, en dat er een pleidooi wordt gehouden voor een aangenamer bestaan dat niet volledig wordt beheerst door de logica van het bezit en de kunstmatige begeerte. De economist Robert Frank raadt mensen aan hun aandacht te richten op inconspicuous goods, onopvallende goederen. Uiteraard verwst h hierb naar Veblen, die beweert dat mensen door de aankoop van opzichtige zaken hun rkdom willen etaleren. Frank pleit ervoor om meer vre td te nemen, vaker het gezelschap op te zoeken van vrienden of familieleden en regelmatiger te sporten. Frank is geen halfgare malloot, maar een gerespecteerd hoogleraar en auteur van enkele handboeken over micro-economie. En eigenlk sluit de raad van de professor mooi aan b de werkelke leefwze van nancieel succesvolle mensen. Die houden zelfs helemaal niet van consumeren, volgens het onderzoek van Stanley en Danko. Bovenaan hun lstje met favoriete vretdsbezigheden staan bvoorbeeld familiale onderonsjes en beenkomsten met vrienden. Laten we even terugkeren naar de toekomstvisioenen die Aldous Huxley in 1932 beschreef. Een van de personen uit het boek beweert dat het nooit goed is kleren te verstellen. Als er gaten in komen, gooi ze dan weg en koop nieuwe. Hoe meer we repareren, hoe minder we produceren. Verstellen is antisociaal. Dat moet producenten vandaag nog steeds als muziek in de oren klinken. Financieel succesvolle mensen verstellen echter wl kleren en schoeisel. Ze kopen dure en degelke voorwerpen en laten die ver- of herstellen. Dat is trouwens niets nieuws. Al in de achttiende eeuw voerde de rke adel het principe van raccommodage hoog in het vaandel. Volgens

17

Koen De Vlieger-De Wilde is raccommodage een verzamelnaam voor onderhoud en herstellingen. H onderzocht de dagboeken van de rke gravin Livinia de Beer en stelde vast dat z, ondanks haar rkdom, beslist geen geld over de balk gooide. In een aevering van de tv-serie Inspector Morse draait het verhaal rond een master aan een college in Oxford. Morse toont de vrouw van de professor een paraplu en vraagt of die van haar man is, waarop z met grote stelligheid negatief antwoordt: de paraplu die h gebruikt, heeft z immers jaren geleden versteld. Dit is een gewoonte die uit de mode is geraakt, zo merkt ze schamper op; mensen hebben die kunst verleerd. Overigens verdient een professor in Oxford erg goed zn brood. Een andere reden waarom het erg moeilk is om tegen de stroom van het consumerism op te roeien, is dat mensen hun zelfbeeld meer en meer laten afhangen van de dingen die ze kopen en bezitten. Uit een onderzoek blkt dat consumenten slechts een beperkt aantal voorwerpen echt op prs stellen. De dingen waar ze van houden, blken een sterke invloed te hebben op de manier waarop ze naar zichzelf kken. Volgens het onderzoek is het in de wereld van vandaag gewoon onmogelk om geen invloed te ondervinden van voorwerpen. Een ander onderzoek wst erop dat ook kinderen en adolescenten zich associren met een beperkt aantal merken.

TIP 4: LAAT U GEEN PRAATJES VERKOPEN. In 2005 verscheen het World Wealth Report van Merrill Lynch en Cap Gemini, waarin te lezen stond hoeveel miljonairs de wereld telt en waar ze zich bevinden. In de berichtgeving over dit rapport merk je steevast een vreemd verschnsel op: heel wat journalisten maken de verbinding met onderwerpen die an sich niets te maken hebben met wat in het rapport staat. In Nederland vergeleek de redacteur van het Financieele Dagblad het vermogen van alle miljonairs (30.800 miljard dollar) met de schulden van zuidelk Afrika (420 miljard dollar), en het vermogen van de Nederlandse miljonairs (310 miljard dollar) met het jaarlks budget van de Wereldbank (20 miljard dollar). Dit is echt appels met peren vergelken. Misschien zouden we dit fenomeen nog enigszins kunnen begrpen als het artikel in De Volkskrant was verschenen. Daar bestaat immers een (niet eens verborgen) agenda om alles wat met rkdom te maken heeft in een slecht daglicht te plaatsen.

18

Het sterkste tegenargument is dat de rkste man ter wereld wellicht meer doet voor de armen dan heel wat westerse landen. Misschien geloven sommige mensen nog altd dat er een soort mechanisme bestaat waarb het geld van arm naar rk stroomt een soort zero sum game, waarb de winst van de ene het verlies van de andere betekent. Nonsens, uiteraard: de verdeling van welvaart lkt veeleer op een zero plus spel waarb de winst van die ene (bvoorbeeld Bill Gates) best kan leiden tot winst voor de andere. Nog meer onzin hoor je van hooggeplaatste functionarissen van de Europese Centrale Bank en de Oeso. In 2002 riep Wim Duisenberg de consumenten op om meer geld uit te geven. Dat is volgens hem noodzakelk om de economie een duwtje in de rug te geven. Kortom, als u volgens Duisenberg van plan bent een auto te kopen, dan moet u dat doen als u er het geld voor hebt. In 2004 deed zn opvolger Trichet een oproep om meer te consumeren. Een jaar later herhaalde h die boodschap en stelde letterlk dat men de ECB kan vertrouwen. Als je de bedoeling hebt om te consumeren en je twfelt wegens een gebrek aan vertrouwen, doe het dan toch maar wellicht is de td aangebroken om te consumeren. Een gelkaardige stelling vinden we in die periode b de Oeso; deze organisatie vindt dat de Europeanen ronduit te weinig consumeren. Het probleem is dat b dergelke oproepen geen onderscheid wordt gemaakt tussen micro-economie en macro-economie. Micro-economie gaat over de individuele beslissingen van mensen zoals u en ik; macroeconomie aggregeert al deze beslissingen op een hoger niveau. De aanmaningen van Duisenberg en Trichet gaan over het macro-economisch niveau. Z zien een cfer dat de consumptie van alle burgers weergeeft, en misschien hebben ze wel gelk vanuit macro-economisch standpunt. De mensen redeneren echter vanuit hun eigen situatie: micro-economie. Aansporingen om meer te consumeren zn dan ook totaal misplaatst. Mensen die niet van plan waren een auto te kopen, zullen zich niet door Trichet of Duisenberg laten verleiden om hun oude auto in te ruilen. En voor consumenten met een gat in hun hand klinkt de boodschap dan weer als een vrgeleide om nog meer uit te geven. Een andere boodschap in heel wat verhalen is dat geld niet gelukkig zou maken. Kk maar naar de Afrikanen, zo wordt dan gezegd: die hebben niets en lopen toch altd met een glimlach op hun gezicht? Ruut Veenhoven houdt al jarenlang een gegevensbestand b over het geluk in de wereld. Helemaal onderaan in de lst staan Oeganda, Mali, Tanzania en Zimbabwe.

19

Hilde Vansteevoort zeilde met haar gezin de wereld rond. Toen ze in Afrika aanmeerde, trok ze haar ogen wd open. Geld is hier in Afrika heel belangrk en de mensen zouden bna alles doen om geld te verdienen, zo schrft ze in Het Laatste Nieuws. Dat mogen we letterlk nemen, want haar zoontje werd op een bepaald moment gewoon opgelicht door een paar jonge Afrikanen. Ook Danny Kahneman, Nobelprswinnaar economie, kan zich behoorlk opwinden als h weer eens leest of hoort dat arme mensen gelukkiger zouden zn dan rke. Mensen zn meer tevreden met hun leven naarmate hun inkomen hoger is, verklaart h aan Time. Ze beschouwen zichzelf als meer succesvol, meer zaken zn gegaan zoals ze wilden. Gedurende een decennium onderzocht Andrew Oswald 9000 gezinnen in Groot-Brittanni. Het viel hem op dat mensen veel gelukkiger worden wanneer ze onverwacht geld binnenkrgen. Zelfs een beperkt bedrag brengt dit geluksgevoel teweeg. En hoe meer geld men binnenkrgt, hoe beter men zich voelt. De Nederlandse onderzoekster Peggy Schyns stelde vast dat werknemers die een loonsverhoging kregen, zich beter voelden tot twee jaar na die loonsverhoging. En een studie van het Duits onderzoeksbureau DIW toont aan dat Duitsers met een relatief hoog inkomen gelukkiger zn dan landgenoten met een lager inkomen. Bovendien zn de grootverdieners gezonder. Over gezondheid gesproken: uit een andere studie blkt dat mensen die over een stevige nancile buer beschikken, zich minder slecht voelen als ze getroen worden door een ernstig gezondheidsprobleem dan mensen die niet over zon buer beschikken. De rken vertonen een hoger welzn, minder droefheid en minder eenzaamheid. Pamela York-Klainer, die al twintig jaar werkt met succesvolle mensen, stelt dat geld en geluk heel sterk met elkaar verbonden zn. Z beweert dat geld letterlk ademruimte koopt: opties die je niet hebt als je elk moment van de dag moet ploeteren om rond te komen. Bovendien en dat is nog essentiler koop je met geld zogenaamde containers. Een dergelke container kan alles zn wat voor geld te koop is: een huis, een sabbatjaar, een betere gezondheid,...

20

TIP 5: ONDERHANDEL OVER ALLES. Een ander wdverbreid misverstand over nancieel succesvolle mensen is dat z het geld gul rondstrooien. Niets is minder waar. Eigenlk is dat niet eens zo moeilk te begrpen: als ze zo kwistig met geld gooiden, zouden ze nooit geraakt zn waar ze nu staan. In de luxeblage How to spend it van The Financial Times vertelt Jonathan Margolis dat zn ouders hem leerden hoe je in een restaurant een nancieel succesvol persoon kan herkennen: die zal de rekening zorgvuldig overlopen en controleren of h niet te veel betaalt. Iemand die daarentegen niet eens de moeite neemt om zn rekening te bekken en bovendien een zeer royale fooi geeft, is volgens de ouders van Margolis maar een aspirant. Een recente studie kwam tot de vaststelling dat rke mensen nauwelks fooien geven. En eigenlk hebben ze gelk, want uit diezelfde studie blkt eveneens dat er geen enkel verband bestaat tussen de fooi en de kwaliteit van de bediening. Is het toeval dat nancieel succesvolle mensen relatief gezien minder geld geven aan goede doelen? Cfers uit Groot-Brittanni tonen aan dat de rken nauwelks n procent van hun inkomen besteden aan liefdadigheid, terwl de armste tien procent van de bevolking maar liefst drie procent weggeeft aan goede doelen. Financieel succesvolle mensen zullen bovendien altd onderhandelen als dat mogelk is. Ook hierover bestaat een mythe, namelk dat dergelke mensen niet hoeven te onderhandelen en dat ze ook de moeite niet doen om zich daarmee bezig te houden. Opnieuw een misverstand. De rkste Europeaan, Ingvar Kamprad van Ikea, staat erom bekend dat h altd en overal op de prs wil afdingen. Marktkramers krgen van hem steevast te horen dat de tomaten er al overrp uitzien. Net als Warren Buett rdt h rond in een aftandse auto; naar verluidt, bestelt h zn vliegtuigtickets altd via het internet omdat h dan de beste prs kan krgen. Ook kortingbonnen worden veelvuldig gebruikt door nancieel succesvolle mensen. Hoe is het mogelk, hoor ik u denken: laten ze zich tot zoiets laags verleiden? Uit de eerder vermelde studie van Stanley en Danko blkt dat miljonairs of hun vrouwen zich helemaal niet te goed voelen om kortingbonnen uit te knippen. Op n voorwaarde: het moet wel gaan om een product dat ze in ieder geval gingen kopen. Die kortingbonnen hebben natuurlk als enig doel de consumptie aan te wakkeren, en nancieel succesvolle mensen zn wel zo slim dat ze dit doorzien. Ze kopen geen producten die ze anders ook niet zouden

21

kopen, en bovendien proteren ze van de passiviteit en domheid van de anderen. Doordat deze laatsten zich niet bezighouden met die onzin, leveren de kortingen meer op. Dat is een simpel economisch gegeven. Jean-Pierre Roelandts van Colruyt verwoordt het als volgt: Doordat z (de mensen die geen bonnen uitknippen) de volle pot betalen, kunnen de andere klanten een grotere korting genieten. Financieel succesvolle personen durven ook met dergelke kortingbonnen aan de kassa verschnen. Wellicht zn er heel wat armere mensen die zich hiervoor schamen: misschien denken ze dat dit hen zou verraden. Uiteraard vergissen ze zich. In Belgi alleen al verdienen nancieel succesvolle personen op die manier 65 miljoen euro per jaar! Toen ik de laatste keer voor het onderhoud van mn auto in de garage was, stond er een man voor me die een rekening van 18,40 euro moest betalen. H gaf een briefje van twintig en stelde zelf voor het wisselgeld te laten vallen. Volgens de theorie van pa en ma Margolis: een typisch voorbeeld van een nancieel niet-succesvol persoon Laatst moest ik een bestelling plaatsen van 2000 liter stookolie. De ofcile prs bedroeg op dat moment 42,55 eurocent per liter voor bestellingen van minstens 2000 liter. De leverancier bood m een prs van 41,36 eurocent. Mn onmiddellke reactie was de vraag om dit bedrag af te ronden naar 41 eurocent, en de leverancier ging akkoord. Het lkt misschien niet veel, maar die reex heeft m wel 7,20 euro opgeleverd louter en alleen door een extra korting te vragen. Iets later kwam ik per toeval terecht op de webstek van de stookolieleverancier, waar bleek dat ik via het internet een nog grotere korting had kunnen krgen. Voortaan gebeurt de bestelling dan ook via het net. Zou u eraan denken om te onderhandelen over de prs van een hotelkamer? Waarschnlk niet en toch is niets zo variabel als deze tarieven. B de receptie hangen de maximale kamerprzen, de zogeheten rack rates. De meeste mensen betalen ook eectief deze prs. Sommigen zn slimmer en onderhandelen tot ze een korting krgen die kan oplopen tot 50 procent. Opgelet, niet alle hotels doen mee aan dit gepingel. Het Hilton bvoorbeeld heeft een naam hoog te houden: daar hoef je het dus niet eens te proberen. De Belgische cineast Jan Bucquoy zouden we misschien niet onmiddellk associeren met nancieel succes. Toen ik echter ergens las dat h steevast onderhandelt over de prs van een hotelkamer in Brussel, was ik onmiddellk bereid mn mening te herzien. In een interview vertelt Bucquoy dat h in functie van de bezettingsgraad discussieert over de prs. Goed bekeken, Jan!

22

Een nee heb je, een ja kan je krgen. Dit gezegde is zon beetje het motto van gehaaide onderhandelaars, en ook nancieel succesvolle mensen kennen het goed. Onthoud dat je niets te verliezen hebt als je niet onmiddellk akkoord gaat met de voorgestelde prs. Een goede truc is altd te stellen dat iets te duur is, zelfs al is dit niet zo. Als de ander op de hoogte is van onderhandelingstechnieken, moet h automatisch repliceren met het standaardantwoord: In vergelking waarmee? Doet h dat niet, dan zit u alvast in een stevige uitgangspositie om iets van de prs af te knabbelen. Op die mooie kast b de antiekhandelaar bvoorbeeld zit een zeer hoge marge. De kast die de handelaar voor 410 euro verkoopt, heeft h wellicht aangekocht voor 150 euro. Of minder, als h zelf een goede onderhandelaar is. Of meer, als h dit spel niet zo goed beheerst. Enige kennis over de marges in een bepaalde bedrfssector is in ieder geval de basis om goed te kunnen onderhandelen. Sommige bedrfstakken werken met interdunne marges; daar kan je uiteraard weinig uit de brand slepen. Interessanter zn de sectoren met hoge marges, zoals de verkoop van modieuze kleding. Neem nu de aankoop van een nieuwe wagen. Er zn nog altd mensen die een auto kopen zonder te onderhandelen over de prs, terwl het toch standaard is om te starten met een minimale korting van 5 of 6 procent. Afhankelk van het merk en de periode van het jaar, kan deze korting gemakkelk oplopen tot een getal met twee cfers. Tot slot nog dit. Als u aan de Britse koningin denkt, ziet u wellicht beelden van pracht en praal. Welnu, dat valt lelk tegen. In 2003 wist een journalist in Buckingham Palace binnen te dringen, vermomd als butler. Nadien kon de hele wereld gnielend vernemen dat Elizabeth zeer zuinig is en dat is dan nog een understatement. Zo komen de ontbtgranen bvoorbeeld op tafel in een Tupperware-doos

TIP 6: MAAK EEN INITILE LEVENSKEUZE EN GA ERVOOR. In een interview vertelt de losoof Tzvetan Todorov dat de periode waarin de mens volwassen wordt, eindigt met de keuze voor een bepaalde identiteit. Die keuze is niet in n keer denitief. Ze zal nog een paar keer bgesteld moeten worden, maar men neemt een besluit welke richting men zal ingaan. Verder zegt h nog dat een keuze altd voorlopig is. Misschien laten we die identiteit aan het eind van de rit weer los omdat we te moe worden, of omdat we liever het gazon gaan maaien...

23

Die gedachtegang vinden we ook terug b life coach Stephen Pollan. In Fire your boss stelt h dat werknemers gewoon de bestbetaalde job moeten aannemen. Ze mogen zich vooral niet laten verleiden door allerlei inspanningen van ondernemingen om het werk prettiger te maken, want die creren een vals beeld van de reden waarom we zouden werken. Werknemers worden gehersenspoeld om de bedrfscultuur en een ondersteunende omgeving meer te waarderen dan de nancile vergoeding voor hun werk. Lulkoek, vindt Pollan. Sommige werknemers menen dat een werkplaats aantrekkelk moet zn. Onterecht. Volgens Pollan moet je focussen op een job om je inkomen te verstevigen. Niet-nancile voordelen en elementen die inspelen op je ego zn waardeloos. De job van je dromen is gewoon de job die het best betaalt. Indien op een bepaald moment in je leven de behoefte aan inkomen is verminderd, dan kan je concessies doen om een evenwichtige job te zoeken. Tot dan moet je de ongezonde notie van emotionele bevrediging op het werk achterwege laten en kiezen voor de bestbetaalde job. Ook succesauteur Jef Geeraerts heeft deze boodschap over de initile levenskeuze begrepen. In een interview met het maandblad Uw Vermogen stelt h dat je op jonge leeftd een lucide inzicht moet verwerven in je eigen situatie. Nooit uit het oog verliezen dat je maar n keer leeft en dat je vanaf een bepaald moment, op een tweesprong, n ln in je leven moet volgen. Zo kom je, volgens de auteur van Geld, tot inzicht in je wensen en ontwikkel je praktisch verstand. Geen vage oosterse wsheden, alleen praktisch overleg en toepassing van informatie die voor jou relevant is. Al het oninteressante en overbodige laten wegvloeien als onzuiver water, en de heldere stroom van je leven blven volgen. Het resultaat is gemoedsrust, dankz dat prachtige hulpmiddel: geld! B die initile levenskeuze hoort ook het concept dat nancieel succesvolle mensen hun eigen richting uitgaan en zich niet laten aeiden door anderen. Modeontwerpster Diane von Frstenberg verwoordt dit concept treend: Ik doe wat ik wil. Altd. Volgens Phil Kleingeld, de auteur van Geheimen van succes, zn nancieel succesvolle personen vaak regelbrekers: ze zn ongehoorzaam, omdat ze hun eigen weg gaan. Misschien denkt u nu dat men met die eigenschap niet ver komt in het bedrfsleven? Niets is minder waar. Volgens een onderzoek van het Britse YSC, een vereniging van bedrfspsychologen, vertonen topmanagers net die eigenschap. Daarenboven beschikken ze over ongebruikelke karakters en hebben ze geen behoefte om ergens in te passen.

24

Ze beschikken over voldoende zelfvertrouwen om gewoon zichzelf te zn. Een ander kenmerk van nancieel succesvolle personen is dat ze zich niet voortdurend vergelken met anderen. In het beursblad Budget Week verscheen een artikel met de titel Wilt u weten hoe rk u bent? Volgens de redacteur is het goed om daar even b stil te staan: h geeft de raad om te surfen naar globalrichlist.com, die dan uitrekent hoeveel mensen rker en armer zn dan u. Nonsens, natuurlk. Waarom zou dat goed zn? Als het hoofd van een onderneming een bedrag op zak steekt dat het salaris van zn werknemers tientallen malen overtreft, dan pronkt h volgens de losoof Pascal Bruckner niet met zn deskundigheid en verdiensten, maar met een pure zucht naar macht die in zn vergoeding weerspiegeld wordt. H geniet ervan als h iets voor de neus van de anderen wegkaapt en zn gelken kan overbluen. Helaas, volgens de Franse losoof is er in dergelke steekspelletjes altd nog een baas boven baas: er is altd wel een magnaat die hem in de schaduw stelt. Naarmate zn banksaldo groeit, neemt ook zn frustratie toe en verheugt h zich minder om zn eigen gewin dan om de nog grotere verdiensten van de anderen. Er bestaat immers een groot verschil tussen de rken, de superrken en de ultrarken; volgens Bruckner vallen die dan ook onder totaal verschillende categorien. Kortom, ook daar is vergelken uit den boze. Financieel succesvolle mensen voelen niet eens de noodzaak om zich te vergelken met anderen. Ze doen gewoon hun ding en daarmee basta. Uit onderzoek blkt trouwens dat mannen hier beter in zn dan vrouwen. De Amerikaanse professor Melvin Prince stelt dat de houding van mensen tegenover geld een weerspiegeling is van hun persoonlkheid. Prince onderscheidt vier money styles (geldstlen of attitudes tegenover geld): risicobereidheid, geld als statussymbool, geldhonger en geld als een zaak die je moet beheren. Volgens Prince scoren mannen hoog op risicobereidheid en het beheren van geld, en vrouwen op de andere twee geldstlen. In een column naar aanleiding van deze onderzoeksresultaten beweert Henritte Prast dat mannen geld associren met hun eigen macht en kracht, in die zin dat ze graag de handen uit de mouwen steken om geld voor hen te laten werken. Dat is volgens haar een bevestiging van het beeld van de man als individualistische en prestatiegerichte initiatiefnemer. Voor vrouwen echter is geld vooral geassocieerd met anderen. Ze zn vaker dan mannen jaloers op wie rker is, en gefrustreerd omdat ze niet genoeg geld hebben. Dat klopt met het beeld van de passie-

25

ve vrouw, voor wie geld iets is wat haar overkomt of niet, aldus nog Prast. Het onderzoek van Prince sluit mooi aan b dat van Kathleen Gurney. Uit haar onderzoek blkt dat mannen en vrouwen verschillend tegen geld aankken. Meer vrouwen dan mannen verbinden geld met negatieve emoties zoals angst, paniek, wrok en woede. Mannen echter verbinden geld met liefde en geluk. Voor mannen vertegenwoordigt geld identiteit en macht; voor vrouwen betekent geld veiligheid en autonomie. Mannen beschouwen hun vrouw vaak als spilziek, terwl de vrouw haar echtgenoot omschrft als gierig. Een vergelking kan zoals hierboven horizontaal zn: men vergelkt zich met leeftdgenoten die het niettegenstaande eenzelfde opleiding toch verder hebben geschopt. Een vergelking kan ook verticaal zn; dan vergelkt men generaties. Het is voor jongeren blkbaar bon ton om af te geven op de babyboomers die de beste plaatsen hebben in het bedrfsleven, in mooie huizen wonen en kunnen genieten van een royaal pensioen maar daarmee verspillen ze alleen maar energie. Elke generatie voelt zich tekortgedaan, schrft De Volkskrant terecht. Ideaal zou natuurlk zn als elke generatie uiteindelk evenveel bdraagt als ze ontvangt maar dat is een illusie.

TIP 7: LAAT U NIET MISLEIDEN DOOR DE MEDIA. Leg de volgende tdschriften eens naast elkaar: Miljonair, Quote, How to spend it (de maandelkse luxeblage van The Financial Times) en BesteDingen (de blage van De Td). Er is n opvallende gelkenis: de talrke advertenties voor luxeproducten. Eigenlk is dat best ironisch, want uit het onderzoek van Stanley en Danko blkt onder meer dat miljonairs maar een zeer beperkt bedrag willen uitgeven aan gebruiksvoorwerpen. Aan een horloge bvoorbeeld spenderen ze hooguit 500 dollar. De advertenties in de bovenstaande bladen przen uurwerken aan die minstens het tienvoudige kosten: Breitling, Piaget, Christiaan van der Klaauw, IWC. Wellicht gaat het hier om een staaltje van lifestyle marketing. In de jaren zeventig was de Stanford University de eerste om mensen in te delen in functie van hun verlangens of aspiraties, en niet op basis van wat ze werkelk zn met parameters zoals geslacht of leeftd. Het gevolg is uiteraard een hele revolutie in de marketingbenadering van dergelke mensen.

26

Bladen zoals Miljonair worden dan ook gekocht door mensen die zelf geen miljonair zn, maar wel opkken naar deze groep. De jaarlkse editie van Forbes Billionaires met de rangschikking van de rkste mensen ter wereld is telkens een enorme bestseller. Dezelfde redenering kan je trouwens doortrekken naar beenkomsten zoals de Miljonair Fair in Amsterdam waar onder meer exclusieve autos, jachten en zelfs vliegtuigen te koop worden aangeboden. Ondanks de vr hoge toegangsprs komen daar elk jaar tienduizenden bezoekers (nieuwsgierigen, kklustigen,) op af, waarvan de overgrote meerderheid ongetwfeld zelf geen euromiljonair is maar er wel van droomt het ooit te worden. Een mooi staaltje van lifestyle marketing dus. De echte euromiljonairs zullen zich waarschnlk niet eens vertonen op dergelke patserige beurzen, en daar zn verschillende redenen voor. Indien ze al een peperdure auto of een jacht zouden willen kopen, hebben ze daar die Miljonair Fair echt niet voor nodig. Bovendien hebben ze er alle belang b om een low prole aan te nemen: in deze gevaarlke wereld kan je maar beter niet uitbazuinen dat je een ink vermogen op de bank hebt staan. Heel wat mensen begrpen ook niet dat dergelke (en de meeste andere) tdschriften niet echt leven van de verkoop van hun oplage; de echte inkomsten komen van de advertenties. En dat brengt ons b een heikel punt: lezersonderzoek. Volgens Maxwell McCombs doen kranten en tdschriften regelmatig onderzoek naar hun lezers om meer te weten te komen over hun professionele bezigheden en vooral hun bestedingsniveau. Zelfs b kranten die heel veel met lezersonderzoek bezig zn, komen de resultaten nooit terecht b de nieuwsredacteurs. Die zouden er, eigenws als ze zn, toch geen rekening mee houden, zo vertelt McCombs aan De Td. McCombs is trouwens de vader van de agenda setting theorie. Die stelt dat de media niet alleen bepalen welke onderwerpen gebracht worden, maar ook hoe erover gedacht moet worden en welke de mogelke oplossingen zn. Iemand die wellicht instemmend knikt als h dit leest, is de socioloog Mark Elchardus. H beweert immers dat mensen niet echt vr zn, omdat ze gestuurd en gemanipuleerd worden door de media. Als freelance journalist voor diverse bladen kan ik deze stelling alleen maar bevestigen. Regelmatig stel ik onderwerpen voor om er een artikel over te schrven, maar sommige daarvan worden steevast geweigerd. Zo schreef ik ooit een artikel over een beleggingsfonds van een grote bank. Ik vond dat de fondsbeheerder enkele blunders had gemaakt die de beleggers erg veel geld hadden gekost. Geen enkel tdschrift wilde zich hieraan verbranden. Als we weten dat diezelfde bank advertenties

27

plaatst in de tdschriften waarin het bewuste artikel had kunnen verschnen, valt het niet moeilk te achterhalen waarom dit onderwerp niet aangesneden kon worden. Bovendien verschnt in kranten en tdschriften heel wat rommel. Lezers hebben een te romantisch beeld van de media: ze denken bvoorbeeld dat de gedrukte informatie overeenstemt met de werkelkheid. In een Belgisch maandblad verscheen onder de titel Zo word je rk een artikel met tien verhelderende voorbeelden. Een van die voorbeelden luidde dat je erop los mag consumeren. Volgens de redacteur blft rkdom rmen met consumptie. Dat is prietpraat, zoals we reeds hebben aangetoond. Een onderwerp dat in de media bvoorbeeld zelden of nooit wordt aangesneden, is het verband tussen de explosie van rkdom en de toenemende nancile problemen van middenklassegezinnen. Volgens Robert Frank levert dit probleem geen aantrekkelk verhaal voor journalisten. Als het niet nu al een immens belangrk thema is, zal het dat snel worden, zo noteert de hoogleraar in een artikel. Verhalen over mensen die met geld smten zn natuurlk een stuk interessanter voor de media dan het hierboven genoemde probleem of de vaststelling dat Warren Buett in een bescheiden huis woont en met een oude wagen rdt. Toen Michael Jackson (die 200 miljoen euro schulden heeft) een feest gaf naar aanleiding van zn vrspraak, kreeg dat uiteraard een volle pagina in de meeste kranten. De media blken ook te lden aan een onbeheersbare drang om alles (te) eenvoudig te willen maken. De sublieme raad van Einstein om alles zo eenvoudig mogelk te maken, maar dit proces vooral niet te ver door te drven wordt meestal niet opgevolgd door kranten en tdschriften die over het onderwerp geld schrven. Financieel succesvolle mensen weten bvoorbeeld dat je de beurs niet echt kan doorgronden. Toch pakt De Td uit met de veelbelovende titel De mechanismen van de beurs uitgelegd in 10 praktische lessen. Zo leren we bvoorbeeld dat de beurs daalt als de olieprs stgt maar midden 2005 steeg de olieprs n steeg ook de beurs. Verder wordt beweerd dat de beurs stgt als de rente daalt maar in de periode 2000 tot 2003 daalde de rente n daalde ook de beurs. De werkelkheid zeker op de beursvloer is complex en laat zich niet vatten in 10 praktische lessen. Mensen vergeten soms dat kranten en tdschriften verkocht moeten worden. En een artikel waarin staat dat je iets helemaal kan beheersen in tien lessen praktische lessen boven-

28

dien, want het mag vooral niet te theoretisch worden is uiteraard het summum van hedendaagse journalistiek. Ten slotte is er ook het ultrakorte geheugen van de gemiddelde lezer. Neil Postman beweert dat televisiemakers uitzendingen maken ook nieuwsbulletins waarin elk item afzonderlk staat: er mag vooral niet verwezen worden naar vorige onderwerpen, zelfs als die nauwelks drie minuten eerder aan bod kwamen. Datzelfde fenomeen bestaat eveneens in de geschreven pers. B het schrven van een artikel heb ik nogal eens de neiging om te verwzen naar teksten die ik eerder schreef. Hiervoor word ik telkens berispt door de hoofdredactie: je moet er immers van uitgaan dat de lezer van vandaag je vorige artikels niet heeft gelezen. Dat uitgangspunt maakt het soms verdraaid moeilk om een correcte invalshoek te vinden voor sommige stukken. Academisch onderzoek komt bvoorbeeld telkens opnieuw tot de vaststelling dat goedkope indexfondsen op lange termn beter zn voor beleggers dan dure actief beheerde beleggingsfondsen. Geregeld moet ik een artikel schrven over een nieuw actief beheerd beleggingsfonds. Eigenlk is een dergelk artikel bzonder snel geschreven: Bank X heeft zonet fonds Y uitgebracht. Als belegger kan u beter indexfonds Z kopen, dat u op lange termn meer zal opbrengen. Aangezien dit uiteraard gevoelig ligt, geef ik ook de pluspunten van het actieve fonds. Vaak is dat even zoeken. Beleggers die het eindresultaat lezen, kunnen deze pluspunten uiteraard aangrpen om fonds Y te kopen. En ook de nancile instelling X is tevreden: tdens verkooppraatjes kan ze uitpakken met het artikel dat in een gereputeerd maandblad verscheen en waarin de redacteur het fonds aanprst. Caveat emptor (de koper weze op zn hoede) ook de koper van tdschriften.

TIP 8: HEB GEEN SCHULDGEVOEL OVER UW SUCCES. Patrick De Maeseneire is topman van Barry-Callebaut. In een interview met Het Laatste Nieuws laat h zich ontvallen: Als manager verdien ik veel te veel, vind ik persoonlk, want ik ben dat niet waard. Strikt genomen heeft de man misschien gelk. De Nederlandse economist Jan Tinbergen beweerde ooit dat de toegevoegde waarde van topmanagers nihil is. Maar wellicht bedoelde De Maeseneire toch iets anders. Zn schuldgevoel wordt veroorzaakt door zn rooms-katholieke achtergrond.

29

Rik Poot werkte in 2005 aan een beeld van Sint-Franciscus. De kunstenaar beschouwt zichzelf niet als godsdienstig, maar de guur van Sint-Franciscus kan hem wel boeien. Materile rkdom was voor hem verkeerd, zo verklaart Poot in een gesprek. Ook losoof Peter Sloterdk biedt een mogelke verklaring voor dit vaak impliciet aanwezige schuldgevoel b nancieel succesvolle mensen. Te lang heeft de mensheid immers geleefd onder het dictaat van de schaarste, om nu volkomen onbekommerd en vr van schuldbesef de luxe te kunnen omarmen. Uit een onderzoek van Luigi Zingales bleek dat bepaalde godsdiensten positiever tegenover rkdom staan dan andere. Zingales onderzocht het katholicisme, het protestantisme, het judasme, de islam, het hindoesme en het boeddhisme (al is dit laatste niet echt een godsdienst). De islam staat ronduit negatief tegenover rkdom. Bovendien zn katholieken, moslims en joden voor gelkheid van de inkomens. De andere godsdiensten laten grote verschillen tussen de mensen toe en zn voor stimulansen die deze verschillen nog groter kunnen maken. De interessantste bevinding is dat alle godsdiensten, behalve het boeddhisme, de stelling onderschrven dat de armen lui zn en een gebrek aan wilskracht hebben. Kortom, het boeddhisme neemt volgens Zingales de meest tolerante houding aan tegenover de vremarkteconomie in het algemeen en rkdom in het bzonder. Die positieve houding van het boeddhisme blkt ook uit de ideen van Frans Goetghebeur, nationaal voorzitter van de Boeddhistische Unie van Belgi. In een interview met het blad Uw Vermogen stelt h: Ik begrp niet goed waarom men argwaan koestert ten opzichte van rke mensen. Rkdom hoeft niet verdacht, niet gevaarlk te zn. Wel integendeel: hoe groter je mogelkheden zn, hoe meer zinvolle handelingen je kan stellen. Ook het protestantisme staat positief tegenover inkomensverschillen, zoals bvoorbeeld mag blken uit een bestseller van dominee Thomas Hunt uit 1836: The book of wealth: in which it is proved from the bible that it is the duty of every man to become rich. Alain de Botton citeert uit dit boek om aan te geven dat tal van christelke denkers in de loop van de negentiende eeuw hun mening over geld herzagen. Volgens protestantse groeperingen in de Verenigde Staten verlangde God dat zn volgelingen een geslaagd geestelk n wereldlk leven zouden leiden. Rkdom in deze wereld was het bews dat ze een goede plaats verdiend hadden in de volgende wereld.

30

Het is wel vreemd dat de joden althans volgens het onderzoek van Zingales minder positief staan tegenover geld. In de kabbala staan immers heel wat passages die het tegendeel aantonen. De kabbala (althans een verwaterde vorm ervan) is trouwens erg in, en verschillende sterren hebben zich openlk bekeerd tot deze joodse stroming. Zo gaat Madonna in de leer b Philip Berg. Wzelf gingen te rade b rabbi Nilton Bonder, die voor ondernemingen zoals IBM workshops leidt over spiritualiteit en verschillende boeken schreef over dit thema. Een eerste vraag is of geld slecht is. Om het antwoord te suggereren voert Bonder de Spaanse rabbi Ibn Zabara op, die stelde: Wat is de oorzaak van de dood? Het leven zelf. Op dezelfde manier kunnen we onze vraag formuleren: Wat is de oorzaak van geld? Het antwoord luidt dat geld niet is ontstaan als middel tot onderdrukking of als instrument van hebzucht. Verrassend genoeg komt geld volgens Bonder voort uit het verlangen van de mensen naar rechtvaardigheid en uit de hoop op een betere wereld. In de loop der tden echter heeft geld de fundamentele trekken van de menselke aard aangenomen; trekken die we kunnen begrpen als we acht slaan op de waarden die we aan geld verbinden en op de symboliek die we eraan toekennen. Dat armoede alleenzaligmakend zou zn, zoals Sint-Franciscus stelt, is volgens Bonder een illusie. Een Jiddische zegswze luidt immers: Ik ben arm geweest en ik ben rk geweest. Je kunt me geloven, rk zn is beter. Armoede wordt door de rabbnen beschouwd als een tragedie zonder weerga. In de midrasj staat namelk: Niets in het heelal is erger dan armoede; het is het ergste van alle leed. Iemand die onderdrukt is door armoede is gelk iemand die het gewicht van alle leed in de wereld op zn schouders torst. Kortom, niet dat het hebben van geld zo goed is; het niet hebben, dat is zo slecht. En dat is weer een Jiddisch gezegde. De vraag is natuurlk of rk worden alles is. Het is een stereotype dat joden altd in verband gebracht worden met de zucht naar geld. Dat beeld is volgens Bonder al te eenzdig. In de kabbala (in tegenstelling tot onze traditie) wordt de mier voorgesteld als een symbool voor nutteloos werk. Om hun hele leven lang te overleven hebben ze maar twee graankorrels nodig, en toch werken ze zonder ophouden om een fortuin te vergaren. Voor een groot deel is ons vergaren van rkdom een gevolg van het feit dat we weinig of niets beters om handen hebben. Op de vraag wat we dan moeten doen met onze td, heeft de joodse traditie een standaardantwoord: studeren. Is rk zn makkelk? De talmoed zegt: Wie is waarlk rk? Rabbi Meir antwoordde altd: Iemand die innerlke vrede ontleent aan zn fortuin. Dit betekent: de hoogste levensstandaard verwerven zonder

31

een schaarste te veroorzaken voor zichzelf of voor anderen. Dit laatste doet trouwens sterk denken aan het Pareto-principe in de economie. Dit principe houdt in dat we een verandering zo kunnen doorvoeren dat minstens een individu erb wint zonder dat iemand anders erb verliest. Ook moet men zn verantwoordelkheid opnemen, tdverspilling (zoals hierboven gedenieerd) vermden en niet meer levensonderhoud van de natuur vragen dan men werkelk nodig heeft. Samengevat: werkelk rk zn is niet gemakkelk. Bonder verwst naar een man die niet werkelk rk is, zoals beschreven door Bahya ibn Pakoeda. H meent dat zn gepeins over nancile zaken zn hoogste gedachtegoed is. H bestudeert de situatie van de markt, h tobt over het stgen of dalen van de przen van goederen, h noteert hoe de przen veranderen in de verschillende delen van de wereld. Verrassend actueel, deze beschrving vooral als we weten dat ze dateert uit de elfde eeuw... Interessant is uiteraard ook de vraag of je geld mag verdienen met geld: een probleem waarmee veel katholieken en socialisten vandaag de dag nog steeds worstelen. In onze christelke beschaving is het nog altd een beetje onkies om geld te verdienen met geld. Nog niet zo heel lang geleden was het enkel toegelaten geld te verdienen met land, bomen of vee. Geld zelf mocht geen welvaart creren. Die houding is b sommigen vandaag nog altd terug te vinden. Zo zn er mensen die het onverantwoord vinden om geld te verdienen op de beurs door een aandeel te kopen en met winst te verkopen. Hun betoog is dat je dit geld onterecht verdiend hebt. De kabbala heeft het hiermee een stuk minder moeilk. Bonder stelt duidelk dat het joodse geloof geen problemen heeft om met geld meer geld te verdienen. Voor de rabbnen is geld een deel van het wonder van de markt en kan het als zodanig welvaart voortbrengen, zolang het maar gaat om oprechte welvaart. Geld mag het tempo van de welvaartsstging niet dicteren. Die stging hoort enkel de groei van de markt te volgen. Een joods aforisme zegt dat de mens zn karakter toont op drie verschillende manieren: door zn beker (eetlust), zn zak (zn verhouding tot geld) en zn temperament. Volgens de kabbalistische traditie laten we door geld dagelks situaties ontstaan waarin we onze onverdraagzaamheid en onze illusies laten zien. Kortom, we geven onszelf bloot zoals anders alleen waargenomen kan worden door grote oefening en langdurige ervaring. Als dat geen voordeel is Ook de Franse losoof Pascal Bruckner heeft een (voor een losoof dan toch) interessante visie op geld. Zo stelt h de vraag of geld verwerpelk

32

is. Neen, is zn duidelk antwoord. Niets is volgens Bruckner immers walgelker dan de manier waarop sommige christelke dogmatici de armoede przen, alsof dat op zichzelf een hogere deugd zou zn. Geld is volgens Bruckner een noodzakelke immoraliteit in de samenleving, zolang de macht ervan maar wordt ingedamd en gecontroleerd. Geld doorbreekt immers alle hirarchien die samenhangen met afkomst en maatschappelk succes. We moeten in de eerste plaats iedereen wantrouwen die zn minachting voor geld rondbazuint: wees er maar zeker van dat h het diep in zn hart koestert en er alleen maar van droomt het anderen afhandig te maken. Geld heeft volgens Bruckner het grote voordeel dat het een middel is om onze individuele vrheid te beschermen, de maatschappelke verhoudingen te zuiveren van allerlei aectieve banden en een zekere autonomie te bereiken. Schuldgevoel b nancieel succes is volgens de Franse losoof dan ook nergens voor nodig.

TIP 9: LOS UW ZELFCONTROLEPROBLEEM CREATIEF OP. In een interview met Playboy vertelt de populaire Nederlandse schrver Ronald Giphart dat h een van de mooiste momenten uit zn leven kende toen h de royaltys kreeg voor zn boek Feest der liefde. Het ging om een bedrag van 50.000 gulden. Mn vrouw Mascha en ik hebben toen samen in korte td ontzettend veel geld uitgegeven. Met een taxi de stad in, uit eten, meubels, kleren, Toen kwamen de belastingen, en ik had nog 5000 gulden over. Het probleem al ziet Giphart het wellicht niet op die manier is er een van zelfcontrole. Ook succesvolle sporters en lottowinnaars hebben ermee te maken. Je krgt een enorm bedrag binnen en je staat voor een dilemma: je wil wel sparen en een groot deel van dat geld achter de hand houden, maar je kan die discipline niet opbrengen. De economie en de psychologie stellen de mens voor als een eenheid. Eigenlk is dat niet correct. Beter is het een persoon voor te stellen als een verzameling van verschillende wezens, waarb er altd een conict is tussen de planner en een reeks doeners. De planner wil een verantwoord gedrag (bvoorbeeld sparen), terwl de doeners in elke periode wel iets onverantwoords willen doen (het geld uitgeven). Zoals b Giphart, en b veel lottomiljonairs, winnen telkens weer de doeners die op korte termn denken. Om dit probleem van zelfcontrole op te lossen, gebruiken veel mensen technieken zoals een automatische maandelkse storting in een beleg-

33

gingsfonds. In Amerika bestonden destds de zogenaamde rekeningen voor Kerstmis: mensen konden er het hele jaar door geld op storten, met de bedoeling voldoende geld opz te leggen om tegen Kerstmis geschenken te kunnen kopen. Het grote nadeel was dat dergelke rekeningen geen enkele vorm van intrest boden. Kortom, het was een dure en onpraktische manier om het zelfcontroleprobleem op te lossen. Volgens Nobelprswinnaar economie Paul Samuelson argumenteren sommige mensen dat goed slapen omwille van irrationele redenen even goed is als goed slapen omwille van rationele redenen. H had het over het concept dollar cost averaging (b ons euro cost averaging). Mensen slapen goed omwille van de irrationele reden dat ze menen met euro cost averaging een goede beleggingsstrategie te volgen. Samuelson denkt dat vele beleggers deze techniek gebruiken omwille van het comfort ervan. Toch is de techniek niet optimaal, zoals bvoorbeeld blkt uit onderzoek van Charles Schwab. Waarom gebruiken dan zoveel beleggers deze techniek? De verklaring ligt b het gebrek aan zelfcontrole. Mensen hebben een techniek nodig die hen als het ware dwingt om een vooraf uitgekiende strategie te volgen. Financile instellingen spelen hier handig op in met de mogelkheid om via een doorlopende opdracht maandelks een bepaald bedrag te storten in een beleggingsfonds. Met het nancieel product ING Life Cycle biedt deze bank beleggers de mogelkheid om te werken met een doorlopende opdracht van 50 euro per maand. Beleggers gebruiken de bank in feite als dwingende hand om hen te verplichten tot sparen. De economist Meir Statman onderzocht waarom deze techniek van dollar of euro cost averaging zo populair is b particuliere beleggers. Zn redenering is als volgt. Stel dat een belegger 2000 $ verdeelt in twee bedragen van elk 1000 $, en deze telkens belegt in periode 1 en 2. De prs per aandeel bedraagt 50 $ in periode 1, maar nog slechts 12.50 $ in periode 2. Deze gegevens worden weergegeven in volgende tabel.

34

Tabel 1. Dollar cost averaging Periode 1 2 Genvesteerd 1000 $ 1000 $ 2000 $ Aandelenprs Aantal aandelen gekocht 50 $ 20 12.50 $ 80 100

De gemiddelde prs per aandeel bedraagt 2000/100 = 20 $. De gemiddelde koers van het aandeel over de twee periodes is (50 + 12.50)/2 = 31.25 $. Bron: Meir Statman Volgens de moderne nancile theorie is de belegger begonnen met 2000 $ en bezit h nu 100 aandelen die 12.50 $ per stuk waard zn. H heeft dus een duidelk verlies geleden, namelk 2000 - 1250 = 750 $. Volgens de techniek van de dollar cost averaging heeft de belegger echter duidelk gewonnen. H heeft de aandelen gekocht tegen een gemiddelde koers van 20 $, terwl de gemiddelde koers van het aandeel over de twee periodes 31.25 $ bedraagt. Statman besluit: Voorgesteld op die manier wint de belegger in alle beursomstandigheden, behalve als de koers van het aandeel stabiel blft. Het is absoluut juist dat die voorstelling misleidend is. Het is evenzeer juist dat deze manier van voorstellen nog steeds vaak wordt gebruikt. Dat Statman gelk heeft, blkt bvoorbeeld uit een recente advertentie van Berger Funds in het beleggingstdschrift Bloomberg Personal Finance. Daar lezen we: Dollar cost averaging is een slimme en gedisciplineerde benadering van het langetermnbeleggen. Deze vorm van beleggen kan leiden tot het aankopen van aandelen tegen een lagere gemiddelde koers. Het gaat hier om een advertentie maar ook adviseurs en journalisten raden deze techniek aan. Zo lezen we in Les Echos Week-end dat euro cost averaging de beste beleggingsmethode is: De koersen stgen? Zoveel te beter, de waarde van de beleggingsportefeuille stgt. De koersen dalen? Om het even, voor hetzelfde bedrag krg je meer aandelen. Dit is niet de manier waarop nancieel succesvolle mensen hun probleem van zelfcontrole oplossen.

35

Hoofdstuk II

FINANCIEEL SUCCESVOLLE MENSEN KENNEN DE ECONOMISCHE PRINCIPES EN PASSEN ZE EFFECTIEF TOE


Geld is groot! Geld is goed! Geld is geld. Ik ben ik. Ik = geld. Tom Lanoye

In zn boek Beyond economic man betoogt Harvey Leibenstein dat er een heleboel inert areas bestaan: zones waarin de mensen te weinig prikkels ontvangen om een optimale beslissing te nemen. Deze inert areas lken een beetje op de satiscing het beste alternatief kiezen, maar het eerste dat hun voldoening schenkt. Vandaar de term satiscing; en b sommige mensen ligt de lat nu eenmaal een stuk lager dan b anderen. Kortom, er is b mensen heel wat natuurlke weerstand om uit deze inert areas te treden en toch op zoek te gaan naar een beter alternatief. Een basisvereiste is uiteraard dat je op de hoogte bent van een aantal belangrke economische principes. Is het toeval dat economiestudenten vooral genteresseerd zn in het verwerven van macht, invloed en geld? Zo blkt althans uit een studie van Sonia Roccas en Neil Gandal: Economiestudenten zn minder bezorgd over het welzn van mensen met wie ze geen frequent contact onderhouden. Ze beseen als geen ander dat je nu eenmaal niet lles kan hebben. Het concept trade-o of afruil kennen ze namelk als de beste: het vormt immers de basis van de economie.

37

TIP 10: HOED U VOOR HET PETER PRINCIPLE. Dr. Lawrence J. Peter werd onsterfelk met het naar hem genoemde peter principle. Dit stelt dat elke werknemer in een hirarchie gewoonlk zal promoveren tot zn niveau van incompetentie bereikt is. De geniale strip Dilbert van Scott Adams is trouwens indirect gebaseerd op dit principe. Interessant is dat Peter in talrke boeken erop wst dat dit principe ook in andere domeinen aanwezig is. Over het huwelk bvoorbeeld formuleert Peter het principe als volgt: De echtgenoten zullen hun eigen hirarchie scheppen en ten slotte hun sociale en seksuele verwachtingen opschroeven tot een niveau dat boven hun competentie ligt. Eigenlk lkt Peter met die raad nog het meest op praktisch losoof Marino, die aanraadt de verwachtingen in alle domeinen gewoon terug te schroeven. Nog relevanter is de raad van Peter inzake huizen. In Groot-Brittanni (waar de registratierechten een stuk lager liggen dan b ons) is het een nationale sport geworden om de huizenladder te beklimmen: een jong koppel start met een bescheiden woning en probeert zich geleidelk te verbeteren. Dit concept is perfect vergelkbaar met de carrireladder in ondernemingen. Als we de gedachtegang van Peter mogen toepassen op het vlak van de huisvesting, zullen mensen op een bepaald moment in een huis wonen dat hun competentie te boven gaat. In een van zn boeken beschrft Peter deze situatie. De heer en mevrouw Unker hadden tien jaar eenvoudig maar prettig in een oud huis gewoond. Toen erfde mevrouw Unker een aantal waardevolle schilderen van een tante in Frankrk. Ze besloot haar buren te imponeren door alle schilderen in haar huis op te hangen, maar kwam algauw tot de conclusie dat ze uit de toon vielen tussen haar oude spullen. Ze kocht een oosters tapt om het interieur wat chiquer te maken, maar dat bleek toch niet voldoende. De buren, met wie ze vroeger op goede voet leefde, gingen zich minder op hun gemak voelen in dat elegante huis. Uiteindelk wist ze haar man te overtuigen dat de buurt niet goed genoeg was, en ze kochten een dure at. Meneer Unker had extra werk moeten aannemen om de at te kunnen betalen. Omdat h daardoor vaak moe en kribbig thuiskwam, begon zn vrouw hem te zien als een onbeschaafd heerschap. Z scheidde van hem. Het verhaal over de Unkers lkt een beetje op een parodie. Ik leerde echter zelf een gezin kennen dat zich ook wilde verbeteren en de huizenladder wou beklimmen. Ze verkochten hun gezellige woning en begonnen aan de bouw van een nieuw en groot huis. Alleen hadden ze

38

het kostenplaatje enigszins onderschat. Uiteindelk zn ze dan maar in het nieuwe huis gaan wonen zodra de chape gegoten was, want geld voor vloerbekleding was er niet meer. De kern van het peter principle op en buiten het werk is escalatie. Volgens Lawrence Peter vond men escalatie zeer nuttig vr de ontdekking van het peter principle. Het verkrgen van meer geld, meer macht, meer maatschappelk aanzien werd beschouwd als een deugd. Escalatie is op zich niet slecht, vindt Peter als z maar het overleven en de veiligheid dient of bdraagt tot een esthetisch of humanitair doel. Een escalatie die leidt tot hoge bloeddruk en maagzweren, doen wat de buren doen, kopen wat niet gebruikt wordt, milieuverslechtering en buitensporige macht, vernietigt volgens Peter het leven. In een van zn boeken vertelt de auteur over een competente chef-kok met een verjnde smaak. H opende een klein restaurant in een oud pand. De zaak werd een succes en de kok was een tevreden man. H vond het heerlk. s Morgens maakte h als eerste de deur open en s avonds sloot h af als laatste. Vis en kreeft kocht h persoonlk b een leverancier die zn volle vertrouwen had. Op aanraden van een klant opende h een tweede restaurant, al snel gevolgd door een derde. Ten slotte had de chef-kok een hele keten van middelmatige restaurants, waar h zelf nog nauwelks een voet in de keuken zette. Peter beweert niet dat uitbreiden per denitie slecht is. Het gaat alleen om een trade-o, een afruil. In zn eerste eigen restaurant had de kok alles onder controle; h was er de baas. Op het eind was h enkel nog een organisatieman. De vraag is natuurlk of h zodoende zn competentieniveau als kok niet zwaar had overstegen. Een andere illustratie van dit principe vinden we b Jef Rademakers, de bedenker van talrke tv-programmas. In een interview vertelt h hoe het succes ertoe leidde dat h op een bepaald moment tien mensen in dienst had. Van creatief brein was h verworden tot een manager, en h voelde zich daar niet goed b. Ook Jan Verheyen maakte kennis met dit fenomeen. Op vragen naar het waarom van zn vertrek b VTM antwoordde h altd dat de dagelkse managementtaken steeds zwaarder wogen op de eigenlke creatieve invulling van de programmas. Er is slechts n probleem met het peter principle: je beseft pas dat je het niveau van incompetentie bereikt hebt als het te laat is. Het is zoals met emoties. Volgens Jon Elster van de Columbia University is het pro-

39

bleem met sommige emoties (zoals woede) dat er een point of no return bestaat. Eenmaal voorb dat punt is zelfcontrole niet meer mogelk, en bovendien duurt het dan soms langer vooraleer de emotie wordt onderkend. Je kan dus niet meer terug, ook al zou je dat willen. Hetzelfde geldt voor het peter principle.

TIP 11: PAS DE 80/20-REGEL TOE. Richard Koch is de grote bezieler van het 80/20-principe. Dit houdt in dat 80 % van de output (bvoorbeeld winst of omzet) gegenereerd wordt door 20 % van de input (td, ruimte, energie, grondstoen, geld). Het gevolg is uiteraard dat de overige 80 % van de input slechts 20 % van de output genereert. Dit 80/20-principe druist letterlk in tegen het gezond verstand: we leren immers dat elke toename van de input een evenredige toename van de output veroorzaakt. Hierb laten we het concept van schaalvoordelen even buiten beschouwing. Het is verleidelk om het 80/20-principe af te doen als nonsens. Een belangrke reden om dit te doen is dat Koch het principe haalde b de Italiaanse econoom Vilfredo Pareto. Deze ontdekte dat een kleine bovenlaag van de mensen (20 %) het grootste deel van het inkomen (80 %) op zak steekt. De vraag is natuurlk of we een dergelk empirisch vastgesteld fenomeen op macro-niveau mogen doortrekken naar individuele ondernemingen of personen (het micro-niveau). In dit geval mag dat. Een bkomend argument is dat nancieel succesvolle mensen blkbaar goed op de hoogte zn van dit 80/20-principe en het ook eectief toepassen. Wie denkt dat miljonairs om 5 uur 's morgens opstaan en aan n stuk door werken tot 11 uur s avonds, zit er immers goed naast. Volgens het onderzoek van Stanley en Danko werken miljonairs eigenlk niet veel meer dan u en ik (gemiddeld tussen 45 en 55 uur per week), maar ze verspillen geen nutteloze energie. Ze zn met andere woorden zeer gefocust op wat ze doen, want ze vinden vre td zeer belangrk. Het probleem van veel werknemers is dat de weg naar tdverspilling (de 80 % input die slechts 20 % output genereert) in de meeste ondernemingen altd wd open ligt. Volgens een onderzoek van Microsoft verspillen werknemers gemiddeld twee dagen per week op het werk. Eigenlk is dat nog niet eens zon slecht resultaat, want onderzoeker Paul de Beer gaat nog een stap verder. In zn doctoraatsthesis beweert

40

h dat werknemers kunnen volstaan met 8 uur werken per week; al de rest is ballast. Dat komt aardig in de buurt van het 80/20-principe: 8 uur is immers precies 20 % van een 40-urenweek. Misschien heeft dit wel iets te maken met de td/inspanning-wet van Edwards, die stelt dat inspanning vermenigvuldigd met td constant is. Het gevolg van deze wet is dat, als er veel td is om iets te doen, de inspanning in het begin gering zal zn; als de td het nulpunt nadert, neigt de inspanning naar het oneindige. Een oplossing voor het probleem van tdverspilling zou dus kunnen zn de tdsduur van projecten systematisch te verkorten. Er is een bkomende reden om goed te luisteren naar Richard Koch. De meeste managementgoeroes zn nogal drammerig en hun ideen zn theoretisch vaak zwak onderbouwd. Dat geldt niet voor Koch. In zn boek Het 80/20-individu staat (in de appendix weliswaar) een schitterend stuk over de aandeelhouderstheorie. Sommige 80/20-mensen, zoals Bill Gates, beginnen een bedrf. Ze willen zo rk mogelk worden. Ze zn goed in wat ze doen, haken aan b krachtige zakengenen, creren hun eigen varianten op goede ideen, geven blk van een voortdurend vermogen om de tweede, de derde en volgende fasen van groei te bereiken door weer nieuwe varianten op het succes te produceren en aldus enorme rkdom te creren. Volgens Koch komt het grootste deel van het vermogen om rkdom te creren van de topmensen van het bedrf. Ze vragen een beursnotering aan omdat dit de beste manier is om maximale rkdom te realiseren, en niet zoals de nancile theorie voorschrft om kapitaal op te halen. Koch vraagt zich af waarom we een aandelenmarkt hebben, als die geen ander economisch resultaat dient dan 80/20-mensen rk te maken. Volgens hem kan dit systeem trouwens niet blven duren, omdat een aantal 80/20-mensen een groter aandeel in de inkomsten van bedrven zal opeisen. Andere 80/20-mensen zullen gewoon vertrekken om hun eigen ondernemingen op te zetten. Een belangrke vraag is nog niet beantwoord: wie zn die 80/20-mensen eigenlk? Volgens Koch komen ze in alle categorien voor. Belangrk is dat ze creren. Ze zn belangrk, niet omwille van hun functie of formele rol, maar om wat ze doen, omdat ze individuen zn en geen onderdeel van een grote machine. Lang voor Richard Florida het idee lanceerde van the creative class, schreef Koch reeds dat veel mensen buiten het bedrfsleven het 80/20principe omarmd hebben: kunstenaars, wetenschappers, schrvers, te-

41

levisiemakers, sporthelden, lmsterren, bezielers van allerlei populaire bewegingen. Volgens Koch kunnen we deze mensen zien als intellectuele ondernemers, sociale ondernemers, vermaakondernemers en sportondernemers. Kk maar naar Tom Lannoye: een beter voorbeeld van een intellectuele ondernemer in Vlaanderen bestaat wellicht niet. Het belangrkste gevolg van het 80/20-principe is dat het plafond zelden wordt bereikt. Veel mensen leggen zichzelf onnodig regels op die weinig zinvol zn en vaak geen enkele fundering hebben. Zelf schrf ik ook boeken. Ik had voor mezelf uitgemaakt dat ik het streefdoel van n boek per jaar zou proberen te halen. In 2005 zat ik met een dubbel probleem: enerzds had ik een manuscript liggen (een paar jaar eerder geschreven) dat niet echt paste in het fonds van mn toenmalige uitgever; anderzds kwam er maar geen reactie op het werk dat ik in dat jaar wilde publiceren. Toen ben ik tot het dubbele besluit gekomen dat het onzinnig was vast te houden aan het principe van n boek per jaar, en dat ik ook niet getrouwd was met de uitgever die eerder drie van mn boeken op de markt had gebracht. Elk boek wordt immers afzonderlk op zn merites beoordeeld en je krgt een contract voor een boek, niet voor een bepaalde periode. Ik besloot dan ook het meest recente werk aan te bieden b een concurrerende uitgever, en het oudere werk b een gespecialiseerd wetenschappelk uitgever. Van de eerste kreeg ik na enkele dagen groen licht, van de tweede een week later. Het gevolg was dat er kort na elkaar twee boeken van m verschenen, b twee voor m nieuwe uitgeveren.

TIP 12: TRAP NIET IN DE SUNK COST VAL. Als mensen ziek zn, gaan ze naar de dokter. Maar als mensen foute beslissingen nemen, worden ze niet behandeld. Eigenlk zouden ze naar een consumentendokter moeten gaan, die hun kan vertellen wat ze verkeerd deden en vooral hoe ze in de toekomst betere beslissingen kunnen nemen. De economist Dick Thaler kunnen we beschouwen als een dergelke consumentendokter. In een van zn boeken heeft h het over wat h het quasi-rationele gedrag van mensen noemt, en vertelt h de volgende anekdote. De toegangsprs voor het jaarlkse schoolfeest bedroeg 10 dollar. Het feest zelf stelde niet veel voor, behalve dan dat de drank gratis was. Een van de feestgangers ontmoette in de toiletten een medestudent, in niet meer zeer frisse toestand, die vertelde dat

42

de gemiddelde prs van zn consumpties tot dusver een halve dollar bedroeg. Bovendien zou h die prs waarschnlk nog wel met 10 dollarcent kunnen laten dalen. Zo bekeken, aldus diezelfde student, was het feestje nog niet zo slecht. Het sunk cost eect is waarschnlk de meest onderzochte menselke fout. Ook gereputeerde topmanagers maken deze fout als ze uit twee projecten datgene kiezen waarin ze in het verleden het meest genvesteerd hebben, in plaats van uitsluitend de toekomstige opbrengst van beide projecten te vergelken. Een illustratie van deze fout vind je geregeld in het dagelks leven, bvoorbeeld wanneer in de supermarkt een extra kassa geopend wordt. Klanten die al een td staan aan te schuiven b de kassas daarnaast hebben meestal weinig zin om van kassa te veranderen, zelfs als ze hiermee een forse tdwinst zouden kunnen boeken. Ze hebben immers td genvesteerd (sunk cost) en houden (onterecht) rekening met deze investering b het nemen van de beslissing of ze al dan niet veranderen van r. Wetenschappers hebben trouwens vastgesteld dat dieren deze fout niet maken. Het is met andere woorden de prs die we moeten betalen voor ons menszn. In de biologie heeft de sunk cost fout een andere naam: de Concorde-fout, genoemd naar het vliegtuig waarvan de nanciering doorging zelfs nadat tdens het project duidelk werd dat de Concorde nooit rendabel zou worden en maar beter nooit werd afgewerkt. Misschien herken je deze ervaring. Je hebt een uitnodiging ontvangen voor een fabrieksverkoop van merkkled. De plaats van het gebeuren ligt wel op 20 km van huis. Eenmaal aangekomen is er eigenlk niets dat je bevalt. Je besluit toch een aantal stukken te kopen omdat het anders zonde is van de verplaatsing en de verspilde td. Het symptoom van de sunk cost fout is dat we b een beslissing onterecht rekening houden met de investeringen of uitgaven die we in het verleden reeds hebben gedaan. De fout kan makkelk vermeden worden door b een beslissing enkel rekening te houden met de potentile opbrengst van de investering. Dat is niet altd eenvoudig. Neem bvoorbeeld de volgende situatie. Als freelance journalist ben je al een tdje bezig met een opdracht, en je hebt nog een paar dagen voor de deadline. Plots krg je telefoon van de hoofdredacteur van een ander tdschrift waarvoor je eveneens schrft. Deze vraagt je een stuk te schrven waaraan een veel hogere vergoeding vast hangt dan aan de eerste opdracht maar het stuk moet wel klaar zn binnen een paar dagen. Je weet ook dat je alle td en energie

43

erin zal moeten stoppen, zodat er geen td meer overblft om de eerste opdracht voor de deadline af te leveren. De meeste mensen zullen geneigd zn om te zeggen dat je dan maar voort moet werken aan die eerste opdracht; je hebt er immers al heel wat td en energie in gestoken. Het argument dat je voor het tweede stuk een hogere vergoeding kan krgen, speelt volgens hen niet mee. Toch is deze beslissing verkeerd: het is een typisch voorbeeld van de sunk cost val. Dit probleem heeft ook veel te maken met de vaststelling dat mensen moeilk kunnen leven met tdelke oplossingen. In een bespreking van de losoof Kant poneert Ren Gude: De ongeneeslke misre (volgens Kant) is dat de mens zich er niet b kan neerleggen dat de rede slechts tdelke besluiten oplevert. De reden is uiteraard dat de behoefte aan denitieve antwoorden in de menselke aard zit ingebakken. Een andere illustratie hiervan is het beruchte driedeuren-dilemma, ook wel de paradox van Monti Hall genoemd. Je hebt gewonnen in een quiz en je krgt drie deuren te zien; achter n daarvan zit een mooie prs. Nadat je een deur hebt aangewezen (bvoorbeeld A), vertelt de quizmaster dat de prs niet achter deur B zit en opent deze om zn stelling te bewzen. Bovendien geeft h je nog de mogelkheid om van deur te veranderen, van A naar C dus. De meeste mensen zn niet geneigd om dit te doen. Volgens hen zou dit trouwens niets wzigen aan de situatie: door nu toch deur C te kiezen, zal de prs niet van plaats veranderen. En bovendien, stel dat de prs toch achter deur A zit?... Toch is het vanuit wiskundig oogpunt wel zinvol om van deur te veranderen. Na je eerste keuze moet de quizmaster immers een deur openen die j niet hebt gekozen, en waarachter de prs bovendien niet zit. Stel dat je oorspronkelk niet de goede deur had gekozen die kans is 2 op 3. In dat geval heeft de quizmaster geen keuze: h moet de enige overblvende deur openen waarachter de prs niet zit. Door nu te veranderen, heb je zeker prs. Als je wel de goede deur had gekozen, doe je uiteraard een slechte zaak door van deur te veranderen maar die kans is slechts 1 op 3. De anti-intutieve conclusie is dus dat veranderen wel degelk zinvol is.

44

TIP 13: LAAT HET MULTIPLIER-EFFECT SPELEN. De term multiplier komt uit de macro-economie. Het betekent dat een initile stimulering van de economie door een extra investering van de overheid uiteindelk een veel groter eect teweegbrengt op het nationale inkomen dan de oorspronkelke uitgave. Een investering van 25 miljoen euro heeft bvoorbeeld een uiteindelk positief eect van 75 miljoen euro. De multiplier is in dit geval gelk aan 3. Ik leen deze term omdat h erg goed uitdrukt wat nancieel succesvolle mensen vaak onbewust weten: namelk dat een initile investering in een bepaald project uiteindelk een veel grotere opbrengst kan teweegbrengen door spillover-eecten. Neem bvoorbeeld iemand die geregeld voordrachten geeft. Door een boek te schrven zal h nieuwe belangstelling wekken voor zn onderwerp, zodat h meer gevraagd wordt om te spreken en op die manier zn investering dubbel en dik terug kan winnen. Zo kan ook een freelance journalist door boeken te schrven zn gewicht vergroten en bgevolg een hogere vergoeding vragen voor zn artikels. Vergelk je in dit laatste voorbeeld de investering uitsluitend met de opbrengst van het boek zelf, dan is de balans duidelk negatief. Als je evenwel rekening houdt met de spillover-eecten naar de hogere vergoeding voor artikels, de bkomende expertise over het onderwerp en de inspiratie voor volgende artikels, zal de balans ongetwfeld positief zn. Bovendien speelt hier een fenomeen mee dat belicht wordt door Pamela York-Klainer. In How much is enough? pleit ze ervoor om dingen te doen die nadien onbeperkt gereproduceerd kunnen worden of waarmee je in n keer een groot publiek bereikt. Als U2 een nieuwe cd opneemt, is dat een eenmalige inspanning maar het resultaat kan onbeperkt vermenigvuldigd worden. Het gevolg is een inkomstenstroom die de initile inspanning ver overstgt. En als de jongens van U2 in het Koning Boudewnstadion optreden voor 60.000 toeschouwers, bereiken ze uiteraard een enorm publiek in n keer. Brian Arthur wst ook op het fenomeen van positieve feedback. Het gaat om het verschnsel dat iemand die een kleine voorsprong heeft op de concurrentie, deze voorsprong makkelk kan vergroten. Indien een persoon een van de velen in de markt een lichte voorsprong behaalt op de anderen door toeval of een slimme strategie, dan zal het fenomeen van positieve feedback ervoor zorgen dat h zn voorsprong kan bevestigen en verstevigen, aldus Arthur in een interview.

45

Het Nederlandse bureau Speakers Academy heeft in Nederland en Belgi een dominante positie op de voordrachtenmarkt: jaarlks levert het zowat duizend sprekers aan diverse organisaties. Opvallend is dat bepaalde sprekers erg vaak gevraagd worden en anderen vr zelden. Z die een lichte voorsprong hebben, kunnen deze voorsprong makkelk vergroten dankz de positieve feedback. Het is een zelfversterkend effect: iemand die ergens een spreker aanhoorde en goed vond, wil deze wellicht eveneens boeken voor een ander evenement.

TIP 14: RESPECTEER DE FUNGIBILITEIT VAN GELD. Een van de belangrkste principes zo niet het belangrkste van de moderne portefeuilletheorie is dat een beleggingsportefeuille in zn geheel bekeken moet worden. In alle boeken volgt dan een voorbeeld waaruit blkt dat het toevoegen van een willekeurig aandeel het globale risico van de portefeuille meestal doet afnemen. De meeste beleggers bekken de beleggingsportefeuille niet in zn geheel. Net zoals een onderneming een rekeningenstelsel heeft om de boekhouding te voeren, heeft elke belegger zn mentale rekeningen om zn persoonlke boekhouding te voeren. Dit rekeningenstelsel verschilt van belegger tot belegger. Toch komt een aantal elementen vaak terug. Zo vonden Shefrin en Statman dat veel beleggers hun portefeuille beschouwen als een piramide met minstens twee lagen. De onderste laag bevat veilige nancile producten zoals obligaties, kasbons en spaarrekeningen. De bovenste laag is bedoeld om rk te worden; daarin zitten bvoorbeeld aandelen en opties. Belangrk is dat beleggers de twee (of drie) lagen zien als gescheiden compartimenten. Sommigen beweren zelfs dat beleggers elk nancieel product van hun portefeuille (bvoorbeeld de aandelen in de bovenste laag van de piramide) beschouwen als een afzonderlke mentale rekening. Een illustratie hiervan vinden we b de dramatische evolutie van het aandeel Baan. Volgens De Volkskrant kocht een belegger 800 Baanaandelen tegen de gemiddelde prs van 73,80 gulden. Toen de koers tot 60 gulden afgleed, kreeg de belegger van zn adviseur b de bank te horen dat h niet mocht verkopen. Kort daarna stuurde Baan een winstwaarschuwing de wereld in en gingen de aandelen nog verder zakken. In paniek verkocht de belegger uiteindelk zn aandelen tegen 24,90 gulden. Omdat een vriend hem vertelde dat de aandelen zo laag stonden dat ze alleen nog maar konden stgen, kocht de belegger 1800 stukken met de bedoeling zn verlies een beetje goed te maken.

46

Tot overmaat van ramp daalden de aandelen verder, zodat h opnieuw moest verkopen met een belangrk verlies. Opvallend b deze belegger is dat h zn mentale rekening Baan-aandeel niet had afgesloten na de eerste verkoop. Via een tweede aankoop probeerde h het verlies op deze rekening een beetje goed te maken, met alle nare gevolgen van dien. Dick Thaler stelt dat mensen opportunistisch gedrag vertonen indien ze op hetzelfde moment geconfronteerd worden met verliezen en winsten. Dit is de theorie van hedonic framing. Aangezien een portefeuille typisch bestaat uit nancile producten waarvan sommige winst maken en andere verlies, kan de stelling van Thaler perfect toegepast worden op de portefeuilletheorie. Indien een portefeuille bestaat uit twee verschillende aandelen waarvan het ene een beperkte winst vertoont (bvoorbeeld 7 % sinds de aankoop een jaar geleden) en het andere een enorme winst (pakweg 150 % sinds de aankoop een jaar geleden), zal de belegger de resultaten van deze aandelen afzonderlk voorstellen. Het achterliggende principe hier is dat cadeautjes afzonderlk worden ingepakt om het plezier te vergroten. Dat de oorsprong van geld geen rol mag spelen b de bestemming ervan, heeft niks te maken met de kleur van het geld (wit, zwart of grs) maar wel met de manier waarop een bepaald bedrag werd verkregen. In feite gaat het om een speciale toepassing van het principe van de mentale rekeningen. De regel moet zn dat we naar de best mogelke bestemming zoeken voor elk bedrag. Of dat geld in je bezit komt door arbeid dan wel via een loter of een erfenis, mag eigenlk geen rol spelen. Het is ook de bedoeling dat alle inkomsten op n rekening terechtkomen. Dit principe wordt door economisten ook de fungibiliteit van geld genoemd. De meeste economisten gaan nog een stap verder: z beschouwen ook toekomstig inkomen (bvoorbeeld een pensioen) of het kapitaal dat een huis vertegenwoordigt als gelkwaardig aan cashgeld. De meeste mensen zn echter helemaal niet geneigd om hierin mee te gaan. We weten dus dat mensen hun beleggings- en consumptiegedrag aanpassen in functie van de oorsprong van het ontvangen geld. Een loon wordt anders bekeken dan een windfall prot, een onverwachte meevaller. Ook beleggingsadviseurs trappen in deze val. Zo schrft de zondagskrant Sunday Times bvoorbeeld, naar aanleiding van een onverwachte meevaller voor enkele verzekeringsnemers: Voor de meeste mensen komt dit geld totaal onverwacht, dus zn ze misschien bereid om een grotere beleggingsgok te wagen.

47

Ook empirisch onderzoek bevestigt de stelling dat mensen nancile meevallers sneller uitgeven. In 2001 genoten Amerikaanse belastingbetalers een aardig voordeel: twee derde van de Amerikaanse gezinnen kreeg een belastingvermindering tussen 300 en 600 dollar. Onderzoekers stelden vast dat deze meevaller onmiddellk geconsumeerd werd en zo de Amerikaanse economie uit het slop hielp. Om deze problematiek verder uit te diepen, werkten de psycholoog Hersh Shefrin en de economist Richard Thaler samen. Aan een aantal proefpersonen legden ze de volgende drie vragen voor. 1. Je krgt op het werk een speciale bonus. Die wordt maandelks netto uitbetaald en verhoogt je loon met 200 $ gedurende 12 maanden. Met hoeveel denk je je consumptie te verhogen gedurende dat jaar? 2. Je krgt op het werk een eenmalige speciale bonus van 2400 $ netto b het begin van deze maand. Met hoeveel denk je je consumptie te verhogen gedurende de rest van dit jaar? 3. Je ontvangt een erfenis van 2400 $. Je kunt evenwel niet aan dat geld gedurende vf jaar: het staat geblokkeerd op een spaarrekening. Na vf jaar krg je het bedrag plus de intrest. Met hoeveel denk je je consumptie dit jaar te verhogen? De gemiddelde antwoorden waren respectievelk 1200 $, 875 $ en 0 $. De wze waarop een identiek geldbedrag wordt voorgesteld heeft dus een belangrke invloed op de manier waarop we met dat geld omgaan. De onderzoekers stellen dat mensen drie mentale rekeningen gebruiken: een lopende rekening, een kapitaalrekening en een rekening voor toekomstig inkomen. De drie vragen zn een toepassing van deze drie rekeningen. Geld dat mentaal in de lopende rekening past, wordt sneller uitgegeven (1200 $) dan geld dat in de kapitaalrekening of in de rekening voor toekomstig inkomen wordt ondergebracht (respectievelk 875 $ en 0 $). Met andere woorden: afhankelk van hoe de bonus wordt voorgesteld (bvoorbeeld in 12 maandelkse schven versus een eenmalig bedrag) zal dit het spaar- en consumptiegedrag veranderen. Een bonus die in kleine delen uitbetaald wordt, lkt op arbeidsinkomen en zal sneller uitgegeven worden dan een grote bonus die in n keer uitbetaald wordt. Een toepassing hiervan vinden we in de vuistregel Dont dip into capital. Beleggers mogen (van zichzelf) de dividenden of de intrest opsouperen, zolang ze maar niet aan het kapitaal komen. Zon gedrag is na-

48

tuurlk nonsens in een theoretische economische wereld waar mensen niet werken met mentale rekeningen. In de echte wereld voelen echte beleggers zich goed b deze regel. Het impliceert wel dat we sommige statistieken moeten relativeren. Zo wordt de opbrengst van aandelen berekend, rekening houdend met de herbelegging van dividenden. In de echte wereld zal deze return een grove overschatting te zien geven. Een ander voorbeeld van het niet-optimaal gebruik van mentale rekeningen vinden we b sommige mensen die er diverse rekeningen op na houden. Zo hebben ze bvoorbeeld voor elk kind een spaarrekening, en tegelk een dure autonanciering of een debetsaldo op hun eigen zichtrekening. Ze beschouwen die verschillende rekeningen als totaal gescheiden, en ze vinden het niet erg om enerzds slechts een paar procenten intrest te krgen op het spaarbedrag maar anderzds tot 13 % intrest te betalen op het debetsaldo van de zichtrekening. Een belangrke les van nancieel succesvolle personen is dan ook dat ze zich niet laten benvloeden door de oorsprong van het ontvangen geld. In de kabbala vinden we een antwoord op de vraag welke houding je moet aannemen tegenover geld dat je onverwacht in de schoot wordt geworpen. Het antwoord luidt: gereserveerd. Af en toe gebeuren er dingen waardoor het levensonderhoud gemakkelker wordt: mensen winnen met de lotto of krgen een onverwachte erfenis. Zulke zaken maken volgens Nilton Bonder uiteraard deel uit van de voortdurende aanpassing van de markt. Dergelke voorvallen moeten we met terughoudendheid aanvaarden niet omdat ze onvermdelk zouden wzen op een hoogtepunt en dus ook op het begin van de val, want levensonderhoud is niet iets mechanisch waar verlies automatisch volgt op winst. Evenmin is een gereserveerde houding nodig omdat het geld niet echt zou zn. De ware reden voor die terughoudendheid is dat het geld niet voldoende is belast met verantwoordelkheid; het gevaar ligt in de manier waarop we over een dergelke winst denken. Ook mensen die meedoen aan kansspelen, in de hoop op snelle winst, krgen van Bonder een waarschuwing: Het magische hopen op een wonder en op een gemakkelk levensonderhoud is weggelegd voor de ongelukkige zielen die niet kunnen meedelen in het grootste van alle wonderen: het dagelkse leven.

TIP 15: DOE NIET MEE AAN KANSSPELEN. Rabbi Nilton Bonder had het hierboven al even over kansspelen. Eigenlk is het zeer eenvoudig: nancieel succesvolle mensen doen helemaal niet mee aan dergelke geldverslindende spelen. Niet omdat ze er prin-

49

cipieel tegen zouden zn, maar omdat ze beseen dat het economisch niet zinvol is. Elke ingezette euro levert immers, afhankelk van het soort kansspel, slechts 50 tot 60 eurocent op. Mn grootmoeder is een verstandige vrouw. Ze vertelde ons altd dat ze gewonnen had met de lotto, elke week, en nu zou dat zelfs tweemaal per week zn. Hoe kon dat? Welnu, ze speelde nooit mee. Het geld dat ze op deze manier bespaarde, had ze gewonnen. Heel wat mensen zullen deze redenering niet btreden, maar toch bevat de uitleg van oma een kern van waarheid: ze heeft het immers impliciet over de opportuniteitskosten (de gemiste opbrengst van het uitgesloten alternatief). Helemaal gelk heeft ze natuurlk ook niet, want door niet mee te spelen maakt ze ook geen kans om te winnen en dat is toch de reden waarom mensen gokken. In ieder geval is ze een stuk verstandiger dan SP.A-politicus Pascal Smet, die zich in De Standaard Magazine afvraagt of h ooit de lotto zal winnen. Volgens het onderzoek van Stanley en Danko heeft de onderzochte groep miljonairs alvast begrepen dat het niet interessant is geld te investeren in gokspelen. Ze stelden immers vast dat miljonairs minder geneigd zn tot gokken naarmate hun vermogen groter is. De rken beseen maar al te goed dat elke genvesteerde dollar in een gokspel hooguit 60 dollarcent oplevert; de rest gaat naar werkingskosten, goede doelen en winst voor de organisator. In Belgi wordt jaarlks een miljard euro vergokt aan kansspelen: gemiddeld 100 euro per inwoner. Dat geeft echter een vertekend beeld, omdat ook kinderen meegerekend worden en mensen die nooit gokken; het bedrag per speler ligt dus een stuk hoger. Aan de lotto wordt het meest uitgegeven. Vreemd is dat niet, want in de Verenigde Staten werden loteren erg populair zodra in New Jersey een variant gentroduceerd werd waarb de spelers zelf hun getallen konden kiezen. De organisator van de loter speelde hiermee slim in op wat psychologen de illusie van controle noemen. Zelfs in zuivere geluksspelen zoals de lotto hebben de meeste gokkers een voorkeur om hun eigen getallen te kiezen. Op die manier menen ze enige controle te hebben over de uitkomst van het spel. In experimenten werd bvoorbeeld vastgesteld dat mensen die hun eigen getallen kozen, b het doorverkopen van het deelnamebiljet een hogere prs vroegen dan anderen die de getallen ontvangen hadden en dus niet zelf konden kiezen. Mensen hebben bovendien de neiging om zeer kleine kansen te overschatten. De wiskundige Paulos spreekt in dat verband wel eens schertsend over de ongecferdheid van de meeste mensen. De kans op winst in rang 1 (alle zes getallen goed) in de lotto is minuscuul: iets minder

50

dan n op vf miljoen. Toch hebben deelnemers de neiging om deze kans op winst hoger in te schatten. Ze worden als het ware verblind door de zeer grote hoofdprs, zoals een uitgebreid psychologisch onderzoek heeft aangetoond. B loteren is het uiteraard de mogelkheid om de hoofdprs te winnen die aanzet tot spelen. De algemeen directeur van de Nederlandse Loter, Wim van den Assem, geeft dit ook toe: Mensen kicken op de grote przen. Toch is de echte waarde van de hoofdprs zeer beperkt: de minuscule winstkans (1 op 5 miljoen) vermenigvuldigd met de winst in rang 1. Dat geeft als uitkomst nauwelks een paar tientallen eurocenten. Vooraleer mee te doen, zouden veel mensen beter eerst eens nadenken over de eventuele gevolgen van een grote geldprs. De eerste winnaar van de toenmalige Koloniale Loter in 1934 werd er in ieder geval niet gelukkiger van. Volgens de neef van winnaar Kamiel Vanden Berghe veranderde het geld zn oom in een piekeraar: h was bang dat h het geld verkeerd zou beleggen. Iedereen wilde bovendien een kruimeltje van de winst, zo vertelt de man aan Het Laatste Nieuws. Al snel stonden er paters aan de deur om hem erop te wzen dat h goede werken moest doen. En na zn dood begonnen de kinderen ruzie te maken om het geld. Andere winnaars trappen dan weer in de consumptieval. Twee voorbeelden uit Groot-Brittanni. Vuilnisman Michael Carroll won 13 miljoen euro en verbraste dat geld bna helemaal op anderhalf jaar td. Zo spendeerde h anderhalf miljoen aan geschenken voor de moeder (!) van zn ex-(!)vriendin en kocht drie luxewagens voor zichzelf. Sarah Cockings won 4,4 miljoen euro en nancierde onmiddellk een borstvergroting voor haar twee zussen. In Vlaanderen is Rudi Wtterwulghe berucht. De man zag 53 miljoen frank in rook opgaan, hoofdzakelk door verkeerde beleggingen op de beurs. Dan is de Nederlander Arno Woestho wel een stuk verstandiger. H won in 2001 tien miljoen gulden met de Postcodeloter, en verzocht zn vrienden hem te waarschuwen als h vreemd gedrag ging vertonen. Organisatoren van loteren hebben er trouwens alle belang b dat mensen in het algemeen en gokkers in het bzonder zo vaak mogelk in aanraking komen met vroegere winnaars. Daarom hangt in elke dagbladwinkel wel een certicaat waarop te lezen staat dat hier een biljet gevalideerd werd met een winst van zo en zo veel euro. De bedoeling hiervan is dat gokkers de beschikbaarheidsfout zullen maken: doordat ze in contact komen met winnaars schatten ze de kans op winst

51

hoger in dan ze in werkelkheid is. Bovendien hebben we de neiging om winnaars makkelker te onthouden dan verliezers. Dat helpt in dit geval ook, althans vanuit het standpunt van de organisator van de loter. Niemand spreekt immers over de verliezers, die nochtans veel talrker zn. Het zou daarom niet slecht zn om, telkens als je wil spelen, te bedenken dat er doodgewoon geen plaats genoeg zou zn om al de aches op te hangen met de verliezers van de kansspelen. Interessant is dat grote criminelen verstandig omgaan met hun geld. Tot die bevinding kwam de Nederlandse politiedienst Nationale Recherche Informatie na het bestuderen van de rekeningen van zware jongens. Ze verkwisten hun fortuin niet aan dure autos of luxueuze vakanties: slechts 8,5 % van de getraceerde 100 miljoen euro ging op aan dergelke luxe. Belangrk is ook dat ze niet gokken al vermeldt het rapport niet of ze zelf gokspelen organiseren. Vast staat wel dat ze over het algemeen hun nancile belangen netjes verdelen over onroerend goed, aandelen en obligaties. Echte professionals, die zware jongens ook op het nancile vlak. In overeenstemming met het onderzoek van Oswald zn de meeste mensen uiteraard wel gelukkig met onverwacht ontvangen centen. Ze moeten echter wel rekening houden met een soort automatisch reguleringsmechanisme b de mens: het geluksgevoel ebt immers geleidelk weg. Volgens Daniel Gilbert is dat te verklaren doordat de mens een euforisch gevoel niet lang weet vast te houden: na een td keert h terug naar zn gewone gemoedstoestand.

TIP 16: HOED U VOOR HYPERBOLISCH DISCONTEREN. De meeste economische beslissingen hebben gevolgen over diverse periodes; het zn met andere woorden intertemporele keuzes. De diepvriezer die we nu kopen, zal (hopelk) nog jarenlang elektriciteit verbruiken. Hetzelfde geldt voor alle andere elektrische toestellen en verlichting. Toch hechten mensen te veel belang aan de onmiddellke uitgave en te weinig aan het toekomstige verbruik van het toestel. Het verschil in verbruik tussen energiezuinige en energieverspillende toestellen is immers enorm, en uiteraard zn de goedkopere toestellen de grote energieverslinders. Een studie wees uit dat een goedkope koelkast tdens zn volledige levensduur uiteindelk driemaal zoveel kost (aanschafprs en verbruik samen) als een duurder en energiezuiniger type. Een ander onderzoek toonde aan dat consumenten b de keuze tussen twee airconditioningtoestellen een voorkeur hadden voor het goedkopere type, terwl ze de

52

meerprs van het duurdere toestel al na een jaar terugverdiend zouden hebben. Het symptoom van deze ziekte is dat we te veel belang hechten aan de onmiddellke uitgave en te weinig aan toekomstige uitgaven. Producenten spelen hier graag en vaak op in. B de aankoop van een inkjetprinter gaat het om een relatief klein bedrag; de echte kosten zitten uiteraard in het toekomstige verbruik. Is het vreemd dat de goedkoopste modellen tegelk het duurst zn qua inktverbruik? Gezien het concept van hyperbolisch disconteren zeker niet. De toekomstige meerkosten zn immers groter dan het prsvoordeel b de aankoop van de printer. De remedie voor deze ziekte is eenvoudig: b de aankoop van een toestel is het verstandig de aankoopprs n de kostprs van het toekomstige verbruik samen te tellen. Ook op de nancile markt vertonen beleggers de neiging om de toekomst hyperbolisch te verdisconteren. Ze hebben een voorkeur voor onmiddellke genoegdoening; daarom wordt een kleine winst op aandelen vaak te snel veilig gesteld. Onderzoek heeft uitgewezen dat mensen te snel aandelen verkopen waarop ze een beperkte koerswinst kunnen boeken. De mogelk grotere winst in de toekomst wordt te zwaar verdisconteerd en weegt dus niet voldoende mee in de beslissing. De nieuwe tak van de neuro-economie biedt een mogelke verklaring voor dit fenomeen. Stel dat je de mogelkheid krgt om te kiezen uit twee opties: een waardebon van 16,31 euro vandaag of een waardebon voor datzelfde bedrag over een maand. Weinig mensen zullen er lang over nadenken: de waardebon nu is de beste keuze. Stel echter dat er gekozen moet worden tussen een waardebon van 16,31 euro vandaag en een van 24,43 euro over zes weken. Dat vereist al een beetje rekenwerk, en de antwoorden zn dan ook verdeeld. Interessant is dat onderzoekers in de neuro-economie de hersenen van de proefpersonen bestuderen via fMRI (functional magnetic resonance imaging). B het tweede vraagstuk blken dan twee onderdelen van de hersenen op te lichten: enerzds de rationele prefrontale cortex die verantwoordelk is voor de koele berekening, anderzds het meer primitieve limbisch systeem dat verantwoordelk is voor emoties en snelle reacties. Volgens neuro-economen zn mensen niet irrationeel, maar geconicteerd. De rationele cortex geeft wellicht het signaal om de bon van 24,43 euro te kiezen, terwl het emotionele limbisch systeem waarschnlk opteert voor onmiddellk gewin met de bon van 16,31 euro.

53

Beleggers zn bovendien gevoeliger voor verliezen dan voor winsten. Concreet betekent dit dat een verlies van 100 euro op een aandeel dubbel zo hard aankomt als het plezier om een winst van 100 euro. Dit fenomeen wordt ook verliesaversie genoemd. Een ander kenmerk van beleggers is dat ze hun portefeuille regelmatig evalueren. Net zoals ondernemingen een boekhouding voeren met een rekeningenstelsel, hanteren beleggers een mentale boekhouding waarb ze eigen evaluatiemethodes gebruiken. Zo kunnen ze bvoorbeeld elk aandeel beschouwen als een aparte rekening, die boven of onder nul staat naargelang van het feit of het aandeel hoger dan wel lager genoteerd staat in vergelking met de aankoopkoers. De beide fenomenen, verliesaversie en mentale boekhouding, werden door onderzoekers samengebracht in het begrip myopic loss aversion (MLA). Dit betekent dat beleggers hun portefeuille eigenlk te vaak evalueren. Doordat ze gevoeliger zn voor verliezen, zullen ze minder risico aandurven dan wanneer ze de resultaten minder vaak zouden evalueren. Een illustratie van MLA vinden we in de evolutie van de S&P 500. Over de periode 1974-1975 tekende de S&P 500 een bescheiden return op van 0,84 %. B het vergelken van de prestatie van deze index over de twee jaren verandert dit beeld volkomen: in 1974 verloor de index maar liefst 26,5 %, om in 1975 dan weer 37,2 % te winnen. Potentile beleggers die de returns jaarlks bekken, zullen zich wellicht verre houden van aandelen: het risico is hun te groot. B een tweejaarlkse voorstelling liggen de kaarten totaal anders. Al is de return niet spectaculair, h is wel positief. Bovendien is de grote schommeling (volatiliteit) van de returns niet meer aanwezig. Tabel 2. Vergelking van de jaarlkse tegenover de tweejaarlkse returngegevens van de S&P 500. S&P 500 jaarlkse return 1974: 26,5 % 1975: + 37,2 % Bron: eigen berekening S&P tweejaarlkse return 1974-1975: + 0,84 %

54

Onderzoekers beseen het praktische belang van het fenomeen MLA maar al te goed. Zo geven ze promotoren de concrete raad om de evaluatieperiode van prospectieve clinten te manipuleren (ik citeer letterlk). In de praktk betekent dit dat ze beleggers minder feedback geven over het koersverloop van een risicovol fonds, zodat dit fonds aantrekkelker wordt in de ogen van de beleggers. Dit kan bvoorbeeld gebeuren door de inventariswaarde slechts tweemaal per maand te publiceren in plaats van dagelks. Tegelk raden ze beleggers aan hun resultaten minder vaak en op een geaggregeerde manier te bekken. Van dit laatste hebben we een voorbeeld gegeven met de tweejaarlkse evaluatie van de S&P 500. Het fenomeen MLA kan ten slotte ook een verklaring bieden voor het feit dat relatief weinig mensen aandelen bezitten: in Belgi bvoorbeeld slechts 5 % van de inwoners.

TIP 17: WEES U BEWUST VAN DE STATUS-QUO FOUT. Samuel Johnson stelde dat niets doen in ieders vermogen ligt. Mensen hebben nu eenmaal een sterke neiging om b de bestaande situatie of status-quo te willen blven. In de uitstekende rubriek Vrouwen over geld in De Morgen lezen we dat de 28-jarige docente Bie Sysmans niet streeft naar een hoger salaris. Maar ik zou ook niets willen inleveren, vertelt z aan de krant. Wellicht zou de vrouw hetzelfde antwoord gegeven hebben indien ze 500 euro meer verdiende. De huidige situatie of status-quo is altd een belangrk referentiepunt. De nadelen van een verandering wegen bovendien, subjectief aangevoeld, zwaarder dan de eventuele voordelen. Stel dat je een portefeuille aandelen hebt gerfd. Ondanks het feit dat je een aantal van die aandelen waarschnlk nooit zelf gekocht zou hebben (omdat je ze bvoorbeeld te risicovol vindt), is de neiging groot om de samenstelling van de portefeuille toch niet te wzigen. In dit verband kunnen we Sartre citeren: Niet kiezen is evenwel ook kiezen. Ook verkopers maken handig gebruik van deze neiging. Ze bieden je namelk de garantie dat je het product gedurende een bepaalde periode mag terugbrengen en dat je dan het volledige aankoopbedrag terugkrgt. Dick Thaler beweert dat de consument na de aankoop het zoekproces naar een alternatief zal stopzetten en zich tegelkertd zal

55

hechten aan het product. Vandaar dat er zo weinig gebruik wordt gemaakt van de mogelkheid om iets terug naar de winkel te brengen. Vooral wanneer het gaat om producten met een nieuwe technologie, is deze strategie zeer verleidelk voor producenten. Zo bood Canon in de zomer van 2005 de mogelkheid om een Selphy Compact Photo Printer te kopen en gedurende drie weken zonder risico thuis te proberen. Niet tevreden? Geld terug! Ook wetenschappers hebben last van de status-quo bias: ze vertonen een subjectieve voorkeur voor de huidige stand van kennis, en ze misprzen alle controversile stellingen die daartegenin gaan. Het symptoom van de status-quo fout is dat we de bestaande situatie beschouwen als beter dan een alternatief, uit angst dat we een fout zullen maken b de beslissing om de situatie te wzigen. Het genezingsproces bestaat erin alle alternatieven objectief te bestuderen zonder enige voorkeur voor de bestaande situatie. Het zogeheten taxichaueursyndroom is eveneens een uitvloeisel van de status-quo fout. Colin Camerer stelde vast dat taxichaueurs in de stad New York een streefdoel in gedachten hebben; ze willen per dag een bepaald bedrag verdienen. Nu zn echter niet alle dagen even gunstig voor het taxibedrf: op een zonnige dag nemen relatief weinig mensen de taxi. Het gevolg hiervan is dat de chaueurs op dergelke dagen extra uren kloppen om toch het vooropgestelde bedrag te halen. Op gunstige dagen (met minder goed weer dus) bereiken ze vr snel hun streefdoel maar dan stoppen ze met werken. Volgens Camerer zouden de chaueurs beter net het omgekeerde doen: op slechte dagen minder werken en van het mooie weer proteren, en op goede dagen gewoon doorwerken. Het gevolg hiervan is dat hun inkomsten zullen stgen b een gelkblvend aantal werkuren. Organisatoren van goede doelen maken op een handige manier gebruik van de status-quo fout (voor het goede doel, uiteraard): ze proberen mensen een permanente opdracht te laten openen ten gunste van hun organisatie. Eenmaal de bestendige opdracht (bvoorbeeld een schenking van 50 euro per jaar) een feit is, zal de weldoener deze jaarlkse schenking beschouwen als de status-quo. Daarom wordt de vrwilligers van dergelke organisaties ingeprent dat het interessanter is een permanente opdracht binnen te rven dan een gewone gift, zelfs indien het bedrag van die opdracht lager is dan wat de weldoener eenmalig zou willen geven.

56

TIP 18: HANTEER DE THEORIE VAN DE RELE OPTIES. Een van de interessante nieuwe ideen in de nancile economie is ongetwfeld de rele optie theorie. Eigenlk passen we deze theorie al onbewust toe. Als we bvoorbeeld genteresseerd zn om een huis te kopen, kunnen we gedurende een korte periode een optie op dat huis nemen. Meestal is deze optie gratis, maar eigenlk is een dergelk voorrecht geld waard. De rele optie theorie is interessant, omdat ze een gangbaar concept b het beoordelen van een investering doorbreekt. De professoren Dixit en Pindyck stellen dat het principe van de netto huidige waarde (NHW) om investeringsbeslissingen te nemen zelfs meestal verkeerd is. Volgens hen is het berekenen van de netto huidige waarde gestoeld op foute assumpties. Het model veronderstelt ofwel dat de investering omkeerbaar (reversibel) is, wat betekent dat het genvesteerde kapitaal volledig gerecupereerd kan worden, ofwel dat de investering onomkeerbaar (irreversibel) is en dat het dus gaat om een nu of nooit beslissing. Dit laatste betekent dat de opportuniteit voorgoed verloren is indien de onderneming de investering nu niet uitvoert. Dixit en Pindyck komen dan ook tot het besluit dat de meeste investeringen niet voldoen aan deze assumpties, en dat bgevolg het principe van de netto huidige waarde bgesteld moet worden. Het bstellen van het principe van de netto huidige waarde kan volgens de auteurs op de volgende manier gebeuren: waarde van een project = NHW + optiewaarde Hoe groter het aantal verschillende opties en de waarde van deze individuele opties, hoe groter de optiewaarde en de waarde van het project. De professoren Brealey en Myers geven een bkomend argument waarom het model van de netto huidige waarde niet geschikt zou zn om investeringen te evalueren. Z stellen dat deze methode ontwikkeld werd om aandelen en obligaties te waarderen. Investeerders in deze nancile activa blven meestal passief: z kunnen vrwel niets doen om de intrestvoet op de coupon van de obligatie of het dividend op het aandeel te verhogen. Volgens Brealey en Myers staat deze passiviteit van beleggers in schril contrast met de vele mogelkheden die managers hebben b investeringsbeslissingen. Een nancile optie is het recht om een nancile waarde (bvoorbeeld een aandeel) te kopen (call) of te verkopen (put) tegen een vastgestelde prs. Indien de aan- of verkoop enkel kan plaatsvinden op een bepaal-

57

de datum (de uitoefendatum) spreken we van een Europese optie. Indien de optie gedurende de volledige looptd uitgeoefend kan worden, spreken we van een Amerikaanse optie. Voorstanders van rele opties argumenteren dat de achterliggende losoe van nancile opties doorgetrokken kan worden naar investeringsbeslissingen. B een rele optie krgt de onderneming immers het recht op toekomstige kasstromen door een bepaald bedrag te investeren. De prs van een nancile optie wordt bepaald door zes factoren: de prs van het onderliggende actief (bvoorbeeld het aandeel, in het geval van een optie op een aandeel), de uitoefenprs, de onzekerheid over het koersverloop van het onderliggende actief, de risicovre rentevoet, de looptd tot vervaldag van de optie en de dividenden van het betrokken aandeel. Een toename in de prs van het onderliggende actief vergroot de waarde van de optie indien het een call betreft, en verkleint de waarde van een put-optie. Een toename van de uitoefenprs verkleint de waarde van een call en vergroot de waarde van een put. Een toename van de onzekerheid vergroot de waarde van de optie, net zoals het verlengen van de looptd tot vervaldag. Ook een stging van de risicovre rentevoet vergroot de waarde van de optie. En ten slotte is een toename van de dividenden negatief voor de waarde van de optie. De waarde van een rele optie wordt eveneens benvloed door zes factoren: de netto huidige waarde van de toekomstige kasstromen, de netto huidige waarde van de investeringen, de onzekerheid van de toekomstige kasstromen, de looptd tot vervaldag, de risicovre rentevoet en de waarde die verloren wordt tdens de looptd van de optie. Ter vergelking: het model van de netto huidige waarde houdt enkel rekening met de eerste twee factoren van de rele optie. De invloed van deze twee factoren op de waarde van de optie is duidelk: een toename van de toekomstige kasstromen vergroot de waarde van de optie, een toename van de investeringen verkleint de waarde. Essentieel om de losoe van rele opties goed te begrpen is dat ook een toename van de onzekerheid over de toekomstige kasstromen een positief eect heeft op de waarde van de optie. Dit kenmerk is anti-intutief, omdat mensen onzekerheid meestal beschouwen als negatief. B een optie is het verlies evenwel beperkt, maar de winst potentieel oneindig. Het gaat met andere woorden om een asymmetrisch instrument. Identiek als b nancile opties is dat de waarde van een rele optie stgt naarmate de looptd tot vervaldag langer wordt, en dat ook een stging van de risicovre rentevoet de waarde van een rele optie doet

58

toenemen. Ten slotte heeft de waarde die verloren wordt tdens de looptd van de optie een negatieve impact op de optiewaarde. Belangrk is nu te weten welke hefbomen bespeeld kunnen worden om de waarde van de rele optie te vergroten. De consultants Leslie en Michaels van McKinsey onderzochten de impact op de optiewaarde van een wziging van 10 % in elk van de bovenstaande zes factoren. Z stelden vast dat een verandering in de toekomstige kasstromen een impact heeft van 26 %. Op de tweede plaats komen de investeringen, met een impact van 16 % op de waarde van de optie. Interessant is op te merken dat de twee factoren die gebruikt worden b de netto huidige waarde toch de belangrkste impact hebben op de optiewaarde. Een wziging van 10 % in de onzekerheid over de toekomstige kasstromen heeft nog altd een impact van 11 % op de waarde van de optie. Daarna komen de duurtd met 6 %, de verloren waarde met 4 % en de risicovre rentevoet eveneens met 4 %. Leslie en Michaels besluiten uit hun studie dat mensen er alle belang b hebben zich vooral te concentreren op het opdrven van de verwachte inkomsten, en minder op het verlagen van de (investerings)kosten. Dit noemen z een van de belangrkste inzichten van het optiemanagement. De losoe van de rele opties lkt erg theoretisch, maar toch kunnen de ideen moeiteloos toegepast worden in het dagelks leven. Ten bewze hiervan de uitspraak van Troy Tyler, oprichter van SmartRay Network: Een van de belangrkste opties die iedereen heeft, is iets te verlaten. Ook op het vlak van de studiekeuze kan deze theorie toegepast worden. Een goede raad is immers zo breed mogelk te gaan en alle opties open te houden. Door een specieke en gespecialiseerde richting te kiezen, worden immers alle andere opties gesloten en daar hangt een (impliciet) prskaartje aan. Een studie van Matthew Clayton van de Stern Business School wst erop dat rele opties eveneens een belangrk gegeven zn b de analyse van contracten voor professionele basketbalspelers in Amerika. Indien het contract tussen de speler en de club mogelkheden of opties bevat waardoor de club zich in de toekomst gemakkelk van de speler kan ontdoen, zal deze laatste meer verdienen dan indien dit niet geval is. Omgekeerd verdient een speler dan weer minder als het contract met de club een clausule bevat waardoor h zelf kan beslissen om al dan niet te vertrekken. Eenvoudig uitgedrukt, kost deze optie hem het bedrag dat h meer zou verdienen als deze mogelkheid niet voorzien

59

was. Nog eens een bews dat je niks voor niks krgt, ook niet in de sportwereld.

TIP 19: PAS OP VOOR DE VLOEK VAN DE WINNAAR. De vloek van de winnaar betekent dat de hoogste bieder b een veiling, waar mensen tegen elkaar opbieden, vervloekt is omdat h waarschnlk een te hoge prs heeft betaald voor het huis of het kunstvoorwerp waarop h heeft geboden. Deze vloek is trouwens een van de redenen waarom het resultaat op een kunstveiling geregeld de schatting van het veilinghuis zwaar overtreft. In juni 2005 bvoorbeeld werd het werk Lamproom van Luc Tuymans verkocht voor 232.000 pond. De geschatte richtprs bedroeg 120.000 tot 180.000 pond. Dit fenomeen werd oorspronkelk ontdekt door drie ingenieurs in 1971. Stel dat er een veiling is met als inzet de concessie om naar olie te boren op een stuk land. Na de nodige berekeningen dienen de genteresseerde oliemaatschappen hun bod in, en uiteraard gaat de concessie naar de hoogste bieder. De kans is groot dat dit bod de echte waarde van het stuk land schromelk overschat wat dan weer betekent dat de maatschapp een slechte investering heeft gedaan. Of hoe de winnaar van de veiling tegelk ook de verliezer is. Ook b het uitgeven van boeken speelt de vloek van de winnaar een rol. Professor Dessauer stelt vast dat uitgeveren die tegen elkaar opbieden om een boek te mogen uitgeven en dus op voorhand een hoop geld betalen aan de auteur omdat h een bekend politicus of managementgoeroe is, meestal niet eens het zout op hun aardappelen verdienen. Dessauer besluit: Dergelke boeken worden meestal een op en een nancile strop; hun waarde is meer gepercipieerd dan reel. De vloek van de winnaar wordt trouwens handig gebruikt door oplichters. Stel dat zo iemand een auto wil verkopen. Als h het een beetje handig speelt, zorgt de oplichter er wel voor dat een paar van zn vrienden komen meebieden wanneer de potentile koper langskomt: op die manier kan de verkoopprs ink opgedreven worden. Ook in de Britse tv-reeks Manchild wordt dit principe toegepast: b de verkoop van een schilder laat kunsthandelaar Patrick zn vriend in de zaal meebieden tot een bepaald bedrag, zodat h een erg mooie prs krgt voor het kunstwerk.

60

Dit verschnsel biedt ook de mogelkheid om op een snelle en leuke manier iets b te verdienen. Vul een glazen bokaal met muntstukken, waarvan je de totale waarde vooraf hebt berekend. Laat dan iedereen (op het werk, in het caf,) raden hoeveel geld er in de bokaal zit, en het geschatte bedrag op een papiertje schrven. Wie het hoogste bod heeft gedaan, krgt de inhoud van de bokaal na betaling van wat h geboden heeft. Onderzoek hieromtrent heeft twee dingen aangetoond: het gemiddelde bod zal een stuk lager liggen dan de werkelke inhoud van de bokaal, maar het hoogste en dus winnende bod zal vrwel zeker altd hoger liggen dan de totale waarde van de muntstukken. B een proef met een bokaal waarin voor 8 $ aan muntstukken zat, bedroeg het gemiddelde bod 5.13 $ en het winnende bod 10.01 $. Het symptoom van de vloek van de winnaar is dat je door een te optimistische inschatting van de situatie te veel betaalt voor het aangebodene (huis, kunstvoorwerp,). Hoe kan je ervan genezen? Door minder te bieden of je te houden aan een vooraf bepaalde maximumprs, met uiteraard het berekende risico dat je naast het aangebodene zult grpen.

TIP 20: HOUD REKENING MET DE OPPORTUNITEITSKOSTEN. Laten we nog even terugkeren naar de studie van Stanley en Danko. Als nancieel succesvolle personen n belangrk economisch concept onder de knie hebben, is het wel het principe van de opportuniteitskosten. Aangezien deze mensen gemakkelk 300 euro per uur verdienen, is de kostprs voor het in elkaar timmeren van een kastje niet zozeer de prs van het materiaal, maar wel het bedrag dat ze niet verdiend hebben terwl ze met dat kastje bezig waren. Vandaar dat ze allerlei klusjes liever overlaten aan vakmensen die weliswaar ook vr duur zn, maar niet zo duur als zzelf. Het concept van de opportuniteitskosten is niet zo moeilk te begrpen, maar het is wel een beetje anti-intutief. Uitgaven die met harde euros betaald worden, beschouwen de meeste mensen wel als kosten maar velen zien opportuniteitskosten niet als echte kosten. Misschien komt dit door de verwarrende benaming: opportuniteitskosten zn eigenlk de niet-gerealiseerde opbrengsten van het alternatief. Beleggers die in fondsen met een kapitaalgarantie stappen, beseen niet goed dat de echte kosten eigenlk opportuniteitskosten zn. Op het eind van de rit krgen ze zeker hun kapitaal terug, maar eigenlk hebben ze op die manier geld verloren. Je moet deze kapitaalgarantie

61

namelk vergelken met de risicovre intrest op een kasbon over dezelfde periode. Een jaartje langer studeren: wat zou daarvan de kostprs zn? Het inschrvingsgeld en de huur van een kot, om maar twee uitgavenposten te noemen? Vergeet het maar. De echte kostprs van een jaar langer studeren is het laatste jaar van je carrire dat je hierdoor mist. Onnodig te vertellen dat het hier gaat om een ink bedrag. Nog een illustratie van de opportuniteitskosten. Sommige beginnende zelfstandige ondernemers hebben het psychologisch moeilk om zichzelf een correcte vergoeding toe te kennen. Zo was Stephen Culp, de oprichter van Smart Furniture, gedurende drie jaar de slechtst betaalde werknemer van zn eigen bedrf. Om een correct loon voor zichzelf te berekenen, moet een zelfstandige ondernemer nagaan hoeveel h zou verdienen als werknemer in een gelkaardige functie b een ander bedrf. Dat zn de opportuniteitskosten. Ook eigenaars van huizen moeten rekening houden met dit economisch concept. Nadat de hypothecaire lening afbetaald is, denken ze dat ze gratis wonen in hun eigen huis. Niets is minder waar: eigenlk betalen ze huurgeld aan zichzelf. De opportuniteitskosten zn hier immers de huuropbrengsten die ze zouden ontvangen indien ze hun woning aan derden verhuurden. Het concept van de opportuniteitskosten kan ook gedeeltelk verklaren waarom zoveel beleggers afkerig zn om hun aandelenportefeuille te beschermen met put-opties. De aankoop van een dergelk afgeleid nancieel product vergt immers een uitgave in cash. Het alternatief is niets doen. Dat de waarde van de portefeuille sterk achteruitgaat, wordt door de belegger vergoelkt met de bewering dat er geen echt verlies is gemaakt zolang de aandelen niet verkocht zn: het verlies bestaat immers enkel op papier. Nonsens, uiteraard. Het symptoom is hier dat we de opportuniteitskosten behandelen alsof het geen echte kosten zn; in ieder geval wegen ze minder zwaar door dan eectieve uitgaven in harde euros. Hoe kunnen we genezen? Door de opportuniteitskosten voor het volle pond te laten meetellen in onze beslissingen.

62

Hoofdstuk III

FINANCIEEL SUCCESVOLLE MENSEN ZETTEN REALISTISCHE DOELSTELLINGEN VOOROP


Auence creates poverty. Marshall McLuhan

Urbanus is een nancieel succesvol persoon. Dat mag je erg letterlk nemen: zn vermogen wordt voorzichtig geschat op 2,5 miljoen euro. B deze duizendpoot valt vooral op dat zn doelstellingen erg realistisch zn. In een interview stelt een journalist dat de meningen over de serie Urbain nogal verdeeld waren; Urbanus antwoordt terecht dat niet iedereen een fan kan zn van Urbain. De slager om de hoek zal er ook niet wakker van liggen dat iemand aan de andere kant van het land zn worsten niet lust, zolang h maar genoeg verkoopt in de buurt. Hetzelfde geldt voor m. Ik ben als artiest tevreden met de aanhang die ik heb: ik kan er immers van leven en mn gezin onderhouden. Ik koester allang niet meer de ambitie om de hele wereld aan mn voeten te krgen.

TIP 21: WEET DAT HET GELUK NIET OP HET WERK LIGT. De ideen van life coach Stephen Pollan over carrire en werk zn op zn zachtst gezegd ietwat onconventioneel. Toch beweert de man dat h in zn 20-jarige praktk al heel wat werknemers echt heeft geholpen. Een van de centrale punten van zn betoog is dat werknemers moeten ophouden het geluk te zoeken op het werk. Voor de meeste werknemers in het verleden was een job enkel iets om brood op de plank te brengen. Die mensen dachten niet eens aan de nu zo modieuze emotionele bevrediging op het werk. Emotionele en spirituele voldoening kwam van familie, kerk, gemeenschap en hobbys.

63

Pas in de jaren zestig en zeventig van de vorige eeuw kwamen de babyboomers hiertegen in opstand: z zagen de scheiding tussen nancile en emotionele motivatie als onmenselk, ze vonden dat hun vaders op het werk een leeg leven leidden en betekenisloze arbeid verrichtten. De zoektocht naar werk dat zowel emotionele als nancile voldoening schenkt, heeft volgens Pollan niets opgeleverd. Werknemers kloppen vandaag meer uren dan ooit tevoren; intussen worden familie, gemeenschap en vre td verwaarloosd. Erger nog: ze zn helemaal niet zeker van hun inkomen in tegenstelling tot hun vaders, die misschien betekenisloos werk deden maar wel zeker waren van hun job. De meeste werknemers denken bovendien dat er zoiets bestaat als rechtvaardigheid op het werk. We hebben immers geleerd dat mensen die stipt op het werk verschnen en hun job goed doen, veilig zn zolang de onderneming zich kan veroorloven hen in dienst te houden, natuurlk. We hebben ook geleerd dat wie vroeg op het werk komt en lang nablft en bovendien zn job uitstekend doet, beloond zal worden met loonsverhoging en/of promotie. Algemeen wordt ook aangenomen dat iedereen die de belangen van de onderneming in het hart draagt en bgevolg een open debat wil voeren over de manier waarop de dingen best georganiseerd kunnen worden, positief bekeken wordt. Jammer genoeg is daar allemaal niks van waar, beweert Pollan. De regels volgen is geen garantie voor werkzekerheid. Teamspelers worden net zo vaak aan de deur gezet als individualisten. Uitblinken is geen zekere weg naar promotie; veel bazen zullen juist dergelke uitblinkers saboteren. Managers en collegas handelen uit eigenbelang. Vandaar dat discussies met je baas over het belang van de onderneming tot problemen leiden. De meeste werknemers ook managers willen nu eenmaal de hoogste vergoeding voor de minste inspanning. Jezelf voor 110 procent inspannen en hard werken voor de onderneming helpen je geen moer verder. De laatste jaren lken ondernemingen zich zorgen te maken over de levenskwaliteit van hun werknemers: ze bieden bvoorbeeld eigen tnesscentra en zorgen ervoor dat de kleren van hun werknemers netjes gewassen en gestreken worden. Werkgevers doen dit uiteraard niet belangeloos: als ze het wat aangenamer maken voor hun werknemers, zullen deze laatsten bereid zn om meer td door te brengen op het werk. Op die manier is er een stuk minder weerstand om vftig uur per week te kloppen. Al deze inspanningen van de ondernemingen creren een vals beeld van de reden waarom we zouden werken. Werknemers worden gehersenspoeld om te geloven dat de bedrfscultuur en een ondersteu-

64

nende omgeving meer gewaardeerd moeten worden dan het nancile plaatje. Sommige werknemers vinden dat een werkplaats aantrekkelk moet zn. Lulkoek, aldus Pollan: het hoofddoel van je werk is doodgewoon je inkomen verstevigen en vergroten. Elementen die inspelen op je ego en op niet-nancile vergoedingen zn waardeloos. De job van je dromen is gewoon de job die het best betaalt. Iemand die dat goed begrepen heeft, is de auteur Jos Pierreux. Het valt op dat schrvers (vooral van ctieverhalen) over het algemeen bzonder eerlk zn en geen blad voor de mond nemen alsof ze een compensatie zoeken voor de imaginaire wereld die ze zelf hebben geschapen. Pierreux vertelt dat h 51 van de 52 weken werkt, zes dagen op zeven. Waarom? Ik doe dat voor het geld, zo vertelt h aan De Morgen. De ideen van Pollan sluiten trouwens erg goed aan b die van JeanPierre Durand. Volgens deze hoogleraar gebruikt het kapitalisme onzichtbare ketens. Het mechanisme is eenvoudig: een voortdurende beweging houdt iedereen aan de slag. B projectwerk is er bvoorbeeld groepscontrole: iedereen houdt iedereen in de gaten. Vroeger zorgden de ploegbazen ervoor dat niemand luierde; een modern bedrf draait op zelf-engagement. Durand meent bovendien dat er niet echt meer ruimte is voor creativiteit of strategisch meedenken, ondanks het feit dat van iedereen meer gevraagd wordt en de competenties onvermdelk een stuk hoger liggen dan vroeger. Kortom, volgens Durand zn de huidige werknemers gewoon de nieuwe slaven. Ook Madeleine Bunting gebruikt die sterke term. In haar boek Willing slaves stelt ze dat alle collegiale betrokkenheid en loyaliteit voor het bedrf in het teken staan van een doel: zoveel mogelk winst maken. Volgens haar wordt het leven van werknemers vooral bezwaard door de combinatie van prestatiedrang en persoonlke betrokkenheid. Zoek het geluk dan ook overal: in het gezin, de vre td, het verenigingsleven, maar vooral niet op het werk, zegt Stephen Pollan zeer duidelk. Dilbert, de antiheld in de vermakelke cartoons van Scott Adams, zal hem zeker niet tegenspreken.

TIP 22: HOUD U NIET BEZIG MET HUISHOUDBOEKJES. In Amerika is de naam van nancieel planner Ric Edelman een begrip. Zn regelmatige optredens in de tv-shows van Oprah Winfrey zn daar uiteraard niet vreemd aan en vormen er tegelk een mooie illustratie van. Heeft de man eigenlk wel iets te vertellen? Een zitje b die succesvolle zwarte dame is natuurlk geen garantie dat je ook een

65

zinvolle boodschap verkondigt. Wees gerust: Edelman heeft wel degelk een aantal interessante inzichten te bieden. Meer zelfs, ook w hier in Belgi kunnen zn raad goed gebruiken. Net als Stanley en Danko ging Edelman op zoek naar de geheimen van nancieel succesvolle mensen. Zo vond h bvoorbeeld dat in tegenstelling tot wat velen denken dergelke mensen heel weinig td steken in hun persoonlke nancin. Edelman kwam uit op een gemiddelde van nauwelks drie uur. Per maand, welteverstaan! Inbegrepen in die drie uur is dan ook nog de nodige rompslomp voor het betalen van facturen en rekeningen. Edelman geeft bgevolg de raad om niet meer td te besteden aan je persoonlke nancin dan strikt nodig is. H stelde ook vast dat nancieel succesvolle mensen zich al helemaal niet bezighouden met budgetten, huishoudboekjes of persoonlke nancile planning. En dat concept druist toch wel in tegen de gangbare opinie. Je kan immers geen nancieel tdschrift openslaan of een beurskrant consulteren, of er is wel iemand die aanraadt om het vermogen van NV Ons Gezin te berekenen of een beetje slim te plannen. In dat laatste zit wel een ink stuk ironie. In het magazine van het Algemeen Dagblad konden we immers lezen: Een eenvoudig nancieel plan kost zon 1500 euro. Dat lkt een heel bedrag, maar het is een schntje als je bekkt wat je ermee wint aan rust en zekerheid. Een echt goede tip is echter die 1500 euro gewoon te beleggen. Een td geleden waren de zogeheten krenteniers in opmars: mensen die zo zuinig (lees: gierig) mogelk proberen te leven. Een theebuiltje gebruiken ze minstens twee keer en ook de koelter kan volgens hen best opnieuw gebruikt worden. Ze geven de raad om een nieuwe portie koe slechts de helft van wat je de eerste keer gebruikte in de oude lter te gooien. Lekker Een principe dat die krenteniers hoog in het vaandel voeren, is het netjes bhouden van alle inkomsten en uitgaven. Daarvan maken ze dan tabellen in een rekenblad, om te zien hoeveel ze elke maand (niet) uitgegeven hebben. De vraag is natuurlk welk nut een dergelke oefening eigenlk heeft. Wat kan zo iemand uit zn tabellen aeiden? Is h gelukkig als h maand na maand telkens weer minder uitgeeft? De levenswze van krenteniers strekt zeker niet tot navolging, omdat ze erg veel td steken in nutteloze zaken. Als je weet dat ze bvoorbeeld het afwaswater gebruiken om het toilet door te spoelen, dan is het meteen duidelk dat aan dergelke mensen wellicht een steekje los zit.

66

Ook in ernstige artikels wordt aangeraden om een huishoudboekje b te houden. Net zoals de krentenier noteer je alle inkomsten en uitgaven, opgesplitst per categorie. Een dergelk huishoudboekje kan volgens een redacteur van De Td wonderen verrichten. Want wie een duidelk overzicht krgt van al zn uitgaven, gaat automatisch ook minder uitgeven. Is dat wel zo? Misschien ontstaat die verwarring wel omdat ondernemingen zich onledig houden met budgetteren. Michael Jensen vindt dat zelfs in bedrven het budget afgeschaft zou moeten worden. In zn paper Paying people to lie: the truth about the budgeting process stelt de eminente hoogleraar dat budgetteren alleen maar contraproductieve eecten teweegbrengt. Mensen bedotten het systeem immers op twee manieren: managers en werknemers liegen b het formuleren van de budgetten en ze liegen nog eens b de realisatie ervan. Op deze manier vernietigen ze volgens Jensen waarde voor de onderneming. Eigenlk zou iedereen een budgetplan moeten maken, zo lezen we in de Financile Telegraaf. Het geeft een verhelderend inzicht in uw uitgaven. En dan? Schieten we daar wat mee op?

TIP 23: HOUD B BESLISSINGEN EEN SLAG OM DE ARM. In 1987 bracht het Britse Hoare Govett een nieuw fonds uit. Onderzoek had immers uitgewezen dat aandelen van kleine ondernemingen een hogere return opleverden dan die van grote ondernemingen. Meer bepaald hadden de kleine ondernemingen in de periode 1955-1987 de All Share jaarlks met 6 procentpunten geklopt. Het nieuwe fonds zou de HGSC-index (Hoare Govett Smaller Companies) volgen. Deze index bevat de aandelen van de 10 % kleinste beursgenoteerde ondernemingen op de London Stock Exchange. In de periode 1989-1997 presteerden de kleine aandelen evenwel jaarlks 6 procentpunten minder goed dan de All Share, en voor de allerkleinste aandelen bedroeg het verschil zelfs 8 procentpunten. Elroy Dimson en Paul Marsh van de London Business School vonden dit een treend voorbeeld van de wet van Murphy. Deze wet stelt dat indien er iets fout kan gaan, het ook eectief fout zal gaan. De perversiteit ervan komt pas goed tot uiting in de nancile markten. Uit het voorbeeld van Hoare Govett zou je misschien kunnen aeiden dat je net het tegenovergestelde moet doen van de gevonden resultaten. Maar zo werkt het jammer genoeg ook niet. Een gevonden wetmatigheid in de nancile markten kan nog jarenlang doorgaan, of juist niet.

67

Ze kan aanwezig zn in een bepaald land, en in een ander land weer niet. Kortom, Murphy is een echte spelbreker voor de statistici onder ons die denken dat ze de aandelenmarkt eindelk door hebben. De perversiteit wordt trouwens goed weergegeven door de paradox van Silverman: Als de wet van Murphy verkeerd kan gaan, dan zal ze ook verkeerd gaan. Financieel succesvolle mensen zn zich erg goed bewust van de wet van Murphy en houden daarom b (nancile) beslissingen een stevige slag om de arm. In een interview vertelt Mieke Vogels dat ze met haar man goede afspraken heeft gemaakt toen ze in de politiek ging. We kwamen overeen dat we desnoods met n wedde voort konden. We hebben onze hand nooit overspeeld. De hypothecaire leningen vormen een domein waarin het erg verleidelk is om tot het uiterste te gaan en helemaal geen slag om de arm te houden. Volgens De Morgen waren in 2004 woonkredieten met vaste rente helemaal out. Begin 2000 vertegenwoordigden de hypothecaire kredieten met vaste rente 70 % van de markt; in 2004 was dit nog nauwelks 25 %. De overgrote meerderheid van de hypothecaire kredieten had dus een variabele rentevoet. Dergelke kredieten waren in die periode iets interessanter. Het nadeel is uiteraard de mogelkheid dat de kredietnemer een ink stuk meer moet betalen b een herziening in het eerste, derde of vfde jaar. Simulaties wzen uit dat de aossing kan stgen van 550 naar 690 euro b een lening van 100.000 euro. Voor mensen die geen slag om de arm hebben gehouden, kan deze stging ink pn doen. De zogeheten scenarioanalyse is een techniek die in het bedrfsleven gebruikt wordt en die, in tegenstelling tot budgetteren, wel zinvol is voor particulieren. B een dergelke analyse wordt een aantal scenarios (meestal drie of vier) uitgewerkt, en men onderzoekt de invloed van deze scenarios op de nancile situatie. In het geval van een hypothecaire lening kan men een realistisch scenario (bvoorbeeld de relevante rente stgt met 1 procentpunt), een positief scenario (de rente daalt met 1 procentpunt) en een negatief scenario (de rente stgt met 3 procentpunten) naast elkaar leggen en uitrekenen welke de gevolgen zn voor de nancile toestand. B een dergelke scenarioanalyse kan je ook rekening houden met een eventuele hernanciering van het hypothecair krediet. Deze mogelkheid doet zich voor wanneer de rente zeer sterk stgt. Over de hernanciering van hypothecaire kredieten bestaan nogal wat mythes; het is dan ook belangrk het onderscheid te maken tussen retoriek en realiteit. Het is immers een zwaarwichtige beslissing een bestaande

68

hypothecaire lening vervroegd af te lossen en te vervangen door een nieuwe. Sommigen denken bvoorbeeld dat een hernanciering altd interessant is vanaf een renteverschil van 1 %. Een dergelke vuistregel is natuurlk veel te beperkt. Voor iemand die vr recent een lening heeft afgesloten met een lange looptd (bvoorbeeld 25 jaar) en een vaste rentevoet, kan een renteverschil van nauwelks 50 basispunten (0,5 %) potentieel interessant zn. Omgekeerd is het ook mogelk dat een renteverschil van 2 % nog altd niet interessant is voor een ontlener die nog slechts enkele jaren moet aossen of die met een variabele rentevoet zit. Kortom, alleen rekening houden met het renteverschil is een veel te beperkte basis voor deze beslissing. Om de knoop door te hakken vergelken sommigen de wederbeleggingsvergoeding die ze moeten betalen met de winst die ze elke maand behalen via een lagere rentevoet. De wederbeleggingsvergoeding is vaak de grootste kostenpost, maar zeker niet de enige. De bank waar de oude hypotheek zit, moet immers overgaan tot opheng van de hypotheek (handlichtingskosten) en je betaalt ook nog eens notariskosten b de inschrving van de nieuwe hypotheek. Waarschnlk zn er eveneens opnieuw dossierkosten te betalen. Volgens de gegevens van de Nationale Bank van Belgi betrof 1 op 5 kredietaanvragen in 2005 een hernanciering. Het is maar zeer de vraag of al deze beslissingen doordacht werden genomen en of er per saldo wel degelk een voordeel was. Een bkomende reden om b het aangaan van een hypothecaire lening een inke slag om de arm is houden, vinden we in een studie van de Britse Orde van Geneesheren. In het rapport lezen we dat mensen die een zware hypotheekschuld torsen en moeite hebben om die af te lossen, onder zware stress leven. Ze eten en drinken te veel, hebben meer relatieproblemen, veroorzaken meer verkeersongevallen en hebben een verzwakt immuunsysteem. Ook hier geldt: less is more.

TIP 24: GEBRUIK SCHULDEN OP EEN CONSTRUCTIEVE MANIER. Betekent dit nu dat schulden per denitie slecht zn? Integendeel zelfs. Een verstandig gekozen en evenwichtige hypothecaire lening is zelfs een ideale hefboom om een klein vermogen in vastgoed op te bouwen.

69

Sommigen hebben het dan ook helemaal verkeerd voor. In de VS is Laura Rowley een beroemdheid; ze schrft voor het magazine Self en heeft het boek Money & Happiness op haar naam staan. In dat boek raadt ze haar lezers aan om alle schulden ook hypothecaire leningen ronduit te bannen. Deze raad van Rowley is ongetwfeld welbesteed aan Herman Van Molle. In een interview vertelt h dat hem geleerd werd nooit geld te lenen: zn ouders, die middenstanders waren, hebben hem deze les als het ware ingeramd. Herman heeft dan ook geen eigen huis. Ook b oudere katholieken merk je die aversie tegenover schulden. Zo vertelt Theo Leussink in de NRC dat h uit een katholiek burgergezin komt waar elk dubbeltje werd omgedraaid. Schulden maken was een zonde, zo vertelt h aan de krant. De joden hebben in eeuwen van armoede en vervolging een sterke bondgenoot gevonden om te overleven: hun systeem van leningen. Schulden zn dus niet per denitie slecht. Rabbi Bonder vertelt het verhaal van een man die b de rabbi van Porissov klaagde dat h bna verdronk in de schulden. De rabbn gaf hem het volgende advies: Zet van elke winst die u maakt een deel opz voor de afbetaling van uw schulden. Als de hemel eenmaal doorheeft dat u werkelk uw schulden wilt afbetalen, zult u hulp krgen om het te doen. Op deze bna listige manier toont de rabbi van Porissov aan dat onze schulden, vooral wanneer we er bna in verdrinken, vaak een dieper gelegen verlangen verraden om ze eigenlk niet terug te betalen. Als we onze inspanningen om schulden af te betalen tot een gewoonte weten te maken, ontdekken we ook een manier om het te doen. Een gelkaardig principe geldt trouwens voor mensen die geld uitlenen aan anderen die met dit probleem worstelen. In onze wereld, waar alles met alles verbonden is, zou men volgens Bonder dergelke schuldenaars beter helpen door ze geen geld te lenen. Een interessante situatie doet zich voor als je de mogelkheid hebt om een hypothecaire lening vervroegd terug te betalen. Ric Edelman raadt aan de hypotheek op je woning te houden, ook al kan je de lening vervroegd afbetalen. Volgens hem kan je dat geld beter voor jou laten werken. Elke euro die je de bank vervroegd terugbetaalt, is er een minder die je had kunnen beleggen. Bovendien verlies je het scale voordeel van de lening en betaal je ook nog een boete aan de bank onder de vorm van de wederbeleggingsvergoeding.

70

TIP 25: GELOOF NIET IN SPROOKJES. William J. Bernstein schreef een paar zeer interessante boeken over beleggen: The intelligent asset allocator en The four pillars of investing. In dit laatste vertelt h dat beleggers vaak nog geloven in sprookjes en elfen. De mythes die de beleggers het meeste geld kosten, zn die van de return-elf en het market timing sprookje. De return-elf staat voor de overtuiging van veel beleggers dat beheerders van actieve beleggingsfondsen de markt systematisch zouden kunnen verslaan. Het market timing sprookje gaat over beleggers die menen te weten wanneer je in en uit de markt moet stappen. Het grote verschil met klassieke sprookjes is dat het geloof in deze sprookjes de belegger geld kost. Onderzoek heeft uitgewezen dat particuliere beleggers op het verkeerde moment in en uit de markt stappen. Wie durfde bvoorbeeld in aandelen beleggen in maart 2003, toen de beurs op een dieptepunt stond? De essentile vraag is dan ook hoe schadelk populaire beleggingstips zn voor de gezondheid van uw portefeuille. Er zn meer dan genoeg tips in omloop om te beleggen in aandelen maar zn ze ook zinvol? En vooral, zn ze goed voor de gezondheid van uw portefeuille? Een rendement van 8 procent per jaar Wie droomt daar niet van b de huidige lage rentevoeten? En die droom is niet eens moeilk te realiseren. U hoeft enkel uw spaarcenten in aandelen te beleggen. In het verleden behaalde rendementen bieden geen garantie voor de toekomst. Deze bewoordingen moeten (Nederlandse) promotoren verplicht vermelden in hun reclame voor beleggingsfondsen. En terecht: een in het verleden behaald rendement is inderdaad geen garantie voor de toekomst. Het belangrkste probleem met zon cfer is trouwens dat het over een gemiddelde gaat. Aandelenreturns hebben uiteraard een ander patroon. De S&P 500 verloor 26,5 % in 1974; het jaar daarop won h 37,2 %. Deze cfers impliceren dat een belegger die begin 74 had belegd in de S&P 500, op het einde van 1975 nauwelks iets had verdiend. Tweemaal dezelfde informatie, maar uiteraard niet voor de particuliere belegger: h houdt immers niet van extreme schommelingen. Wat de belegging van dat chte spaargeld betreft, wordt in de Verenigde Staten vaak de volgende eenvoudige vuistregel toegepast: neem het getal 100 en trek daar uw leeftd af. De uitkomst geeft aan hoeveel procent van uw kapitaal u mag beleggen in aandelen.

71

De meeste beleggers en beleggingsadviseurs gebruiken eenvoudige regeltjes om een complexe problematiek te benaderen. De vuistregel die hierboven aangeprezen wordt, is in ieder geval fout. Belangrker dan de leeftd is het risicoproel van de belegger: er zn beleggers die veel risico willen nemen en beleggers die het risico juist willen mden. Dit heeft niets te maken met de leeftd. Zo kan het perfect aanvaardbaar zn dat een twintiger alleen maar obligaties in zn portefeuille heeft, en een zeventiger uitsluitend aandelen. De jonge persoon houdt niet van risico, de oudere juist wel. En dat kan. Houdt u de risicopremie in het oog, dan heeft u er steeds een idee van hoe duur de beurs is en kan u tdig uitstappen. De risicopremie is het verschil in vergoeding tussen aandelen en obligaties. Indien dit verschil voldoende hoog is, zo luidt de redenering, mogen de beleggers in aandelen blven. Is de risicopremie te laag, dan moeten de aandelen onherroepelk verkocht worden. Een belegger die deze parameter gebruikte in de tweede helft van de jaren negentig, heeft toen de enorme bull run gemist. In die periode was de risicopremie gezakt tot een absoluut minimum; aandelen waren duur en werden alleen maar duurder. Desondanks bleven de beurskoersen stgen. Ook op dit moment is de beurs duur, gemeten volgens deze parameter. Moet je dan uit de beurs stappen? Verkoop b elke verdubbeling van de koers de helft van de aandelen, en ga voort met uw oorspronkelke belegging. Zo stelt u de winst veilig, en proteert u ook nog van de verdere koersstgingen. Beleggers hebben behoefte aan regeltjes die het hun mogelk maken s nachts goed te kunnen slapen. Dit is er n van. Indien iemand een aandeel in portefeuille heeft dat het goed gedaan heeft, is h bang dat de winst weer verloren zal gaan. Terecht. Toch kan h beter gewoon alle aandelen in portefeuille houden. Indien h immers de helft van zn aandelen verkoopt na een koersverdubbeling, heeft h helemaal geen winst veilig gesteld: h heeft alleen zn oorspronkelke inzet terug. Stel dat de koersen nadien verder blven stgen. Waarschnlk zal de belegger zich dan voor het hoofd slaan dat h een deel van zn aandelen reeds verkocht heeft. Vandaar dat buy-and-hold de beste oplossing blft. Interessant, om te besluiten, is in dit verband opnieuw de studie van Stanley en Danko. Z vonden dat de door hen onderzochte miljonairs hun gekochte aandelen gewoon voor de lange termn bhouden. Ongeveer 20 % van het beschikbare inkomen wordt belegd in aandelen. Miljonairs verkopen dus zelden of nooit hun aandelen. Ze bouwen gewoon een portefeuille aandelen op. Bovendien nemen ze alle aankoopbeslissingen helemaal zelf.

72

TIP 26: WEET DAT U FOUTEN MAAKT, EN LEER ERVAN. Een Jiddische zegswze stelt dat op de deur naar het succes zowel ingang als uitgang staat. De wereld van het levensonderhoud, net zoals het leven zelf, wordt voortdurend heen en weer getrokken tussen twee tegengestelde krachten. Rkdom is niet het resultaat van voortdurende groei, maar van weloverwogen afzien van winsten die minder waard zn dan het geheel dat te winnen valt. Op lange termn gezien, maken onze mislukkingen deel uit van het succes. Wie geleerd heeft deze cycli te herkennen, kan beter omgaan met de ergernis en de depressies die samengaan met de val. Bovendien is niemand onaantastbaar voor die val; hoe hoger we geklommen zn, hoe meer we dan ook moeten sparen voor de tden van neergang. Deze wze woorden komen weer van rabbi Bonder in De kabbala van geld. Zn benadering doet m denken aan een anekdote die ik ooit las over een joodse familie. Wanneer het goed ging, deden ze alsof het slecht ging. Op die manier waren de mensen niet jaloers. En op momenten dat het hun niet voor de wind ging, deden ze net het omgekeerde. Mensen die op dat moment afgunstig waren, zaten ernaast. En zo had de joodse familie toch nog plezier, zelfs in barre tden. De raad van Bonder sluit overigens goed aan b wat Richard Wiseman vond. H stelde vast dat gelukkige mensen erin slaagden hun pech om te zetten in een opportuniteit. In zn boek The luck factor verwst h naar de Japanse Daruma-pop, genoemd naar een boeddhistische monnik die zo lang mediteerde dat h zn armen en benen kwtraakte. De Daruma-pop is eivormig, met een verzwaarde basis, zodat ze na een duw nooit omvalt en altd in verticale positie terugkeert. Wiseman vergelkt gelukkige mensen met dergelke poppen: Het is niet zo dat ze geen tegenslagen ontmoeten maar als ze ermee geconfronteerd worden, zullen ze toch snel weer overeind krabbelen. Wellicht heeft deze vaststelling ook te maken met het verschil tussen internalisten en externalisten. Volgens de psycholoog Steve Nowicki zoekt de eerste groep mensen de verklaring voor succes n mislukking b zichzelf; de tweede groep wt zn mislukkingen vooral aan externe factoren. Internalisten analyseren, handelen en leren van de uitkomst wat die ook mag zn. Ze geloven dat er een verband is tussen henzelf en wat hun overkomt. Externalisten zn passief: ze geloven dat ze geen enkele controle hebben over hun lot en laten het leven over zich heen walsen, zo verklaart Nowicki in The Sunday Times. Wiseman vond ook dat gelukkige mensen typisch contra-factueel denken. Indien ze bvoorbeeld betrokken raken b een ongeluk, benadrukken ze het feit dat het erger had kunnen zn. Wiseman vraagt

73

zich dan ook af of deze manier van denken misschien een buer vormt voor de tegenslagen die gelukkige mensen eveneens meemaken in hun leven. Een ander kenmerk van gelukkige mensen is volgens Wiseman dat ze niet gaan zitten klagen b tegenslag: ze incasseren de klap en proberen net als de Daruma-pop zo snel mogelk weer overeind te komen. Een illustratie van het tegenovergestelde vinden we ook op de beurs. Toen de aandelenmarkten vanaf maart 2000 sterk achteruitgingen, waren heel wat beleggers verstfd van angst. In plaats van hun aandelen zo snel mogelk te verkopen, deden ze helemaal niets behalve dan klagen over het feit dat de koersen maar bleven dalen. Tot slot stipt Wiseman aan dat gelukkige mensen constructieve en preventieve stappen doen om nog meer onheil in de toekomst te vermden. Ook hier valt een parallel te trekken naar de nancile markten: sommige beleggers die de koers van hun aandelen hebben zien dalen, zullen er in de toekomst misschien aan denken hun portefeuille te beschermen met afgeleide producten zoals opties. Ook succesvolle ondernemers zien in dat ze van hun fouten moeten leren. Tommy Hilger ging op jonge leeftd eerst failliet vooraleer h zn eigen succesvol modebedrf oprichtte. Horeca-ondernemer Vinko Pepa bezit acht zaken in en rond Antwerpen. In een interview met De Morgen verklaart h: Een beginneling gaat meestal een paar keer op zn bek vooraleer h weet hoe de vork aan de steel zit. De eerste bar die ik opende, was slecht gelegen en erbarmelk ingericht. Ook de jonge ondernemers van FunnyCups gingen eerst op hun bek. Waardevol is dat ze die valse start gebruikten als springplank voor een nieuw begin. Een van de twee ondernemers van FunnyCups, Matthieu France, zag in 1999 een plastieken beker met de naam van een brouwer. De bedoeling van FunnyCups was advertentieruimte te verkopen op drinkbekers die gebruikt worden in koeautomaten op universiteiten. Na zes maanden had France er bna 33.000 euro doorgejaagd en besliste wselk geen kosten meer te maken. Daarmee bewees h in ieder geval vertrouwd te zn met de sunk cost val. In april 2001 nam het bedrf een volledig nieuwe start. Het concept werd bgeschaafd en bestaat er nu in bekers met reclame te plaatsen in nachtwinkels; de klanten kunnen die gratis meenemen. Dat de ondernemers een betere weg gekozen hebben, bewst alvast het feit dat Unilever met Lipton Ice Tea Green het peterschap van FunnyCups op zich nam. Ook Van Melle hapte toe met Mentos.

74

Hoofdstuk IV

FINANCIEEL SUCCESVOLLE MENSEN GEBRUIKEN DE WZE RAAD VAN ANDEREN


Ik ben, en dat zal je niet weinig verbazen, gaan speculeren in Engelse aandelen. Op die manier heb ik meer dan 400 pond verdiend, en ik ga weer opnieuw beginnen. Het is een soort activiteit die maar weinig van je td vraagt, en het is de moeite waard enig risico te nemen om de vand te bevrden van zn geld. Karl Marx

Wat wetenschapsjournalist Mark Traa nog het meest verbaast als mensen een huis kopen, is dat ze zich zo sterk laten leiden door hun emoties. Vreemd genoeg gebeurt de grootste en duurste aankoop in een mensenleven vaak op het gevoel, vertelt Traa aan De Standaard Magazine. En de vrouw is de baas. De man meent wel dat h het huis koopt, omdat h denkt verstand te hebben van przen en technische kwaliteiten. Maar als de vrouw zegt: Hier hangt een vreemd sfeertje, gaat de koop niet door. Het is daarom nog niet zo gek een vastgoedexpert te betrekken b de aankoop. Goede raad is natuurlk niet goedkoop: mensen denken op korte termn en zien de uitgave voor die specialist. Ze vergeten evenwel dat het advies van een dergelk persoon hen kan behoeden voor een blunder, die uiteraard heel zware nancile gevolgen kan hebben.

TIP 27: WEET WANNEER U NIET WEET. Stel je voor dat Thomas Edison economie had gestudeerd: dan zouden we nu allemaal nog lezen b kaarslicht maar de kaarsen zouden wel groter zn. Mark McCormack, die tientallen sportlui begeleidde op zakelk vlak, was niet tegen de universiteit; h had trouwens zelf een indrukwekkend diploma van de Yale Law School. H stelde alleen dat

75

men een voorsprong kan nemen door middel van inzicht in een aantal principes die niet onderwezen worden aan universiteiten. Het is verwonderlk hoeveel mensen volgens McCormack bang zn om toe te geven dat ze iets niet weten. Ze denken waarschnlk dat dit zou gelden als een bews van onkunde. Toch kan het geen kwaad iemand de volgende twee dingen te garanderen. Ik vertel het je als ik iets niet weet. Als ik het niet weet, zorg ik ervoor dat ik iemand vind die het wel weet. Volgens succesauteur Jim Collins van Good to great en Built to last beginnen grootse beslissingen trouwens met die simpele verklaring: Ik weet het niet. Onderzoek van Collins wees bovendien uit dat excellente leiders zich erg comfortabel voelen b die uitspraak. Natuurlk willen ze uiteindelk wel weten. In een interview met Fortune vertelt Collins dat dergelke uitzonderlke mensen gewoon eerlk zn. Wat is trouwens het beste? Liegen, ervan uitgaan dat je het wel weet, en dus liegen tegenover jezelf? Of de waarheid spreken? En dat is zeggen: Ik weet het nog niet, maar ik weet dat we het wel juist zullen moeten hebben. De eerste stap namelk beseen dat je iets niet weet is ook volgens Henritte Prast een eerste voorwaarde om beter te leren omgaan met geld. Ze is ervan overtuigd dat veel beleggers lden aan nancieel analfabetisme, en er bovendien niets aan willen doen. Iemand die eind 2000 zeker aan nancieel analfabetisme leed, was Guy. Ik leerde hem kennen in 2005. Toen h hoorde dat ik artikels schreef over nancile onderwerpen, nam h m in vertrouwen en vertelde dat h in 2000 een contract voor aandelenlease had getekend. Na een cold call kreeg h een adviseur van Spaar Select over de vloer, die hem een contract AEX Plus Eect van Bank Labouchre (nu Dexia) aansmeerde. Guy stak iets meer dan 25.000 euro in het product. Althans, dat dacht h. Toen h m het contract toonde, vertelde ik hem dat h gedurende de looptd nog eens een kleine 40.000 euro rente zou moeten betalen. De man trok uiteraard wit weg. H stamelde dat de verkoper van Spaar Select hem dat niet had verteld, en dat geloof ik best. Boudewn Haslinghuis leidde van mei 2000 tot mei 2001 het call center van Spaar Select, waar twintig mensen werkten. Vier jaar later vertelt h in Het Financieele Dagblad dat h wroeging heeft. Tussenpersoon Spaar Select hanteerde een methodiek en techniek die misleiding veel sneller in de hand werkte dan de door sommigen gewraakte advertenties van bvoorbeeld Aegon. Als iemand aarzelde, was de standaard-

76

reactie het creren van vertrouwen in het luchtkasteel. Nergens kwam een negatief aspect van aandelenlease aan bod. Diezelfde boodschap horen we ook van Sander Mevis, voormalig adviseur van Spaar Select, in Telefacts: We legden de nadruk op de winsten. De risicos werden niet verzwegen, maar toch sterk gerelativeerd. Het merkwaardige is dat beleggers altd eerst met hun hoofd ergens tegenaan moeten stoten, vooraleer ze beseen dat ze eigenlk niets weten. Je kan dit beschouwen als leergeld, maar die prs kan zoals in het geval van Guy wel erg hoog liggen. Neem nu Kristien Hemmerechts. Aan De Morgen vertelt ze in september 2002 dat ze heel wat geld verloren heeft op de beurs. Ze had via haar bank een ink deel van haar geld genvesteerd in een gemengd beleggingsfonds. De bankadviseurs verzekerden m dat er weinig risicos aan verbonden waren. Uiteindelk verkocht ze het fonds met verlies en zette het resterende geld op een beleggingsrekening. Hemmerechts geeft wel eerlk toe dat ze de nancile paginas van de krant nooit leest: Dat interesseert me ook niet echt. Het liefst van al zou ze zich zoals zovelen helemaal niets aantrekken van alle nancile beslommeringen. Interessant is ook wat Kathleen Gurney te vertellen heeft over nancieel risico. Want wat is beleggen eigenlk? Volgens haar is het niets anders dan het inruilen van zekerheid voor onzekerheid. Iemand die aandelen koopt, ruilt zn zekere 100 euro voor een onzekere 120 euro in de toekomst. Volgens Gurney is het risiconiveau waarb mensen zich comfortabel voelen, een stuk lager dan ze zelf denken. Mn vriend Guy en ook Kristien Hemmerechts moesten deze harde les eerst aan den lve ondervinden. Het probleem is dus dat de meeste beleggers zich eerst ernstig moeten verbranden (denk aan Lernout & Hauspie) vooraleer ze hun werkelke risicotolerantie ontdekken. De reden hiervoor is dat volgens Gurney de ondernemer als geldproel nog altd model staat, ook b nancile beslissingen. Het proel van de entrepreneur wordt volgens Gurney gedomineerd door mannen. Ze worden gedreven door een passie voor uitmuntendheid en commitment (toewding). Deze eigenschappen helpen hen om hun doelstellingen te verwezenlken. Z vormen ook de categorie die het meeste geld verdient. Toch worden ze niet alleen gedreven door geld: dat is slechts een scorekaart om hun prestaties b te houden. Vaak zn het workaholics. Ze houden van de macht en het prestige die geld voortbrengt. Ze zn best trots en gunnen zichzelf de beste auto, de

77

beste wn, het mooiste huis. Beleggen in aandelen op de beurs is hun favoriete strategie. Mensen worden dus eigenlk van alle kanten aangemoedigd om nancile risicos te nemen, terwl ze dat eigenlk helemaal niet willen. Tot slot merkt Gurney ook op en terecht dat mensen die risicovolle sporten beoefenen, zoals bergbeklimmen of base jumping, niet noodzakelk ook veel nancieel risico willen lopen; misschien voelen ze zich zelfs alleen maar goed met een superveilige spaarrekening.

TIP 28: LAAT U FISCAAL BSTAAN. Jenny Thunnissen staat aan het hoofd van de Nederlandse belastingdienst. In een interview met De Standaard zegt ze ronduit: Fraude is een besluit. Als iemand zn inkomsten wil verzwgen, doet h dat. Hiermee antwoordt ze op de vraag van de redacteur of een complexe wetgeving zoals de Belgische meer aanleiding geeft tot fraude. Ook al heb je de meest simpele heng die er bestaat. Zelfs als iedereen maar 10 euro belasting moet betalen, zullen er zn die dat niet willen doen. De ervaring met de Vlaamse Zorgkas, waarvoor heel wat mensen de premie inderdaad niet willen betalen, lkt Thunnissen gelk te geven. Als scale fraude een besluit is, moet je onvermdelk de vraag stellen welke parameters meespelen in dat besluit. Economisten zn geneigd daarvan een kosten-batenanalyse te maken. Aan de batenzde heb je de uitgespaarde belastingen. De kostenzde is iets complexer: het gaat om de pakkans, vermenigvuldigd met de boete. Zo bekeken, kan men zich afvragen waarom niet meer mensen frauderen. Aangezien er volgens een scalist in Belgi nauwelks gecontroleerd wordt, is het bedrag aan de kostenzde wellicht stelselmatig lager dan aan de batenzde. De scalist die om begrpelke redenen anoniem wenst te getuigen zegt in Humo dat de controleurs nauwelks de middelen hebben: ze moeten het met een zakmes opnemen tegen accountants met kalasjnikovs. Bovendien heeft de man zelf meegemaakt dat een belastingkantoor zelfs geen papier en balpennen meer had voor de dagelkse werking. En dan heb je nog de interne oorlogjes. Toch is een kosten-batenanalyse te beperkt. Aan de kostenzde komt ongetwfeld een psychologische factor meespelen: de stress veroorzaakt door de fraude. Deze factor weerhoudt heel wat mensen ervan om een aantal bedragen te vergeten in de aangifte. Aan de batenzde

78

speelt dan weer een ander psychologisch aspect mee: het plezier als de fraude eectief gelukt is. Op de dienst Analyse & Research van de Fiscale Inlichtingen- en Opsporingsdienst in het Nederlandse Haarlem werken vf psychologen. Ze geven toe dat, als mensen rationeel zouden beslissen, belastingplichtigen meer zouden sjoemelen dan nu het geval is. Merkwaardig genoeg vonden ze ook dat een grotere pakkans juist zou betekenen dat mensen meer zouden frauderen, omdat nancile dreigingen mensen doen denken in economische, calculerende termen. Daarom is het volgens de psychologen zinvol om te benadrukken dat de meeste burgers braaf zn; daardoor worden ze nog braver. B de concrete beslissing om inkomen of successie al dan niet (integraal) aan de scus te melden, doen mensen uiteraard een beroep op derde parten. Het vertrouwen in die specialisten is vaak onterecht. Dirk Van Praag (van de huishoudtoestellen) belandde in de cel nadat h b de verkoop van zn winkelketen de hulp inriep van overnamespecialist Jan Goesaert en bedrfsrevisor Boudewn Van Ussel. Een clinte van het Gemeentekrediet (nu Dexia) startte een burgerlke procedure voor de rechtbank van koophandel in Gent om van Dexia de terugbetaling te vorderen van de door haar betaalde boetes en verwlintresten op ontdoken erfenisrechten. Uiteindelk moest de dame aan de scus meer terugbetalen dan ze had gerfd. Volgens haar advocaat had de bank tot tweemaal toe een fout advies gegeven. B het openvallen van de nalatenschap kreeg ze te horen dat ze de erfenis niet hoefde aan te geven, omdat de bank beschikte over een systeem om de rekeningen van de erater retroactief af te sluiten. Daarmee werd door de bank een vermoeden van pseudo-legaliteit gecreerd, zo vertelt de raadsman aan De Morgen. Nu zn bankiers een stuk voorzichtiger geworden. Volgens hoogleraar Frans Vanistendael is de houding van de nancile instellingen zelfs fundamenteel veranderd. Tot amper tien jaar geleden was het nog mogelk om in geval van overlden een kantoordirecteur zover te krgen dat de inhoud van de kluis wat lichter werd gemaakt vooraleer de ontvanger van de successierechten een kkje kwam nemen, aldus de professor in De Td. Diezelfde banken vergemakkelkten ook oogluikend het couponnetjesknippen in Luxemburg of andere landen. De scale tden zn evenwel echt veranderd, besluit Vanistendael. Dit laatste wordt zeker bevestigd door Rohitha Perera van PwC Consulting (nu IBM). In zn rapport European Private Banking stelt h dat de sector voor een grote uitdaging staat als gevolg van een generatiewissel. Jonge mensen die erven, zien steeds minder het nut in van

79

oshore bankieren en betalen liever iets meer belastingen voor wat meer transparantie b hun lokale vermogensbeheerder. Diezelfde houding merk je trouwens ook b de nieuwe rken, vertelt Perera aan Trends. Deze bewering wordt volkomen onderschreven door Jacques Delen, directievoorzitter van Bank Delen. H stelt dat het concept bruikbaar vermogen terrein wint voor de volgende generatie. Geld dat in het buitenland verstopt zit, blft buiten de ocile erfenis. Hierdoor is het minder bruikbaar voor de erfgenamen. Door het geld in ons land te behouden, relatief beperkte successierechten te betalen en het ocieel aan de volgende generatie door te geven kunnen de erfgenamen er volop van genieten, verklaart Delen aan De Td. Men kan de vraag stellen waarom mensen in het verleden bewust wit geld grs wilden maken door naar Luxemburg te trekken en deze roerende inkomsten niet aan te geven. Belgi is op dat vlak toch niet zo slecht? Er bestaat bvoorbeeld (nog) geen vermogensbelasting, meerwaarden op aandelen worden binnen een ruim kader onbelast gelaten en zelfs de roerende voorheng op vastrentend papier is niet eens overdreven. Als je ook nog eens de scaalvriendelke behandeling van Tak-21 en Tak23 producten in beschouwing neemt, is het toch wel vreemd dat zoveel beleggers in het verleden de couponnetjestrein namen.

TIP 29: LAAT U BSTAAN DOOR EEN ECHTE VASTGOEDSPECIALIST. De hypotheekmarkt groeit nog steeds als kool. Volgens de Beroepsvereniging van het Krediet (BVK) verstrekten de kredietinstellingen in de eerste drie maanden van 2004 voor 2,7 miljard euro woonkredieten. Dat is maar liefst 12 % meer dan in dezelfde periode van het jaar daarvoor. Op deze markt zn diverse spelers actief. Je hebt uiteraard de nancile instellingen zoals Fortis en KBC, die via de kantoren zelf hypothecaire kredieten verlenen. Een nieuw fenomeen zn de zogeheten onafhankelke hypotheekadviseurs, zoals De Immotheker. Volgens deze laatste kan je daar gratis advies krgen over hypothecaire kredieten en er tegelk de voordeligste lening afsluiten. Maar is dat wel zo? Is gratis hypotheekadvies echt gratis? In Nederland ontstond begin juni 2004 hevige beroering, toen de resultaten van een uitgebreide studie over de interne werking van dergelke onafhankelke hypotheekadviseurs bekend werden. Op vraag van Gerrit Zalm, minister van Financin, werd het gereputeerde studiebureau Ecorys ingeschakeld. Drie onderzoekers gingen haarjn na hoe dergelke hypotheekadviseurs nu eigenlk te werk gaan. En de

80

conclusies liegen er niet om. Ik citeer uit het vuistdikke rapport: Bovenstaande resultaten laten zien dat het hypotheekadvies van tussenpersonen weinig waarde heeft. De aanwezige beloningsstructuur herbergt perverse prikkels om consumenten niet altd de meest geschikte hypotheekvorm en de beste hypotheekaanbieder te adviseren. En verder: De non-transparantie van en de onduidelkheid over het aanbod van tussenpersonen versterken de mogelkheden om adviezen meer af te stemmen op de nancile voordelen van tussenpersonen dan op de situatie en de wensen van de consument. Volgens de studie ontstaan de problemen door de interne werking van een onafhankelk hypotheekadviseur. Het advies is gratis. Althans, de potentile kredietnemer ziet niets van de vergoeding. De tussenpersoon moet natuurlk wel iets verdienen. Hoe gebeurt dat dan in de praktk? Alleen als de klant eectief een lening afsluit b de tussenpersoon, krgt deze laatste een commissie. Hoe deze vergoeding precies bepaald wordt, is afhankelk van de nancile instelling en de tussenpersoon. Het is in ieder geval een feit dat de belangentegenstelling hier ontstaat. De onafhankelke tussenpersoon is misschien niet zo onafhankelk als h op het eerste gezicht wel lkt. Stel dat h 1 % commissie krgt van bank A op een verstrekte lening van 100.000 euro, en 2 % van bank B op een gelkaardige lening. Dan is de keuze uiteraard snel gemaakt; althans voor de adviseur. De vraag is natuurlk of de lening van bank B wel de beste oplossing is voor de klant. De onderzoekers stelden een belangrk probleem vast b de hypotheekadviseurs, namelk dat van de aanbiederbias. Dit moeilke woord betekent dat de onafhankelke adviseur een klant naar een bepaalde bank zal loodsen, zelfs indien het voorstel van deze bank niet het interessantste aanbod op de markt zou zn. Om deze aanbiederbias te illustreren, heeft Ecorys onderzocht hoe de adviseurs vergoed worden door de nancile instelling. De volgende tabel toont een voorbeeld van een dergelke vergoedings- of incentive-structuur van de aanbieder. Voor een goed begrip: dit is de vergoedingsstructuur die door de bank wordt aangeboden aan de hypotheekadviseur. Tabel 3. Voorbeeld incentive-structuur aanbieder.
Hypotheekproductie Hypotheekprovisie hypotheeklening Bonusprovisie 0 2,5 miljoen euro 0,75 % 2,5 5 miljoen euro 5 10 miljoen euro 0,75 % 0,25 %

0,75 % 0,20 %

Bron: Marktwerking op de markt voor hypothecaire kredietverlening, Ecorys, p.8.

81

Uit de vergoedingsstructuur blkt onmiddellk de zwakke plek van de adviseur. In eerste instantie zal h geneigd zn precies die hypotheken aan te bieden waarop h het meeste verdient. Evengoed kan h echter een lening aanbevelen waardoor h net in een hogere bonusprovisie valt. Zo kan h de hypotheeklening van bank C aanraden, indien h daarmee een productie haalt van meer dan 5 miljoen euro. De teller van het aantal verkochte leningen b bank C stond op dat moment misschien op 4,9 miljoen euro; een nieuwe lening van pakweg 125.000 euro brengt de adviseur mooi in een hogere bonusprovisie. De essentie van het onderzoek wordt in feite gevormd door de eenvoudige en tegelk belangrke vraag of consumenten nu eigenlk beter af zn b onafhankelke hypotheekadviseurs een argument waarmee dergelke tussenpersonen toch telkens weer uitpakken. Het antwoord is ontstellend: indien de consumenten hun hypotheek rechtstreeks hadden afgesloten b een nancile instelling, hadden ze een lening kunnen krgen met een rentevoet die maar liefst een half procentpunt lager zou liggen dan via de adviseur. Deze uitkomst staat volgens de onderzoekers dan ook haaks op de verwachting dat een tussenpersoon een positieve bdrage levert aan het keuzeproces van de consument. Op basis van deze verwachting zou je juist veronderstellen dat het tussenpersoon-kanaal beter scoort dan het direct writing kanaal (lees: de banken). Wat dus in de praktk niet het geval is. Een andere belangrke vraag is uiteraard of de resultaten van de studie eveneens gelden voor de situatie in Belgi. De mensen van het studiebureau zien geen enkele reden waarom dit niet zo zou zn te meer omdat een gelkaardig onderzoek in Groot-Brittanni dezelfde pnpunten vond. Ook een woordvoerder van Test-Aankoop die we in dit verband ondervroegen, gaat ervan uit dat de resultaten wel voor 99 % zullen gelden voor Belgi. Belangrker is evenwel de vraag wat er nu eigenlk moet gebeuren. Gerrit Zalm, de Nederlandse minister van Financin die de studie bestelde, was in ieder geval erg duidelk: h is van plan een verplichte transparantie in te voeren over de hoogte van de provisie. Ook denkt h aan een best advice verplichting. Dit wil zeggen dat de tussenpersoon het product moet adviseren dat het beste is voor de klant, en dat h daarvoor ook aansprakelk is. Tot slot wil Zalm het etiket onafhankelk uitsluitend reserveren voor adviseurs die niet op provisiebasis werken. Genoeg stof tot nadenken voor onze minister van consumentenzaken Eigenlk is alles zoals vaak in de nancile wereld terug te voeren tot gezond boerenverstand. De studie bevat een graek waarin de rente van de hypothecaire kredieten met vfjaarlkse rentevoet uitgezet staat tegenover de staatsleningen op vf jaar. Beide graeken volgen elkaar, de ene als een schaduw van de andere. Interessant om weten is

82

dat tussen beide rentetarieven een spread zit van een kleine 2 %. Concreet: indien een vfjaarlkse obligatierente op 4 % staat, bedraagt de hypothecaire rente ongeveer 6 %. Dit verschil steken de banken op zak als vergoeding voor het krediet. De reden hiervoor is dat de banken, die net een krediet met een variabele rentevoet op vf jaar hebben afgesloten, zich indekken op de markt via dezelfde looptd. Met die marge tussen beide elementen kan je dus als klant onderhandelen. Vergelk het met een taart die verdeeld moet worden: als de hypotheekadviseur ook nog eens aanschuift voor een stuk van die taart, wordt het stuk dat overblft voor de consument automatisch kleiner. Logisch. We hebben de rol van de onafhankelke hypotheekadviseur uitvoerig belicht, omdat de tegenstelling tussen retoriek en realiteit daar het grootst is. Maar ook b vastgoedmakelaars zn objectiviteit en fair play soms erg ver te zoeken. Uit een studie van Steven Levitt en Chad Syverson bleek dat huizen die de makelaars zelf bezitten, zowat tien dagen langer te koop worden aangeboden en dat de verkoopprs gemiddeld 3,7 % hoger ligt dan b gelkaardige huizen die niet in het bezit zn van de makelaars. Het verschil lkt niet enorm, maar 3,7 % van bvoorbeeld 300.000 euro is wel 11.100 euro. De auteurs besluiten dan ook dat de makelaars het informatievoordeel gebruiken ten nadele van hun clinten. Er zou immers helemaal geen verschil mogen zn tussen beide soorten huizen. In Bizz magazine verscheen in 2003 een getuigenis van een vastgoedmakelaar. H vertelde dat h b een gratis schatting gewoon de prs noemt die de klant wil horen. Sommige makelaars vermelden in de verkoopopdracht altd dat de klant heeft getekend op hun kantoor, ook al gebeurde dat b hem thuis. Op deze manier speelt de verplichte bedenktd van zeven dagen niet. Sommige makelaars gaan nog een stapje verder. Indien de verkoper een voorschot ontvangt, moet de makelaar dit op een zogeheten derde rekening plaatsen. H mag van dat bedrag alleen bewezen kosten afhouden, zoals uitgaven voor reclame of dossierkosten. Sommige makelaars vragen om met dat voorschot reeds hun ereloon te betalen. Dat kan, indien ze verklaren dat de verkoper dat bedrag ontvangen heeft. Ook Test-Aankoop legde in 2004 een aantal wanpraktken bloot b vastgoedmakelaars. De kwaliteit van de contracten is laag en de commissielonen zn hoog (3 tot 5 %); in een aantal gevallen worden dossierkosten aangerekend die niet vermeld staan in het contract. Bovendien staan er vaak onrechtmatige clausules in de contracten: b een Luikse makelaar vond de consumentenorganisatie acht dergelke niet-wettelke clausules.

83

Volgens Test-Aankoop kan het helemaal niet door de beugel dat de makelaar aan de eigenaar van de woning een verbod oplegt om zn eigen woning zelf te verkopen. Dat makelaars niet willen dat een andere makelaar de woning verkoopt, is nog te begrpen. Maar in vier van de vf gevallen wordt het de eigenaar zelf verboden om de woning aan de man te brengen, zo vertelt jurist Geert Coene van Test-Aankoop aan De Morgen.

TIP 30: LAAT U ADVISEREN DOOR EEN GOEDE COACH. Volgens een studie van het Nederlands onderzoeksbureau NCD heeft maar liefst 20 procent van de Nederlandse directeurs een mental coach. De voorzitter van die vereniging toont zich in De Td verbaasd: Ofwel is het werk dermate complex dat de behoefte aan assistentie groeit, ofwel hebben we hier te maken met een stelletje slapjanussen die hulp zoeken. H vermoedt wel dat de eerste reden geldt, want de verantwoordelkheden en de druk van de aandeelhouders worden steeds groter. Sabine Overtoom is een dergelke mentale coach; haar clinten hebben als gemeenschappelk kenmerk dat ze een topfunctie bekleden. Ze zn allemaal druk, workaholic, del en ongeduldig, vertelt ze aan Het Financieele Dagblad. Misschien zn dat wel precies de eigenschappen waardoor ze naar dat niveau zn opgeklommen. Mannetjesputters zn het, ook al zien ze er niet altd zo uit. Van stress hebben ze geen last, zeggen ze, want ontkennen is hun tweede natuur. Integendeel, beweren ze: de stress houdt hen scherp en op de been. Een studie van Joseph Grzywacz wst uit dat laaggeschoolden minder stress rapporteren dan werknemers met meer opleiding. Dit gaat lnrecht in tegen het wdverbreide idee dat topmanagers helemaal geen last hebben van stress. Mensen met een lagere opleiding dan middelbaar onderws rapporteerden stress op 30 % van de dagen, werknemers met een diploma middelbaar op 38 % van de dagen en mensen met een universiteitsdiploma op 44 % van de dagen. De vraag is natuurlk wat zon persoonlke of mentale coach voor je kan doen. Volgens antropoloog Rik Pinxten is de mens het enige wezen op aarde dat kan fantaseren. We kunnen ons een totaal ctieve wereld inbeelden en dan leven volgens de zelfverzonnen regels van die wereld, zo vertelt h in De Standaard. Een goede coach kan zn clint wzen op die zelfverzonnen regels, en hem vertellen waarom die regels niet ideaal zn. Neem nu iemand als Nol Slangen. H liet zn concurrenten nep-oertes indienen, zodat

84

h telkens als beste uit de aanbesteding kwam. Volgens advocaat-generaal Bob Ruys voelde Slangen zich erg op zn gemak in het politieke wereldje; vandaar zn zelfontworpen moraliteit waarb h zich onkwetsbaar voelde. In een interview met Vacature vertelt Bie Buelens, topvrouw van Euro Shoe Belux, dan weer: Alleen wat ik geloof, is correct en Winnen is niet alles, maar het is wel het enige. Dit zegt ze overigens zonder een zweem van ironie. Slangen en Buelens kunnen wellicht een mentale coach gebruiken die hun een spiegel voorhoudt. Jerko Bozikovic ziet het als volgt: Wat een mental coach doet, is reecteren. Terugspiegelen waar mensen mee bezig zn, waar ze mee zitten. De mental coach heeft een neutrale positie, overziet als buitenstaander het geheel en gebruikt een aantal technieken om iemands situatie te analyseren, zo lezen we in Het Laatste Nieuws. Een belangrke opdracht van een goede mentale coach is volgens Fons Driessen het terugdringen van het aantal gewerkte uren. Echte leiders werken helemaal niet zo hard, verklaart de coach aan het magazine Persoonlk. Ik reorganiseer de agenda. We kken naar de balans tussen werk en gezin, naar de td die je aan je vrienden besteedt en niet te vergeten aan jezelf. Toen ik zelf begon te werken als consultant, kreeg ik van de manager van het bedrf het verhaal te horen dat er drie grote plers zn in het leven van de mens: werk, vre td en gezin. Ideaal is zorg te dragen voor de drie. Op twee plers gaat het ook nog. Maar werknemers die zich totaal focussen op die ene pler, het werk, gaan er volgens hem onvermdelk onderdoor. De beste mentale coach is ongetwfeld Pamela York-Klainer. Voor het maandblad Bizz had ik het genoegen deze dame via e-mail te interviewen; haar intelligentie, toegankelkheid en charme waren zeer aanstekelk. Ik las haar boek How much is enough? en was onmiddellk begeesterd door haar ideen. In onze cultuur van succes is geld volgens York-Klainer de belangrkste manier om het scorebord b te houden van wie we zn en waar we staan. Z stelt vast dat de meeste gesprekken over geld meestal niet verder gaan dan de gebruikelke oppervlakkigheden. En dat vindt ze jammer, omdat heel wat problemen uiteindelk wel degelk over geld gaan.

85

Zo geeft ze het voorbeeld van de volgens haar nogal overroepen balans tussen werk en leven. Er is weinig evenwicht in een werkdag met 12 of 14 werkuren, schrft ze. Hooguit zullen we de resterende td besteden aan onze onmiddellke familieleden, een beetje sport doen en zorgen dat we bblven met de laatste technologien. Het gevolg hiervan is dat sociale gebruiken zoals het bezoeken van verre familieleden, het actief lid zn van service- of politieke organisaties en het bwonen van kerkdiensten in belang afnemen. Daardoor is dan weer het belang van werk en geld enorm toegenomen. Toch bestaat er nog heel wat weerstand tegenover mentale coaches. In de sportwereld is het gebruikelk dat het toptalent een beroep doet op een dergelke coach. Nick Bollettierri had Justine Henin, Maria Sharapova en Anna Kournikova onder zn hoede. Zelfs tennissers die al succes hadden, zoals Boris Becker, vroegen de man om raad. Volgens mental coach Luc Limre zoeken mensen de oorzaken van hun problemen vaak buiten zichzelf maar je moet de durf hebben om naar binnen te kken. Met deze uitspraak pikt Limre aan b het eerder belichte onderscheid tussen internalisten en externalisten.

TIP 31: LAAT U BEGELEIDEN DOOR EEN KUNSTKENNER. Is investeren in kunst eigenlk wel verstandig? In een studie van het Amerikaans onderzoeksbureau NBER werd nagegaan of beleggen in kunst zinvol is. De onderzoekers Orley Ahenfelter en Kathryn Graddy kwamen uit op een jaarlks nettorendement tussen 1 en 4,9 % verrassend laag, zeker in vergelking met de historische aandelenrendementen. Een andere opmerkelke vaststelling: schilderen met een speciaal formaat (bvoorbeeld zeer hoog of breed) halen in de regel minder goede przen. En ten slotte: de duurste hedendaagse kunstwerken halen een jaarlks rendement dat 5 % lager ligt dan dat van de subtop. Richter is dus beter dan Picasso, als belegging dan toch. Volgens sommigen liggen de kunst en de nancile markten mlenver van elkaar. De reden hiervoor is dat een kunstwerk in principe uniek is. Een obligatie, aandeel of kasbon is dat niet. Het aandeel van KBC dat u kocht, is perfect inwisselbaar met dat van een andere belegger. Toch hebben de twee misschien meer met elkaar te maken dan op het eerste gezicht lkt. Kunnen aandelenbeleggers misschien iets leren van kunstliefhebbers? De basisregel b kunst is toch nog altd dat je een kunstwerk koopt omdat je het mooi vindt; de meeste kunst wordt dan ook niet gekocht om speculatieve redenen. Hieruit kunnen aandelenbeleggers de les

86

trekken dat ze beter ondernemingen kopen die hun werkelk aanstaan. Een onderneming met producten of diensten die deze belegger bevallen, zal wellicht ook andere kopers kunnen bekoren. Deze regel is trouwens een van de basisstellingen van de voormalige beursgoeroe Peter Lynch. Een goede regel b kunst is niet op korte termn te speculeren. Kapitaalkrachtige Japanners die op het eind van de jaren 1980 exorbitante bedragen neertelden voor Van Goghs en Renoirs, zullen dit nu tot hun scha en schande moeten erkennen. Ook b aandelen is een langetermnvisie de beste; dat weten we reeds uit de resultaten van de studie van Stanley en Danko. Kunst is modegevoelig. Zo waarschuwen kunstkenners voor de zeer hoge bedragen die voor sommige fotos neergeteld worden, want blkbaar zn fotos erg in de mode. Kunstkenner Fabien Bougl waarschuwt eveneens voor andere modieuze kunstuitingen zoals videos, installaties en chique porno. Op dezelfde manier kunnen ook aandelenbeleggers maar beter aandelen vermden die in de mode zn: wellicht zn deze aandelen te duur ten opzichte van de intrinsieke kwaliteiten van het bedrf. We hoeven maar te verwzen naar de TMT-zeepbel van enkele jaren geleden. Vooraleer een kunstwerk te kopen is het belangrk een goed inzicht te hebben in de kunstmarkt, of toch in ieder geval in de deelmarkt waarvoor men interesse heeft. Wil je bvoorbeeld oude fotos kopen, zorg er dan voor dat je voldoende bagage hebt over dat onderwerp. Een andere mogelkheid is dat je iemand kent die je perfect kan voorlichten. B beleggen zou het net zo moeten gaan. Toch is het verrassend vast te stellen dat sommige beleggers de basisprincipes niet kennen of gewoon aan hun laars lappen, en dat ze al evenmin terechtkunnen b een deskundig persoon. Eind 2002 (kort voor het beurs-dieptepunt van maart 2003) werden op de televisie heel wat beleggers opgevoerd die hun hele vermogen hadden verloren in een paar jaar td. Wellicht hadden ze veel leed kunnen voorkomen door zich vakkundig te (laten) informeren. Welke kunstenaars doen het goed? Niet de grote namen zoals Renoir of Picasso; deze laatste kende een stging van slechts 20 % sinds 1993. Wel de veeleer onbekende hedendaagse kunstenaar Gerhard Richter; de waarde van zn kunstwerken steeg sinds 1993 met maar liefst 500 %. B aandelen is het net hetzelfde. De beste prestatie over de laatste jaren werd niet opgetekend door grote namen als Delhaize, Fortis of UCB, maar door relatief onbekende bedrven.

87

Volgens sommige oude meesters zoals Roger Raveel wordt op dit moment een heleboel minderwaardige kunst geproduceerd en wellicht is het woord kunst nog een eufemisme in een aantal gevallen. Wat bvoorbeeld een Je Koons maakt, noemt kunstkenner Bougl niet bepaald een toonbeeld van kwaliteit. H voorspelt dan ook een forse krach voor dergelke werken. Ook op de nancile markten worden soms aandelen verkocht van bedrven die eigenlk weinig of niets voorstellen. We weten allemaal dat bepaalde analisten aandelen durven aanraden die ze zelf omschrven als pos (piece of shit). Koop daarom alleen aandelen van een onderneming waarvan de kwaliteit als een paal boven water staat. De interessantste paden zn deze die nog niet platgetreden werden. Dit principe geldt eveneens in de kunst. Zo heeft Bougl een voorkeur voor de veeleer onbekende Bretonse school, met kunstenaars zoals Maurice Denis en Gustave Loiseau. Ook aandelenbeleggers kunnen zich misschien verdiepen in een bepaalde niche op een beurs. Zo heeft de Nasdaq een aantal boeiende biotech-bedrven. Sommige kunstliefhebbers hebben echt een neus om talent in een pril stadium te detecteren. Ze kopen de kunstwerken dan voor een appel en een ei, en later blken ze een gouden zaak te hebben gedaan. Ook op de nancile markten zou een goede neus bdragen tot goede beleggingsresultaten. Met name Warren Buett zou over een dergelk orgaan beschikken. Sptig genoeg voor mzelf en de meeste andere beleggers, kunnen we weinig of niets doen om dit talent aan te scherpen. Z die wel over dit talent beschikken, hebben wellicht ook geen behoefte aan deze tips. In zn boek Lart et la gestion du patrimoine stelt Fabien Bougl dat een kunstwerk slechts een goede belegging kan zn wanneer de koper werken uitkiest tegen de heersende (kunst)stromingen in. Deze vaststelling geldt uiteraard ook voor de aandelenbelegger.

TIP 32: LAAT U LEIDEN DOOR EEN ECHTE BELEGGINGSADVISEUR. In de strip Non Sequitur ontdekt Ed het verschil tussen gezond verstand en de menselke natuur. B Ed kunnen beleggers terecht voor gezonde nancile toekomstplanning. H heeft geen klanten. Naast Ed vind je Henk. Zn slogan is Meteen geld en de mensen verdringen elkaar om binnen te raken in zn Casino voor eectenmakelaars.

88

Een van de belangrkste lessen die beleggers kunnen leren, is dat beleggingsadviseurs in onze contreien eigenlk verkopers zn. Kk eens naar het ideale proel van een beleggingsadviseur b SG Bank De Maertelaere. H moet in de eerste plaats commercieel talent hebben. Moet h beschikken over kennis van de nancile markten? Die kennis moet volgens de bank groot genoeg zn om met individuele aandelen te kunnen werken. Over dat laatste doen ze niet echt moeilk; commercieel talent daarentegen is essentieel. Beleggingsadviseurs moeten immers een courtage halen van 250.000 euro per jaar. Een dergelk bedrag kan je niet bereiken door aan de beleggers te zeggen dat hun portefeuille er goed uitziet en dat ze eigenlk niets hoeven te doen. Nee, de adviseur zal aanraden bepaalde aandelen of fondsen te verkopen en er nieuwe voor in de plaats te nemen. Dat heet churning. Op die manier haalt h zn doelstelling van 250.000 euro per jaar. Deze werkwze van de beleggingsadviseur gaat ook in tegen de raad van Ric Edelman: blf b uw oorspronkelke beleggingen; koop kwaliteitsaandelen en blf erb voor de lange termn (minstens 5 jaar). Dit advies staat natuurlk lnrecht tegenover de adviezen van banken en makelaars, die beleggers aanraden regelmatig hun portefeuille te veranderen. Onthoud dat deze nancile instellingen er alle belang b hebben om volume te draaien; als belegger of spaarder heeft u daar over het algemeen geen enkele baat b. Bovendien geeft Edelman de raad geen acht te slaan op wat de media vertellen. Magazines die over geldzaken gaan, moeten verkocht worden. Het gevolg is dat ze het geweer voortdurend van schouder moeten veranderen: nu eens raden ze dit aan, dan weer iets anders. Onthoud dat de media er geen belang b hebben je altd hetzelfde (correcte) advies te geven. Bovendien focussen de media op het hier en nu. Als belegger moet je bezig zn met je doelstelling op de lange termn. Tot slot moet je het succes van je beleggingen niet afmeten aan de Dow, de S&P 500 of de Bel 20. Volgens Edelman zn deze indices volkomen waardeloos; de enige zinvolle boodschap is je eigen nancile doelstellingen te volgen. Heb je bvoorbeeld beslist dat je kapitaal elk jaar 5 % moet groeien? Dan is dat perfect, zelfs indien de Bel 20 dat jaar met 30 % gestegen is. Financieel succesvolle mensen kopen dus kwaliteitsaandelen en houden die gewoon b. Een mogelk alternatief is een indexfonds zoals dat van Vanguard. Wetenschappelk onderzoek leidt telkens opnieuw tot de vaststelling dat dergelke fondsen op de lange termn superieur zn tegenover actief beheerde fondsen. Vergeet niet dat nancile

89

instellingen er alle belang b hebben de actieve fondsen zwaar te promoten, aangezien ze op dergelke nancile producten erg veel geld verdienen.

TIP 33: KEN DE WETGEVING. Toen ik Toegepaste Economische Wetenschappen studeerde aan de Ufsia in Antwerpen, was ik goed bevriend met Lien. Ze was mooi en slim, en blkbaar waren haar ouders niet onbemiddeld. Haar vader was een succesvolle tandarts in het Gentse. Terwl de meeste studenten op kot zaten, verbleef Lien in een luxueus appartement. Er was maar n ding dat ik niet kon plaatsen in het hele verhaal, namelk dat Lien een studiebeurs kreeg. Nu pas heb ik door wat een mogelke verklaring zou kunnen zn. Wellicht was de tandartspraktk van haar vader gestructureerd als een BVBA, die slechts een beperkt loon uitkeerde aan de zelfstandige zaakvoerder. Op die manier kon de vader van Lien blkbaar met goed gevolg een studiebeurs aanvragen voor zn dochter. Dit verhaal wst op een belangrke paradox in onze samenleving: het Matthes-eect. Financieel succesvolle mensen kennen de wetgeving behoorlk goed en slagen erin op een volstrekt legale manier subsidies en toelagen los te peuteren die eigenlk niet voor hen bestemd zn. Het Matthes-eect stelt dat z die al veel hebben, nog meer zullen krgen. Ook Albert Frre heeft zn imperium kunnen uitbouwen door middel van subsidies. Een implicatie van het Matthes-eect is dan ook dat zwakkere leden van de samenleving juist geen beroep zullen doen op subsidies of toelagen waarop ze recht hebben, en die precies voor deze doelgroep gecreerd zn. Zo leerde ik in 2005 een gezin kennen dat een nieuw huis wilde bouwen. Ze hadden hun vorige woning verkocht, en met de opbrengst daarvan wilden ze het nieuwe huis betalen. Voor de bouwgrond gingen ze een hypothecaire lening aan. Toen echter bleek dat de opbrengst van het oude huis niet zou volstaan om het nieuwe te bekostigen, waren ze in dubio. Ze wilden geen extra lening aangaan omdat de man niet zeker was van zn job. Ik repliceerde met de vraag wie vandaag de dag wl honderd procent werkzekerheid heeft, en gaf hun de raad eens te checken wat de exacte voorwaarden waren van de gratis verzekering tegen inkomensverlies van de Vlaamse regering. Daar hadden ze nog niet van gehoord.

90

Laten we even terugkeren naar de mogelkheid om een studiebeurs aan te vragen. De cfers wzen uit dat deze tegemoetkoming niet wordt aangevraagd door heel wat mensen die er wel recht op hebben. Is het onwetendheid? Of een zekere gne om te moeten toegeven dat het hun nancieel niet voor de wind gaat? In Groot-Brittanni kunnen tieners de zogeheten Education Maintenance Allowance (EMA) krgen. Het gaat om een niet te versmaden bedrag van 30 pond (ruim 40 euro) per week. In totaal komen 350.000 scholieren in aanmerking voor deze vergoeding, op voorwaarde dat ze regelmatig de lessen bwonen. Welnu, meer dan 100.000 van hen vragen de EMA niet eens aan terwl ze er toch recht op hebben.

TIP 34: GEBRUIK DE MENSEN RONDOM U ALS TOETSSTEEN. In onze contreien is het nog altd ongebruikelk, en zelfs ongepast, om geld te verbinden met geluk. Wie op zoek is naar het ultieme geluk, mag dat doen via zenboeddhisme of bergbeklimmen maar een zoektocht naar geestelke rkdom via inzicht in de eigen geldzaken is nog altd taboe. Toch beweert Kathleen Gurney dat je geestelke rkdom kan bereiken als je het belang van geld niet ontkent maar ook niet overdrft, als je leert inzien hoe je door geld wordt benvloed en andersom, als je geld niet beschouwt als een doel op zich maar als een beloning voor geleverde prestaties, als je het geld onder controle hebt in plaats van andersom. Kortom, als geld tevredenheid, plezier en zekerheid verschaft. Dat klinkt toch helemaal niet slecht. Er wordt wel eens gesteld dat verschillende karakters elkaar aantrekken en aanvullen. Gurney bestempelt dit als nonsens: b koppels is het juist goed dat de geldpersoonlkheden b elkaar passen. Indien de vrouw een jager is en de man een perfectionist, levert dit gegarandeerd problemen op. Jagers nemen immers beslissingen ook nancile met hun hart. Perfectionisten echter bekken elke kant van de zaak, rationeel, koel en nuchter. Volgens Gurney draaien veel problemen tussen partners uiteindelk over geld. Niet zozeer omdat er te weinig van is, maar vooral omdat ze er een te verschillende kk op hebben. Koppels bespreken nagenoeg elk onderwerp vooraleer ze gaan samenwonen of trouwen. Tot de eerste grote beslissing over ons geld zn ze er zich niet eens van bewust hoe sterk hun visie op geld uiteenloopt, aldus Gurney. In een studie van de universiteit van Wageningen op vraag van het Nationaal Instituut voor Budgetvoorlichting (NIBUD) wordt nagegaan hoe verschillend partners met geld omgaan. Mannen blken zeer kapi-

91

talistisch ingesteld te zn: 22 % gelooft dat geld alle problemen kan oplossen. B vrouwen is dat een stuk minder. Anderzds blken vrouwen dan weer meer over geld te fantaseren dan mannen. Deze resultaten lopen parallel met het eerder vermelde onderzoek van Prince. Naast het feit dat nancieel succesvolle personen dus blkbaar een partner hebben die qua geldpersoonlkheid b hen past, gebruiken ze die persoon ook als toetssteen voor ideen en concepten. Neem nu wlen Dick Bruna, de tekenaar van Nntje, die volgens Quote minstens 36 miljoen euro waard was. H liet zn vrouw altd beslissen of een door hem verzonnen verhaal goed genoeg was. Aan Het Laatste Nieuws verklaarde h: Dan ging ik koe zetten, en ik liet haar lezen. Ook was h dan behoorlk zenuwachtig, zoals b een examen. Bovendien helpen slimme en ambitieuze vrouwen hun man vooruit. Malcolm Brynin stelde vast dat mannen 12 % meer verdienen als ze getrouwd zn met een vrouw die een universitair diploma heeft en een eigen succesvolle carrire. Volgens Brynin kan z haar man helpen door het geven van advies b carrireplanning of -verandering. Deze redenering geldt trouwens ook andersom: uit het boek Millionnaire women next door van Thomas Stanley blkt dat een geschikte partner onontbeerlk is voor nancieel succesvolle vrouwen. Geldproblemen, en vooral het feit dat geen rekening wordt gehouden met het advies van de partner, kunnen een relatie in ieder geval stevig onder druk zetten. Vraag dat maar aan Goedele Liekens. Haar man, Chris Cockmartin, ging in zee met een zakenpartner maar Goedele had er een slecht gevoel b. Zeer tegen mn zin had h een bedrf opgestart met iemand die ik niet vertrouwde, vertelde ze in augustus 2004 aan De Telegraaf. Cockmartin ging failliet. Dat faillissement kostte bna ons huwelk, te meer omdat ik hem van b het begin duidelk had gemaakt dat ik dat bedrf niet wilde. Maar ik verloor wel al mn spaarcenten: ik stond weer op nul. Liekens zegt dat ze woedend was op haar man. H had m beroofd van mn veiligheid. Het woord scheiding is toen thuis wel een paar keer gevallen.

TIP 35: U HOEFT GEEN ONDERNEMER TE ZN OF EEN VR BEROEP TE HEBBEN. Het is een groot misverstand dat nancieel succesvolle mensen per denitie ondernemer zn of een vr beroep hebben. Uit de studie van Stanley en Danko blkt dat twee derde van de onderzochte miljonairs eigenaar zn van hun eigen zaak. Een op drie is dus werknemer, en dat is blkbaar geen belemmering om nancieel succesvol te zn.

92

De twee onderzoekers voeren Charles Bobbins en zn vrouw ten tonele. Bobbins is een brandweerman van 41 jaar, zn echtgenote is secretaresse. Samen verdienen ze 55.000 dollar per jaar. Volgens de berekeningen van Stanley en Danko zouden de twee goed moeten zn voor 225.000 dollar, maar ze zitten daar ink boven. Meneer en mevrouw Bobbins zn erin geslaagd een vermogen te accumuleren dat boven het gemiddelde ligt van hun leeftds-inkomenscategorie, stellen de auteurs. Ook over het soort ondernemingen van nancieel succesvolle mensen doen heel wat fabeltjes de ronde. Stel je daar geen itsende dotcomtoestanden b voor: het gaat meestal om heel gewone bezigheden zoals het verdelgen van ongedierte of het installeren van airconditioning. In 2004 kopte De Morgen: Vre beroepen maken niet altd rk. Dat klopt. Zo blkt uit een studie van de Federatie voor Vre en Intellectuele Beroepen (FVIB) dat 6 op 10 van de 11.260 Belgische architecten niet rendabel zn. Natuurlk is rendabiliteit een rekbaar begrip. De FVIB gaat ervan uit dat de grens op 19.000 euro ligt; daarvan moeten dan nog belastingen en sociale bdragen afgetrokken worden. Volgens de federatie zit maar liefst 17 % van de architecten in de risicogroep met een (ocieel) inkomen van minder dan 6456 euro per jaar. Ook b paramedici en dierenartsen is er een relatief grote groep die minder dan 6456 euro verdient (respectievelk 15 en 16 %). Het onderzoek wst eveneens uit dat beoefenaars van vre beroepen gemiddeld 56 uren per week werken, voor een gemiddeld inkomen van slechts 19.028 euro per jaar. Als je dit omrekent naar uurloon, kom je voor een jaar van 50 werkweken uit op een schamele 6,80 euro per uur Christina Thyssen werkt 13 uren per dag in het eethuis dat ze in Antwerpen al zeven jaar uitbaat. Na al die jaren verdient ze naar eigen zeggen nog steeds niet meer dan 620 euro per maand. Om goed te kunnen rondkomen, zou ze wekelks 120 tot 130 klanten over de vloer moeten krgen in werkelkheid zn het er 80 tot 90. En in de stille maanden is het nog slechter, vertelt ze aan Het Nieuwsblad. Dit wil zeggen dat ik met verlies werk als ik alle kosten in rekening breng, aldus nog Thyssen. Het zorgt voor een voortdurende stress om te overleven. Er zn trouwens steeds meer restaurants in Belgi. In 1995 waren er 19.560, in 2002 al 22.377. In de horeca komen bovendien dubbel zoveel faillissementen voor als elders. Volgens een analyse van het Federaal Planbureau worden vooral jonge horecabedrven getroffen door een faillissement.

93

Een Kempense zaakvoerder die in juli 2004 het faillissement aanvroeg voor een van zn drie bedrven, zweert dat h nooit meer met bedienden zal werken. Waaraan mn bedrf failliet is gegaan? Ik had vf mensen in dienst; dan weet u het wel zeker? zo vertelt h aan Het Laatste Nieuws. Daarom heb ik beslist om vanaf nu enkel nog met zelfstandige vennoten te werken, nooit meer met bedienden. Politici klagen nogal eens over het feit dat in Belgi te weinig mensen voor zichzelf beginnen. David Blanchower, research associate van NBER, neemt deze stelling op de korrel: mensen kunnen best voor zichzelf uitmaken welk statuut, zelfstandige of werknemer, voor hen het interessantste is. Precies daarom blven de meesten liever gewoon in dienst van een werkgever. Ze dromen wel eens over het idee om ooit voor zichzelf te beginnen maar de hoge werkdruk, de stress, de slapeloze nachten en de beperkte vre td doen hen besluiten liever nog een tdje loonslaaf te blven. Toch blken zelfstandigen best wel gelukkig te zn. In een Brits overzicht met de gelukkigste beroepen staan bovenaan respectievelk kapper, geestelke, chef-kok, schoonheidsspecialist en loodgieter. De beroerdste beroepen in die lst zn sociaal werker, architect, ambtenaar, makelaar en secretaris. Neem nu Jonnie Boer, topkok van restaurant De Libre in Zwolle. Ik ben gelukkig met mn beroep, vertelt h aan de NRC. Ik kan doen en laten wat ik wil. Die vrheid geeft innerlke rust. Een feit is wel dat heel wat werknemers uitstekend geschikt zouden zn om hun eigen onderneming te leiden. Christine Castelein is managing director van MCI Belux. In een interview met Vacature vertelt ze dat ze misschien met een eigen zaak zou zn begonnen. Het is het enige waarvan ze spt heeft. Nu is het te laat, zegt ze maar is dat wel zo? Iemand die de stap wel gezet heeft, is Edgar Wortman. H werkte als organisatieadviseur, maar vond dat h te weinig met de inhoud van zn werk bezig was en zn td verdeed met urenlang schrven. Tegelk groeide het besef dat h in de sector waar h werkte degene was die iets kon. De achterliggende organisatie bood nauwelks toegevoegde waarde, vertelt Wortman aan de NRC. Een typisch voorbeeld van een 80/20-individu dus. Wortman begon voor zichzelf en lanceerde Cyber Company Elannet, een netwerkorganisatie van zelfstandige organisatieadviseurs en bedrven.

94

TIP 36: LAAT U NIET OPLICHTEN. Als je in de krant kkt onder de rubriek Bverdiensten, krg je de indruk dat het toch niet zo moeilk kan zn om nancieel succes te bereiken. 4nikki.com biedt mensen de mogelkheid om door thuiswerk een extra inkomen te verdienen. Thuiswerk.be zoekt drie leidinggevende personen, en via een 0903-ln kom je tegen betaling te weten hoe je met licht administratief thuiswerk een extra inkomen kan verwerven. Opnieuw stuiten we op een paradox: mensen die echt geld nodig hebben, zullen zich aangesproken voelen door dergelke zoekertjes en er achteraf meestal een kater aan overhouden. Financieel succesvolle personen zn uiteraard zo verstandig om zich verre te houden van dergelke multilevel marketing (MLM). Multilevel marketing (ook wel netwerk- of matrixmarketing genoemd) is een manier om goederen of diensten te verkopen via distributeurs. Het lkt dus nogal sterk op een strafbaar piramidesysteem, maar toch is het op zich niet onwettelk. Een aantal bedrven is zelfs groot geworden op die manier; denk maar aan Tupperware of Avon. De scheidingsln tussen MLM en piramidesystemen is wel erg dun. Het criterium om uit te maken of een multilevel-marketingplan al dan niet een piramidesysteem is, bestaat uit de vraag of de vergoeding vooral bepaald wordt door het aanbrengen van zoveel mogelk distributeurs dan wel door het verkopen van zoveel mogelk goederen. In het eerste geval gaat het om een piramidesysteem, in het tweede geval om een legaal multilevel-marketingplan. Het probleem is nog maar eens gesitueerd in de grze zone. Is een bedrf dat een commissie uitbetaalt in functie van het aantal aangebrachte distributeurs n het aantal verkochte goederen en diensten een piramide? Ook hier is de vraag welk van beide primeert. De meeste multilevel-marketingpiramides bevinden zich in de cosmeticasector. Eind 2004 had de consumentenorganisatie Test-Aankoop de rma Herbalife in het vizier. Dit bedrf verkoopt vermageringsproducten, vitaminepreparaten en cosmetica via particulieren. Essentieel is hier dat de verkopers een bonus krgen als ze andere verkopers weten te lokken. Uiteindelk zal elke verkoper meer verdienen door het aantrekken van andere verkopers dan door de verkoop van de producten zelf, zo stelde Test-Aankoop. De consumentenorganisatie sleepte Herbalife dan ook voor de rechtbank van koophandel in dit geval volkomen terecht. Het mooiste voorbeeld van een multilevel-marketingpiramide is Forever Living Products (FLP). De oprichter (ik schreef bna oplichter,

95

en dat zou niet eens gelogen zn) is Rex Maughan, de eigenaar van de geldfabriek Alo Vera of America in Dallas. H staat aan het hoofd van de verkooporganisatie FLP, met vestigingen in meer dan honderd landen. Een van de beuzelaren die verteld worden in de piramideverkoop van cosmetica (zoals b FLP), is dat het bedrf grote kortingen en commissies kan geven aan distributeurs omdat er geen tussenhandel is. De waarheid is dat de winstmarges op dergelke producten bzonder hoog liggen: onderzoek wees uit dat marges van meer dan 70 % geen uitzondering zn. Dan kan je best wel kortingen geven van tientallen procenten. B Forever Living Products ligt de nadruk op het werven van nieuwe distributeurs. Een piramide dus. Potentile slachtoers worden gelokt met reclamespotjes en aches. Wilt u veel geld verdienen? Parttime naast baan of bedrf? W zoeken leiderschap. Serieus genteresseerd? Bel 0645-868890. Wie dat nummer belt, krgt een antwoordapparaat te horen. Als je je naam en telefoonnummer achterlaat, word je teruggebeld en uitgenodigd om deel te nemen aan een maandelkse sessie van FLP. Daarvoor betaal je 12,50 euro. Je moet ook een starterpakket afnemen. Kostprs: 375 euro. Op dat moment ben je al assistent supervisor. Nu is het aan jou om de producten te verkopen (dat mag), maar vooral om nieuwe distributeurs te ronselen. Een redacteur van het Algemeen Dagblad berekende dat het nogal tegenvalt met dat veel geld verdienen. Volgens FLP levert twee tot vf uur per week werken 9000 euro per jaar op, en tien tot twintig uur zelfs 21.000 euro. Fulltime werken, dit wil zeggen dertig uur per week, zou goed zn voor maar liefst 36.000 euro per jaar. Er is een Car Plan (een mooie auto op kosten van FLP) en ook een royaal pensioenplan. De journalist leerde dat FLP in de jaren 2001 en 2002 telkens vf miljoen euro aan commissies uitdeelde in de Benelux, waar zowat 6000 distributeurs werkzaam zn. Welnu, een jaarlkse commissie van gemiddeld 833 euro per distributeur is toch niet iets om over naar huis te schrven. Behalve als je het ziet als een piramide, waarb de mensen op de hoogste niveaus veel geld verdienen terwl de grote massa onderaan er geld aan verliest. Dat maakt de slogan al wat waarachtiger; maar dan zou er wel moeten staan: Wilt u veel geld verdienen ten nadele van anderen? Tot slot nog twee details. Welgeteld n persoon genoot van het pensioenplan: de verantwoordelke voor de hele Benelux. En dertig mensen hadden recht op het Car Plan: de top van de piramide.

96

Hoofdstuk V

FINANCIEEL SUCCESVOLLE MENSEN ZN PRO-ACTIEF EN GEFOCUST


Onvrede is onlosmakelk verbonden met de menselke aard. Theodore Dalrymple

In mn ietwat verouderde Dikke van Dale is het woord pro-actief niet te vinden. Ik zocht de exacte betekenis via de on line versie van het woordenboek. Pro-actief betekent: niet reagerend maar anticiperend. Pro-actief doet me denken aan Prometheus, h die vooruitdenkt. In tegenstelling tot zn broer Epimetheus, die achteraf denkt. Marc Buelens (hoogleraar en columnist b het weekblad Trends) heeft overschot van gelk als h het woord pro-actief opneemt in een lst van woorden die verboden zn (zoals ook implementeren, terugkoppelen en kortsluiten) tenz ze correct gebruikt worden. Je kan immers geen managementboek openslaan of pro-actief zn staat geboekstaafd als een van de belangrkste eigenschappen van een groot leider. Natuurlk is het evenzeer onzinnig te beweren dat je niet pro-actief moet zn. Uiteindelk sluit pro-actief zn nog het best aan b wat Georges Bernanos zegde: On ne subit pas lavenir, on le fait.

TIP 37: ZORG ZELF VOOR UW PENSIOEN. Volgens Koen De Leus, hoofdanalist van De Td, leidt de vergrzing tot een ineenstorting van de aandelenmarkten. Niet alleen zullen werknemers die over 20 tot 30 jaar met pensioen gaan, veel minder pensioen ontvangen dan nu gebruikelk is; bovendien zullen de aandelen en obligaties waarin ze nu (via een pensioenfonds) beleggen, tegen die td veel minder waard zn. John Kay van The Financial Times vindt die redenering nonsens. Visioenen over de Apocalyps bevredigen een menselke behoefte. De

97

intellectuele geschiedenis van de laatste drie eeuwen staat bol van dergelke niet uitgekomen voorspellingen. De overtuiging dat de vergrzing ertoe zal leiden dat de wettelke pensioenen drastisch beknot moeten worden, begint te lken op wat Galbraith een conventional wisdom noemt: een aanvaard principe dat niemand meer in vraag durft stellen. In een studie onderzocht professor Werner De Bondt de voorspellingskracht van gereputeerde economen. Het resultaat is ontluisterend: economisten kunnen helemaal niets voorspellen niet op een termn van een jaar, en al zeker niet op 20 tot 30 jaar. De reden hiervoor is evident: de toekomst moet nog gemaakt worden en is geen afspiegeling van het verleden. Neem nu het pensioendebat. Door hierover op een bepaalde manier te berichten, verander je het gedrag van de mensen. Hierdoor wordt de voorspelling bevestigd (selffullling prophecy) of integendeel vernietigd (self-destroying prophecy). In elk geval is een voorspelling op een termn van 20 tot 30 jaar doodgewoon onzinnig: daarb kan je immers geen rekening houden met onvoorziene externe schokken zoals bvoorbeeld oorlogen of natuurrampen. De fout is hier dat men weer niet het onderscheid maakt tussen microeconomie en macro-economie. Sparen voor een pensioen is zinvol, op voorwaarde dat niet iedereen dat doet want als iedereen aan het sparen slaat, stokt de economie. Een andere fout is dat jongeren aangespoord worden om aan pensioensparen te doen. Stap als twintigjarige eens een bankkantoor binnen met de vraag of pensioensparen voor jou interessant kan zn. Geen enkele bankbediende zal je een negatief antwoord geven. Integendeel: men vindt dit een uitstekend idee en wonder boven wonder de nancile instelling heeft precies het product dat j nodig hebt. Is dat wel terecht? Vanaf welke leeftd moet je eigenlk beginnen met pensioensparen? En moet je er berhaupt wel aan beginnen? Theo Hoogwout is directeur van het Instituut voor Financile Planning aan de Erasmus Universiteit (Nederland). H is niet erg opgetogen met het advies dat sommige twintigers en dertigers krgen van hun bankiers. Een strakke planning voor de zeer lange termn (30 jaar of meer) is niet erg zinvol. Een nancieel plan is een momentopname. Als je op je 32ste gaat denken over je pensioen, wordt dat nattevingerwerk; in de tussentd kan er immers veel veranderen. Beter is te werken met een plan voor tien jaar, en daarna maak je gewoon een nieuw plan. Op tien jaar td kan er immers heel veel veranderen.

98

In Belgi is het moeilk om echt onafhankelk advies te krgen inzake pensioensparen. Als je de banken mag geloven, kan je er niet vroeg genoeg aan beginnen Zo beweert ING Belgi: De toekomst is aan de vroege opstaanders. Dat geldt eveneens voor (pensioen)sparen: hoe vroeger u ermee begint, hoe meer de toekomst u zal toelachen. Ook Fortis stelt ronduit dat het goed is vroeg te beginnen. Wat de banken er natuurlk niet b vertellen, is dat ze een aardige stuiver verdienen aan de producten die ze hun klanten aanbieden in het kader van het pensioensparen. Medewerkers van een bankkantoor krgen verkoopobjectieven opgelegd per product, dus ook voor pensioensparen. De argeloze jonge klant die advies komt vragen is natuurlk het perfecte middel om een dergelk objectief te halen. Uit een recente bevraging van Dow Jones Newswires b Europese 25- tot 45-jarigen blkt dan ook dat slechts 10 % b de bank gaat aankloppen voor advies inzake nancile planning. Beleggingsadviseurs werken bovendien graag met gemiddelde returns. B simulaties om vast te stellen hoeveel iemand moet sparen om een bepaald extralegaal pensioen samen te stellen dat nadien ontspaard kan worden, maakt men gebruik van het gemiddelde historische rendement op aandelen. Volgens een Amerikaans adviesbureau wordt op die manier wel een vals gevoel van veiligheid gecreerd. Om deze stelling aan te tonen wordt het volgende voorbeeld gegeven. In de periode 1968 tot 1998 bedroeg de return van de S&P 500 gemiddeld 11,7 %. Dit zou betekenen dat iemand die over deze periode een bedrag van 250.000 $ belegde, het eerste jaar (in 1968) 8,5 % van dat kapitaal mocht opnemen. De volgende jaren zou deze belegger dat bedrag zelfs telkens met 3 % mogen verhogen om het uit te zingen tot in 1998 (zie guur 1). In werkelkheid was het kapitaal reeds in 1981

Figuur 1. Het gevaar van werken met een gemiddelde return.

Bron: Thierry Debels, Emotionele intelligentie op de beurs, p. 22.

99

opgesoupeerd! De aandelenbeurs presteerde immers vr zwak in de beginperiode. Kortom, werken met gemiddelde returns is verleidelk maar gevaarlk. Op het.beleggers.net is wel zinvolle informatie te vinden over pensioensparen. Inzake het startmoment b pensioensparen lezen we daar: Hoe ouder je bent, hoe interessanter het is door het systeem zelf. Je mag deze redenering natuurlk niet te ver doordrven, want als je een jaar vr je pensioen begint te sparen zal het resultaat niet spectaculair zn. Economisten spreken dan ook van een optimaal punt, dat volgens studies rond 35 jaar zou liggen. Een belangrke hypothese b deze studies is dat de pensioengerechtigde leeftd niet verandert. Indien we er echter van uitgaan dat we met zn allen over twee tot drie decennia minstens vf jaar langer zullen moeten werken, kan die optimale leeftd best opgetrokken worden naar 40 jaar. En eigenlk komt dat goed uit, want twintigers en dertigers hebben meestal weinig geld om te sparen voor later. In die leeftdsklassen wordt zelfs vaak ontspaard, dit wil zeggen dat men (hypothecaire en andere) leningen aangaat. Er komt pas wat nancile ademruimte vanaf een jaar of 40: net de optimale leeftd om met pensioensparen te beginnen. Een bkomend argument om vooral niet te vroeg te beginnen met pensioensparen is de scaliteit. Voor het aanslagjaar 2004 bvoorbeeld mocht elke belastingplichtige 600 euro inbrengen, waarop h 30 tot 40 % scaal voordeel genoot. Dit wordt vooral interessant naarmate men de pensioengerechtigde leeftd nadert. Dat is eenvoudig te verklaren doordat het scaal voordeel zwaarder doorweegt in het rendement als het contract nog slechts enkele jaren loopt. Een vftiger heeft er dus zuiver scaal bekeken meer aan dan een dertiger. Van jongeren wordt gezegd dat ze onderhevig zn aan het James Dean eect. Dit betekent dat ze een interessant leven nu veel hoger waarderen dan een comfortabel leven in de verre toekomst. Een td geleden vroeg een jonge dertiger m om raad. H was getrouwd en had twee kinderen. H en zn vrouw werkten allebei, maar toch hadden ze het moeilk om elke maand rond te komen. Bleek dat ze elk 500 euro per maand opzzetten voor hun pensioen. Onzinnig, natuurlk. De beste raad die ik kon geven, was dit bedrag af te bouwen tot het maximum dat scaal aftrekbaar is. Het heeft immers geen zin jezelf nu in de nancile problemen te werken om op je zeventigste te kunnen genieten van een mooi pensioen als je er dan nog bent, natuurlk: denk aan James Dean. Bovendien huurde het koppel een huis. Misschien hebben ze b de SP.A wel gelk als ze stellen dat een eigen huis de beste vorm van pensioensparen is die men zich kan voorstellen.

100

Over sparen in het algemeen en pensioensparen in het bzonder doet bovendien het misverstand de ronde dat je telkens grote bedragen moet inleggen. Niets is minder waar. Zo stelde Ric Edelman vast dat rke mensen regelmatig kleine bedragen beleggen, meestal minder dan 1000 dollar. De nadruk ligt hier natuurlk op regelmatig. Mensen die een wettelk pensioen ontvangen, zn minder ontevreden over het meestal te lage bedrag van de uitkering dan wel over het feit dat ze afhankelk zn van de staat voor hun levensonderhoud. In een artikel in The Wall Street Journal Europe belicht Ellen Graham dit probleem. Stanley en Danko suggereren een oplossing: het zogeheten go to hell fund. De onderzoekers stelden vast dat nancieel succesvolle mensen hun nancile onafhankelkheid beschouwen als het hoogste goed. Daarom hebben de meesten van hen een klein vermogen beengespaard om op elk moment go to hell te kunnen zeggen en het minstens tien jaar uit te zingen zonder hulp van buitenaf. Ik besef dat dit voor vele mensen een illusie zal blven. In Belgi kan je de nancile slagkracht van de bevolking vergelken met een wat misvormde piramide. De onderste laag bestaat uit mensen die maandelks niet eens rondkomen; over sparen moet je b hen niet beginnen. Een vr brede laag van de bevolking komt elke maand netjes rond. Indien deze mensen de raad opvolgden om iets minder te consumeren, zou hier zeker wel potentieel zitten om te sparen maar ze zn al bl dat ze elke maand de eindjes aan elkaar kunnen knopen. Tot slot is er een kleine toplaag die inderdaad elke maand geld opz kan zetten. Jo Viaene van Optima Financial Planners pleit in De Td voor een stelsel waarb een gemiddeld gezin 7500 tot 10.000 euro per jaar kan spenderen aan pensioenvoorzieningen. Welnu, een gemiddeld gezin is al bl als het elke maand kan rondkomen. Een spaarinspanning van die orde is enkel weggelegd voor de top van de piramide, en dat is uiteraard de doelgroep van Optima Financial Planners.

TIP 38: REGEL UW ERFENIS OP EEN SLIMME MANIER. John Schott wordt ook wel eens the money doctor genoemd. H verpersoonlkt dan ook de unieke combinatie van psychiater en beleggingsadviseur. Jarenlang gaf h een veelgelezen maandelkse nieuwsbrief uit over de nancile markten. Enkele jaren geleden bracht Schott al zn tips samen in het uitstekende boek Mind over money (in het Nederlands vertaald als Persoonlk beleggen). De essentie van zn boodschap is dat emoties geen bver-

101

schnsel zn van beleggen. Het is geen kwestie van even het hoofd koel houden als de koersen de hemel bestormen of plotseling kelderen. Emoties zn een fundamentele factor; ze geven de doorslag. En als we geld willen verdienen op de beurs, zullen we volgens Schott de spelregels moeten kennen en in acht nemen. Een van de proelen die Schott regelmatig tegenkomt, is de erfgenaam. Een van zn clinten, een academicus, erfde een fortuin van zn grootvader. De man wilde onder geen beding aan het geld komen. Ik ben veel te bang om het nestei te breken, zei h steevast als Schott hem beleggingsmogelkheden aan de hand wilde doen. Toch had h geen enkele moeite met het beleggen van zn eigen geld. De kleinzoon had zich sterk gentimideerd gevoeld door zn dominante grootvader, en de erfgenaam bleef daaronder lden. Volgens Schott moeten we in deze context de volgende vragen eens beantwoorden: Hebt u het gevoel dat u geen recht hebt op het geld van de erfenis? Vindt u het pnlk of zelfs beschamend iemand te zeggen dat u hebt gerfd? Hoopt u diep in uw hart dat iemand u de zorg voor het geld uit handen zal nemen? Hebt u het idee dat de erater u op de vingers kkt? Verzet u zich tegen het idee dat u moet leren uw portefeuille te beheren? Als u geld erft, blft de relatie die u met de erater had feitelk bestaan. Als die relatie problematisch was, wordt het conict gekoppeld aan het geld. De fundamentele emotie achter al deze reacties bestaat vaak uit schuldgevoelens waarvan u zich niet bewust bent. Het gevolg is dat de erfgenaam niets wil veranderen aan de portefeuille; een situatie die erg lkt op de eerder besproken status-quo fout. De onderliggende emotionele boodschap luidt: Alles moet blven zoals het is. De reden hiervoor is dat de erfgenaam elke verandering aan de portefeuille beschouwt als een gebrek aan loyaliteit ten opzichte van de overledene. De oplossing is: inzien dat je eerste verantwoordelkheid erin bestaat het kapitaal op zn minst in stand te houden. Als je jezelf ziet als een rentmeester, zullen je schuldgevoelens verminderen omdat je op die manier niet alleen je eigenbelang dient. En om de waarde van de portefeuille in stand te houden, zn wellicht aanpassingen nodig. De problematiek die John Schott behandelt, is natuurlk maar n aspect van de erfenis. Volgens Alain Verbeke moet je er als vermogens-

102

planner voor zorgen dat de klant zo weinig mogelk bezit op het moment dat h sterft. Veel moeite zal h niet hebben om zn klanten te overtuigen: een studie van het onderzoeksbureau NXT wees immers uit dat de Belgische babyboomers hun kroost niets willen nalaten. Het blkt inderdaad dat de oudste babyboomers (geboren vanaf 1945) hun geld besteden aan reizen en dat ze b het bereiken van hun pensioen opnieuw naar de steden trekken, waar ze het geld spenderen aan vluchtig plezier, aldus De Morgen. Deze losoe sluit nauw aan b de Life Cycle theorie van Franco Modigliani. In deze benadering is geen plaats voor erfenissen. In overeenstemming met de uitspraak van Verbeke moet al het geld verteerd zn op het moment dat je het tdelke met het eeuwige verwisselt. Deze theorie is echter wat te kortzichtig: soms willen mensen echt wel een deel van hun vermogen nalaten aan kinderen of kleinkinderen. De homo economicus schiet in dit geval tekort. De vraag is natuurlk op welke manier de overdracht het best gebeurt: Aprs nous les mouches zoals een vriend het ooit uitdrukte, of pro-actief via een schenking met een aanslagvoet van 3 of 7 procent? Pro-activiteit betekent hier ook dat je op zoek gaat naar een oplossing die voor alle parten goed is. Zo stelt Artsen Zonder Grenzen het duolegaat voor. Door middel van deze techniek kan je een deel van je vermogen aan deze organisatie nalaten en tegelk de eigen erfgenamen bevoordelen. Via een testament kan men immers bepalen dat persoon X een legaat ontvangt dat vr is van successierechten, op voorwaarde dat persoon of organisatie Y de betaling van de successierechten overneemt. Het voordeel van het duo-legaat ligt overduidelk in het verschil van de successierechten: b priv-personen kunnen die oplopen tot 65 %, maar Artsen Zonder Grenzen betaalt slechts 8,8 %. Hoe hoog de successierechten zn, is afhankelk van de omvang van de erfenis en de graad van verwantschap. In elk geval is het duo-legaat een techniek waarb zowel de erfgenamen als Artsen Zonder Grenzen winnen, ten nadele van de Belgische staat.

TIP 39: ZORG DAT DE OVERDRACHT VAN UW BEDRF VLEKKELOOS VERLOOPT. Over de generatiewissel in ondernemingen doen heel wat gestolde ideen de ronde. In de roman Vlucht van Chang-Rae Lee neemt een zoon de onderneming van zn vader over en richt ze in recordtempo te gronde door slechte uitbreidingsinvesteringen. In een interview met

103

De Morgen zegt de auteur hierover: De eerste generatie bouwt een zaak op, de tweede breidt ze uit en de derde verbrast het geld. B ons is het veeleer gebruikelk te stellen dat het verbrassen reeds door de tweede generatie gebeurt. Dit wordt gellustreerd door het gezegde Vader ondernemer, zoon playboy, kleinzoon bedelaar. Een feit is dat de overdracht van een onderneming binnen de familie niet evident is. Onderzoek van professor Johan Lambrecht wst uit dat minder dan 30 % van de familiebedrven de tweede generatie haalt en nauwelks 10 % de derde generatie. Van overdracht is in de meerderheid van de gevallen zelfs geen sprake. Waar zich die mogelkheid wl aandient, blkt de aanpak niet altd optimaal te zn en dat is dan nog een eufemisme. Volgens Lambrecht rust nog altd een taboe op het onderwerp. Ruim twee derde van de kinderen wordt niet of nauwelks betrokken b overleg over het familiekapitaal, vertelt h aan De Telegraaf. Bovendien tast meer dan de helft van de zonen en dochters in het duister over hoe het ooit zal worden overgedragen. Veel jonge erfgenamen lden volgens hem dan ook aan auenza, een aandoening die veroorzaakt wordt door auence (overvloed). Hun toekomstige rkdom bezorgt de kinderen negatieve gevoelens zoals een lage eigendunk, doelloosheid, tekort aan motivatie, gebrek aan zelfdiscipline en schuldcomplexen. Volgens Lambrecht kan de familie deze kinderen helpen door gezonde en haalbare verwachtingen in hen te stellen, zo lezen we in De Td. De Vlaamse ondernemer Andr Leysen deed het wel op een goede en pro-actieve manier. In de jaren 90 droeg h het familievermogen over aan zn kinderen op een gestructureerde en scaal voordelige wze. Er was veel ophef in de pers, maar deze overdracht is een schoolvoorbeeld van hoe het moet. Volgens professor Lambrecht en zn collega Liesbet Baum is een minutieus stappenplan om de overdracht in goede scale en juridische banen te leiden een nodige maar geen voldoende voorwaarde. In hun boek Naar een familiedynastie tonen ze immers aan dat de overdracht niet beschouwd mag worden als een eenmalige gebeurtenis, maar dat het gaat om een langdurig en bna levenslang proces. Er moet natuurlk wel een overdracht zn. Veel kinderen van ondernemende ouders willen helemaal niet in de voetsporen van vader en/of moeder treden, of ze verlaten de onderneming om emotionele redenen. Hank Greenberg, voormalig topman van AIG, had twee zonen in zn

104

bedrf. Een van beiden moest hem opvolgen, maar met elk van de twee had h een zwaar conict. Allebei verlieten ze woedend het bedrf en zochten hun heil elders, met succes overigens.

TIP 40: KOOP AANDELEN VAN UW BEDRF. Natuurlk heeft niet iedereen de mogelkheid om het bedrf van zn ouders over te nemen. Werknemers krgen evenwel geregeld de kans om aandeelhouder te worden van het bedrf waar ze werken. In 1994 werd ik samen met 19 collegas in dienst genomen b BBL (nu ING Belgi). Datzelfde jaar al kregen we de kans om BBL-aandelen te kopen tegen zeer gunstige voorwaarden. Niet alleen lag de uitgifteprs van de aandelen een ink stuk onder de beurskoers, maar ook speelde het scale voordeel. De aankoop van personeelsaandelen is immers onder bepaalde voorwaarden scaal aftrekbaar. Interessant om te zien was dat ongeveer de helft van de adviseurs geen aandelen wilde kopen. Thomas vond de aandelen van BBL op dat moment te duur. De koers was ongeveer 4000 BEF, maar twee jaar later stond het BBL-aandeel op 10.000 BEF Een andere adviseur wilde zn geld liever aan iets anders spenderen. Bovendien vond h het niet leuk dat het geld voor vf jaar geblokkeerd was, want dit was een van de voorwaarden. Om een lang verhaal kort te maken: de adviseurs die aandelen kochten, hebben een uitstekende zaak gedaan. Zelf behaalde ik een return die ik nadien nooit meer heb kunnen evenaren. In 2002 konden de werknemers van Fortis inschrven op aandelen van hun werkgever. Slechts een op vf deed dat, terwl toch een korting van 20 % op de toen geldende beurskoers werd toegestaan. Fortis had er meer van verwacht, vertelde woordvoerder Wilfried Remans aan De Td. In 2004 konden de werknemers van Belgacom aandelen van hun bedrf kopen met een korting van 16,66 % op de publieke intekenprs van 24,50 euro. Een op drie personeelsleden tekende in. Een jaar later was de koers al gestegen tot boven de 30 euro; de werknemers die meededen, hadden dus een goede zaak gedaan. De raad van Ric Edelman is dan ook overduidelk: biedt je werkgever de mogelkheid om met een korting in te schrven op aandelen, neem die kans dan gretig aan.

105

De meeste werknemers zn evenwel afkerig van risicos en vrezen voor kapitaalverlies. Sommige werkgevers hebben dat goed begrepen; daarom bieden ze een structuur aan waarbinnen werknemers geen kapitaalverlies kunnen lden. Zo sloot Dexia een contract af met een zakenbank, waardoor men het personeel aandelen kon aanbieden met de garantie dat de werknemer geen kapitaalverlies zou lden. Is er dan nog een goede reden om niet mee te doen?

TIP 41: BEHEER UW EIGEN CARRIRE. Volgens Pamela York-Klainer is het moeilke evenwicht tussen werk en priv-leven eveneens terug te brengen tot geld. Niet zozeer omdat we het geld echt nodig hebben, maar omdat het symbolisch gebruikt wordt om elkaar af te rekenen. Als voorbeeld vertelt ze het verhaal van een dertiger die niet genoeg td kon uittrekken voor haar kinderen. Nochtans was dit materieel perfect mogelk: ze had immers een mooie erfenis gekregen en was goed voor een paar miljoen dollar, zodat ze gemakkelk wat minder kon werken. Dat wilde ze echter niet doen, omdat het een regel was die ze zichzelf had opgelegd. De Amerikaanse socioloog Richard Sennett doceert aan de prestigieuze London School of Economics. In De exibele mens betoogt h dat de toenemende exibiliteit die van de werknemers gevraagd wordt, een ronduit pervers karakter heeft. Waarom zouden werknemers dan niet hun eigen carrire mogen beheren? Volgens Sennett moet elke werknemer zich tegenwoordig gedragen als een manager; het nemen van risicos wordt verheerlkt. Voor sommige mensen is dit geen probleem, maar anderen hebben het er moeilk mee. Zonder die dwang tot het nemen van risicos hebben ze al geen greep op hun leven; de onzekerheid die er aldus op het werk bkomt, is er voor hen gewoon te veel aan. Van exibele werknemers wordt verwacht dat ze vaak van project of baan wisselen. Uit onderzoek van Sennett blkt dat twee derde van de werknemers die van onderneming veranderen erop vooruitgaan, terwl een derde er eigenlk op achteruitgaat. Dat komt doordat deze laatsten zich geen goed beeld kunnen vormen van de toekomst. Dit vergt namelk strategisch denken iets wat veel werknemers niet kunnen, met het gevolg dat ze het gevoel krgen op drift te zn. Sennett vindt dat de moderne werknemer niet meer gewaardeerd wordt. H begint te werken voor een bepaalde chef, maar die wordt na een paar maanden op een ander project gezet. De werknemer krgt

106

dus een nieuwe chef, die uiteraard andere verwachtingen heeft. Onzekerheid troef, met andere woorden. Ook organisaties in het algemeen zn permanent aan het herstructureren. Op die manier kan je geen verbondenheid ontwikkelen met andere werknemers. Het gevolg is dat de omgang tussen werknemers noodgedwongen een stuk oppervlakkiger wordt. Volgens Richard Sennett kiezen werknemers helemaal niet voor een exibele arbeidsmarkt. Flexibiliteit wordt van hogerhand opgelegd. De computerrevolutie zou werknemers meer autonoom maken: zelf beslissen waar en wanneer je werkt. Het echte resultaat is dat ze permanent onder druk staan, ook thuis. Bovendien zn projecten gefragmenteerd; werknemers verliezen de visie op het geheel. Dat komt doordat de top geen macht heeft afgestaan. Organisaties zn weliswaar een stuk platter geworden, maar de echte beslissingen worden nog altd genomen door de top. Je mag ook niet meer tevreden zn met wat je doet, aldus Sennett: je moet vooruit, kansen zien en vooral benutten. Op die manier ontstaat een nieuwe existentile onzekerheid. Als mensen telkens weer iets anders doen en voortdurend in beweging zn, wordt het moeilk om de vraag te beantwoorden wie ze werkelk zn. De media hangen een beeld op van mensen die van hun job houden, maar dat is totaal verkeerd. De meeste werknemers houden immers niet van de job, maar van de wedstrd, van het testen van de eigen capaciteiten. Is het loon minder dan b de concurrent, dan zn ze weg. Ontstaan er moeilkheden op het werk, dan zullen dergelke werknemers de problemen liever ontlopen. Sommige werknemers doen niets anders dan naar mensen luisteren, netwerken, informatie verzamelen. Dergelke werknemers zn alleen maar proces, geen inhoud. Volgens Sennett is het moeilk daaraan enige erheid te ontlenen. Iemand die de ideen van Sennett wel zal onderschrven, is hoogleraar economie Lei Delsen. H meent dat er een verborgen prskaartje hangt aan het steeds exibeler maken van arbeid. In een studie berekende h dat de productiekosten van een exibele organisatie op de lange termn hoger zn dan die van een starre organisatie. B deze laatste bestaat wel een duurzame relatie tussen werkgever en werknemer. De uiteindelke meerkosten b de exibele organisatie worden veroorzaakt door toegenomen aanstellingskosten, administratiekosten en onderhandelingskosten. Tot slot wst Delsen op het feit dat werknemers in een exibele organisatie slechts voorbgangers zn, waardoor de betrokkenheid gering is en de motivatie afbrokkelt. Ook dat staat op het prskaartje van de exibilisering van de arbeid.

107

TIP 42: DURF BEREKENDE RISICOS NEMEN. Een antwoord op de toenemende exibiliteit die gevraagd wordt, is het heft in eigen hand nemen. Toen Nico Goethals en Jan Holvoet op het eind van de jaren 90 hun werkgever KBC Asset Management vaarwel zegden, werden ze door sommigen gek verklaard. De twee wilden een eigen beleggingsfonds oprichten. Anderhalf jaar zn ze bezig geweest met technische en juridische voorbereidingen, maar nu is de bevek Aphilion Q een begrip in de nancile wereld. Jan Van Esbroeck en Jan Vereecke waren studenten TEW in Antwerpen. Toen Van Esbroeck in de eerste licentie zat, was h voorzitter van de overkoepelende studentenvereniging Unifac. H wilde voor zn medestudenten iets doen met klassieke muziek, maar het project ging het budget van Unifac ver te boven. Van Esbroeck en Vereecke hadden twee mogelkheden: het project laten vallen of het op eigen risico organiseren. Ze kozen voor het laatste, en zo werd de Night of the Proms geboren. Volgens de verzekeraar AIG bestaat het grootste risico erin geen risico te nemen. Dit principe komt het best tot uiting b een management buyout. B een dergelke operatie nemen voormalige werknemers van het bedrf de beslissing om zelf eigenaar te worden van (een deel van) de onderneming. Toen LCI Technology Group in 2002 over de kop ging, bleven 14 Belgische kaderleden van dochterbedrf Soft Cell niet b de pakken zitten en namen hun onderneming over. In datzelfde jaar werd ook het bedrf Connections door de directie gekocht van de Ierse eigenaar USIT. En in Nederland werd onze landgenoot Peter Samyn drie jaar later grootaandeelhouder van Union Edel Chocolade. Samyn kocht 80 % van de aandelen van het bedrf Neuhaus, dat de activiteiten in Haarlem wilde afstoten. Omdat Samyn rotsvast geloofde in het product en in de medewerkers, besliste h de onderneming te kopen. Bovendien wilde ik niet dat mn jarenlange inspanningen en de perspectieven op werkgelegenheid voor mn mensen verloren zouden gaan. Dat was b alternatieve denkpistes niet uitgesloten. De meeste mensen zn evenwel niet bereid om een berekend risico te nemen. De theorie van Martin Seligman biedt hiervoor een verklaring. H stelt dat mensen leren hulpeloos te zn, de zogeheten learned helplessness theorie. Dergelke mensen gaan er onterecht van uit dat alles wat ze doen toch tevergeefs is. Vaak ondernemen ze niet eens een poging, zelfs wanneer er een realistische kans op slagen is. Het motto negatief denken, positief handelen kan in dergelke gevallen een oplossing bieden.

108

Het heft in eigen handen nemen moet niet noodzakelk een management buy-out inhouden, zo wordt bewezen door mediamadam Deborah Ostrega. Toen haar lmcarrire in het slop zat, was ze niet te beroerd om in een broodjeswinkel te gaan werken. Liever zo dan dat ik me laat onderhouden door een rke ouwe vent. Ik ben niet te koop, vertelt ze aan Het Laatste Nieuws.

TIP 43: LEER UW KINDEREN HOE ZE MET GELD MOETEN OMGAAN. Net als Pamela York-Klainer is ook Kathleen Gurney ervan overtuigd dat onze manier om met geld om te gaan in hoge mate bepaald wordt door de ervaringen uit onze jeugd: de houding van onze ouders tegenover geld bepaalt grotendeels de manier waarop we zelf tegen geld aankken. Volgens Gurney wordt een ongezonde of overdreven houding tegenover geld nagenoeg automatisch overgenomen door kinderen. Daarom raadt ze aan de volgende vragen te stellen. Had je het idee dat je ouders arm, rk of modaal waren? Kreeg je voldoende zakgeld, of moest je altd om geld zeuren? Probeerde een van je ouders je te domineren via geld? Ging een van je ouders op een vreemde manier met geld om? Wat riep dit b je op? Wellicht is Gurney iets te sterk benvloed door Freud, die stelt dat je alle gedrag kan verklaren door ervaringen uit de kindertd. Toch is het goed die vragen te stellen. Ouders die hun kinderen bvoorbeeld vertellen dat je alle problemen kan oplossen door meer schulden aan te gaan, maken van hun kroost alleen maar toekomstige patinten van Gurney. Ook volgens Ric Edelman kan je kinderen niet snel genoeg betrekken b alles wat met geld te maken heeft. B heel wat mensen rust een taboe op geld, en dat is verkeerd. Er bestaat veel onduidelkheid over de manier waarop je kinderen moet leren omgaan met geld. Zo lees ik ergens dat je ze in geen geval mag betalen voor het opknappen van karweitjes. In een ander boek staat dan weer dat dit wel een goede strategie kan zn. Er wordt dan ook heel wat onzin verkocht over dit onderwerp; sommigen beweren zelfs dat je in het bzn van kinderen beter helemaal zwgt over geldzaken. Geef kinderen snel de mogelkheid en de vrheid om met geld om te gaan en laat ze fouten maken. Het is immers beter kleine fouten te maken (en ervan te leren) als ze jong zn, dan later grote fouten te maken met zware consequenties.

109

Het gevolg van deze tip is dat je als ouder de neiging zult hebben om tussenbeide te komen als een beslissing van je kind niet verstandig is of verkeerd uitdraait. Niet doen. Als ze advies vragen in verband met een belangrke aankoop, geef ze dan de criteria die een rol spelen. Blf geduldig en neem de beslissing niet in hun plaats. Eigenlk is het onzinnig een kind dat hogere studies doet, te laten werken tdens het academiejaar om zn studies te bekostigen. Studeren is een voltdse job. Betaal alles wat direct of indirect met de studies te maken heeft. Onderzoek wst immers uit dat studenten die ook werken tdens het academiejaar, minder goede resultaten halen dan z die zich volledig op hun studies kunnen concentreren. Sommige ouders hanteren de stelregel dat ze zelf hebben moeten ploeteren om er te komen; ze willen bgevolg niet dat hun kinderen dit ook nog eens moeten doormaken. Dat is begrpelk, maar het is geen goede strategie. Er is altd een middenweg. Zorg er bvoorbeeld voor dat ze kunnen sparen voor dingen die ze graag willen. Ook in geldzaken b kinderen gaat het vaak gewoon om gezond verstand. Opvoeden in het algemeen komt neer op het geven van veel aanmoediging en zo weinig mogelk kritiek. In nancile aangelegenheden geldt deze regel misschien nog meer. Selfmade zakenlui hebben de neiging om ook thuis snel en hard te oordelen, wat kinderen niet echt waarderen. Geef positieve feedback, vraag hoe je kan helpen en feliciteer ze met de bereikte prestaties. Als je aan een zesjarige vertelt dat zn spaarcentjes op een bankrekening staan, kan het kind zich daar niet veel b voorstellen. Neem het eens mee naar de bank of verws naar Goudgrp, de bank in de wereld van Harry Potter. Wees bovendien niet bang om te bekennen dat je zelf ook wel eens dingen wil hebben die je je niet kunt veroorloven. Deze op het eerste gezicht paradoxale raad is bedoeld om kinderen te laten beseen dat hun ouders ook niet alles kunnen (of willen) kopen wat ze verlangen. Het is dan ook geen goede strategie om kinderen alleen maar gemakkelk haalbare doelen voor te schotelen. Als oudere kinderen geld komen vragen, is het beter een bedrag te geven. Vertel ze echter niet dat je het geld geeft omdat ze het nodig hebben; dit bevat de verborgen boodschap dat de ouders verantwoordelk zn en dat het kind gefaald heeft. Zoon of dochter kon het immers niet aan zonder de hulp van papa of mama.

110

Sommige ouders wensen eigenlk helemaal niet dat hun kroost nancieel onafhankelk wordt: ze willen hun kinderen b td en wle de klassieke wortel kunnen voorhouden. Het geeft natuurlk een goed gevoel als iemand je nodig heeft onafhankelk van de nancile omstandigheden. Toch is het beter je kinderen op te voeden tot nancieel zelfstandige personen.

TIP 44: HOUD OP CRUCIALE MOMENTEN UW EMOTIES ONDER CONTROLE. In de psychologie staan twee scholen lnrecht tegenover elkaar. De ene beweert dat het goed is alle emoties te uiten; de andere stelt dat het beter is de (negatieve) emoties niet uit te drukken, want zo zou je ze alleen maar versterken. Recente studies geven de tweede school meer krediet. Na een empirisch onderzoek b 10.000 proefpersonen kwam hoogleraar Brad Bushman tot een verbazingwekkende conclusie. Tot nu toe leerden we dat het goed is stoom af te blazen en uiting te geven aan gevoelens van boosheid. Dit is de zogeheten catharsistheorie, die stelt dat woede gereduceerd wordt door je te laten gaan. Bushman stelde echter proefondervindelk vast dat het beter is geen uiting te geven aan de woede, diep adem te halen, tot tien te tellen en te ontspannen. De psycholoog Daniel Goleman noemt emotionele zelfcontrole de master skill. H verwst hiervoor naar de beroemde marshmallow-studie, die haar oorsprong vond in de jaren 1960. Aan vierjarigen wordt een marshmallow beloofd. Als ze kunnen wachten tot de leider van het experiment terug is, meestal na 15 tot 20 minuten, krgen ze er echter twee. Een derde van de kleuters neemt de marshmallow zodra de volwassene de kamer uit is. Goleman beschrft dat deze kinderen het later nog altd moeilk hebben om een beloning uit te stellen. Bovendien blken ze koppig te zn en niet besluitvaardig, en ze hebben weinig zelfvertrouwen. De meerderheid van de kleuters slaagt er wel in desnoods met hulpmiddelen om te wachten. Eigenlk is dit experiment ook een illustratie van hyperbolisch disconteren. De groep kleuters die de beloning kan uitstellen, zal dat later ook doen. Bovendien zn ze positiever, ze zetten door b moeilkheden en kunnen zichzelf motiveren. Goleman neemt ook aan dat kinderen kunnen leren hun impulsen te beheersen en beloningen uit te stellen. Volgens hem wint nurture het

111

dus van nature. Dankz dit leerproces vergroten kinderen de kans op succes in hun latere leven. Het is dan ook niet verwonderlk dat zelfbeheersing in het boeddhisme een belangrke voorwaarde is, naast zelfacceptatie en zelfreectie. Nergens komt emotionele zelfcontrole zo goed van pas als op de beurs. Beleggers laten zich immers keer op keer vangen door hun emoties. Ook in het ultimatumspel blkt dat sommige mensen zich verre van rationeel gedragen en zich eigenlk ronduit laten leiden door hun emoties. Het concept is eenvoudig. Twee mensen die elkaar niet kennen, zitten aan een tafel. Een van beiden krgt van de proeeider een bepaald bedrag toegewezen dat h naar eigen goeddunken mag verdelen. Krgt h bvoorbeeld 100 euro, dan kan h 50 euro voor zichzelf houden en 50 euro aan zn tegenspeler geven. Deze laatste mag dit aanbod aanvaarden of verwerpen. Aanvaardt h het, dan steken ze allebei het overeengekomen bedrag op zak en gaan uit elkaar. Verwerpt h het aanbod echter, dan gaat het hele bedrag terug naar de proefleider en geen van beiden krgt iets. Volgens de economische theorie moet een deelnemer aan dit spel ieder positief bod aanvaarden. Zelfs indien het bod slechts n eurocent zou bedragen wat dus concreet betekent dat de tegenpart in dit voorbeeld 99,99 euro voor zichzelf houdt is het rationeel dit bod te aanvaarden. De reden is eenvoudig: n eurocent is beter dan helemaal niets. Zo zitten mensen echter niet in elkaar. Uit onderzoek van onder meer Werner Gth blkt immers dat zodra het bod te laag wordt (in de praktk minder dan 20 % van het te verdelen bedrag), de tegenspeler het bod verwerpt en zn ultimatum stelt. Vandaar ook de naam ultimatumspel. Men krgt dus liever zelf helemaal niets dan dat de tegenpart het grootste deel van de buit op zak steekt. Waarschnlk heeft dit rechtvaardigheidsgevoel te maken met het evolutieproces dat ons tot mensen heeft gemaakt. Een bkomend argument hiervoor is dat de meeste aanbieders hun bod heel redelk houden: twee derde van de proefpersonen bieden tussen 40 en 50 % van het te verdelen bedrag aan. Dit hoeft niet en eigenlk is het ook niet rationeel, althans niet vanuit de economische theorie. De rationele aanpak is immers een bod te doen dat de tegenpart nog net zal aanvaarden, ergens tussen 20 en 40 %. Het gaat namelk om een eenmalige beslissing, want na het experiment zullen de proefpersonen elkaar waarschnlk nooit meer ontmoeten. Recentelk raakte bekend dat ook kapucnapen een dergelk rechtvaardigheidsgevoel hebben. De proefdieren kregen steentjes die ze (zichtbaar voor elkaar) konden ruilen voor een stukje komkommer.

112

Alle apen deden dat ook. Toen sommige proefdieren echter een druif kregen (wat ze lekkerder vinden dan komkommer), gaf 15 % van de apen geen steentje meer voor een stuk komkommer en ruim 30 % weigerde de komkommer aan te nemen of op te eten. Soms gooiden ze het eten zelfs uit de kooi. Kortom, de helft van de apen werd gewoon boos toen sommige soortgenoten lekkerder voedsel kregen. Ook dit gedrag stemt niet overeen met de economische theorie; deze schrft de apen immers voor het stukje komkommer toch maar aan te nemen en op te eten, want het is beter dan niets. Bkomend onderzoek toont aan dat mensen zelfs nog verder willen gaan om anderen te straen die zich tdens een spel niet correct gedragen. Correct gedrag betekent in dit geval (b een variant op het ultimatumspel) dat de deelnemers het ontvangen geld ook daadwerkelk kunnen inzetten. De inzet wordt immers verdeeld onder de deelnemers. Een proteur een free-rider kan in theorie het rkst worden indien h niets inzet en toch een deel van de inzet van de anderen ontvangt. In een spel met vier personen kunnen de verliezers de proteur straen via de proeeider, die hem drie monetaire eenheden kan afnemen. Dit kost de verliezers wel ieder een monetaire eenheid. Onderzoek wees uit dat deelnemers ook eectief gebruik maakten van die mogelkheid. Bovendien bleek de gemiddelde inzet hoger te zn in een ronde met mogelkheid tot bestrang. Volgens professor Ernst Fehr van de Universiteit van Zrich zit de aandrang om een proteur te straen in onze hersenen ingebakken. We lezen hierover het volgende. Onze instincten zn gevormd in de miljoenen jaren dat we in kleine sociale groepen in de wildernis leefden. In dergelke omstandigheden is gedrag zoals b het ultimatumspel veel rationeler dan in het proeaboratorium. In die groepen kent iedereen elkaar en heeft iedereen een reputatie hoog te houden. Wie n keer genoegen neemt met een aanbod van 20 %, zal in de toekomst wellicht nooit meer een groter bod krgen. Wie zon laag aanbod woedend afwst, krgt de reputatie dat er met hem niet te sollen valt. In het ultimatumspel ontmoeten de deelnemers elkaar slechts n keer, maar in de realiteit moesten mensen jarenlang in dezelfde stam samenleven; op die situatie zn onze instincten afgestemd. Dit gedrag vertoont gelkenissen met de afgang van de TMT-aandelen in de jaren 2001 tot 2003. Beleggers voelden zich bekocht en kregen de indruk dat ze slechts een klein stukje van de te verdelen koek hadden gekregen. Velen onder hen waren, en zn trouwens nog altd, ronduit woedend. Ze hebben het gevoel dat een aantal free-riders met het grootste deel van de buit is gaan lopen. In dit kader moet ook het zoeken naar de schuldigen van deze aaire gesitueerd worden. Zo werd in de Verenigde Staten een ocieel onderzoek gestart naar de aanbeve-

113

lingen van analist Jack Grubman, die wellicht als zondebok geoerd zal worden. Een andere benadering van het ultimatumspel is deze van Straub en Murnighan uit 1995. Z stellen het wounded pride/spite model voor. Deelnemers aan het ultimatumspel kunnen niet alleen een bepaald bod unfair vinden, maar ook regelrechte woede voelen. Indien dit laatste het geval is, reageren ze volgens de bedenkers van het model rancuneus: ze verwerpen een economisch aanvaardbaar voorstel omdat ze emotioneel reageren op het aanbod van de tegenpart. De onderzoekers kwamen tot dit model doordat veel proefpersonen aangaven dat ze een laag bod niet alleen onrechtvaardig vonden, maar dat het hen ook boos maakte. Ook dit model kunnen we probleemloos doortrekken naar de wereld van emotionele beleggers. Indien iemand aandelen heeft gekocht van een onderneming zoals Lernout & Hauspie en deze aandelen ziet kelderen, is h misschien wel van plan om de kelk tot op de bodem te ledigen. Het is immers gebleken dat heel wat particuliere beleggers uit woede hun aandelen niet hebben verkocht, maar ze tot op het laatste moment hebben bgehouden tot ze compleet waardeloos waren. In plaats van een economisch aanvaardbaar bod te aanvaarden (elk positief bedrag, hoe klein ook) voor hun aandelen, verkozen ze de rit helemaal tot het einde uit te zitten. Dit emotionele gedrag staat in schril contrast met de transactie van Microsoft, dat een substantieel belang had in Lernout & Hauspie. Uiteindelk verkocht Microsoft zn aandelen voor een paar dollarcent per stuk een transactie die toch nog miljoenen dollars opleverde omdat de participatie zo groot was. En in ieder geval was het beter dan helemaal niets.

114

Hoofdstuk VI

FINANCIEEL SUCCESVOLLE MENSEN HEBBEN VERSCHILLENDE ZERS IN HET VUUR


If money go before, all ways do lie open. Shakespeare

In hun boek The Inuentials tonen Ed Keller en Jon Berry aan dat een kleine groep mensen een belangrke invloed heeft op de ideen van anderen. Het zn de inuentials, de mensen met invloed. Z hechten groot belang aan waarden zoals sterke relaties met familie en vrienden, persoonlke integriteit (authenticiteit, eerlkheid, waarachtigheid tegenover zichzelf) en exploratie (kennis, een open geest en creativiteit). De inuentials houden zich niet bezig met wat anderen denken: z beinvloeden die anderen immers. Ze voelen ook niet de behoefte om zich te vergelken met anderen. Ze zn zeer goed op de hoogte van het principe dat men verschillende zers in het vuur moet hebben en dan nog liefst in verschillende vuren. Ze beseen dat het gevaarlk is alle eieren in n mandje te leggen en dat mandje dan goed in de gaten te houden. Een belangrke manier om meer dan n zer in het vuur te hebben, is het onderhouden van contacten met mensen van allerlei slag. Volgens Jon Berry zn de inuentials vooral bezig met de vraag: van welke interessante personen kan ik iets leren?

TIP 45: DIVERSIFIEER OOK BUITEN UW BELEGGINGEN. In een interview met De Standaard zegt Jef Nys, de geestelke vader van Jommeke: Op stripgebied is het er allemaal al. Je kan niets nieuws meer bedenken. De mannen die nu beginnen, geef ik geen enkele kans. Toch verklaart h in datzelfde interview dat h nooit strips leest. De uitspraak van Nys doet m denken aan een hoogleraar b wie ik wetenschappelk medewerker was in de Money & Finance Re-

115

search Group van de Solvay Business School. Ik vertelde hem dat ik een overzichtsartikel wilde schrven over behavioral nance. De hoogleraar reageerde uitermate negatief; h vond het helemaal geen goed idee. Bovendien was dit volgens hem ongehoord: een overzichtsartikel schrf je pas op het einde van een succesvolle academische carrire, niet b het begin. Ik schreef het artikel toch, en het werd uiteindelk gepubliceerd in een wetenschappelk economisch tdschrift. De Td pikte het op en nog iets later herwerkte ik het artikel tot een leesbaar geheel voor Bizz magazine. Tot op vandaag word ik in Vlaanderen beschouwd als een autoriteit op het vlak van behavioral nance. Ik krg bvoorbeeld geregeld uitnodigingen om lezingen te geven over dat domein. De les is overduidelk: luister niet naar mensen die zeggen dat alles al gedaan, onderzocht, geschreven of getekend is. Honderd jaar geleden werd ook al beweerd dat men op wetenschappelk gebied alles wist, en die gedachte kwam enkele jaren geleden eveneens naar boven in sommige publicaties. Goethe stelde ooit dat alles misschien al wel gedacht is, maar dat de kunst erin bestaat het opnieuw te bedenken. Behalve het doordrven van je eigen idee is er een ander belangrk concept: diversicatie. In de wereld van de beleggers is dit concept algemeen aanvaard. Door je portefeuille uit te breiden met een aantal bkomende aandelen, kan je het risico van die portefeuille drastisch verlagen b een gelkblvend rendement. Financieel succesvolle mensen passen dit principe eveneens toe. De rkste familie van Belgi, Ullens de Schooten-Wittouck, weegt 2,6 miljard euro en zit onder meer in Weight Watchers (allicht, met zon gewicht). Daarnaast is de familie actief in vftig ondernemingen in uiteenlopende sectoren: software, telecommunicatie, medische apparatuur en biotechnologie. In 1996 verkocht de familie haar meerderheidsaandeel in Plant Genetic Systems aan Hoechst Schering. Het diversicatieprincipe impliceert evenwel dat je niet altd met alle projecten evenveel succes kan hebben. Dat is uiteraard niet erg: het is immers de basis van het principe. En het is nog altd veel beter dan alle hoop op n enkel project te stellen. Mensen die in de nancile problemen zitten, hebben vaak de neiging om alles op n paard te zetten. Vanuit menselk standpunt is dat begrpelk, maar het is wel verkeerd. Onderzoek wees immers uit dat we in het domein van de verliezen meer risico nemen dan in het domein van de winsten. Meer risico nemen kan in dit geval betekenen dat we alles op alles zetten b een zeer risicovol project.

116

De familie Reens had het mooi voor mekaar: een goede baan, een prachtig huis, dure hobbys. Toen beide ouders hun job verloren, ging het nancieel snel bergaf. In plaats van zich aan te passen aan de (tdelk) veranderde omstandigheden, zetten de ouders Reens alle hoop op een wonderproduct: de Hoodia-pil. Aangezien er maar een beperkte hoeveelheid Hoodia op de wereld is en w een van de weinigen zn die het in Nederland kunnen verhandelen, zn we ervan overtuigd dat we er binnenkort weer bovenop komen, vertelde vader Alexander Reens in maart 2005 aan De Telegraaf. Nauwelks een maand later stond de toekomst van de Hoodia-pil in Nederland al op losse schroeven: het product mocht niet meer verkocht worden omdat er twfels waren over de veiligheid van de pil. Uit het persbericht bleek ook dat er een tiental Nederlandse ondernemingen b betrokken waren. De overtuiging van vader Reens dat h een van de weinigen in Nederland was, bleek dus een illusie te zn. Het diversicatieprincipe kan trouwens binnen heel wat beroepen toegepast worden. Werknemers die denken een interessant idee te hebben, kunnen zelfstandige worden in bberoep. Op die manier kunnen ze uittesten of het concept inderdaad levensvatbaar is. Boeren die klagen dat ze steeds minder verdienen, kunnen beginnen met hoevetoerisme en een hoevewinkel. Of omschakelen op biolandbouw. Bioboer Jan Haegeman is eerlk: Iedere boer wil zoveel mogelk verdienen, en voor de biomelk kon ik meer geld krgen. Of hoe het egosme van een individu goed kan zn voor de gemeenschap, zoals Adam Smith reeds lang geleden stelde. B het diversiren is het belangrk nuchter en rationeel te blven b de beoordeling van de projecten. Er valt veel geld te rapen met Sobelair, vertelde Aldo Vastapane begin 2002. Nauwelks twee jaar later beet de man in het zand en moest h zn nederlaag toegeven. Naar eigen zeggen vond h Sobelair een sympathieke maatschapp wellicht daarom stortte h zich in dat luchtvaartavontuur. Begin 2004 kopte Het Nieuwsblad: Laatste folietje werd Vastapane fataal. Het woord fataal is hier wat overdreven, maar de boodschap mag duidelk zn: het is beter emoties niet te vermengen met zaken.

TIP 46: KK TE ALLEN TDE NAAR KANSEN EN OPPORTUNITEITEN. In wezen bestaan er slechts twee soorten ondernemingen: z die luisteren naar de tips van werknemers en z die dat niet doen. Ondernemin-

117

gen van de eerste soort zn duidelk in het voordeel. Bovendien is het een win-win situatie voor de onderneming n de werknemer. Men kan zich afvragen waarom niet elk bedrf een systeem heeft waarb werknemers ideen kunnen aanbrengen. Neem nu Marks & Spencer. Belgi heeft niet zon goede ervaring met dit bedrf, maar in het moederland (Groot-Brittanni) wordt wel goed geluisterd naar de werknemers. Personeelslid Janette Ozkurt vroeg zich af of het niet mogelk zou zn stang boards in een spreadsheet te gieten. Niet dat z een kei was inzake informatica: alleen een tekstverwerker had voor haar geen geheimen. De voorgestelde oplossing van Ozkurt viel zodanig in de smaak van de directie dat het hele bedrf ondertussen gebruik maakt van het door haar ontwikkelde systeem. Het leverde Ozkurt een belastingvre premie op van 5000 pond (ruim 7000 euro). Marks & Spencer beweert jaarlks meer dan 100.000 pond te besparen door verbetering van de ecintie. Volgens woordvoerder Dirk Snauwaert bespaarde Opel Belgum in 2003 meer dan 500.000 euro door tips en ideen van werknemers in de praktk te brengen. Het gaat meestal niet om wereldschokkende uitvindingen, maar om praktische voorstellen van mensen die dagelks met hun job bezig zn en in de gaten krgen dat iets eigenlk beter kan. Zo kreeg werknemer Hugo Hoeven in dat jaar een premie van 7000 euro omdat h zn bedrf honderden liters verf laat besparen op jaarbasis. H dokterde immers een systeem uit waarb de verf b het spuiten uitsluitend op het koetswerk terechtkomt, zodat er geen verspilling meer is. Snauwaert benadrukt dat de premies netto uitgekeerd worden: Opel neemt de belastingen voor zn rekening. H stipt wel aan dat de belastingen op creativiteitspremies nergens zo hoog zn als in Belgi. Dat komt doordat de uitgekeerde premie normaliter b het belastbare loon wordt geteld. Zo zit je natuurlk snel aan een belasting van 50 %. In Groot-Brittanni zn premies tot 5000 pond volledig belastingvr; de bedrven hebben hiervoor een regeling getroen met de scus. Een aantal jaren geleden werkte Tamara Monoso nog voor Bill Clinton, maar na de geboorte van haar dochter Sophia besliste ze thuis te blven. Toen ze zich voor de zoveelste keer druk maakte op haar spruit omdat die de wc-rol volledig had afgerold, ging ze nadenken over een systeem om de rol te blokkeren. Dat werd de TP Saver. Een gat in de markt, blkbaar, want het veerslot verkoopt als zoete broodjes. Monoso heeft ondertussen nog andere dingen uitgevonden, zoals dierenstickers om kinderen (en sommige volwassenen?) het verschil tussen links en rechts uit te leggen. Onlangs besliste Tamaras echtgenoot zn job op te geven om in de onderneming van zn vrouw te gaan werken.

118

Djibril Soumah uit Brussel staat nog niet zo ver als Tamara Monoso. Ook b hem is het idee voor een nieuw product ontsproten uit een lichte ergernis. De man heeft vier kinderen; de jongste gebruikt een kleinere wc-bril die op de grote wordt geplaatst. Dat ding lag altd op de grond naast de toiletpot. Djibril (Whats in a name?) vond dit niet echt hyginisch en besloot iets nieuws te bedenken. Het resultaat is een combinatie van een kleine en een grote wc-bril: de Family Bril. De kleine bril zit in het deksel en kan door het kind gemakkelk neergeklapt worden. Op de laatste editie van de uitvindersbeurs Brussels Eureka had Soumah veel bekks met zn uitvinding; er werden dan ook contacten gelegd voor de commercialisering van het product. Volgens Betty Chin van Right Start is de boom van uitvindingen door ouders begonnen tegen het eind van de jaren 90. Toen bracht lerares Julie Aigner-Clark de Baby Einstein videos op de markt, die een mengeling bieden van klassieke muziek, kunst en pozie. In 2004 haalde Baby Einstein, nu onderdeel van Walt Disney, een zakencfer van 165 miljoen dollar. Dit voorbeeld stimuleerde andere moeders om zelf ook opvoedkundige videos te maken. Jill Avery zag haar zoontje van drie uit de badkamer komen met zn kleren binnenstebuiten, en ze besloot videos te gaan maken over onderwerpen zoals aankleden. De reeks All by Myself is een enorm succes. Alleen al van de video over aankleden werden in de VS 80.000 exemplaren verkocht. Toen de rage in Amerika nog moest losbarsten, was Katia De Paepe al volop bezig met haar Noukies. Z beviel in 1992 van een zoon en wilde iets anders gaan doen. In eerste instantie was het de bedoeling een groothandel in knueldieren op te starten, maar al snel wilde ze die beesten ook zelf maken. Het eerste exemplaar was een beer: Tonton. Later kwamen er nog Lola de Koe en Paco de Ezel b, en het werd een enorm succes. De babys zn verzot op het zachte velours en vaak vinden de mamas de knuels nog mooier dan de kinderen zelf, aldus De Paepe. Amtoys, de onderneming van Katia De Paepe en haar man, groeit als kool: een jaarlkse omzetstging van 30 % is geen uitzondering. Het jaar 2004 werd afgesloten met een verkoop van drie miljoen exemplaren. In China en Vietnam produceren 15 fabrieken Noukies aan de lopende band. En Katia zit nog vol nieuwe plannen. Enerzds moeten er snel nieuwe winkels komen in steden zoals Antwerpen en Knokke, maar ook in het buitenland. Daarom werd eind 2004 een directeur marketing & communicatie gezocht om het oorspronkelke team te komen versterken. Anderzds wordt ook aan diversicatie gedacht: zo is Amtoys bezig met een 3-D animatie voor tv, een beetje in de ln van Hopla, de waanzinnig populaire animatiereeks op Ketnet.

119

Ook Ren Toet en Karin Lwik, allebei werknemers van Unilever, kwamen thuis op het idee voor een nieuw product. Een van hun kinderen lust geen jam, omdat er stukjes fruit in zitten. Het idee was: waarom geen specieke jam voor kinderen maken? Natuurlk is de verpakking dan cruciaal. In plaats van een pot werd het een tube, met twee guurtjes erop: Fred & Ed. Uiteraard bevat de jam geen brokken, en kinderen vinden het leuk hem zelf op hun boterhammen te spuiten. In een interview legt Ren Toet uit dat dit product van Food Sense (de onderneming van Toet, Lwik en Wouter Pol) het eerste voedingsproduct is dat speciek gericht is op kinderen. Fabrikanten als Danone of Lays gebruiken de licentie op de verpakking alleen maar om de aandacht te trekken, niet meer dan dat. Het product zelf is niet veranderd. Het jaar 2004 werd afgesloten met een omzet van circa 2 miljoen euro. De tubes jam met Fred & Ed zn ook in Belgi verkrgbaar. Creatieve moeders en vaders in Belgi moeten nog altd naar de uitvindersbeurs Brussels Eureka op de Heizel. Dat heeft zn voor- en nadelen. Een alternatief zou kunnen zn te gaan aankloppen b een bedrf dat een licentieovereenkomst kan afsluiten met een onderneming die genteresseerd is in het fabriceren van het product. Zoals bvoorbeeld Parents of Invention. Ook deze tussenpersoon werd niet toevallig opgericht door een moeder, Laine Caspi.

TIP 47: GEEF NIET TE VLUG OP. Rudolf Diesel had een nancieel succesvol iemand kunnen zn. H geloofde rotsvast in zn uitvinding, maar in 1913 pleegde h zelfmoord. Het commercile succes van de dieselmotor heeft h bgevolg niet kunnen meemaken. Diesel wist dat zn motor een hoger rendement leverde dan de stoommachine. De overgang was echter niet gemakkelk. Bovendien had Diesel niet echt een zakelk instinct; ondanks het gebrek aan succes leefde h op grote voet. In 1899 stond h dan ook, volgens auteur Bert Theunissen, aan de rand van de nancile afgrond. Paradoxaal genoeg begon net op dat moment de voorzichtige kentering. Die was evenwel niet te danken aan Diesel zelf, maar aan een aantal ingenieurs die bleven geloven in het concept. Diesel kwam de nancile klap nooit meer te boven. H had gedacht dat het allemaal sneller en vooral gemakkelker zou gaan. In dit boek hadden we het al over Tommy Hilger, die ondanks een faillissement toch in zn modebedrf bleef geloven. Ook Jan Holvoet

120

en Nico Goethals (Aphilion Q) hadden het de eerste 18 maanden niet onder de markt met technische en juridische perikelen, maar toch zetten ze door. Matthieu France, de jonge ondernemer van FunnyCups, had na zn eerste poging de handdoek in de ring kunnen gooien. Dat deed h echter niet: na een bezinningsperiode herbegon h, met een verbeterd concept. Dit heeft niets te maken met de sunk cost fout. In het laatste geval bvoorbeeld werd het nieuwe project op zn eigen merites beoordeeld. Wat in het verleden gebeurd was, speelde niet mee. Blkbaar bestaat er b nieuwe concepten, ideen of technologien zoiets als een tipping point, een omslagpunt. Malcolm Gladwell schreef er al een boek over. Neem nu Tom Tom, de fabrikant van navigatiesystemen. Het bedrf werd opgericht in 1991, en de eerste 12 jaar bleef de omzet vr bescheiden (in 2003 nog 39 miljoen euro). Toen kwam de kwantumsprong: in 2004 ging het ineens naar 192 miljoen euro. En in 2005 zagen de oprichters hun inspanningen beloond met een succesvolle beursintroductie. De eerste boeken van auteurs zn zelden bestsellers. Ook De Da Vinci Code van Dan Brown kwam er pas na een aantal andere boeken, die slechts een erg bescheiden succes kenden. Brown had er toen mee kunnen kappen; gelukkig voor hem deed h dat niet.

TIP 48: KEN DE KRACHT VAN SERENDIPITEIT. Toen onderzoekers van DuPont halfweg de jaren 1960 proeven deden om een kunststof te maken die leek op nylon maar een stuk sterker zou zn, dachten ze vooral aan autobanden. Onderzoekster Stephanie Kwolek combineerde allerlei stoen, verwarmde ze en liet ze opnieuw afkoelen. Op een dag ontstond zo een troebele substantie, waar z een helder mengsel had verwacht. Zeer benieuwd vroeg ze aan een collega om van die stof draden te trekken. Zo werd Kevlar geboren: vf keer zo sterk als staal voor eenzelfde gewicht. De eerste toepassing was het kogelvr vest. Vandaag wordt Kevlar toegepast in meer dan 200 producten, waaronder skis en veiligheidshelmen. En jawel, ook in autobanden. Volgens de Nederlandse professor Pek van Andel is de unieke vondst van Kwolek een mooi voorbeeld van serendipiteit; dit is de gave om door toevalligheden en intelligentie iets te ontdekken waarnaar men niet naar op zoek was. De term komt uit het verhaal over de drie prinsen van Serendip. Dit is de oude Arabische benaming voor Sri Lanka;

121

het betekent zoveel als eiland van goud. Aan de hand van bepaalde indicaties konden de prinsen nuttige dingen vertellen over een kameel (sommige bronnen spreken van een ezel). Al b al heeft dit weinig te maken met de hedendaagse omschrving van serendipiteit, maar in elk geval vindt het woord daar zn oorsprong. Serendipiteit is uniek, omdat het waarnemen van een verrassend feit gevolgd moet worden door obductie: het introduceren van een nieuw idee. Dit proces dient onderscheiden te worden van deductie (redenering van het algemene naar het bzondere) en inductie (van het bzondere naar het algemene). Een mooi voorbeeld van obductie vinden we b de ontdekking van de bucky ball, een holle molecule van 60 koolstofatomen in de vorm van een voetbal. Dit was een verrassende anomalie die onbedoeld ontstond tdens een experiment, waargenomen werd en nadien correct geduid. Sommige uitvindingen worden aangehaald als illustraties van serendipiteit, maar zn dat eigenlk niet. Zo is er Robert Cheseborough, die in 1859 uit New York naar Pennsylvania trok om geld te verdienen met olieboringen. H merkte dat de arbeiders hun wonden verzorgden met het petroleumsmeer dat zich vastzette op stangen en pompen. Na jarenlange proefnemingen ontwikkelde h daaruit een zalfje dat h vaseline doopte. Ook de uitvinding van de revolver is een staaltje van logisch nadenken. Toen de jonge Samuel Colt op een schip zat, bracht het stuurrad hem op het idee een pistool te ontwerpen met een draaiende trommel. Ook de uitvinding van het veiligheidsglas en de stethoscoop moet veeleer toegewezen worden aan schranderheid dan aan serendipiteit. Een td geleden vroeg de BBC radio wat het meest geliefde woord was b de luisteraars. Serendipity werd overtuigend winnaar, met 15.000 inzendingen. Een zoektocht via Google levert meer dan een miljoen hits op, en er is zelfs een lm met deze titel (met John Cusack en Kate Beckinsale). In de Verenigde Staten zn er serendipity shops en de Koninklke Nederlandse Chemische Vereniging (KNCV) heeft zelfs een serendipiteits-prsvraag waarb je 1000 euro kan winnen. Als voorbeeld van serendipiteit kent iedereen wel het verhaal van de post-it notes, die per toeval uitgevonden werden doordat de gebruikte lm niet sterk genoeg was. Ook Viagra werd toevallig uitgevonden. In 1993 deed Pzer tests met de antistollingsstof sildenal b patinten met hart- en vaatziekten; de mannelke proefpersonen kregen als bverschnsel spontane erecties. Een uitzondering op de regel dat toevallige uitvindingen vooral plaatsvinden in chemie en farmacie, is de geboorte van de microgolfoven. Magnetrons werden tdens de Tweede Wereldoorlog door Raytheon

122

geproduceerd voor radarinstallaties. Ene Percy Le Baron Spencer merkte op dat die magnetrons warmte afgaven; h begreep dat de microgolven de juiste golengte hadden om watermoleculen in beweging te brengen en zo voedsel op te warmen. Na de oorlog viel de militaire productie stil, en een nieuwe toepassing van de magnetron was meer dan welkom. In 1947 kwam de eerste reusachtige microgolfoven op de markt: de Radarange. Pas 20 jaar later werd in Japan een tafelmodel ontwikkeld. Het eerste chemisch element dat ooit werd ontdekt, zou ook een geval van serendipiteit zn. Hennig Brandt uit Hamburg, de laatste der alchimisten, zocht in urine naar een stof om zilver in goud te veranderen. In 1669 vond h een wit goedje dat licht gaf in het donker; h noemde het fosfor (lichtdrager). Volgens Pek van Andel is serendipiteit zoeken naar een naald in een hooiberg en eruit rollen met een boerenmeid.

TIP 49: DOE DINGEN DIE NIEMAND VRAAGT. Tjitske Jansen schrft gedichten. Ze houdt ervan dingen te doen waar niemand om heeft gevraagd. Jean-Pierre Boudier staat aan het hoofd van Troc International, de grootste warenhuisketen voor tweedehands spullen. Op 43-jarige leeftd verloor h zn job, en niemand verplichtte hem toen om een eigen zaak te beginnen. Op een dag las ik in de krant over een winkel die tweedehands artikelen verkocht, vertelt Boudier aan Het Laatste Nieuws. In plaats van de mensen zelf hun spullen te laten verkopen, zou ik dat voor hen doen mits een kleine commissie op de verkoopprs. Niemand vroeg aan de 14-jarige Nielsen Scheerlinck om zn eerste lmscenario naar Hollywood te sturen. Jerry Bruckheimer was niettemin onmiddellk verkocht en nodigde de jonge snaak uit voor een gesprek. Scheerlinck nog altd maar vooraan in de twintig staat nu aan het hoofd van een succesvolle onderneming. Niemand vroeg aan de auteurs van bestsellers om die boeken te schrven, maar toch deden ze het. Daarb verwachtten ze niet eens dat ze succes zouden hebben; het overkwam hun zonder dat ze erop hadden gerekend. Psychiater Alex Korzec meent dat heel wat auteurs te veel rekening houden met wat anderen van hun werk vinden. Mensen verschuilen zich achter een schild waarop staat: Ik werk heel hard. Die delheid

123

dicteert het mae geloof dat je ergens recht op hebt. De meeste auteurs vinden een minder goede recensie dan ook beledigend. Volgens Korzec kampen veel schrvers met het probleem dat het intrinsieke genoegen van het schrven betrekkelk klein is. Schrven kost veel meer dan het oplevert. Je genoegen moet je ontlenen aan de zin om een probleem te doorgronden, om donkere gebieden helder te krgen. Dat is op zich een resultaat. Het is mooi meegenomen als een schrver goed verkoopt, jammer als dat niet gebeurt. Echte kunstenaars kunnen niet anders dan doorgaan, zo lezen we in De Groene Amsterdammer. Financieel succesvolle mensen geloven niet (meer) in een rechtvaardige wereld waar men zou krgen wat men verdient, volgens de just world theory van psycholoog Melvin Lerner. Dan Brown weet ook wel dat er veel betere boeken bestaan dan zn Da Vinci Code. Maar h ligt er niet wakker van, zoals ook het gebrek aan succes van zn vorige boeken hem niet weerhield om aan deze bestseller te beginnen.

TIP 50: ONDERHOUD UW NETWERK NIEUWE STL. Sam Dillemans is kunstschilder en de zoon van ererector Roger Dillemans van de KULeuven. Dillemans junior heeft een aantal kenmerken waarover we het in dit boek al hebben gehad: h gaat zn eigen weg, sluit geen compromissen, heeft discipline. Kortom, h schildert voor wat h zelf in een interview met De Morgen een hogere macht noemt. Wat anderen van zn werk vinden, interesseert hem niet. Zoals veel kunstenaars is Sam Dillemans graag alleen. Ik zou ziek worden in de drukte van recepties. Zonder het bewust te willen, gebruikt h echter wel het netwerk van zn vader. Alleen al het feit dat h een interview in De Morgen krgt, bewst dit. Zelf vermoedt h dat h sociaal is op zn manier: Mn schilderen hangen aan de muren b de mensen thuis. In de jaren 80 was netwerken de gebruikelke manier om aan een goede job te komen. Netwerken houdt in dat je mensen op een indirecte manier benadert om ze advies en raad te vragen. Zo kom je in contact met mensen die een interessante job kunnen bieden of misschien weet hebben van een vacature die nog niet in de krant staat. Op die manier wordt het personeelsdepartement omzeild. Deze benadering via de achterdeur werd zelfs genstitutionaliseerd, maar is nu volgens life coach Stephen Pollan totaal uit de mode en

124

bovendien inecint. Niemand valt nog voor dergelke informele interviews. Kaderleden weten dat het in feite om een verkapte sollicitatie gaat, en personeelsdirecteurs zn niet gelukkig als ze op die manier buitenspel worden gezet. Als wraak gebruiken ze nu headhunters voor het invullen van hoge functies. Sommige kaderleden vermden zelfs beenkomsten met collegas uit de sector, omdat ze weten dat ze aangeklampt zullen worden door dergelke kandidaten. Men kan zich dan ook terecht afvragen waarom mensen hun td verbeuzelen b organisaties zoals Managers 4 Managers of BusinessNetwerkCaf. De beste benadering op de lange termn is volgens Pollan: richt je volledig op je persoonlk leven en zoek daar de opportuniteit. Dat is de nieuwe stl van netwerken. Vandaag de dag wil immers niemand nog een volslagen onbekende aanwerven. Met zo weinig jobs en zoveel kandidaten, kken mensen in eerste instantie binnen hun eigen kennissenkring als er een vacature is. Toen De Standaard een boekenrubriek wilde opstarten, werd er geen advertentie geplaatst. Mn collega en vriend Wim De Preter van die krant vroeg me b een kop thee of ik interesse had om dat te doen. H wist dat ik een boekenwurm ben. Word daarom actief in het verenigingsleven, neem oude hobbys weer op, volg lezingen. Sla regelmatig een praatje met de buren, word lid van een zangkoor of een boekenleesclub of wat dan ook. Kortom, bouw zoveel mogelk sociale contacten op. De kans dat je op korte termn een concrete werkaanbieding krgt, is wellicht relatief klein maar op de lange termn levert het wel een heleboel mogelkheden op. Van Scott Adams, de geestelke vader van Dilbert, zou je niet verwachten dat h aan netwerken doet. Toch komen de ideen die h in zn strips verwerkt, meestal van werknemers die hem mailen. Adams leunt zo sterk op dat netwerk dat h tegen het eind van de jaren 90 zelfs zonder inspiratie kwam te zitten. Drie of vier jaar lang weigerden de mensen letterlk te klagen: ze waren ervan overtuigd dat het hun eigen fout was als dingen verkeerd gingen. Gelukkig voor Adams n voor zn lezers spatte begin 2000 de dotcom-zeepbel uit elkaar en kreeg h weer genoeg suggesties voor een aantal zeer vermakelke cartoons.

125

BESLUIT
In 2004 voerde KBC Bank & Verzekeringen een onderzoek uit b de Vlamingen. Initieel dacht 97 % goed verzekerd te zn. Als de ondervraagden echter geconfronteerd werden met heel concrete situaties (een vakman veroorzaakt schade b het uitvoeren van een herstelling, uzelf veroorzaakt schade aan een hotelkamer door onvoorzichtigheid) verandert die houding. Amper 7 % is er dan nog steeds van overtuigd te beschikken over alle nodige basisverzekeringen. Het onderzoek van KBC raakt de kern van de zaak. Mensen denken over het algemeen dat alles snor zit, tot je concrete vragen begint te stellen. Financieel succesvolle mensen zn bereid om die vragen aan zichzelf te stellen, om een antwoord te zoeken en ten slotte ook om er iets aan te doen. Deze drie eigenschappen samen maken het verschil met niet-succesvolle mensen. Het woord genoegzaamheid staat niet in het woordenboek van nancieel succesvolle mensen. Tegelk beseen nancieel succesvolle mensen dat succes erg relatief is. Volgens rabbi Bonder is succes immers het in bedwang houden van niet-succes. H illustreert dit met het verhaal over een man die een edelsteen wil verkopen in Londen, op een schip terecht komt, bevriend raakt met de kapitein, zn edelsteen kwtraakt, dit verzwgt en uiteindelk in het bezit komt van een enorme lading graan. Niet-succes is dus volgens Bonder een zeer tdelke vorm van parnassa (levensonderhoud). De grotere cyclus die van de segoela blft onveranderd. Als we die cyclus de td geven, zal alles zich herstellen. Segoela is niet hetzelfde als geluk; het is een combinatie van wie we zn en hoe belangrk we zn voor onze eigen omgeving. Een goede segoela is geen garantie voor rkdom; daarvoor moet je nog de kunst beheersen om in de markt op treden en zo de segoela om te vormen tot rkdom. Wze woorden van rabbi Bonder om dit boek te besluiten.

126

BIBLIOGRAFIE
Nilton Bonder, De kabbala van geld (Elmar, Rswk, 1997). Pascal Bruckner, G zult rk worden (Boom, Amsterdam, 2002). Thierry Debels, Emotionele intelligentie op de beurs (Roularta Books, Roeselare, 2002). Thierry Debels, Waarom beleggers de verkeerde fondsen kiezen (Roularta Books, Roeselare, 2003). Thierry Debels, Groot lexicon van de beuzelaren op de beurs (Roularta Books, Roeselare, 2004). Richard Koch, Het 80/20-individu (Academic Service, Schoonhoven, 2002). Lou Marino, Levensvragen (Archipel, Amsterdam, 2003). Stephen Pollan, Fire your boss (Harper Resource, New York, 2005). Richard Wiseman, The luck factor (Arrow Books, London, 2003).

127

You might also like